wikishia:Good articles/2023/10
امامیه یا دولس امامې شیعهګان او یا اثناعشری شیعه، د شیعه مذهب ترټولو لویه څانګه ده. د امامې شیعه په وینا، د پیغمبر وروسته، امام علی(ع) د ټولنې مشر دی او د خدای لخوا ټاکل شوی دی. امامې شیعهګان علی(ع) ته د اسلام د پیغمبر(ص) ځایناستې او لومړي امام ګني. دوی په دولسو امامانو باور لري او په دی باور دی چې دولسم امام، مهدي(عج) ژوندی او اوس په غیبت کی دی. زیدیه او اسماعیلیه، دوه نور شیعه فرقې، په ټولو دولسو امامانو باور نه لری. دوی د امامانو شمیر دولس ته هم نه محدودوي.
د امامي شیعه د دین اصول پنځه شیان دي. د نورو مسلمانانو په څیر، دوی توحید، نبوت او معاد د مذهب اصول ګني. سربیره پردې، دوی د امامت او عدل په دوه اصولو باور لري، کوم چې دوی له اهل سنت څخه د توپیر نشی دی. رجعت د امامې شیعهګان یو له ځانګړي باورونو څخه دی. د دې باور له مخې، ځینې مړه شوي خلک د امام مهدي(عج) څرګندیدو وروسته نړۍ ته راستون کیږي.
امامې شیعهګان د شرعي قانون سره سم د ژوند ډیری شیان ترسره کوي، لکه عبادت، معاملې او د شرعي وجوهو تادیه. دوی د الهې کلامې، فقهي، اخلاقي او نور اندونو لپاره په څلور سرچینې مراجعه وکړه؛ قرآن، د اسلام پیغمبر(ص) او دولس امامانو وینا، عقل او اجماع ته.
شیخ طوسي، علامه حلي او شیخ مرتضی انصاري د خورا مشهور فقیهانو او شیخ مفید، خواجه نصیرالدین طوسي او علامه حلي د اماميه مشهور متکلمان دي.
په ۹۰۷ ق کې، شاه اسماعیل د صفوی حکومت تاسیس کړ او په ایران کې یې د امامیه مذهب رسمي کړ. دې حکومت په ایران کې د امامیه مذهب په خپرولو کې لوی رول درلودلی دی. د ایران اسلامي جمهوریت د ایران اوسني سیاسي سیستم نوم دی، کوم چې د دولس امامانو د مذهب او شیعه فقه پر بنسټ جور شوی ده.
د غدیر اختر، د امام علي(ع) زیږیدنه، د حضرت فاطمې(س) زیږیدنه او شعبان میاشت نیمایی د شیعهګانو لپاره ترټولو مهم مذهبي جشن دی. د معصومین لپاره ویری کول(عزاداری) په ځانګړي توګه د امام حسین(ع) او د محرم په میاشت کې د هغه ملګرو لپاره د عزا غونډه جورول، د دوی لپاره بل مهم دود او له دینې مناسک څخه دی.
د نړۍ په ۱۲ امامي کې د شیعه ګانو دقیق شمیر، شتون نلري، او په شته احصاییو کې زیدي او اسماعیلي شیعه ګان هم شامل دي. د نړۍ شیعه نفوس، د ځینې شمیرو له مخې، د ۱۵۴ تر ۲۰۰ ملیون، یعنی له ۱۰ څخه تر ۱۳ سلنې(فیصد) مسلمانانو پکې شامل دی. او د نورو په وینا؛ له ۳۰۰ ملیون څخه ډیر، دا د نړۍ د مسلمانانو ۱۹ سلنه اټکل شوی دی. ډیری شیعه ګان، د ۶۸ تر ۸۰ سلنې ترمینځ، په څلورو هیوادونو کې ژوند کوي: ایران، عراق، پاکستان او هند.