الحاشیة علی تهذیب المنطق (کتاب)

دا مقاله د تدوین په حال کې ده!

اَلحاشیه علی تَهذیبِ المَنطِق په حاشیه ملا عبدالله مشهور، اَلحاشیه علی تَهذیبِ المَنطِق د منطق په علم کې یو کتاب چې عبدالله یزدي بهابادي (وفات:۹۸۱ق) لیکلی دی. د کتاب د عبارتونو کره والی او د مطالبو بشپړوالی او د لنډون خیال ساتل، د دغه کتاب له لویو ځانګړنو څخه دي. د منطق په علم او د لیکنې په هنر د لیکوال برلاسی د دغه کتاب د کامیابۍ له عواملو ګڼل شوې دي. د ملا عبدالله حاشیه په مختلفو هیوادونو لکه ایران، عراق او هندوستان کې د علمیه حوزو (دیني مدرسو) په درسي کتابونو کې شامله پاتې شوې، په دې کتاب مختلف لمن لیکونه او سپړنې لیکلي شوي او په مختلفو ښارونو لکه قم، قاهرې او کراچۍ کې چاپ شوې دي. د دغه کتاب په فارسۍ ژبه یوه ژباړه لیکل شوې ده.

تعریف او مقام

الحاشیه علی تهذیب المنطق، کتاب د اهل سنت عالم سعدالدین تفتازاني په کتاب تهذیب المنطق شرحه ګڼل کیږي.[۱] دا کتاب د استدلالي منطق د علم په زمینه کې لیکل شوی دی.[۲] ویل کیږي چې الحاشیه کتاب په عین حال کې چې کم حجم لري پریمانه معلومات خپل مخاطب ته ورکوي.[۳] ویل کیږي چې د اصل کتاب په پرتله حاشیه کتاب ته د زیات پام سبب، د حاشیې کره والی او بشپړوالی دی.[۴] د قم د علمیه حوزې د مدرسینو د ټولنې غړی ابوالقاسم علي دوست د دغه کتاب احیا ضروري او د ملا عبدالله د شخصیت د ژوندي کېدو سبب ګڼلې او باوري دی چې د ملا عبدالله حاشیه په ټول منطق ډېره ښه څارنه لري او د نورو کتابونو په پرتله د مطالعې او تدریس لپاره لومړیتوب لري.[۵] دا کتاب په مختلفو هیوادونو لکه ایران، عراق، بحرین، لبنان، افغانستان، پاکستان او هندوستان کې د درسي کتاب په توګه کارول کیږي.[۷] په دې کتاب ډېرې تعلیقې لیکل شوي دي.[۸]

حاشیه ملا عبدالله د تفتازاني د تهذیب المنطق کتاب د شهرت د لاملونو له ډېرو اغېزمنو عواملو ګڼل شوی دی.[۹] ویل کیږي چې د دغه کتاب په تالیف سره، د منطقي کتابونو د لیکلو څپه په کمېدو شوه.[۱۰] د دغه کتاب د کامیابۍ له لاملونو پر منطق د ملا عبدالله برلاسی، د لیکلو په هنر کې د هغه تکړه توب، د کتاب د مطالبو بشپړوالی او د وړاندې کېدو له فرصته د کتاب برخمنوالی ګڼل شوی دی.[۱۱] ویل کیږي چې د دغه کتاب تالیف په ۹۶۷ق[۱۲] کال او په نجف کې پای ته ورسید.[۱۳] ځینو څېړاندو دغه کتاب د تحفه شاهجانیه په نوم یاد کړی دی.[۱۴]

لیکوال

اصلي مقاله: ملا عبدالله بهابادي

الحاشیه علی تهذیب المنطق، کتاب شیعه عالم ملا عبدالله بهابادي یزدي (وفات : ۹۸۱ق) لیکلی دی.[۱۵] د هغه لپاره په تفسیر،[۱۶] فقه، منطق،[۱۷] فلسفه، کلام او ادبیاتو کې ځینې تالیفات ذکر شوې دي.[۱۸] د ملا عبدالله تالیفات، په روانوالي، ساده والي او له زیاتو خبرو په ډډه کولو توصیف شوی دی.[۱۹] ملا عبدالله د شیخ بهایي استاد [۲۰] ګڼل شوی دی. همداراز په صاحب معالم مشهور حسن بن علي او په صاحب مدارک مشهور محمد عاملي په عقلي علومو کې د هغه شاګردان او په دیني علومو کې د هغه استادان بلل شوې دي.[۲۱] ویل کیږي چې هغه د امام علي (ع) د حرم متولي و او د المُلّا کورنۍ په هغه پورې منسوبه ده.[۲۲]

