قرآن

دا قرآن د څلورمې یا پنځمې هجري پېړۍ پورې اړه لري

قرآن د خدای کلام او د مسلمانانو آسمانی کتاب دی چې د جبرائیل په واسطه په حضرت محمد(ص) باندې وحی شوی دی. مسلمانان د قرآن محتوا او ټکي د خدای له خوا نازل شوي ګڼي. دوي هم په دې عقیده دي چې قرآن یوه معجزه او د رسول الله(ص) د نبوت نښه او وروستی الهي کتاب دی. په دې کتاب کې پر معجزې ټینګار شوی دی او د دې معجزې لامل یې دا ګڼلی چې هیڅوک هم د دې په شان نه شي راوړی.

د قرآن لومړني آيتونه په لومړي ځل د اسلام پر پېغمبر(ص) د حرا په غار کې نازل شول چې دا غار د نور په غره کې دی. مشهور نظر دا دی چې د قرآن آیاتونه هم د وحی د پرښتې په وسیله او هم بې له وسیلې او نیغ په نیغه په دواړه توکه پر پیغمبر نازلیدل. د ډیرو مسلمانانو عقیده دا ده چې قرآن په تدریجي ډول نازل شوی دی. خو ځينې په دې اند دي چې د آيتونو په تدريجي نزول سربېره هغه څه چې په يوه کال کې پر رسول الله(ص) به نازلیدل، د قدر په شپه به په يو ځاى هم نازلیدل.

د رسول الله(ص) په زمانه کې به د قرآن کریم آیاتونه د څارویو په پوستکي، د خرما په لرګیو، کاغذ او ټوکر باندې لیکل کیدل. د رسول الله(ص) له وفات وروسته د صحابه له خوا د قرانکریم آیتونه او سورتونه راټول شول. خو ډیری نسخې تالیف شوې چې د سورتونو او قرائتونو په ترتیب کې یې توپیر درلود. د عثمان په حکم د قرآن کريم يوه نسخه چمتو شوه او پاتې نور نسخې يې له منځه يوړل شوې. شیعه د خپلو امامانو په پیروۍ کې دغه نسخه سمه او بشپړه ګڼي.

قرآن، فرقان، الکتاب او مصحف د قرآن له مشهورو نومونو څخه دي. قرآن کریم ۱۱۴ سورتونه او تر ۶۰۰۰ ډیر آیتونه لري او په ۳۰ سپارو او ۱۲۰ حزبونو کې ویشل شوی دی. په قرآن کريم کې له ځینې موضوعات لکه د توحيد، معاد، د اسلام د پېغمبر(ص) غزوې، د پېغمبرانو کيسې، د اسلام شرعي حکمونه، اخلاقي فضايل او له بدۍ او له شرک او نفاق سره د مقابلې په څېر موضوعات راغلي دي.

تر څلورمې هجري پېړۍ پورې په مسلمانانو کې د قرآن بېلابېل تلاوتونه مشهور وو. د مسلمانانو په منځ کې د هغې د مختلفو نسخو موجودیت، د عربی رسم الخط ابتدایی دور، د مختلفو لهجو شتون او د قاریانو بیله بیلې طریقې غوره کول، دا ټول د قرآن مجید د قرائت د اختلاف له لاملونو څخه دي. په دې پېړۍ کې له قرائتونو څخه اوه قرائتونه غوره شول. په مسلمانانو کې د قرآن تر ټولو عاصم قرائت د حفص په روایت سره د عاصم قرائت دی.

د قرآن لومړۍ بشپړه ژباړه په څلورم قمري پېړۍ کې په فارسي ژبه او په شپږمه قمري پېړۍ کې(د عیسوي په دولسمه) په انګریزۍ ژبه لیکل شوې ده. دا کتاب د لومړی ځل لپاره په ۹۵۰ هجري (۱۵۴۳ عیسوي) کې په اټلی کې چاپ شو. دا د لومړي ځل لپاره د مسلمانانو لخوا په 1200 هجري کې د روسیې په سنټ پیټرزبورګ کې چاپ شو. ایران لومړنی مسلمان هیواد و چې قرآن کریم یې په ۱۲۴۳ هجري او ۱۲۴۸ هجري کې چاپ کړ. هغه قرآن چې نن سبا د عثمان طه په نوم پیژندل کیږي د مصري د چاپ پر بنسټ دی.

قرآن د مسلمانانو د ډېرو علمونو سرچینه ګرځېدلې ده. د قرآن تفسير او علوم لکه د قرآن تاريخ، د قرآن د الفاظو علم، د اِعرابو علم او د قرآن د بلاغت او بيان علم، قرآني کيسې او د قرآن معجزې. د قرآن کریم له علومو څخه دي.

