د شیعو امامان

دا مقاله د دولس امامانو معرفي کولو په اړه ده. د امامانو امامت او د دې دلایلو د پیژندلو لپاره، د شیعه امامانو امامت او امامت ته وګورئ.

د شیعو امامان د رسول الله(ص) له کورنۍ څخه دوه لس کسان چی د روایاتو پر بنسټ د رسول الله(ص) ځای ناستې او له هغه وروسته د اسلامې ټولني لپاره امامان دي. لومړی امام حضرت علي(ع) او نور امامان د هغه او حضرت زهرا(س) له نسل او اولادونه دي.

د امامیه شیعه‌ګانو په اند؛ امامان(ع) د خدای لخوا امامت ته ټاکل شوي، او ځانګړتیاوې لري لکه عصمت(سپیڅلی)، اعلمیت، علم غیب او د شفاعت کولو حق.

امامان(ع) د رسول‌الله(ص) ټولې دندې لري پرته لدې چې وحي ترلاسه کړي او شریعت راوړي. اهل سنت د شیعه امامانوامامت نه مني؛ مګر دوی سره مینه او لیوالتیا څرګندوي او د هغوی دینې او علمی مرجعیت مني. د امامانو نومونه په قرآن کې ندي ذکر شوي؛ مګر د رسول‌الله(ص) په بیان کې لکه د جابر حدیث او د دولسو خلفاو حدیث، د امامانو نومونه او شمیره راوړل شوي دي.

امامونه او د پیغمبر(ص) ځای ناستې د دغی روایاتو پر بنستټ دولس کسان، ټول د قریش او د رسول الله(ص) له کورنۍ څخه دي. د شیعه‌ګانو په اعتقاد، امام علي(ع) د پیغمبر(ص) لخوا په څرگندونې امامت ته ټاکل شوی و، او له هغه وخته وروسته کوم امام، له ځانه وروسته امام په څرگندونې او نص سره معرفي کړ. پر دغه بنسټ، د پیغمبر(ص) وروسته ځای ناستې دوه لس کسان په لاندې دول دي: علي بن ابي طالب، حسن بن علي، حسین بن علي، علي بن الحسین، محمد بن علي، جعفر بن محمد، موسی بن جعفر، علي بن موسی، محمد بن علي، علي بن محمد، حسن بن علي او مهدي(علیهم السلام). د شیعو مشهور نظر، یوولس امامان شهید شوي دی، او وروستۍ یې مهدي موعود(عج) په غیبت کې دی. هغه به په راتلونکي کې څرګند شي(ظهور وکره) او ځمکه به عدالت او سمون ډک کړي.

اهل سنت د شیعي دوه لس امامانو د پیغمبر(ص) بی واتن ځای ناستي په توګه نه مني؛ مګر له دوی سره مینه لري. د شیعه امامانو د تاریخ او د هغوی د فضیلتونو په اړه د شیعه لخوا لکه؛ الارشاد او دلایل الامامة او د سنیانو لخوا؛ لکه ینابع الموده او تذکره الخواص او بې شمیره کتابونه لیکل شوي دي.

ځایتون او ځانګړتیاوې

د دولسو امامې‌شیعه‌گانو لپاره په امامت کې باور درلودل په شیعه مذهب یو له اصولو څخه دی. د شیعه‌ګانو له نظره، امام د خدای لخوا او د اسلام پیغمبر(ص) پر واسطه ټاکل کیږي.

شیعه‌ګان په هغوې باندې دي، که څه هم په قرآن کې د امامانو نومونه ندي ذکر شوي؛ مګر په آیتونو کې لکه د " اولی الامر آیت" د "تطهیر آیت" د "ولایت آیت" د "اکمال آیت" د "تبلیغ آیت" او د "صادقین آیت" د امامانو امامت ته اشاره کوي. البته، د امامانو نومونه او شمیرې په روایتونو کې ذکر شوي. د شیعه‌ګانو په اند، د پیغمبر، ټولو ډندو لکه د قرآن آیتونه تشریح کول، د شرعي مقرراتو څرګندول، د ټولنې خلکو ته تعلیم ورکول، مذهبي پوښتنو ته ځواب ویل، په ټولنه کې عدالت پلي کول او د اسلام د پولو ساتنه، د امامانو پر غاړه دی. د پیغمبر سره د دوی توپیر یوازې د وحی ترلاسه کولو او شریعت راوستلو کې دی.

ځانگرنۍ

د امامیه شیعه‌ګانو له نظره، د دولسو امامانو ځینې ځانګړتیاوې په لاندې ډول دي:

