ابراهیم (پیغمبر)
_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%D8%AA%D8%B4.jpg)
حضرت ابراهيم، چې د ابراهيم خلیل په نامه پیژندل کیږي، دوهم اولوالعزم پیغمبر دی. ابراهیم په بین النهرین کې، نبوت ته مبعوث شو او د هغه وخت واکمن نمرود او د سیمې خلکو، توحید ته بلنه وکړه. ځینې لږ د هغه بلنه ومنله او هغه فلسطین ته هجرت وکړ ځکه چې په دوی ایمان راوړلو کې ماءیوسه(نهیلی) شو.
د قرآن د آیتونو له مخې، بت پرست خلکو ابراهیم کې په اور واچاوه ځکه چې هغه د دوی بوتونه مات کړي وو، خو اور د خدای په امر سړه شو او ابراهیم له هغې څخه روغ راووت.
اسماعیل(ع) او اسحاق(ع) د ابراهیم دوې زوی او د هغه ځای ناستې دي. د بنې اسرائیلو خلکو نسب، چې په منځ کې ډیری پیغمبران نازل شوي، او همدارنګه د عیسی بن مریم، د اسحاق له لارې ابراهیم(ع) ته رسیږي. د اسلام پیغمبر هم په نسب کې اسماعیل ته د هغه بل زوی ورسیږی.
قرآن د کعبه ودانۍ او د حج خلکو ته بلنه، ابراهیم ته نسبت ورکوی او هغه یې خلیل الله (د خدای ملګري) ته معرفي کوي. د قرآن د آیتونو له مخې، د ناورینونو سره له آزموینه شول، په شمول؛ د خدای په امر د هغه زوی د ذبح کولو سزا، د نبوت سربیره، د امامت مقام ته غزیدلې ده.
ژوند پانه
زیږون او مړیني
ډیری څیړونکو د ۲۰ پیړۍ دمیلاد څخه د مخه د ابراهیم(ع) د زیږون نیټه په توګه کړې، او ځینې یې د ۱۹۹۶ ق م. د زیږون دقیق رقم په توګه روایت کړي.[۱] د هغه د زوکړې د حوادث الایام په کتاب کې، د محرم لسمه ذکر شوې.[۲] ځینې څیرونکو د ذیالحجه لومړۍ ورځ د هغه د زوکړې په توګه ګنلې ده.[۳]
په اسلامي سرچینو کې، ډیری ښارونه د ابراهیم(ع) د زیږون ځای په توګه یاد شوي. د طبری تاریخ له مخې، ځینې بابل یا (کوثا) د عراق د سواد له نواحي چې نمرود په هغه وخت کې هلته واکمنیۍ کاوه، د ابراهیم د زیږون ځای پیژندل شوی، او نورو یې د هغه د زیږون ځای د الورکاء(اوروک) یا حرّان یادونې کړیده او ویلي یې دي چې وروسته د هغه پلار هغه بابل یا کوثا ته لیږدولي.[۴] د امام صادق(ع) په یو روایت کې «کوثا» د ابراهیم د زیږون ځای او د نمرود د واکمنۍ موقعیت ذکر شوی.[۵] ابن بطوطه د شپږمې پیړۍ قمري ګرځندوی، په عراق کې د حلي او بغداد ترمنځ د بُرص په نوم یو ځای یاد کړ، چې دوی وویل د ابراهیم د زیږیدونکی ځای دی.[۶]
ابراهیم(ع)۱۷۹ یا ۲۰۰ کلن عمر کړ او د فلسطین په حبرون سیمه کې مړ شو، چې اوس د الخلیل په نامه یادیږي.[۷]
دابراهیم پلار
د ابراهیم(ع) د پلار نوموم په اره اختلاف شتون لري. په عهد عتیق کې دغه نوم ترح ثبت شوې[۸] کوم چې د مسلمانانو تاریخي سرچینو کې تارُخ[۹] یا تارَح[۱۰] ذکر شوي. په قرآن کی راغلي ده: «وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ لِأَبِیهِ آزَرَ» ( کله چې ابراهیم خپل پلار آزر ته وویل).[۱۱] د دې آیت پر بنسټ، ځینې د اهل سنت مفسرینو آزر د ابراهیم پلار ګني؛[۱۲] مګر شیعه مفسرین پدې آیت کې «اَب» د پلار په معنی نه ګني.[۱۳] د دوی په وینا؛ د پلار سربیره په عربي کې «اَب» کلمه، په ځانګړي توګه تره، نیکه او سرپرست په معنی هم کارول کیږي. علامه طباطبایي، لوی مفسر په المیزان کې وايي: (أن آزر الذي تذكره الآية ليس أبا لإبراهيم حقيقة و إنما كان معنونا ببعض الأوصاف والعناوين التي تصحح إطلاق الأب عليه) بی له شکه آزر پدی آیت د ابراهیم(ع) حقیقی پلار نه ده. مګر په هغه کې د ځینې عناوینو له امله، هغه ته پلار وبلل شو، لکه هغه د ابراهیم تره و، او د قاموس له نظره؛ (اَب) کلمې په نيکه او تره او تره او پلار هم ویل کیږي.[۱۴] او همدارنګه (وتبرّأ هو من آزر الذي كان يدعوه أباً و لم يكن بوالده الحقيقي.) ابراهیم له آزر څخه کرکه وکړه،(او لیری وغوښتل)چا چې هغه ته پلار وباله او د هغه ریښتینی پلار نه و.[۱۵]