قرآن د مسلمانانو په مذهبي رسمونو او هنر کې ځانګړی ځای لري. د قرآن کریم ختم کول، د قران کریم په سر کیښودل او د واده په مراسمو کې د قران کریم تلاوت کول له هغو څخه دي. د قران عظیم الشان په هنر کې ډېره څرګندونه د خطاطۍ، سروزرو سره سنګارول، ښه جلدونه جوړل، ادبیات او ګلکارۍ (معمارۍ) کې شوې ده.

د خدای کلام

د مسلمانانو له نظره، قرآن د خداى کلام دى چې د اسلام پر پېغمبر(ص) باندې د وحي له لارې نازل شوى دى او د هغې محتوا او الفاظ د خداى له لوري راغلي دي لومړي ځل لپاره قرآن مجید د حراء په غار کې چې په نور غره کې دی پیغمبر(ص) ته وحی شو. وويل کیږي: هغه لومړني آيتونه چې پر پيغمبر(ص) نازل شوي دي د علق سوره ابتدايي آیاتونه وو او لومړی سورت چې په بشپړ ډول نازل شو فاتحه سوره وه. د مسلمانانو په اند د اسلام پیغمبر وروستی پیغمبر دی او قرآن وروستی آسماني کتاب دی.

د قرآن د نازلیدو څرنګوالی

قرآن مجید پر پیغمبرانو باندې د وحي نازلېدل په درې ډوله ګڼلي دي: الهام، د پردې تر شا او د ملائکو په وسيله. ځینو د دا رنګ آیاتونو په استناد سره «قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَىٰ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّـهِ» ووايه: «څوک چې د جبرائيل دښمن وي (هغه دې پوه شي چې) بيشکه هغۀ دا (قران) د خدای په امر ستا په زړه نازل کړي دي؛ ویلي دي: د دې كتاب نزول يوازې د جبرئيل په وسيله شوى دى؛ خو مشهور نظر دا دی چې قرآن په نورو طریقو هم نازل شوی دی لکه نیغ په نیغه بې له منځګړي.

نزول دفعی و تدریجی

د قرآنکريم د ځينو آيتونو له مخې دا كتاب د روژې په مياشت او د قدر په شپه نازل شوى دى. [ياداشت ۱] په دې اساس د مسلمانانو تر منځ په دې اړه اختلاف شته چې آيا قرآن كريم په ټول په یو ځل نازل شوی(دفعی) که ورو ورو لږ لږ نازل شوی دی(تدریجي)؟ ځينو ويلي دي: قرآن هم ټول په یو ځای نازل شوی او هم تدریجی او ورو ورو نازل شوى دى؛ يوه ډله په دې باور ده چې هغه څه چې بايد په يوه کال کې په رسول الله(ص) نازل شوى واى هغه به د قدر په شپه په یو ځای په هغه نازلیدل؛ ځینې خلک هم په دې باور دي چې قرآن یوازې په تدریجي ډول نازل شوی او د نزول پیل یې د رمضان په میاشت او د قدر په شپه شوی دی.

مشهور نومونه

د قرآن کریم لپاره ډېر نومونه ذکر شوي دي. قرآن، فرقان، الکتاب او مُصحَف یې تر ټولو مشهور دي. مُصحَف نور ورته ابوبکر ورکړ. خو نور نومونه یې په خپله په قرآن کې ذکر شوي دي. د دې کتاب تر ټولو مشهور نوم قرآن دی. دا کلمه په لغوی معنی د لوستلو په معنی ده او د ال او لام تر څنګ په قرآن کریم کې پنځوس ځله کارول شوې ده او په دې ټولو استعمالونو کې ترې مطلب قران دی. همدارنګه په قرآن کې شل ځله له ال او لام پرته ذکر شوی دی چې په ديارلسو ځایونو کې د قرآن کريم معنی ورکوي. قرآن په ډېرو عنوانونو سره معرفی شوی دی چې قرآني جرړه لري. لکه: مجید، کریم، حکیم، مبین. د قرآن او قرآن پژوهي کتاب لیکوال په دې باور دی چې د اسلام او شیعه په کلتور کې، سني خلک قرآن ته د «قرآن كريم» په صفت او شیعه خلک ورته «قرآن مجيد» په صفت سره نوم اخلي. او دا دواړه صفتونه قرآني اصل لري. صدر المتالهین د اسفار د کتاب د اوومې برخې پنځلسم فصل د «الفصل (۱۵) فی القاب القرآن و نعوته» تر عنوان لاندې د قرآن نومونو او عنوانونو ته ځانګري کړل او د قرآن مجید لپاره یې تر شلو زیات نومونه او لقبونه(د قرآن آیتونو پر اساس) ذکر کړل او تشریح یې کړل.[یادونه ۲]

مقام

قرآن د مسلمانانو د فکر تر ټولو مهمه سرچینه او د اسلامي تفکر د نورو سرچینو لکه حدیث او سنت لپاره معیار دی. مطلب دا چې هغه تعليمات چې د نورو اسلامي سرچينو له لارې تر لاسه شوي وي که د قرآن له لارښوونو سره په ټکر کې وي نو صحيح نه دي. د پيغمبر(ص) او د امامانو د حدیثونو پر اساس حدیثونه باید قرآن سره وکتل شي او که قرآن سره موافق نه وي، نو هغه باید نامعتبر او جعلي وګڼلی شي.

