صخره جومات
- مسجد الاقصی سره تېروتنه مه کوئ
صخره جومات یا مسجد الصَخْره، قبة الصخره و یا مقدس صَخرهٔ، د بیت المقدس په ښار کې د مسجد الاقصی یوه برخه ده چې د موریا په غونډۍ جوړه شوې ده. دا جومات او ګنبد یې پر یوې لویې ډبرې جوړ شوی، چې په یهودیت، اسلام او عسائیت کې محترمه ده. د مسلمانانو له نظره، حضرت محمد(ص) له همدې ډبرې څخه معراج ته پورته شو. یهودان په دې باور دي چې ځمکه له دې ډبرې څخه پراخه شوې، د آدم(ع) جسد له دې خاورې څخه جوړ شوی او ابراهیم ته امر شوی و چې خپل زوی په دې ځای کې قرباني کړي.
مشهور طلایی ګنبد چې ځینې خلک یې د الاقصی جومات ګنبد ګڼي، په یاد شوې ډبرې جوړ شوی او د جومات ګنبد ډبره ده. صخره جومات په لومړۍ هجري پېړۍ کې د عبدالملک بن مروان په دوره کې جوړ شوی او له هغه وروسته په بېلابېلو دورو کې بیا رغول شوی دی.
اهمیت
الصخره ګنبد او په دمشق کې د اموي جومات، په قاهره کې د عمروعاص جومات او په تونس کې د قیروان جومات له هغه مهمو ودانیو څخه دی چې په لومړۍ قمري پیړۍ کې جوړ شوي دي.[۱] دا ګنبد د یهودیانو، عیسایانو او مسلمانانو له خوا محترمه ده.[۲]
هغه غر چې د ډبرې ګنبد پرې جوړ شوی دی د هجرت تر دوهم کال پورې د مسلمانانو قبله وه.[۳] د مسلمانانو له نظره حضرت محمد(ص) د معراج په شپه له همدې ډبرې څخه معراج ته پورته شو.[۴] یهودان په دې باور دي چې ځمکه له همدې ډبرې څخه پراخه شوې او د حضرت آدم(ع) جسد له دې خاورې څخه جوړه شوی او دا هماغه ځای دی چې حضرت ابراهیم خپل زوی د خدای له حکم وروسته د قربانۍ لپاره دلته راوستی و.[۵]
د ودانۍ جغرافیایي موقعیت او مختصات
صخره جومات یا الصخره ګنبد د بیت المقدس د الاقصی جومات په ساحه کې په موریا غونډۍ لپاسه موقعیت لري.[۶] الصخره ګنبد د سرو زرو رنګ ګنبد لري او د یوې اته کونځي (octagonal) ودانۍ په سر کې موقعیت لري چې څلورو اړخو ته څلور دروازې لري.[۷]
د صخره جومات په جنوب لوېديځ کې د مرمر د ستنې په يوه ټوټه د «قدم محمد» په نوم يو ځای لري، چې ويل کېږي د معراج په شپه د حضرت محمد(ص) د پښو نښې دي.[۸] همدارنګ قبة الصخره ته نږدی یو بل مشهور ځای د «قبة النبي» په نامه دی چې د قدس خلکو په باور، حضرت خضر هلته لمونځ کړی دی.[۹] د قبة الصخره د سینګار له مخې یو له بډایه اسلامي ودانیو څخه شمیرل کیږي.[۱۰]
تاریخ
د صخره جومات د جوړولو چارې په ۶۶ هجري قمري کال کې د اموي خلیفه عبد الملک بن مروان په دوره کې په بیت المقدس کې د موریا غره د ډبرې په شاوخوا کې پیل او په ۷۲ هجري کال کې بشپړ شو.[۱۱] په داسې حالاتو کې چې په مکه کې عبد الله بن زبیر خلافت ته ورسید او حاجیان یې بیعت کولو ته اړ کول. عبد الملک مروان خلک د حج له سفره منعه کړل او هڅه یې وکړه چې د حج د سفر په بدله کې خلک د قبة الصخره زیارت او طواف وکړي.[۱۲]
قبة الصخره په ۲۱۶ هجري کې د عباسي خلیفه مأمون په دوره کې بیا جوړ شو. له بیارغونې وروسته د جومات کاڼي باندې د مأمون نوم د عبد الملک بن مروان په ځای ولیکل شو، خو د جوړېدو کال یې په ۷۲ هجري کال کې پر ځای پاتې شو.[۱۳]
په ۴۰۷ هجري قمري کال کښې په قدس کښې سخته زلزله وشوه او د قبة الصخره ړنګه شوه او په 413 هجري قمري کال کښې د فاطمي خليفه الظاهر د خلافت په وخت کښې د صخره جومات بيا ودان شو. په ۴۶۰ میلادي کال کې یوه بله زلزله د جومات د ویجاړیدو لامل شوه چې په ۴۶۷ کې د عباسي خلیفه القیم بامرالله لخوا بیا روغ شو.[۱۴]