مینځپانګه

حاشیه ملا عبدالله کتاب یوه سریزه لري چې پکې د منطق علم معرفي او موضوع یې بیان شوې ده.[۲۳] بیا په لومړي مقصد کې چې تصوراتو ته بیل دی، د ډول ډول دلالتونو، مفرد و مُرَکب، مفاهیم، نِسَب اَربعه، کُلیات خَمس، د مفهوم کلي ډولونو او مُعرِّف بیان شوی دی.[۲۴] په دوهم مقصد کې، په تصدیقاتو پورې اړوند بحثونه راغلي دي. په دې برخه کې د قضیې په ډولونو، د شرطیه قضایایو په ډولونو، تناقض، عکس مستوي، او عکس نقیض بحث شوی دی.[۲۵] د کتاب دریمه برخې کې د حجت بحثونه شامل دي. په دې برخه کې اَشکال اَربعه، د هیئت اومادې له نظره د قیاس ډولونه، او صناعات خمس سپړل شوې دي.[۲۶] د کتاب څلورمه او وروستۍ برخه د خاتمه په نوم سره، د علومو اجزا او رووس ثمانیه لري.[۲۷]

سپړنې او لمن لیکنې

پر حاشیه ملا عبدالله ډېرې شرحې، لمن لیکونه او تعلیقات لیکل شوې دي. ځینې یې دا دي:

سَعادةُ المُتَأَنِّق فی توضیحِ حاشیةِ المَنطق لیک د سید محمدحسن طالقانی (زوکړه: ۱۳۵۰)[۲۸]
القِسطاسُ المستقیم و المِکیالُ القَویم تألیف د محمد حسین اَردستاني یزدي (وفات: ۱۲۷۲ق)[۲۹]
الطَلحِ المَنضود ، د محمدحسین بن اسماعیل (وفات: ۱۲۷۳ق)[۳۰]
رَفعُ الغاشیه عن وَجه الحاشیه، شرحه د مَزجي سید شهاب‌الدین بن محمود تبریزي (زوکړه: ۱۳۱۸).[۳۱]
الزوائدُ الجَزیله لیک د رضا طباطبایي مشهور په علامه تبریزي (وفات: ۱۳۶۱ق)[۳۲]
التقریبُ الی حواشی التَّهذیب المعروفه بحاشیة ملا عبدالله ، لیک د محمد کرمي حویزي اهوازي[۳۳]
کشفُ الاَستار. د لیکوال نوم ته اشاره نه ده شوې.[۳۴]
حاشیه علامه محمد بن آدم روستي بالَکي[۳۵]
حاشیه بر حاشیه ملا عبدالله، لیک د تَجلّي شیرازي (وفات: ۱۰۸۵ق)[۳۶]
حاشیه محمد عبدالمجید الشَّرنوني د الازهر پوهنتون له عالمانو[۳۷]
حاشیه علامه ملا عبدالرحمن بینجُوَیني[۳۸]
شرح حاشیه ملا عبدالله تألیف د میرزا حیدرعلي مبارکه‌اي لنجاني.[۳۹]
تحفه شاهجهاني (شاهجاني)[۴۰]
شیر و شکر د میرزا حسین لاهیجي[۴۱]
رفعُ الغاشیه مِن غَوامِض الحاشیه (شرح حاشیه ملاعبدالله) لیک د مدرس افغاني[۴۲]
شرح نفیس لیک د سید مصطفی حسیني مازندراني[۴۳]
تعلیةُ الدشتی تألیف د سید مصطفی حسیني دشتي[۴۴]

چاپ او ترجمه

الحاشیه علی تهذیب المنطق کتاب په مختلفو ښارونو لکه بیروت،[۴۵] کَراچۍ،[۴۶] په هند کې ګجرات،[۴۷] قاهره، کویت[۴۸] او قم کې چاپ شوی دی.[۴۹] دا کتابونه په ځلونو او په مختلفو شرحو او تعلیقاتو سره بیا ځلې چاپ شوی دی.[۵۰] د دغه کتاب یوه ژباړه شته ده چې ویل کیږي لیکوال یې نامعلوم دی.[۵۱] ځینو دغه ژباړه محمد بن محمود شهرستان ته منسوبه کړې ده.[۵۲] د دغه کتاب یوه نسخه چې د محمد نصر آبادي په قلم په ۱۰۴۳ق کال کې چاپ شوې ده، د تهران په شهید مطهري مدرسې کې ساتل کیږي.[۵۳]