د تاریخي سرچینو په وینا؛ په هغه کال کې چې ابراهیم(ع) زیږیدلی شو، هر ماشوم چې زیږیدلی و د نمروډ په غوښتنه وژلې؛ ځکه چې ستورو پیژندونکو وړاندوینه کړې چې یو ماشوم به سږکال زیږیدلی کیږی څوک چې د نمرود او دهغه پیروانو له دین کې مخالفت کوي او بوتونه مات کړي. له همدې امله د ابراهیم مور، د نمرودیانو له ویرې، هغه د هغې کور ته نږدې په غار کې واچوله او پنځلس میاشتې وروسته یې له غار څخه په شپه توب بهر کړه.[۱۶]
واده او ماشومان
د ابراهیم لومړۍ میرمن ساره ده، او ابراهیم(ع) د تورات په وینا، په اورکلدان کې له هغه سره واده وکړ.[۱۷] د (اور) یا (عور) د دهخدا قاموس پر بنسټ کې یا اور کلدانیان د تورات راپور له مخې هغه شار یا سیمي د بابل په سهيلي کې د سومریان پخوانۍ سیمه و. دغه ښار د بصره او بغداد تر منځ اوسني ریل پټلۍ ته نږدې، چې د سومریان یو له مهمو کلتوریو مرکزونو څخه و، د تورات په وینا؛ د ابراهیم پیغمبر د زیږیدونکی ځای دی. د دې لوی ښار نوم، چې له تیرو وختونو راهیسې رامینځته شوی، په څلورم پیړۍ کې هیر شوی او بیا د خاورې او شګو لاندې ښخ شوی، او ۱۹ پیړۍ کې د دې موقعیت کشف شوی دی.[۱۸] د تورات په وینا؛ ساره د ابراهیم ناتنی خور وه؛[۱۹] مګر د شیعه روایاتو له مخې؛ ساره د ابراهیم(ع) د تره لور او د لوط(ع) خور وه.[۲۰] د دې روایتونو څخه د یوې په وینا؛ ابراهیم(ع) هغی سره په کوثا کې واده وکړ هغه د (ځمکې او څارویو) ملکیت درلود چې د ابراهیم له واده وروسته، هغوی د ابراهیم له مالونو شو او ابراهیم دوی ډیر کړل؛ په دغه ډول چی د هغه د ژوند په ساحه کې هیڅ څوک هغومره بډای نه درلود.[۲۱]
ابراهیم د ساره څخه اولاد نه درلود، نو ساره هغه ته خپله کنیز هاجر وبخښله او له هغې څخه ابراهیم، د اسماعیل په نوم د ماشوم لرونکۍ شو.[۲۲] د څو کلونو وروسته، ابراهیم د ساره څخه هم د اسحاق په نوم، یو ماشوم درلود. د اسحاق زیږون د اسماعیل وروسته ۴ یا ۱۳ کاله ویل کیږي.[۲۳] د اسحاق په زیږون کې د ځینې نقلونو له مخې، ابراهیم(ع) له ۱۰۹ کالو څخه ډیر عمر درلود او ساره ۹۰ کلن و.[۲۴] او د بل روایت په وینا، اسحاق د اسماعیل وروسته دیرش کاله زیږیدلی و، او ابراهیم(ع) ۱۲۰ کاله عمر درلود.[۲۵]
ویل شوی؛ چې ابراهیم د ساره له مړیني وروسته دوه نورې میرمنې سره واده کړې، چې له یو یې د څلورو زامنو او بل یې د ۷ زامنو سره درلود، او د هغه ټول ماشومان ۱۳ اولادونو ته ورسیدل.[۲۶]
ابراهیم(ع) په قرآن کې
په قرآن کې، ابراهیم ۶۹ ځله ذکر شوی.[۲۷] یو سوره د ابراهیم(ع) د ژوند کیسه په ګوته کولو لپاره هم د هغه په نوم نومول شوی.[۲۸] د ابراهیم په قضیه کې قرآن د هغه د نبوت او توحید ته بلنه، د هغه امامت، د ماشوم ذبح کول، د مرګ وروسته د څلورو مرغیو د ژوند ورکول د معجزه په توگه او د اور سری شول په اړه خبرې کړي دي.