• عصمت: امامان، لکه د پیغمبر(ص)، د کومې ګناه یا خطا څخه لیری او معصوم دي.
• افضلیت(غوره والی): د شیعه عالمانو له نظره، امامان(ع) د پیغمبر(ص) وروسته، له نور پیغمبرانو، فرښتې او نور خلک څخه غوره دی. په دی اړه چی ائمه له ټول مخلوقاتو څخه افضل دی، مستفیض بلکه متواتر روایتونه شتون لری.
• غیب پوهاوی: د خدای تعالی له لوری امامان د غیب پوهاوی خاوند دی.
• ټکویني او تشریعی ولایت: زیاتره د امامیه شیعي عالمانو د تکوینی ولایت اثبات کولو ټینگار کوی. د امامانو تشریعې ولایت په ثابتولو کې هیڅ توپیر شتون نلري؛ پدی معني چې دخلکو ملکیت او ځان په تصرف کې لومړیتوب لری. د تفویض روایتونو پر بنسټ، د تشریعې ولایت هم په دې معنی چې د تشریع حق او قانون ایښودل د امامانو لپاره ټاکل شوي دی.
• د شفاعت پور: ټول امامان، لکه پیغمبر(ص) دشفاعت مقام او پور لرونکۍ دي.
• دعلمی او دینی مرجعیت: د روایاتو پر بنسټ؛ لکه د ثقلین حدیث او د سفینه حدیث ، امامان د علمې او دینې مرجعیت لرونکۍ ده او خلک یې ارتیاده چې دوی ته په مذهبي مسایل مراجعه وکړي.
• د ټولنې رهبري: د اسلام له پیغمبر(ص) وروسته د اسلامي ټولنې مشرتابه او اداره د امامانو له ډندو څخه ده.
• د اطاعت اړتیا: د اولوالامر آیت له مخې، امامان(ع) مفترض الطاعة دي او د دوی اطاعت کولو تر هر حالت، واجب(اړتیا)ده. هماغسې چې د خدای اطاعت کول او د پیغمبر اطاعت کول هم واجب گنل کیږي.

د شیعه عالمانو له نظره، ټول شیعه امامان شهادت سره مړه شي یا د شهادت سره به مړ شي. د دوی دلیل دا دی له روایات څخه «وَ اللهِ مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتُولٌ شَهِيد» او خدای رضا پراساس دي، ټول امامان به شهادت سره مړه شي.

د امامانو امامت

د دولسو شیعي امامانو د امامت ثابتولو لپاره، عقلي دلیلونه وړاندې کړي لکه؛ عصمت او افضلیت(غوره والی) او یا نقلی دلیلونه لکه؛ د جابر حدیث، د لوح حدیث او د دولسو خلفاوو حدیث راو ړلی ده.

د جابر حدیث

اصلی مقاله: د جابر حدیث

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ». د دغه آیت د نزول وروسته جابر بن عبدالله انصاري د اولوالامر معنی له رسول‌الله(ص) پوښتنه وکره، هغه وفرمایلی: «دوی زما وروسته زما ځای ناستي او د مسلمانو ‌امامان دي، چې لومړی یې علي بن ابي طالب دی او د هغه وروسته حسن، حسین، علي بن حسین او محمد بن علي په ترتیب سره. جعفر بن محمد، موسی بن جعفر، علي بن موسی، محمد بن علي، علي بن محمد، حسن بن علي او د هغه وروسته د هغه زوی زما نوم او زما کنیه لری.».

د خطاطۍ یوه ټوټه: د عبدالرحمن جامي یو آیت چې د رسول الله(ص) تشریح کوي، د ټوټې په منځ کې د تا په خط کې، د دولسو شیعه امامانو انځور، انځور شوی دی. د ګلزار په طرز، د حسین زرین قلم لخوا په ۱۳۱۲ هـ.ش

د دولسو خلفاوو حدیث

اصلي مقاله: د دولسو خلفاوو حدیث

د اهل سنت له لارې ځینی روایتونه نقل شوي چې پکې د پیغمبر د خلیفه شمیری او د دوی ځینې ځانګړتیاوې لکه قریشی توب څرګند شوي؛ جابر بن سمره د خدای رسول(ص) نقل کړه چې « دا دین تل د قیامت تر قیامه پورې مستحکم او تل پاتی وي او تر هغه چې دولس خلیفه ستاسو په سر کې وي. دوی خلیفي ټول د قریش څخه دي.» همداسې په یو حدیث کې له ابن مسعود څخه له رسول الله(ص) و روسته د نقیبانو شمیر دو لس کسان، د بنی اسرائیلو نقیبونه په څیر ویلی شوی ده. د سلیمان بن ابراهیم قندوزي د اهل سنت عالم، په وینا، د دولس خلیفه حدیث، د شیعه‌ګانو دولس امامانو معنی لري. ځکه چې دا حدیث بل چا ته د پورټ وړ ندي.

د امامانو پیژندگلوی

امامیي شیعه‌ګان پدې باور دي چې د عقلي دلایلو په بنسټ او نقلې دلایلو پر بنسټ لکه؛ د غدیر متواټر روایت او د منزلت حدیث، د پیامبر برحق او بی واټن ځایناستی علی بن ابی طالب(ع) دی. له امام علي(ع) وروسته هم په سمبال کی امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، امام موسی بن جعفر(ع)، امام رضا(ع)، امام جواد(ع)، امام هادي(ع)، امام حسن عسکري(ع) او امام مهدي(عج) د اسلامي ټولنه، امامت پر غاړه لري.

امام علي(ع)

اصلي مقاله: امام علي علیه السلام

علي بن ابي طالب، چې د امام علي(ع) په نامه پیژندل شوی او د امیرالموءمنین په لقب یادیژي. د شیعه‌ګانو لومړی امام، د ابو طالب او فاطمه بنت اسد زوی و، د عام الفیل کال په رجب میاشت دیار لسم کې په کعبه زیږیدلی و. هغه لومړنۍ سړی و چې په پیغمبر(ص) ته ایمان راوړی او په دوامداره توګه د رسول(ص) په مل کې و او د خدای رسول لور یې؛ فاطمه(س) سره واده وکړ.