د بېلګې په توګه له پیغمبر(ص) څخه روایت شوی دی: هره خبره چې له ما څخه تاسو ته روایت کیږي، که له قرآن سره مطابقت ولري، نو ما هغه ویلي دي او که له هغه سره په ټکر کې وي، هغه ما نه دي ویلي. [۲ یادونه] له امام صادق(ع) څخه هم په یو روایت کې هم راغلي دي چې هر هغه حدیث چې له قرآن سره په ټکر کې وي درواغ دی.

د قرآن تاریخ

کتابت او تدوین

هغه قرآن چې په کوفي رسم الخط لیکلی شوی ویل کیږی چې امام حسن(ع) لیکلی، چې د اوسۍ په پوستکي په ۲۰ مخونو د آهار مهره په حاشیې سره او اندازه یې 8/20  15*سنتي میټره ده. دا قرآن په ملک موزیم کې پروت دی.

اصلي مقاله: د قرآن لیکل

د اسلام پیغمبر(ص) د قرآن کریم د آیتونو په سمه توګه حفظ، تلاوت او لیکلو او کتابت باندې ډیر تاکید کړی دی. د نبوت په لومړیو کلونو کې د لږ لوستو خلکو او د لیکلو د اسانتیاوو د نشتوالي له امله، د دې وېرې له سببه چې هسې نه یو ټکې یې هېر شي او یا به په غلطه توګه ثبت شي، هڅه به یې کوله چې آیتونه په سمه توګه حفظ او تلاوت شي. کله به چې وحي نازله شوه نو هغه به د وحی لیکوالان راوغوښتل چې ویې لیکي. د قرآن آیتونه ځای پر ځای د څارویو په پوستکي، د خرما د ونې په لرګیو، ټوکرانو او کاغذونو لیکل شوي وو.

پیغمبر پخپله د وحي د لیکلو په کار څارنه کوله. له دې وروسته چې د وحی لیکونکو ته به یې آیتونه تلاوت کړل له هغوی به یې غوښتل چې هغه څه ولولي چې دوي لیکلي دي ترڅو په لیکلو کې ممکنه غلطۍ سمې کړي. سیوطی لیکلي دي: د پيغمبر(ص) په زمانه کې قرآن لیکلی شوې و، خو په یوځای نه و او د سورتونو ترتیب لا نه و شوی.

د قرآن مجيد په اوسنۍ بڼه تدوین او ترتیب د رسول الله (ص) په زمانه کې نه و شوی. د التمهید فی العلوم القرآن کتاب په وینا چې د پیغمبر په دوره کې د سورتونو آیتونه او نومونه د هغه له نظره مشخص شوي وو. خو د قرآن وروستی د یو کتاب په بڼه راغونډول او د سورتونو ترتیب د رسول الله(ص) له وفات وروسته او د صحابه په صلا مشورې سره شوی دی. د دې کتاب له مخې لومړی کس چې قرآن یې تدوین کړ امام علي(ع) و. هغه د قرآن کریم سورتونه د نزول د نیټې په اساس راټول کړل.

د مصحفونو یو شانول

د رسول الله(ص) له وفات وروسته د هغه ستر صحابه هر یو د قرآن په راټولولو پیل وکړ. ډېر مصحفونه تدوین شوو، چې د سورتونو او قرائتونو په ترتیب کې په خپلو کې توپیر درلود. او دا کار د دې لامل شو، چې په دوي کې هره ډله د قرآن خپل قرائت سم وګڼي او د بل هغه ناسم.

د حذیفه په وړاندیز او د پیغمبر(ص) د صحابه په رضایت سره، عثمان یوه ډله جوړه په دې کار وګمارله. هغه د اسلامي ځمکو بیلا بیلو ځایونو ته کسان ولیږل او هلته موجود ټول قرآنونه یې راغونډ کړل؛ بيا يې د هغو قرآنونو له منځه وړلو امر وکړ. د التمهيد کتاب له مخې د قرآن د يوشانوالي د وخت په اړه تر ټولو قوي احتمال د هجري قمري 25کال دی.

عثماني مُصحف سره د شیعو د امامانو موافقه

همدارنګ وګورئ: عثماني مصحف

د روايتونو له مخې، د شيعو امامان د قرآن یوشان کولو سره او هغه مُصحف سره چې د عثمان په حکم تالیف شو، موافق وو. سیوطي له امام علي(ع) څخه روایت کړی دی چې عثمان له ده سره د قرآن مجید یوشان کولو په اړه مشوره کړې او هغه ورسره موافقه کړې ده. همدارنګه روایت دی چې امام صادق(ع) هغه کس منعه کړې دی چې د هغه په وړاندې یې د رسمي قرائت په خلاف تلاوت کاوه. ​​د التمهید کتاب له مخې د شیعه ټول هغه قرآن چې نن سبا په لاس کې دی سم او بشپړ ګڼي.

