ملا عبدالله بهابادي
دا مقاله د تدوین په حال کې ده!
مُلّا عَبْدالله بَهابادي یا ملا عبدالله یزدي (وفات: ۹۸۱ق)، د قرآن مفسر، فقیه او د صفویانو په زمانه کې د منطق علم عالم او د حاشیه ملا عبدالله کتاب لیکوال. د هغه حاشیه کتاب کلونه د علمیه حوزو درسي کتاب و.
هغه د صفوي پاچاهانو له لوري د امام علي(ع) د حرم متولي او خزانچي و. له هغه وروسته د هغه بچیانو او قبیلې د جعفر کاشف الغطاء تر زمانې پورې دغه مسوولیت په غاړه درلود.
ملا عبدالله په اصفهان او نجف کې مدرسې لرلې. شیخ بهایي، حسن بن زین الدین عاملی او سید محمد موسوي عاملي د هغه ځینې شاګردانو وو. همداراز د الذریعه په لیکنه بهابادي له شیخ بهایي د روایت اجازه لرله. هغه په تفسیر، فقې، منطق، فلسفې کلام او عرب ادبیاتو کې ځینې تالیفات لرل. د هغه اثار روان او ساده او له زیاتې خبرو پاک ګڼل شوې دي.
ژوند لیک
په نجم الدین ملقب ملا عبدالله بهابادي، د شهاب الدین زوی، د یزد له عالمانو دی. تاریخ لیکونکو د هغه زوکړه د لسمې قمري پېړۍ په لومړیو کلونو کې د یزد ښار د جنوب ختیځ په ۲۱۰ کلومیټرې کې په یو ښار بهاباد،[۱] کې یاد کړی دی.[۲]
ویل کیږي بهابادي، د خپل علي مقام او اخلاقي ځانګړنو له امله په نجف کې د صفوي پاچاهانو له لوري [یادداشت۱] د امام علي(ع) د حرم متولي او خزانچي شو او له هغه وروسته، د هغه بچیان او قبیله یې د جعفر کاشف الغطاء تر زمانې پورې د دغه مسوولیت لرونکي وو.[۳] په نجف کې اَلمُلّا[۴] یا مُلالی[۵] طایفه په ملا عبدالله پورې منسوبه ده. ځینو له صفوي دربار سره د ملا عبدالله اړیکي د شیعیانو د ستونزو په هوارې کې ګټه ورې ګڼلې دي.[۶]
نجف ته د بهابادي د هجرت سبب له هغه سره د فلاسفه او متکلمانو تند چلند بیان شوی دی.[۷]
په ځینو کتابونو کې بهابادي په ځینو نومونو لکه شهابادي،[۸] شاه آباد او شاه آبادي یاد شوی چې هغه د نسخه لیکونکو غلطي ګڼل شوې ده [۹]چې ځینو نورو کتابونو لکه الذریعه او ریحانة الادب ته یې هم لاره موندلې ده. د « بهاباد» ټکی په غلطۍ سره او د وخت په تېرېدو سره شاه آباد لیکل شوی دی.[۱۰]
تعلیم
ملا عبدالله لومړۍ زده کړې په بهاباد کې تېرې کړې. د هغه د تعلیم وخت د شیراز،اصفهان او نجف په علمیه حوزو کې و. د هغه له ټولګیوالیو څخه د مقدس اردبیلي په شان کسانو نومونه اخستلی شو.[۱۱] ځینې استادان یې دا دي: غیاثالدین منصور دشتکي، د منصوریه مدرسې مشر او جلالالدین محمود شیرازي، د لسمې قمري پېړۍ فیلسوف.[۱۲]
بها بادي په نجف او اصفهان کې علمیه حوزه جوړه کړه او د شیراز په منصوریه مدرسه کې یې تدریس جوړ کړ. شیخ بهایي د هغه له شاګردانو ګڼل شوی دی.[۱۳] همداراز حسن بن زین الدین، چې د شهید ثاني زوی او د معالم کتاب لیکوال دی او د مدارک الاحکام کتاب لیکوال محمد عاملي په عقلي علومو کې د بهابادي له شاګردانو او په دیني علومو کې د هغه له استادانو ګڼل شوې دي.[۱۴]
وفات
ملاعبدالله یزدي په ۹۸۱ق کال کې وفات شو؛[۱۵] خو د هغه د ښخېدو د ځای په اړه په سرچینو کې اختلاف دی. ځینې د ملا عبدالله د ښخېدو ځای په نجف کې [۱۶] او ځینې نور په بهاباد کې ګڼي.[۱۷]
علمي فعالیتونه
په نجف کې یوه مدرسه او کتابتون په بهابادي او د هغه په کورنۍ پورې منسوب دی.[۱۸] هغه په شیراز، اصفهان او نجف کې[۱۹] د اسلامي علومو تدریس کاوه.
لیکنې
ملا عبدالله په تفسیر،[۲۰] فقه، منطق،[۲۱] فلسفه، کلام او عربي ادبیاتو کې[۲۲] ځینې تالیفات لری د هغه تالیفات روان،ساده او له زیاتي خبرو پاک ګڼل شوې دي.[۲۳] په هغو کې ځینې دا دي:
- اَلحاشیةُ علی تَهذیبِ المنطق:دا کتاب په اتمه قمري پېړۍ کې د اهل سنت عالم سعدالدین تفتازاني د کتاب تهذیب المنطق باندې لمن لیکنه ده چې د منطق علم به موضوع لیکل شوی دی.[۲۴] د هغه حاشیه کتاب کلونه د علمیه حوزو درسي کتاب و او په « حاشیه ملا عبدالله» مشهور دی.[۲۵]
حاشیه ملا عبدالله د تفتازاني د تهدیب المنطق کتاب د شهرت یو اصلي لامل ګڼل شوی دی. [۲۶] د کتاب د اصل په پرتله د هغه حاشیې ته د زیات پام سبب د حاشیې کره والی او بشپړوالی بلل شوی دی.[۲۷] د ملا عبدالله په حاشیه کتاب نور ډېر لمن لیکونه او تعلیقات لیکل شوې دی.[۲۸]
- اَﻟﺘِّﺠﺎرةُ اﻟﺮّاﺑﺤﻪ فی ﺗﻔﺴﯿرِ اﻟﺴّﻮرةِ و اﻟﻔﺎﺗﺤه: د کتاب موضوع حمد او اخلاص سورې دي.[۲۹]
- دُرَّةُ المَعانی فی تفسیر سورة الاِخلاص و السَّبعِ المَثانی: دا تفسیر د اَلتِّجارةُ الرّابِحة فی تفسیرِ السّورة و الفاتحه کتاب لنډیز دی چې په خپله مولف لیکلی دی.
حاشیة علی اِرشاد الاَذهان،[۳۰] اَلحاشیةُ علی تفسیر انوار التَّنزیل (مشهور په تفسیر بیضاوي)،[۳۱] پر تهذیب المنطق فارسي شرحه، شرح القواعدِ فی الفقه، شرح العجالة[یادداښت ۲] او اَلحاشیةُ علیٰ شرحِ الشَّمسیه د هغه له نورو اثارو دي.[۳۲]
مونو ګراف
«آخوند ملا عبدالله بهابادی (صاحبْحاشیه)»، کتاب لیک د احمد ترحمي بهابادي، د عبدالله بهابادي یزدي په ژوند اواثارو غږېدلی دی. دا کتاب په ۱۳۷۵ل کار کې چاپ شوی دی.[۳۳]