که څه هم پیغمبر، علي کې په څو قضیو د خپل بی واټن ځای ناستې په توګه معرفي کړی و، د غدیر ورځ په شمول کی، مګر د هغه له وفات وروسته، د سقیفه بني ساعده په پیښه کې، د ابو بکر بن ابي قحافه سره د مسلمین خلیفه په ټوګه د بیعت ژمنه وشوه. د ۲۵ کلونو مودې وروسته او د اسلامي ټولنې د یووالي او پیاورتیا لپاره د وسله والو پاڅون څخه مخنیوی او د (د درې خلیفه حکومتونو په دوری )، په ۳۵ قمری کال کې خلکو د علي(ع) سره د بیعت ژمنه وکړه او خلافت ته یې غوره کړ. د علي(ع) د خلافت په دوره کې، چې شاو خوا څلور کاله او نهه میاشتې یې دوام وکړ، درې کورنۍ جګړې د جمل جګړې، د صفین جګړه، او د نهروان جګړې شتون درلود. له همدې امله، د دې امام ډیری دوری د داخلي شخړو په حلولو کې مصرف شوې.

امام علي(ع) په روژی (رمضان) میاشت کې، نه لسم شپی په ۴۰ قمری کال کې، د کوفه جومات په محراب کې، پداسې حال کې چې د ابن ملجم مرادي په لاس د لمونځ کولو په وخت، هغه په توره وویشتل شو او په ۲۱ رمضان میاشت کې شهید شوه او په نجف شار کې ښخ شوی دی. هغه بې شمیره فضیلتونه درلود. د ابن عباس په روایت کې ویل شوي چې د علي(ع) په ستاینه کې زیاتره له ۳۰۰ آیتونه نازل شوی ده.

همدغسې له هغه هم نقل شوي چې خدای داسې آیت نازل مه کړی چې په کې «یا أیها الذین آمنوا» وی، خو علی(ع) د هغوی په سر او د موءمنان امیر په ټوگه نه وی.

امام حسن(ع)

اصلي مقاله: امام حسن مجتبي علیه السلام

حسن بن علي(ع) د امام حسن مجتبي په نامه پیژندل شوی، د امام علي او حضرت فاطمه(س) زوی او په مدینه کې د دریم قمري کال په ۱۵ رمضان(روژي) میاشت کې زیږیدلی.

امام حسن(ع) د خپل پلار له شهادت وروسته، هغه د خدای امر ته او د خپل پلار د غوښتنې سره سم، د مسلمين خلیفه په توګه یې شاوخوا شپږ میاشتې خدمت وکړ. د دې وخت په جریان کې، معاویه بن ابي سفیان، هغه په عراق کې چې د امام حسن د خلافت مرکزي و، لشکر وباسي، او د امام حسن د اردو قوماندانان یې غولېدنه ورکره او د امام حسن(ع) پروړاندې پاریدنه وکره، تردی چې هغه اړ شو چې سوله وکړي او څرګند خلافت د شرایطو لاندې ورکړي( په دې شرط چې د معاویه له مرګ وروسته، خلافت، امام حسن(ع) ته راستون شي او د هغه کورنۍ او شیعه‌ګان له یرغل څخه خوندي اوسی.)

امام حسن(ع) ۱۰ کلن خلافت وکړ او په ۲۸ صفر میاشت په ۵۰ هجری کلونو کې، د خپلې میرمنې جعده په لاس کې د معاویه په هڅونه، مسموم او شهید شو او په بقیع هدیره کې خاورته سپارل شو.

امام حسن(ع) د کسایو له ملګرو(اصحاب) څخه دی او د مباهله په پیښی کې یو له ګډون کونکو څخه دی او د رسول الله(ص) له اهلبیت څخه چی تطهیر آیت د دوی په اړه نازل شویده.

امام حسین(ع)

اصلی مقاله: امام حسین علیه السلام

حسین بن علي(ع)، د ابا عبدالله او سیدالشهداء په نامه پیژندل شوی او د شیعه‌ګانو دریم امام، د علي او فاطمه(س) دوهم اولاد، هغه په څلورم هجری کال کې د شعبان میاشت، دریم ورځ په مدینه کې زیږیدلی، هغه د خپل ورور امام حسن(ع) د شهادت وروسته، د پیغمبر(ص) او امام علي(ع) په څرگندنې او د هغه ورور وصیت سمون، امامت ته ورسید.