قرائت‌های مختلف از قرآن

مقاله‌های اصلی: اوه قاریان او څوارلس روایت

د هجري تر څلورمې پېړۍ پورې په مسلمانانو کې د قرآن بېلابېل تلاوتونه عام وو، په قرائت کې د اختلاف تر ټولو مهم لاملونه د مسلمانانو تر منځ د بېلابېلو قرآنونو موجوديت، د عربي رسم الخط لومړيتوب، د نقطو نشتوالی، په حروفو کې د حرکت نشتوالی، د مختلفو لهجو شتون او د قرآن د تلاوت کوونکو ذوق (هغه کسان چې د قرآن زده کړه یې کوله) ګڼل شوي دي.

په څلورمه هجري پېړۍ کې د بغداد د قرائتونو مشر ابوبکر بن مجاهد (245-324 هجري) په ټولو قرائتونو کې اوه قرائت غوره کړل. د دې قرائتونو قرائت کوونکي د قُرّاء سبعه (اووه قاریانو) په نامه يادېږي. له دې سببه چې د دغو قرائتونو هر يو په دوو روايتونو سره روايت شوى دى، نو له همدې امله د قرآن څوارلس قرائتونه د مسلمانانو له خوا ومنل شول.

سني عقیده لري چې قرآن مختلف لفظي اړخونه لري او خلک کولی شي د هر هغه اړخ سره چې دوی یې وغواړي تلاوت کولی شي؛ مګر شیعه عالمان وايي: قرآن یوازې په یو تلاوت سره نازل شوی او شیعه امامانو یوازې د اسانتیا لپاره، د قرآن په مختلفو قرائتونو سره د لوستلو اجازه ورکړې ده.

په مسلمانانو کې تر ټولو عام قرائت د حفص په روايت سره د عاصم قرائت دى. د معاصرو شیعه قرآن پوهانو یوې ډلې یوازې دغه قرائت صحیح او متواتر ګڼلی او ویلي یې دي: نور قرائتونه له پیغمبر څخه نه دي اخیستل شوي او دا د قرائت کوونکو د خپل ذوق پایلې دي.

د قرآن مجید د فارسۍ ژباړې د تیموري دورې یو انځور

د قرآن اعراب ګذاري

په عربي ژبه کې اعراب(زبر، زیر، پیش، سکون وغیره) د مطلب په څرګندولو کې مهم رول لوبوي او د قرآن کريم اعرابو ته پاملرنه دوه برابره اړتيا ده. ځکه چې د قرآن د اعرابو په پېژندګلو کې تېروتنه د معنې د بدلون سبب کیږي او کله کله د خدای له مطلب او بیان سره په ټکر کې معنې ترې راوځي. او دا د هغو کسانو لپاره کومه ستونزه نه وه چې د پیغمبر په دوره کې یې ژوند کوي، خو د راتلونکو نسلونو لپاره، او په ځانګړې توګه غیر عرب مسلمانانو لپاره کله ناکله د مختلف قرائتونو او د معنی د بدلون سبب ګرځي، نو له همدې امله چې دا اختلافات ختم شي او د قرآن د معنوې بدلون هم په کې رانه شي، قرآن باندې اعراب لګول ډېر اړین وو.

د قرآن د لومړي ځل لپاره د اعراب لګوونکیو او د اعرابو ثبتونکي په اړه مختلف تاریخي راپورونه شتون لري. ابوالاسود دوئلي (۶۹ هـ ق) معمولاً د قرآن اعراب لګوونکیو د لومړي کس په توګه پيژندل کيږي، چې هغه د يحيى بن یَعمر په مرسته یې تر سره کړ. لومړۍ اعراب ګذاري داسې وه: د کلمې په وروستى حرف باندې به نقطه د نصب لپاره، د حرف لاندې نقطه به د جر لپاره، او له وروستي حرف ورسته نقطه به د رفع لپاره وه. يوه پېړۍ وروسته د خليل بن احمد فراهيدي (١٧٥ هـ ق) له خوا دا نقطې په ځانګړو شکلونو بدلې شوې. د حرف لپاره به یو مستطیل خط د نصب(فحتې) لپاره، له حرفه لاندې یو مستطیل خط به د جر(کسرې) لپاره، او د حرف لپاره به یو کوچنی واو د رفع(ضمې) لپاره و، د ورته شکل تکرار، هر حرکت د تنوین لپاره و، د «س» غاښې د شد لپاره و، سر د «ص» توری د سر  د سکون(غړوندي) لپاره. بیا د هجري کال د دوهمې هجري پېړۍ په دوهمه نیمایي کې د بصرې د نحو (ګرامر) مکتب د سیبویه په څېر د شخصیت په لاس، او د کوفې د ګرامر مکتب د کِسايي تر مشرۍ لاندې او د بغداد د نحو (ګرامر) مکتب د هجرت د دریمې هجري پېړۍ په نیمایۍ کې جوړ شو. او د قرآن د اعراب ګذارۍ په علم کې بدلون پیدا شو.