د نامې کیښودو سبب
د صخره جومات نوم ځکه ایښودل شوی چې دا جومات په یوه ډبره باندې جوړ شوی چې په بیت المقدس کې د موریا په غره باندې واقع دی او له همدې امله ورته د قبة الصخره (د ډبرې ګنبد) هم ویل کیږي.[۱۵] «قبه» په عربۍ کې ګنبد ته وایي.[۱۶]
د ډبرې ګنبد ځینې وختونه د الاقصی جومات سره ګډوډ کیږي؛ د ډبرې ګنبد طلايي ګنبد لري، خو د الاقصی جومات ګنبد تیز رنګ لري.[۱۷] البته، هغه سیمه چې د الاقصی جومات، د صخرې جومات، براق دیوال [یادونه ۱] او ... هلته موقعیت لري ټولو ته په یوځای مسجد الاقصی ویل کیږي.[۱۸]
اړونده څیړنې
فوټ نوټ
- ↑ سعادتی، «نقش اماکن و آثار مذهبی در تمدن اسلامی»، ص۱۵۰.
- ↑ بینش، نگاهی نو به جنگهای صلیبی، ۱۳۸۶ش، ص۲۵.
- ↑ میرابوالقاسمی، باستانشناسی، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۴.
- ↑ موسیغوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و ۱۸.
- ↑ موسیغوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- ↑ موسیغوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و ۱۸.
- ↑ نجاتی، حضرت خضر(ع) و مکانهای منسوب به ایشان، ۱۳۹۵ش، ص۲۴۴.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و ۱۸.
- ↑ موسیغوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- ↑ الدمیری، حیاة الحیوان الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۱، ۱۰۰؛ حسینی طهرانی، امامشناسی، ۱۴۱۸ق، ج۱۸، ص۳۲۳ و ۳۲۵.
- ↑ موسیغوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۶.
- ↑ موسیغوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۶.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و ۱۸.
- ↑ موسویپناه، حرم در واژهها، ۱۳۹۱ش، ص۴۳.
- ↑ «قبة الصخره را با مسجدالاقصی اشتباه نگیرید»، سایت خبرگزاری صداوسیما.
- ↑ موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۷.
سرچينې
- بینش، عبدالحسین، نگاهی نو به جنگهای صلیبی، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
- حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم، امیركبیر، تهران، دوم، ۱۳۸۱ش.
- حسینی طهرانی، سید محمدحسین، امامشناسی، ج۱۸، مشهد، انتشارات علامه طباطبایی، ۱۴۱۸ق.
- الدمیری، کمالالدین محمد، حیاة الحیوان الکبری، با حاشیه و مقدمه احمد حسن بسج، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۲م/۱۴۲۴ق.
- سعادتی، قادر، «نقش اماکن و آثار مذهبی در تمدن اسلامی»، در مجموعه مقالات کنگره جهانی جریانهای افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام، ج۱، قم، دارالإعلام لمدرسة اهل البیت، ۱۳۹۳ش.
- موسویپناه، ابراهیم، حرم در واژهها، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
- میرابوالقاسمی، محمدتقی، باستانشناسی قرآن، رشت، کتاب مبین، ۱۳۹۲ش.
- نجاتی، محمدسعید و محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، حضرت خضر(ع) و مکانهای منسوب به ایشان (به ضمیمه کتابشناسی)، تهران، مشعر، ۱۳۹۵ش.
- «قبة الصخره را با مسجدالاقصی اشتباه نگیرید»، سایت خبرگزاری صداوسیما، تاریخ انتشار: ۳۰ مرداد ۱۳۹۶ش.