پادشاهي عاشورخانه
دا مقاله د تدوین په حال کې ده!
يادشاهي عاشورخانه ( پاچاهي عاشورخانه) د هند په حیدر اباد کې د شیعیانو یوه تاریخي ودانۍ ده چې د امام حسین(ع) د عزادارۍ کولو لپاره جوړه شوه. دغه ودانۍ په ۱۰۰۵ق کال کې د حیدر اباد د شیعه واکمن محمد قلی قطب شاه په امر او د میر محمد مومن استرابادي په نقشې سره جوړه شوه. د دغه عاشورخانې په دستورو کې په تېره بیا د محرم په لومړۍ لسیزه کې، واکمن کس، سره د وزیرانو او امیرانو شتون درلود او حتی په خپله محمد قلي قطب شاه به هم ویرنې ویلې.
پادشاهي عاشورخانې د قطب شاهیانو لړۍ د ختمېدو او په حیدر اباد د ګورکاني سترواکۍ په واکمنېدو سره، څو لسیزې فعالیت نه درلود تر دې چې د آصف جاهیانو د لړۍ په زمانه کې بیا فعاله شوه او ځینې برخې یې پر ودانۍ ورزیاتې شوې. دغه عاشورخانه د هند براعظمګي د نورو حسینیو او امامباړو په شان تر اوسه (۱۴۰۳ل) پورې همېشه د شیعیانو ، مسلمانانو او ان غیر مسلمو د عزادارۍ مرکز پاتې شوی دی.
پادشاهي عاشورخانه، په کاشیو او کتیبو ښکلې شوې او پرې د فارسۍ شعرونه او د شیعه امامانو نومونه کنده شوې دي. په دغه عاشورخانه کې همداراز د څوارلسو معصومانو په نوم د عزادارۍ علمونه (بېرغونه) موجود دي. دغه عاشورخانه د صوبایي تاریخي میراث د ادارې او د شیعه د اوقافو د ادارې تر څارنې لاندې فعالیت کوي.
جوړېدل
بادشاهي عاشورخانه په ۱۰۰۵ق [۱] کال کې د قطب شاهیانو د شیعه لړۍ د واکمن محمد قلي قطب شاه په امر نوي جوړ شوي ښار حیدر اباد کې جوړه شوه.[۲] د حیدر اباد ښار نقشه کې ځینې ودانۍ لکه چهار منار، چت لرونکی چهار بازار، څوارلس زره دکانونه، دولتخانه او منجمله بادشاهي دولتخانه [۳] د قطب شاهیانو د ایراني صدر اعظم میر محمد مومن استرابادي په څارنه په ۹۹۹ق کال کې جوړې شوې.[۴] د بادشاهي عاشورخانې له جوړېدو مخکې د محرم د دستورو لپاره نورې عاشورخانې په بیجاپور کې د عادل شاهیانو او په حیدراباد کې د قطب شاهیانو په حکومتونو کې جوړې شوې وې.[۵] عاشورخانې تر ټولومهمې ودانې وې چې قطب شاهیانو یې د جوړولو هڅه کوله.[۶]
د ویر او عزادارۍ د جوړېدو ځای
بادشاهي عاشورخانه د جوړېدو له وخته، همېشه د مذهبي دستورو د ترسره کېدو په تېره بیا د امام حسین د عزادارۍ لپاره یو مرکز و.[۷] د قطب شاهیانو په حکومت کې د دغه عاشورخانې له جوړېدو مخکې، د هند په ګُلکُندَه او حیدرآباد کې،مسلمانان او غیر مسلمه کسان نورو عاشورخانو ته تلل.[۸] د قطب شاهي د حدیقة السلاطین کتاب د راپور له مخې چې د عزادارۍ د دستورو او مذهبي اخترونو مفصله شرحه یې بیان کړې،[۹] د محرم ورځو د ویر دستورو د محمد قلي قطب شاه په زمانه کې د بادشاهي عاشورخانې په تاسیس سره په لا ډېر برم سره دوام وموند.[۱۰] د محرم میاشتې په پېل کېدو سره، پاچا امر کاوه چې ټول ښار د امام حسین (ع) په ویر کې په غم کښیني.[۱۱] د دغه ورځو له ادابو څخه کولی شو د موسیقۍ، د تماکو او د مشروباتو د خرڅلاو بندیدو او د غوښې له استعماله ډډه کولو ته اشاره کولی شو.[۱۲]