ژباړه

اصلي مقاله: د قرآن ژباړه

د قرآن کريم ترجمه ډېر لرغونی تاريخ لري او د اسلام لومړي وختونو ته ورګرځي؛ خو په فارسۍ ژبه د قرآن لومړۍ بشپړه ژباړه په څلورمه قمري پېړۍ کې شوې وه. وويل شوي دي: د قرآن لومړى ژباړن سلمان فارسي و، چې بسم الله الرحمن الرحیم ژباړه یې «د بخښونکي يزدان په نوم» کړی ده.

په اروپایی ژبو د قرآن ترجمه په پیل کې د عیسوی پادریانو او راهبانو له خوا ترسره شوه. په دیني بحثونو کې د اسلام د نیوکې لپاره دوي د هغې ځینې جملې ترجمه کړې. د قرآن کریم لومړنۍ بشپړه لاتیني ژباړه په شپږمه قمري (په ۱۲ عیسوي کال) کې لیکل شوې وه.

چاپ

قرآن په لومړي ځل په ۹۵۰ هجري (۱۵۴۳ م) کې په ایټلي کې چاپ شو. دا چاپ د کلیسا د چارواکو په امر له منځه یوړی شو. تر هغه وروسته په ۱۱۰۴ هجري (۱۶۹۲م) او بیا په ۱۱۰۸ هـ (۱۶۹۶م) کې په اروپا کې چاپ شو. د قرآن لومړۍ نسخه په 1200 هجري کې د یوه مسلمان لخوا چاپ شوه. مولا عثمان دا کار د روسیې په سینټ پیټرزبورګ کې وکړ. لومړی مسلمان هیواد چې قرآن یې چاپ کړ ایران وو. ایران په 1243 او 1248 کې دوه ښکلي سنګي چاپونه ترسره کړل. په ورپسې کلونو کې نورو اسلامي هېوادونو لکه ترکيه، مصر او عراق د قرآن بېلابېل نسخې چاپ کړې.

په مصر کې چاپ شوی قرآن په ۱۳۴۲ هجري لمریز کال کې د الازهر پوهنتون د استادانو تر څارنې لاندې او د عاصم له حفصه د روایت پر اساس وشوه او د اسلامي نړۍ له خوا ومنل شوه. هغه قرآن چې نن د عثمان طه په نوم پیژندل کیږي، د دې سوري خطاط په خط لیکل شوی او د مصر د چاپ پر اساس دی. دا قرآن په ډیرو اسلامي هیوادونو کې چاپیږي. د دې چاپ ځانګړنې په مخونو کې د آیتونو ترتیب او د حزبونو منظم ویش او د قرآن د دېرشو سپارو منظم ترتیب دی.

نن سبا د قرآن مجید چاپ د اړوندو ادارو تر څارنې لاندې ترسره کیږي او ځانګړي مقررات لري په ایران کې دارالقرآن الکریم اداره د قرآن کریم د چاپ د سمون او څارنې دنده پر غاړه لري.

د قرآن جوړښت

قرآن کریم ۱۱۴ سورتونه او شاوخوا شپږ زره آیتونه لري. د آیتونو د دقیق شمیر په اړه اختلاف دی. ځینو له امام علی(ع) څخه نقل کړي چې قرآن کریم ۶۲۳۶ آیتونه لري. قرآن په دیرشو سپارو او ۱۲۰ حزبو کې ویشل شوی دی.

سوره

اصلي مقاله: سوره

د قرآن مختلفې برخې چې متناسب محتوا لري هغه سورتونه بلل کیږي. د قرآن سورتونه د توبې له سورتونو پرته په بسم الله الرحمن الرحیم سره پیل کیږي. سورتونه د نازلیدو د وخت له مخې په دوو ډلو وېشل شوي دي، مکي او مدني: هغه سورتونه چې مدينې ته د رسول الله (ص) له هجرته مخکې نازل شوي دي، مکي بلل کېږي. هغه سورتونه چې د رسول الله(ص) له هجرته وړاندې نازل شوي دي هغه مکي سورتونه او کوم چې مدینې ته د رسول الله(ص) له هجرته وروسته نازل شوي دي مدني بلل کیږي.