امام حسین(ع) لس کاله امامت وکړ د هغه امام دوره، پرته له ورستی شپږو میاشتو څخه د معاویه خلافت سره یوځای شوې. معاویه په ۶۰ هجری کال کې مړ شو او د هغه زوی یزید په خپل ځای کې ناست. یزید د مدینې والي ته امر وکړ چې له امام حسین دما دپاره بیعت واخلئ، که بیعت و نکری د هغه سر یې ما ته واستوي. وروسته له هغه چې د مدینې والي امام حسین(ع) ته د یزید غوښتنه اعلان کړه، امام د شپې له خپلې کورنۍ سره مکې ته لار سو. یو څه وروسته، د کوفه د خلکو په بلنه، امام د خپلې کورنۍ او ځینی ملګرو سره کوفی ته راستانه شول. په کربلا کې امام او د هغه ملګرو د یزید اردو محاصره کړه، او د محرم میاشت په لسمه ورځ د هغوی او یزید اردو تر منځ د عمر بن سعد تر قوماندې لاندې چی هغوی کې محاصره کړه، جګړه پیل شوه، او امام(ع) او د هغه کورنۍ او ملګري شهید شول، او میرمنې، ماشومان او امام سجاد(ع)، چې ناروغه وه، ونیول شول.

امام حسین(ع) د کسا یو له ملګری(اصحاب) څخه دی او د مباهله په پیښی یو له ګډون کونکۍ څخه و او درسول الله(ص) له اهلبیت(ع) څخه چې تطهیر آیت د دوی په اړه نازل شویده.

امام سجاد(ع)

اصلي مقاله: امام سجاد علیه السلام

علي بن حسین(ع)، چې د سجاد او زین‌العابدین په نوم پیژندل شوی، د شیعه‌گانو څلورم امام و، د امام حسین(ع) زوی، چې په مدینه کې په ۳۸ هجری کال، له شهربانو د دریم یزگرد لور زیږیدلی شو.

امام سجاد(ع) د کربلا په پیښه کې ونیول شو او کربلا اسیرانو سره کوفی او شام ته واستول شو. هغه ترشام په جومات کې یو خطبه وړاندې کړه چې خپل ځان او د هغه پلرونه معرفي کوي، کوم چې خلک متاثره کړ. هغه د اسارت له دورې وروسته مدینې ته راستون شو او په مدینه کې یې عبادت کاوه او له هیچا سره یې پرته له ځانگړی شیعي، اړیکه نه درلوده لکه د ابو حمزه ثمالي او ابو خالد کابلي. ملگرو هغه معارف یی د شیعه‌ګانو په مینځ کې هم خپره کړه.

څلورم امام د ۳۴ کلونو امامت وروسته، په ۵۷ کلنۍ د ۹۵ هجری کال کې د ولید بن عبدالملک لخوا مسموم شوی و او شهادت ته ورسید او د خپل تره امام حسن(ع) ته څېرمه د بقيع هدیره کې خاوروته وسپارل شو.

د امام سجاد(ع) د مناجاتونو او دعاګانو ټولګه، چې پکې ډیری مذهبي لارښوونې شاملې دي، د صحیفه سجادیه په کتاب کې راټول شوي دی.

امام باقر(ع)

اصلي مقاله: امام باقر علیه السلام

محمد بن علي، چې د امام محمد باقر(ع) او د شیعه‌ګانو پنځم امام په نامه پیژندل کیږي، د امام سجاد او فاطمه د امام حسن(ع) لور زوی و. په ۵۷ ق کال مډینه کې زیږیدلی و. هغه، د خپل پلار وروسته، د خدای په امر او دپیغمبر(ص) و خپل امانو مخکی په پیژندنه، امامت ته رسیده لی ده. امام(ع) په ۱۱۴ قمری کال د ابراهیم بن ولید لخوا د هشام اموی خلیفی وراره مسموم او شهید وشول. او د خپل پلار ترڅنګ د بقیع په قبرستان کې خاوروته سپارل شو. امام باقر(ع) په کربلا پیښی کې شتون درلود او په هغه وخت کې څلور کلن و.

د پنځم امام، موده چې ۱۸ یا ۱۹ کاله یې دوام وکړ، له یوی خوا د بنی امیو د ظلمونو له آمله، هره ورځ یو انقلاب او جګړه پیشی شو او دې ستونزو خلافت ته نیولی و او اهل‌البیت(ع) کی له بریدګرو څخه یې لرې ساتلی وو. له بلې خوا، د کربلا پیښې پیښیدل او د اهل‌البیټ(ع) ظلم کول، هغه مسلمانان را اړولي او د امام لپاره یې د اسلامي حقایقو او د اهل‌البیت تعلیماتو خپرولو لپاره اسانتیاوې رامینځته کړې، کوم چې د تیرو امامانو لپاره امکان نلري، نو بې شمیره حدیثونه هغه نقل کریده.

د شیخ مفید په وینا، د مذهب په تعلیماتو کې د هغه امام(ع) حدیث داسې دي چې د امام حسن(ع) او امام حسین(ع) هیڅ یو اولادو د روایتونو دغه مقدار، نه دی پریښی.

امام صادق(ع)

اصلي مقاله: امام جعفر صادق علیه السلام

جعفر بن محمد، چې د امام جعفر صادق(ع) معروف وو او د شیعه‌ګانو شپږم امام، د امام باقر(ع) او ام فروه، -د قاسم بن محمد بن ابي بیکر لور،- زوی و. هغه په ربیع‌الاول میاشت کې ۱۷ ورځ، په ۸۳ قمری کال، مدینی ته زیږیدلی و. هغه په ۱۴۸ قمری کال کې د منصور، عباسی خلیفی لخوا مسموم او شهید شو او د بقیع هدیره کې خاوروته سپارل شو.