د عاشورخانې د ویر په دستورو کې د واکمن او درباریانو ګډون
د بادشاهي عاشورخانې په دستورو کې، د وخت پاچا محمد قلي قطب شاه، له نورو وزیرانو او امیرانو سره د عزا جامې اغوستې، له خلکو سره یو ځای برخه اخستله.[۱۳] قطب شاهي حدیقة السلاطین کتاب، د بادشاهي عاشورخانې دستورې د محرم د لومړۍ لسیزې د ورځو مطابق په تفصیل سره بیان کړې دي.[۱۴] پر دې اساس د محرم له لومړۍ تر لسمې شپې، هره شپه په دغه عاشورخانې کې هره شپه یو زر څراغه بلول کېدل چې ترلسمې شپې به یې شمېر لسو زرو ته رسېده.[۱۵] په دې عاشورخانه کې هم د نورو عاشورخانو په شان ، د مصایبو د بیان او ماتم ذکر کېده. مداحانو او ذاکرانو به مداحۍ او ویرنې ویلې.[۱۶]
د فعالیت دوام
بادشاهي عاشورخانه په ۱۰۰۵ق کال کې د جوړېدو له وخته تر اوسه (۱۴۴۶ق) پورې تر ۴۰۰ زیات کلونه [۱۷] خپل فعالیت جاري ساتلی دی. په بادشاهي عاشورخانه کې، د امام حسین (ع) عزاداري له لومړۍ شپې څخه د عاشورا تر شپې پورې د شیعیانو او اهل سنتو او هندوانو له خوا ترسره کیږي.[۱۸] سره له دې د مورخانو د راپور په اساس د قطب شاهیانو د شیعه لړۍ له زواله وروسته د عاشورخانې په فعالیت کې یو ځنډ راغی.[۱۹]په دکن کې د ګورکاني سترواکۍ د اورنګزیب د حکومت په راتګ سره عزاداري اویا کاله بنده شوه.[۲۰] او له هغه وروسته د شیعه لړۍ آصف جاهیانو په راتګ سره عزادارۍ بیا ځلا وموندله.[۲۱]
د بادشاهي عاشورخانې د ودانۍ فزیکي ځانګړنې
د مآثر دکن کتاب په راپور، د بادشاهي عاشورخانې په لرغونې ودانۍ کې یوازې یوه اندروني وه [۲۲] او د تاسیس له وخته د څوارلسو معصومانو په نوم په دې عاشورخانه کې څوارلس علمونه ولګېدل.[۲۳] په ۱۰۹۸ق کال کې د ګورکاني سترواک اورنګزیب د لښکرو له خوا د حیدر اباد له فتح کېدو وروسته،[۲۴] د فرقه ایزو تعصباتو په وجه، له عاشورخانې څخه د عسکرو د اسونو د اصطبل په توګه استفاده وشوه.[۲۵] او په دې بهیر کې د ودانۍ ځینې برخې ورانې شوې.[۲۶] پر حیدر اباد د آصف جاهیانو له واکمنۍ وروسته، دغه ودانۍ په ۱۷۶۵ م کال کې د دوهم آصف جاه ( میر نظام علي خان بهادر) له خوا بیا ورغول شوه[۲۷] او د باب فیض عالمیان په نوم یوه نوې دروازه او بهرني هالونه او لرګینې ستنې، د عاشورخانې پر اصلي ودانۍ ورزیاتې شوې.[۲۸] همداراز په ۱۲۵۰ ق کال کې د عاشورخانې ودانۍ ورنګول او انځور ګري پکې وشوه.[۲۹] د لرغوني عمارت د چت خاتم بندۍ د آصفیه له زمانې څخه خوندي پاتې دي.[۳۰] که څه هم دغه ودانۍ د لرغونوالي له نظره د لکهنو ښار له نورو حسینیو او امامباړو زیاته پخوانۍ ده، خو بیا یې هم کاشیکارۍ خوندي پاتې شوې دي.[۳۱]
د ودانۍ برخې
په بادشاهي عاشورخانې کې مختلفې برخې لکه نقارخانه، نیاز خانه، آبدار خانه، لنګرخانه ( د نذرونو او خوړو د ځای په معنا) د ساتندویانو کوټې او د متولي کور شامل دي.[۳۲]
کتیبې او کاشیکارۍ