آیت

اصلي مقاله: آیت

د درّ نجف په ۸۰ ټوټو باندې د لرګیو په شالید د قران کریم د آیتونو یوه کښل شوې تخته

آیتونه د قرآن کریم ټکي، جملې او هغه عبارتونه دي چې یو سوره جوړوي. هر سوره یو ټاکلي شمیر آیتونه لري. د قرآن آیتونه د حجم له مخې یو بل سره توپیر لري. د بقرې سوره ۲۸۲ آیت د قرآن کریم تر ټولو اوږد آیت دی. د قرآن تر ټولو لنډ آيت هم دا ځینې آيتونو بلل كېږي لكه «مُدهامَّتان» (الرحمن سوره، 64 آيت)، د الضحى سوره 1 آيت «والضُّحی»، «والفَجر»(د فجر سوره، اول آیت) او یا فواتح السور د (سورتونو شورو) بلل شوي دي.

د قرآن کريم آيتونه د مطلب د واضح شونې له نظره په دوو محکم او متشابه برخو وېشل شوي دي. له محکمو آيتونو څخه مراد هغه آيتونه دي چې معنا يې دومره روښانه وي چې په کې هيڅ شک ​​نه وي. هغه آیتونه چې د معنی په هکله یې مختلف امکانات په نظر کې نیول شوي دي هغوي ته متشابه ویل کیږي. د ویش په خپله قرآن کریم کړی دی.

د آيتونو په اړه بل ویش هم بیان شوی دی: د قرآن يو آيت چې په بل آيت كې يې موجود حكم باطلوي هغه ته ناسح آیت ویلی کیږي او د کوم آيت حكم چې باطل شوی دی هغې ته منسوخ ویل كيږي.

حزب او سپاره

اصلي مقاله: سپاره

حزب او سپارې د قرآن دوه ډوله ویش دی چې مسلمانانو جوړ کړی دی. دا اټکل شوی دی چې مسلمانانو دا کار د دې لپاره کړی وي چې د تلاوت یا د قرآن د هرې ورځې د حفظ لپاره یو پروګرام ولري. دا جوړښت یو فردي څیز و او یوشان نه و؛ ویل شوي دي: د پیغمبر(ص) په زمانه کې قرآن په اووه حزبونو ویشل شوی و او په هر یو حزب کې څو سورتونه وو؛ او همدارنګ د ویش بیلا بیل ډولونه چې له دوو دوو تر لسو لسو سپارو ویش ذکر شوی دی. نن سبا قرآن په دیرشو سپارو ویشل شوی او هره سپاره یې څلور حزبه لري.

منځپانګه

په قرآن کریم کې ډول ډول موضوعات دي لکه د عقیدې مسلې، اخلاق، شرعي احکام، د تېرو کسانو کیسې، منافقینو او مشرکانو سره مقابلې وغیره بیان شوي دي.. د قرآن له مهمو محتوياتو څخه ځینې دا دي: توحيد، معاد، د اسلام د لومړي وخت پيښې لکه د پيغمبر(ص) جنګونه، د قرآن کيسې، د عبادت او حقوقو او جزا او سزا حکمونه اخلاقي فضیلتونه او زذیلې، او د شرک او نفاق څخه منع کول.

بدلون نه منل

اصلي مقاله: په قرآن کې تحریف نشتون

تحریف هغه معنا چې اکثر وختونه ترې بحث کیږي، پدې معنی چې په قرآن کې د یوې کلمې یا ډیرو کلمو اضافه کول یا له هغې څخه د یوې کلمې یا کلمو حذف کول. ابو القاسم خویي، لیکلي دي: ټول مسلمانان په دې متفق دي چې په لومړی معنې په قرآن کې تحریف نیشته. خو له قرآن څخه د يوې کلمې يا ډېرو کلمو د حذف په هکله اختلاف موجود دى. د هغه د وینا مطابق د شيعه علماوو مشهور نظر دا دی په دې معنا تحریف هم په قرآن کې نه دی شوی.

د قرآن تحدي او اعجاز

اصلي مقالې: تحدي او د قرآن اعجاز

د قرآن کریم په ځینې آیتونو کې پيغمبر(ص) له مخالفانو غوښتل شوي دي چې که دوي هغه د خدای پیغمبر نه مني نو د قرآن په شان دې یو کتاب، یا لس سورتونه یا لږ تر لږه یو سوره دې راوړي مسلمانانو په دې باندې د تحدي (مقابلې ته بللو) نامه ایښې ده. د تحدي معنې د مقابلې کس غوښتل او مقابلې ته بلل دي. دا ټکی په لومړي ځل د دریمې پیړۍ په لیکلو کې وکارول شو چې د قرآن په شان راوړلو غوښتنې په معنا دی. د مسلمانانو په باور هیڅوک د قرآن په شان کتاب نه شي راوړلی او دا د قرآن او د حضرت محمد(ص) معجزه ده په خپله قرآن هم د قرآن په الهي شونې ټینګار کوي او د دې په شان راوړل یې ناممکن کڼلي دي. اعجاز القرآن له قرآنی علمونو یو علم دی چې د قرآن مجید معجزې شونې دلیلونه څیړي.