امام صادق(ع)، د هغه د ۳۴ کلونو د امامت پرمهال، د اموی حکومت کمزور شولو لپاره، هغه د اسلامي تعلیماتو خپرولو، مناسب ډگر ترلاسه کړ، له همدې امله، هغه د مذهبي تعلیماتو او د ډیر علمی شخصیتونه روزلی اقدام وکړ.

د هغه زده کونکو او روایت کونکو تر ۴۰۰۰ کسان، شمیرل شوه. ځینې کسان لکه زراره، محمد بن مسلم، موءمن طاق، هشام بن حکم، ابان بن تغلب، هشام بن سالم، جابر بن حیان او له اهل سنت څخه ځینی کسان لکه؛ سفیان ثوري، ابوحنیفه (د حنفي مذهب مشر)، مالک بن انس، د مالکي مذهب مشر، په شمول د هغه له زدکونکۍ و.

د شیخ مفید په وینا، د د اهل‌البیټ(ع) تر مینځ ډیری روایتونه د امام صادق(ع) څخه نقل شوي. له همدې امله شیعی مذهب، د جعفري مذهب په نامه یادیږي.

امام کاظم(ع)

اصلي مقاله: امام موسی کاظم عليه السلام

موسی بن جعفر، چې د امام موسی کاظم(ع) په نامه یادیږی او د کاظم او باب الحوائج په نوم پیژندل شوی، د امامیه شیعه‌ګانو اووم امام، د امام جعفر صادق علیه السلام او حمیده زوی په ۱۲۸ قمری کال کې په ابواء؛ یوه سیمه د مکې او مدینې تر منځ زیږیدلې وه.

امام کاظم(ع) د خپل پلار وروسته، امام صادق(ع) په تصریح کي امامت ته و رسید. د اووم امام ۳۵ کلن امامت د منصور، هادي، مهدي او هارون د عباسي خلیفو سره یوځای و. دا موده د عباسي خلافت د ځواک سره مطابقت لري، او د امام کاظم(ع) او شیعه‌ګانو لپاره یو ستونزمن وخت و. له همدې امله، هغه د وخت د حاکمیت په مخ کې تقیه وکړ، او شیعه‌ګانو ته امر وکړ چې داسې وکړي. په ۱۷۹ قمری کال کې په شوال ۲۰ اووم امام، کله چې هارون د حج سفر په اړه مدینه ته لاړ، هغه امر وکړ چې امام په مدینه کې بندي شي او له مدینې څخه بصره او بصره څخه بغداد ته واستول شي. هغه په ۱۸۳ قمری کال کې د سندی بن شاهک لخوا د سم سره شهید شو او د « د قریش مقابر » په نوم ځای کې ښخ شو چې اوس په کاظمین کې دی.

امام رضا(ع)

اصلي مقاله: امام رضا علیه السلام

علي بن موسی بن جعفر، امام رضا(ع) او د شیعه‌ګانو اتم امام په نامه پیژندل شوی، د امام کاظم(ع) او نجمه خاتون زوی، په ۱۴۸ قمری کال په مدینه کې زیږیدلی او په ۲۰۳ قمری کال کې په ۵۵ کلنۍ طوس(مشهد) ته شهید شوی.

امام رضا(ع) د خپل پلار وروسته، د خدای په امر او د امام کاظم لخوا په تصریح کې امامت ته ورسید د امام امامت، موده ۲۰ کال (۱۸۳- ۲۰۳) وه، کوم چې د هارون الرشید او د هغه زامنو امین او مامون خلافت سره مل و.

د هارون الرشید وروسته، مامون خلافت ته ورسید. هغه د خپل خلافت د مشروعیت لپاره، د امام رضا(ع) فعالیتونو کنټرول او د امام دریځ او مقام کمولو لپاره، هغه پریکړه وکړه چې اتم امام خپل ولیعهد په توگه وټاکه. له همدې امله هغه امام په ۲۰۱ قمری کال کې له مدینې څخه، مرو ته وغوښت. لومړی، د خلافت څوکی او بیا د ولیعهدې مقام امام ته پیشنگوري وکړ، چې د هغه مخالفت یې مخامخ شو، مګر په پای امام کی مجبور کړ چې د هغه ولیعهدی ومني. امام د ولایت عهدې مقام هم ومنله، په دې شرط چې هغه د حکومت په کار کې مداخله ونه کړي او د حکومت کار کونکۍ ګوښه او نصب یې نه کړي. یو څه وروسته، مامون د شیعه‌ګانو د ګړندي پرمختګ په مشاهده کولو او د هغه د خلافت ساتلو لپاره د امام رضا(ع) مسموم او شهید کړ.

د سلسله الذهب، مشهور حدیث د امام لخوا د نیشابور په لارو تر مرو په لور د تیریدو مهال کې نقل شویده په مرو کې د امام رضا(ع) د شتون په جریان کې، مامون د هغه او نورو ادیانو مشرانو تر منځ د بحثونه غونډو جوره کړل، چی د امام پوهه او غوره والي څرګند کړ.

امام جواد(ع)

اصلي مقاله: امام جواد علیه‌ السلام

محمد بن علي د امام جواد او امام محمد تقي(ع)په نامه پیژندل کیږي او د دولس امامی شیعه‌ګانو نهم امام، د اتم امام او سبیکه نوبیه زوی، په ۱۹۵ ق کال په رمضان(روژی میاشت) په مدینه کې زیږیدلی و. او په ۲۲۰ ق کال په بغداد کې شهید شو. هغه په کاظمییه کې د قریش په مقبری د خپل پلار اووم امام سره نږدی کې خاورته سپارل شو.