د بادشاهي عاشورخانې کاشیکارۍ په ۱۰۲۰ق کال کې په ایراني سبک سره ترسره شوې.[۳۳] د مآثر دکن کتاب د راپور په اساس چې د ودانۍ د کتیبو مفصل راپور یې وړاندې کړی، د سلطان محمد قلي قطب شاه نوم د محراب لپاسه کتیبې باندې موجود دی.[۳۴] همداراز د اوم سلطان عبدالله قطب شاه نوم هم د ابوالمظفر له کنیت سره په مختلفو ځایونو کنده کاري شوی دی.[۳۵] په نورو کاشیکاریو باندې په طغرا خط سره ځینې لیکنې شوې چې تر ټولو مهمې یې دا دي:
- د جنوبي او شمالي دیوالونو په کتیبو د «اللهم صل علی النبی و الوصی و البتول فاطمه و السبطین و السجاد و الباقر و الصادق و الکاظم و الرضا و التقی و النقی و العسکری و المهدی و السلام علیهم» عبارت کنده شوی دی.[۳۶]
- په لویدیځ دیوال د دوهم دالان په کتیبې هم لاندینی عبارت په شعري بڼه موجود دی:
چون نظام الملک آصف منزلت کرده از بهر حسین تو قیر او هست این قدسی مکان آن امام که بفرقان آمده تطهیر او گفت هاتف سال تاریخش چنین کرده آصف جاه ما تعمیر او سنه۱۱۷۸ق[۳۷]
د بادشاهي عاشورخانې د عمارت بودجه
د عاشورخانې لومړۍ ودانۍ سلطان محمد قلي قطب شاه په ۶۶ زره روپیو سره جوړه کړې وه.[۳۸] نواب میرنظام علیخان بهادر غفرانمآب د عاشورخانې د لګښتونو لپاره د کال دولس زره روپۍ مقرر کړې[۳۹] او له هغه وروسته نواب سکندرجاه بهادر مغفرت منزل دوه زره روپۍ په هغې ورزیاتې کړې.[۴۰] د مآثر دکن کتاب د راپور له مخې، دغه ودانۍ لږ تر لږه تر ۱۹۲۴ م کاله پورې دولتي بودجه لرله.[۴۱] اوس هم دغه عاشورخانه د تاریخي میراث د صوبایي ادارې او شیعه اوقافو د ادارې تر څارنې لاندې اداره کیږي.[۴۲]
فوټ نوټ
سرچينې
- «حیدرآباد دکن ہندوستان میں عزاداری کا ایک قدیمی مرکز»، سایت: شیعہ خبریں، تاربخ درج مطلب: ۱۳ جولایی ۲۰۲۴م.
- بلگرامی آصفجاہی، علیاصغر، مآثر دکن، دارالطبع جامعہ عثمانیہ سرکار عالی، حیدرآباد، ۱۹۲۴م.
- خانترین، غلام امام، تاریخ رشید الدین خانی و بر حاشیہ تاریخ خورشید جاہی، مطبع ریاض ہند، علی گڈہ، ۱۲۷۰ق، ۱۸۵۳م
- سید مبشر، «مقبرہ سیدانی ماں، بادشاہی عاشور خانہ اور شیخ پیٹ سرائے کی تزئین نو کا فیصلہ»، سایت روزنامه منصف حیدرآباد، تاریخ درج مطلب: ۲۰ می ۲۰۲۳
- صادقی علوی، محمود، «گذری بر منابع تاریخی عصر قطبشاهیان»، در مجله نامه تاریخ پژوهان، شماره ۱۰، ۱۳۸۶ش.
- صادقی علوی، محمود، «دوران طلایی حکومت قطبشاهیان»، در مجله تاریخ اسلام، شماره ۳۳، ۱۳۸۷ش.
- صاعدی شیرازی، میرزا نظامالدین احمد بن عبدالله، حدیقه السلاطین قطبشاهی، تصحیح علیاصغر بلگرامی، مجلس اشاعت تاریخ و تمدن، دکن، ۱۹۶۱م.
- ضابط ، حیدررضا، «نقش ایرانیان در ترویج عزاداری در شبه قاره هندوستان»، در مجله مشکات، شماره ۷۷، ۱۳۸۱ش.
- عباسی، محمد، «عاشورخانه»، دانشنامه جهان اسلام، ج۳۱، ۱۴۰۰ش.
- کرمی، مجتبی، نگاهی به تاریخ حیدرآباد دکن ، موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، تهران، ۱۳۷۳ش.
- معصومی، محسن، «هندوان و ایینهای محرم در دکن»، در مجله تاریخ و تمدن اسلامی، شماره ۱۶، ۱۳۹۱ش.
- Chatterjee, Saurabh, "Badshahi Ashurkhana"
- Green, Nile, "Auspicious Foundations: The Patronage of Sufi Institutions in the Late Mughal and Early Asaf Jah Deccan", South Asian Studies, Volume 20, 2004