قرآن سره تړلي علمونه

قرآن کریم د مسلمانانو تر مینځ د ډېرو علمونو د پيدایښت سبب دی. چې تفسیر او قرآني علمونه له هغو ځنې دي.

تفسیر

اصلي مقاله: د قرآن تفسیر

د تفسير علم د قرآن د آيتونو بيان او شرحه ده. د قرآن تفسير د پېغمبر اکرم له وخته په خپله د هغه له لوري پيل شوى دى. امام علي(ع)، ابن عباس، عبدالله بن مسعود، او اُبیّ بن کعب له پېغمبر اکرم وروسته د قرآن لومړني مفسران وو. قرآن په بېلابېلو ډولونو تفسير شوى دى. د قرآن د تفسیر ځینې طریقې عبارت دي له: موضوعي تفسیر، ترتیبي تفسیر، په قرآن سره د قرآن تفسیر، روايي تفسیر، علمي تفسیر، فقهي تفسیر، فلسفي تفسیر او عرفاني تفسیر.

قرآني علمونه

اصلي مقاله: قرآني علمونه

د علم هغه مجموعه چې په قرآن باندې بحث کوي قرآني علوم بلل کیږي. د قرآن تاريخ، د احكامو آيتونه، د قرآن د لغاتو علم، د اعرابو علم او د قرآن د بلاغت او بيان علم، د اسباب النزول، د قرآن كيسې، د قرآن اعجاز، د قرائت علم، د مکې او مدنی علوم، د محکم او متشابه علم او د ناسخ او منسوخ علم قرآنی علمونه دي. د قرآنی علومو مهمې سرچینې عبارت دی له:

• التبیان(د کتاب سریزه) د شیخ طوسي(۴۶۰ق)

• مجمع البیان (د کتاب سریزه) د علامه طبرسي(۵۴۸ق)

• إملاءُ ما مَنَّ بِه الرحمن د ابوالبقاء عکبري(۶۱۶ق)

• البرهان فی علوم القرآن د زرکشي(۷۹۴ق)

• الاتقان فی علوم القرآن د جلال‌الدین سیوطي(۹۱۱ق)

• آلاء الرحمان(د کتاب سریزه) د محمد جواد بلاغي(۱۳۵۲ق)

• البیان فی تفسیر القرآن د سید ابوالقاسم خویی(۱۳۷۱ش)

• قرآن در اسلام د سید محمد حسین طباطبایي(۱۳۶۰ش)

• التمهید فی علوم القرآن د محمد هادی معرفت(۱۳۸۵ش)

رواجونه

د نجف په ښار کې د قدر په شپه قرآن په سر لپاسه نیول

قرآن د مسلمانانو په ټولنیز ژوند کې د پام وړ شتون لري. په جوماتونو، د امامانو او امام زادګانو په زيارتونو او د کور په غونډو کې د قرآن د ختم عامې غونډې جوړېږي. قرآن په سر کېښودل یو له هغه رسمونو دی چې د قدر په شپه یې شیعه ترسره کوي. په دې رواج کې قرآن په سر لپاسه نیسي او الله په خپل ذات او قرآن او معصومانو باندې د قسم ورکوي چې ګناهونه يې معاف کړي.

د مسلمانانو په ډېرو رسمي غونډو کې، لکه ویناوو او ټولنیزو غونډو لکه واده، کې د قرآن کریم آیتونه لوستل کیږي. په ایران کې یو له عامو رواجونو څخه یو له قرآن سره نوي کور ته ننوتل دي. کله چې ایرانیان بل کور ته کډه وړي نو لومړی له قرآن سره خپل نوي کور ته ننوځي او بیا د کور نور توکي راوړي.

قرآن د ایرانیانو د نوروز له مراسمو سره ژور تړون لري. په ایران کې، دوی د هفتسین په میز کې قرآن ږدي او د نوي کال د بدلون په وخت کې له هغې څخه آیتونه تلاوت کوي. همدارنګه په ځینو کورنیو کې مشران د قرآن له لارې د اختر پیسې ورکوي. دوي په قرآن کریم کې یو څه پیسې ږدي او ماشومان یې خلاصوي او د اختر پیسې ترې اخلي.

قرآن په هنر کې

قرآن د مسلمانانو په هنر کې ډیر انعکاسونه لري دي. د دې ترټولو لوی څرګندونه په هنرونو کې لکه خطاطي، تذهیب(زرو سره سنګارول)، جلد کول، ادبیات او معمارۍ کې لیدل کیدی شي. له دې سببه چې د قرآن حفظ او وېش به د نسخه لیکلو له لارې ترسره کیده، د مسلمانانو په منځ کې د خطاطۍ هنر ډېره وده وکړه. او ورو ورو قرآن په بېلابېلو رسم الخطونو لکه نسخ، کوفي، ثلث، شکسته او نستعليق کې وليکل شو. په فارسي او عربي ادب کې د قرآن کريم آيتونه ډېر کارول کیدل. هم په نثر کې او د فارسۍ او عربۍ په شعرونو کې د قرآن کریم ډېرې جملې او موضوعات کارول شوي دي.