امام جواد علیه‌ السلام په اتو کلنۍ کې امامت ته ورسید څنګه چې د هغه د پلار لخوا مشخص شوی و د هغه کوچنیوالۍ له امله گرځیده چې یو شمیر شیعه‌ګان د هغه امام شکمن وو؛ ځینې یې د امام رضا ورور عبدالله بن موسی د خپل امام په توگه و منلي او ځینی واقفیی ته راستانه شول، مګر ډیری یې د امام جواد(ع) امامت د نصی روایتونه او علمی تجربی لامله ومنلی و. د هغه د امام ۱۷ کلن دوره د مامون او معتصم خلافت سره یو مهال و.

په ۲۰۴ ق کال کې مأمون د امام او د هغه شیعه‌ګانو نظارت کولو لپاره، امام کې د خلافت پلازمینه بغداد ته وغوښت او له خپلې لور ام الفضل سره یې واده یی جوره وکړ. یو څه وروسته امام(ع) مدینې ته راستون شو او د مامون عهد تر پای پورې په مدینه کې پاتې شو. د مامون له مرګ وروسته، معتصم د خلافت زمام په غاړه واخیست او په ۲۲۰ ق کال کې یې امام بغداد ته وغوښت، د نظارت تر لاندی واخیست او په نهایت کې امام د خپل میرمن لخوا او د معتصم په هڅولو او تحریک سره مسموم او شهید شو.

امام هادي(ع)

اصلي مقاله: امام هادي علیه‌ السلام

علي بن محمد د امام هادي او د امام علي النقي(ع) مشهور او د امامیه لسم امام دی. چې د امام جواد او سمانه مغربیه زوی په ۲۱۲ ق کال کی مدینی ته نږدی د صریا په نامه سیمه کې زیږیدلی او په ۲۵۴ ق کې په سامرا د عباسی خلیفی لخوا المعتز باالله، مسموم او شهید شو.

امام هادي(ع)۳۳ کاله(۲۲۰ تر ۲۵۴ ق) د شیعه‌گانو امام و او پدې وخت کې د شپږ عباسي خلیفه لکه معټصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعین او معتز معاصر و.

په ۲۳۳ ق کال کې د امام هادي څارلو او نظارت لپاره، هغه له مدینې څخه سامرا ته د متوکل له لوری و غوښتل شو، کوم چې په هغه ورځ د خلافت مرکز او پلازمینه و او هغه خپل پاتې ژوند په سامرا ښار کې تیر کړ. د متوکل له مرګ وروسته، منتصر، مستعین او معتز په خلافت کی و رسید، او امام هادي(ع) د معتز خلافت پرمهال کی مسموم او شهید شو.

امام هادي(ع) د دعاکولو او زیارت له لارې، شیعه‌ګان وروزل او هغوی ته په تعلیماتو سره آشنا وکره. د شیعه‌ګانو له مهم زیارت څخه جامعه کبیره له هغه امام څخه روایت شوی ده.

امام حسن عسکری(ع)

اصلي مقاله: امام حسن عسکري علیه‌ السلام

حسن بن علي(ع) د امام حسن عسکري په نامه مشهور، د اثناعشریدې شیعه‌ګانو یولسم امام، د امام هادي او حدیث زوی په ۲۳۲ ق کال کې په مدینه کې زیږیدلی شو او په ۲۶۰ ق کال کې د معتمد عباسي خلیفه د دسیسی له لاری مسموم او شهید شو. هغه د خپل پلار څنګ ته، په سامرا کې په خپل کور خاورته سپارلی شو.

یولسم امام، د خپل پلار په څرگندونې، د هغه وروسته امات ته ورسید، او د خپل شپږ کلن امامت پرمهال، هغه معتز، مهتدی او معتمد عباسی خلیفی سره معاصر و. په سامرا کې امام، د خلیفه عباسي خلیفی تر نظارت لاندې و او څو ځله بندي شو. د ځینو په وینا، په سامرا کې د امام اوږد پاتې کیدل د هغه وخت خلیفی لخوا، یو ډول قید او توقیف و. نو هغه په تقیه سره چلند وکړ او د خپل مخکی د څو امامانو په څیر، د استازیتوب سازمان له لارې له شیعه‌ګانو سره په تماس کې و. داسې ویل کیږي چې د خلافت فشار او سختوالی، له یوې خوا د شیعه‌ګانو نفوس او ځواک او د خلیفانو ویره کې زیاتوالی راغلی، او له بلې خوا داسې شواهد شتون لري چې د یولسم امام لپاره یو ماشوم و چې هغه ته یې مهدي موعود نومولی. امام عسکري او د هغه پلار په سامرا کې د ژوند کولو لپاره د عسکریین په نوم پیژندل کیژي.