د اسلامي معمارۍ هنر تر بل هر څه زیات د قرانکریم له آیتونو اغېزمن شوی و. د جوماتونو او محلونو په ګډون د مسلمانانو په ډېرو تاریخي ودانیو کې د قرانکریم کلمې لیدل کېږي؛ همدارنګه د قرآن ځينې موضوعات لکه د جنت او دوزخ په اړه په قرآن کې بيانونه د ودانيو په جوړښت کې کارول شوي دي. د قرآن کریم هغه آیتونه چې په بیت المقدس کې په قبة الصخره کې لیکل شوي دي په ودانیو کې د قرآن د آیتونو یو له خورا په زړه پورې استعمالاتو څخه ګڼل شوی دی. د دې ودانۍ په کتیبو (تختو) کې چې په ۷۱ هجري/ ۶۹۱ میلادي کال کې جوړه شوې ده، د اسلام اصلي عقیدې او د نساء سوره، آل عمران او مریم ځینې آیتونه لیدل کیږي.

د عربي فصیحې ژبې په پاتې والي باندې د قرآن اثر

ویل شوي چې د قرآن ژبه د خپل نزول د زمانې د عربي ژبې له ټولو فصیحه او بلیغه وه. د قرآن مجید لفظي معجزه او د قرآن کتابت او وروسته یې د رسم الخط سمون او اعراب لګول، تفسیر (لکه ټکي پيژندل او د جاهليت د وخت د شعرونو حواله ورکول)، د عربۍ د ګرایمر تالیف (قرآن له تحریف او غلط لوستلو څخه د ساتلو په نیت)، قرآني علوم، نورو هېوادونو ته د اسلام خپرېدل د دې لامل شول چې دغه ژبه وساتل شي او يوه نړيواله ژبه شي، نو له دې سببه ويلي شوي دي چې که قرآن نه وای، عربي به هم د لاتيني او سنسکرت ژبو په څېر یوه مړه او لرغونې ژبه وه.

د مستشرقان لیدتوګه

غیر مسلمان پوهانو د قرآن کریم د ادبیاتو، محتوا او د وحي شونې په اړه ډیرې څیړنې کړې دي. ځینې ​​مستشرقینو قرآن کریم د اسلام د پیغمبر(ص) کلمات ګڼلي او ویلي یې دي: د هغې محتوا له یهودي او مسیحي سرچینو او د جاهلي دورې له شعرونو څخه اخستل شوې ده.  ځینو نور که څه هم په ښکاره توګه قرآن د وحې په توګه نه دی ګڼلی، خو د انسان له وینا څخه یې اوچت ګڼلی دی.

ریچارډ بیل ویلي دي: د قرآن ادبي طرز چې په کې ډیر تکرار او تشبیهات شتون لري، د یهودي او مسیحي متنونو او د حُنَفاء له دینه اغیزمن شوی دی. له بلې خوا، نولدکه، د قرآن سورتونه، په ځانګړې توګه مکي سورتونه، له ادبي نقطه نظر څخه د معجزې په څېر ګڼلي او د قرآن آیتونه یې د فرښتو سندرو سره پرتله کړي، چې د مومنانو روحونه په وجد کې راولي.. فرانسوي مستشرق موریس بوکای، د قرآن علمي اعجاز په نظر کې نیولې ده او لیکلي یې دي: د قرآن ځینې آیتونه په بشپړه توګه له نویو ساینسي کشفونو سره مطابقت لري. هغه له دې نتيجه اخستې ده چې قرآن الهي اصل او منشاء لري.

اړونده لیکنې

• تورات
• زبور
• انجیل
• صحف

ګالری

• 

  د ایراني قرآن یو انځور چې د هجري پېړۍ د پنځمې پېړۍ پورې اړه لري

• 

  نیلي قرآن د دریمې هجري پیړۍ په پای پورې اړه لري

• 

  د هجرت د لومړۍ پیړۍ یوه کاپي د لندن په میوزیم کې.

• 

  د برمنګام پوهنتون د قرآن کریم نسخه چې تر ډېره احتمال د پېغمبر(ص) له وخته ده.

• 

  کرسټال قرآن

بهرنې لینک

• د اسلامي نړۍ د غوره تلاوت کونکو تلاوتونو سره د قران کریم متن او له 100 څخه ډیر ژباړې (متن و بیش از ۱۰۰ ترجمه قرآن مجید همراه با قرائت قاریان برتر جهان اسلام)