د بټنوک د جوړېدنې ستونزه:

د اولجایتو د سپینو زرو درهم د دولسو شیعه امامانو(ع) په نوم

امام مهدي(عج)

اصلي مقاله: امام مهدي عجل الله تعالی فرجه

محمد بن حسن، چې د امام مهدي او امام زمان(ع) په نامه پیژندل کیږي، د دولس امامی شیعه‌گانو دولسم او وروستۍ امام، د امام عسکري او نرجس خاتون زوی، په ۲۵۵ ق کې د شعبان میاشت په مینځنی په سامرا کې زیږیدلی و.

امام مهدي(ع) د پنځه کلنۍ عمر، امامت ته ورسید. پیغمبر(ص) او ټول امامان(ع) د هغه امامت څرگندونی کړیده هغه د خپل پلار تر شهادت پورې(۲۶۰ق) له خلکو څخه پټ و او هیڅ څوک نشي کولی د ځینې ځانگړی شیعه‌گانو پرته ورسره وګوري. د خدای امر ته هغه د پلار له شهادت وروسته، د خلکو څخه غایب شو. هغه شاوخوا اویا کلونو لپاره په صغرا غیبت کی و په دې موده کې هغه د څلورو ځانګړو نایبونو له لارې له شیعه‌ګانو سره په تماس کې و؛ مګر په ۳۲۹ ق کال کې د کبرا غیبت له پیل شوه، د امام سره د شیعه‌ګانو اړیکې د ځانګړي نایبان لخوا پای ته ورسید.

د بیاناتو له مخې، شیعه‌ګان د غیبت په موده کیدې د فرج انتظار او د امام زمان په ظهور کی هڅول شوي، او دا یو له غوره کړنو څخه شمیرل کیږی. شیعه‌ګان د بیاناتو پراساس په دی باور دي چی د ظهور په رامینځته کیدو وروسته، اسلامي ټولنه له عدالت او سمون ډکه وشوه. په څو روایتونو کې د ظهور د رامینځته کیدو نښې څرګندې شوې ده.

د شیعو امامان دریځ د اهل سنت له اند

اهل سنت، دولس امامانو د پیغمبر، د امام او د سمدستي ځایناستی په توګه نه مني؛ مګر دوی، دوی سره مینه لري د پیغمبر(ص) د دوی سرچینو کې روایت شوي، هغه خپلوانی چی د مودت آیت بر بنسټ د هغوی مینه اړتیاده هغوی علی(ع)، [[فاطمه زهرا(س)|فاطمه(س)]] او د دوی اولادونه دی ». فخرالډین رازی، په شپږمه پیړۍ کې د اهل سنت مفسر او دیني عالم، د مودت آیت، صلوات، تشهد او د پیامبر(ص) سیرۍ پر بنست د علي(ع)، فاطمه(س) او د دوی اولادونه مینه لرل واجب ګنی.

د اهل سنت ځینې عالمانو، د شیعي امامانو له زیارت څخه لیدنه وکړه او پر دوی کی متوسل وشوه. ابو علي خلال، په دریمه پیړۍ کې د سني عالمانو څخه، وویل؛ هرکله چې زما لپاره ستونزه شتون ولري، زه به د موسی بن جعفر قبر ته لاړ شم او له هغه غوشتنه وکړم، زما ستونزه حل شوه. له ابو بکر محمد بن خزیمه، د اهل سنت فقیه او مفسر او محدث لخوا په دریم او څلورم پیړۍ کې، راپور ورکړل شوی چې هغه ډیری ځله د امام رضا(ع) قبر څخه لیدنه کړه او په خپل ژغیدل او تعظیم سره نور یې حیران کړي و. ابن حیان. په دریم او څلورم پیړیو کې د اهل سنت محدث، وویل؛ هغه مهال چې زه په طوس کې وم، کله چی هم ستونزه درلودم، د علي بن موسی الرضا(ع) زیارت ته لاړم او دعا مې وکړه، زما دعاګانې مستجاب شوې او زما ستونزه حل شوه.

د جعفر سبحاني په وینا، ډیری سني عالمانو د شیعه امامانو د دینی او علمی مرجعیت منلي دی. د مثال په توګه، له ابو حنیفه، د حنفی مذهب بنسټ ایښودونکی، په روایت ویل شوي چې ما د جعفر بن محمد(ع) څخه خورا فقیه نه دی لیدلی یم. دا جمله د محمد بن مسلم بن شهاب زهري، یو له تابعینو څخه، فقیه، محدث او د لومړي او دوهم پیړۍ لخوا د امام سجاد(ع) په اړه روایت شوې ده. عبدالله بن عطا مکي، د اهل سنت یو محدث او د امام باقر(ع) له ملگرو څخه وویل: « ما په کوم چا کې عالمانو په علمی کچه، دغسې ټیټ او کوچنۍ نه دی لیدلم؛ څنګه چې د محمد بن علي(ع) په حضور کې ولیدم. حکم بن عتیبه(د کوفه لوی فقیه) د زده کونکي په توګه د هغه سره ولیدلم.

کتاب پیژنه

د شیعه‌ګانو او سنیانو لخوا د شیعه امامانو تاریخ او د هغوی فضیلتونو په اړه ډیری کتابونه لیکل شوي دي.

شیعه کتابونه

د امامانو او د هغوی د فضیلتونو په اړه د شیعه عالمانو کتابونو کې، لاندې یادونه کیدی شي:

1. دلائل الامامه؛ دغه کتاب په عربي ژبه لیکل شویده چې محمد بن جریر طبری صغیر(مړی کال ۳۱۰ ق) ته منسوبیږی د حضرت زهرا(س) او معصومین امامانو، د ژوند، معجزو او فضیلتونو په اړه لیکلی شویده.
2. اَلْإرْشاد فی مَعْرفة حُجَجِ الله عَلَی الْعِباد؛ دا یو کلامی او تاریخې کتاب ده چې په عربی ژبه د شیخ مفید(دمړی کال ۴۱۳ ق) دشیعه فقیه او متکلم لخوا لیکل شویده. دا کتاب د روایاتو له مخې د ائمه(ع) د ژوند تاریخ او فضیلتونو په اړه لیکل شویده. محمد باقر ساعدي خراساني دغه کتاب په فارسي ژبه، ژباړل کریده.
3. مَناقِبُ آلِ اَبی‌طالب؛ عربی کتاب د څوارلس معصومین فضیلتونو په اړه، چې د ابن شهرآشوب مازندراني لخوا لیکل شوی ده( دمړی کال ۵۸۸ق).
4. إعلامُ الوَریٰ بأعلامِ الهدیٰ؛ یو عربی کتاب ده چی د فضل بن حسن طبرسی(دمړی کال ۵۴۸ ق) لخوا، د رسول‌الله او معصومین سیری په اړه لیکل شویده.
5. کَشْفُ الغُمَّة فی مَعْرِفَةِ الأئمّة(ع)؛ یو عربی اثر ده چی د محمد بن عیسی اربلی( د مړی کال ۶۹۲ ق) لخوا، چې دڅوار لس معصومین(ع) فضیلتونه، معجزې او د حال شرح کول په اړه لیکلي شوی ده.
6. رَوضَةُ الْواعِظین وَ بَصیرَةُ الْمُتَّعِظین؛ دا کتاب د فتال نیشابوری( دمړی کال ۸۰۵ ق) لخوا د پیغمبر(ص) او اهلبیت(ع) د ژوند تاریخ په اړه لیکل شوی ده. دغه کتاب د محمود مهدوي دامغاني لخوا فارسي ته ژباړل شوی دی.
7. جَلاءُ العُیون؛ په فارسي ژبه د محمد باقر مجلسي (1037هـ-1110هـ ق) لیکنه چې د څوارلسو معصومو(ع) د ژوند تاریخ په څوارلس فصلونو کې لیکل شوی دی.
8. مُنْتَهَى ألآمال فی تَواريخِ ألنَّبی وَ ألْآل، د شیخ عباس قمي (۱۲۹۴-۱۳۵۹هـ ق) لیکنه، د څوارلسو معصومو(ع) د ژوند په اړه تفصیلي خبرې کړي دي.

د اهل سنت کتابونه

د دولسو امامانو د تاریخ او فضیلتونه په اړه د سني کتابونو، ځینې کتابونه په لاندې ډول دي:

1. مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، په عربي ژبه یو کتاب د محمد بن طلحه شافعي (۵۸۲-۶۵۲هـ ق) لخوا لیکل شوی، چې د دولسو امامانو ژوند لیک په دولسو فصلونو کې بیان شوی دی.
2. تَذکِرَةُ الخَواصّ مِنَ الأمّة فی ذِکرِ خَصائص الأئمة، د يوسف بن قزاوغلي چې په سبط بن جوزي مشهور دی، د سني حنفي مذهب يو مورخ او عالم دی (وفات 654 هـ ق) لخوا لکیل شوی، چې د امامانو د ژونداو د هغوی فضیلتونو په اړه په دولسو فصلونو کې ليکل شوی دی.
3. الفصول المهمة فی معرفة الائمة، له ابن‌صباغ مالکی (وفات ۸۵۵هـ ق) څخه چې د نهمې پېړۍ يو سني ليکوال دی چې د دولسو امامانو د ژوند او فضايل په اړه يې ليکلي دي شيعه او سني پوهانو له دغه کتاب څخه زياتو نقل کړي دي.
4. الائمة الاثنا عشر‌ او ألشّذَراتُ الذّهَبیة، له شمس الدین ابن‌طولون(وفات ۹۵۳هـ ق)څخه د دمشقي حنفي عالم.
5. الاتحاف بحب الاشراف، د جمال‌الدین شبراوی (۱۰۹۲-۱۱۷۲ه ق)، کار، چې د مصر د اهل سنتو شافعی له علماوو څخه دی، د پیغمبر د کورنۍ او امامانو تاریخ په اړه کې.
6. نور الابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار، له مومن شبلانجي په دیارلسمه پیړۍ کې یو له سني عالمانو څخه دی لیکنه، چې د پیغمبر(ص)، شیعه امامانو او سني خلیفه ګانو له ژوند بیانوی.
7. یَنابیعُ المَوَدّة لِذَوی القُرْبی، د پېغمبراکرم(ص) د کورنۍ د ژوند، مناقب او فضيلتونه په اړه يو کتاب، چې د سليمان بن ابراهيم کندوزي (وفات 1294 هـ) لخوا ليکل شوى، چې يو له سني حنفي عالم دى.

اړوندې لیکنې

• اهل بيت علیهم السلام
• د شیعه امامانو امامت
• څوارلس معصوم