نبوت، امامت او خلیل الله
د قرآن په څو آیتونو کې، د ابراهیم له نبوت څخه او توحید ته د هغه بلنه ویل شوی دی. [۲۹] همداسې د احقاف سوره په ۳۵ آیت کې له اولوالعزم پیغمبرانو څخه هم یادونه شوې[۲۹]، کوم چې د روایاتو له مخې ابراهیم یو له دوی څخه دی او د نوح وروسته د او لوالعزم دوهم پیغمبر دی.[۳۰] د بقره سوری د ۱۲۴ آیت په وینا؛ څښتن تعالی د څو ازموینو وروسته ابراهیم(ع) د امامت پورته نصب کړ. د علامه طباطبایي په وینا؛ پدې آیت کې د امامت دریځ د باطني لارښود معنی لري؛ هغه دریځ چې په برخه شول دپاره، دا اړینه ده چې وجودی کمال او یو ځانګړی روحاني موقعیت ولرئ چې د ډیری مبارزی وروسته ترلاسه کیږي.[۳۱]
د قرآن د آیتونو له مخې، خدای(ج) ابراهیم د خپل خلیل(ملګري) په توګه غوره کړی دی.[۳۲] له همدې امله، د خلیل الله په نوم یادیږي. د علل الشرایع د بیان شوي روایاتو پراساس، خورا سجده کول، د نورو غوښتنو رد نه کول او د غیر خدای غوښتنه نه کول، د شپې عبادت او اطعام کول د خدای خلیل په توګه د هغه د ټاکلو لاملونو دي. [۳۳]
ابراهیم، د پیغمبرانو پلار
د قرآن په وینا، ابراهیم د ځان وروسته د یو شمیر پیغمبرانو پلار دی.[۳۴] د هغه زوی اسحاق د بنې اسرائیلو نیکه دی، چې دهغه له ټبر څخه ځینې پیامبرانو په شمول: د یعقوب، یوسف، داوود، سلیمان، ایوب، موسی، هارون او د بنې اسرائیلو نور پیغمبران زیږیدلي دي.[۳۵]
همداسې د عیسی(ع) نسب د خپلې مور مریم(س) له لارې د اسحاق(ع) د ابراهیم ته رسیژږی.[۳۶] د اسلامي روایاتو پر بنسټ د محمد(ص) نسب، د ابراهیم(ع) بل زوی اسماعیل(ع) ته رسيږی.[۳۷] د دې لامله، هغه ابولانبیاء(د پیغمبرانو پلار) په نامه نومیږي.[۳۸]
معجزې
د قرآن د آیتونو له مخې، د اور سوړیدل او د څلورو مرغیو ژوندی کول د ابراهیم(ع) له معجزې څخه دې:
- د اور سوړیدل: د انبیاء سوره له ۵۷ څخه تر ۷۰ آیتونه پوری، ابراهیم د خپلو خلکو له لیدو وروسته چې د بتانو عبادت نه پریښود، هغه بتانو مات کړ او لوی بت ته یې منسوب کړ او ویې ویل: "که بت خبرې کوي، له هغه څخه پوښتنه وکړئ. بت پرستان د هغه د دلیل پر وړاندی چپه پاتی شول، مګر خپل باور یې نه پریښود، هغه یې د بتانو د ماتولو لامله اور ته واچاوه؛ مګر اور د الهي حکم، هغه لپاره سړه شو.[۳۹]
- د څلورو مرغیو ژوندی شول: د بقره سوره د ۲۶۰ آیت په وینا؛ خدای(ج) د حضرت د ابراهیم(ع) غوښتنې په ځواب کې چې څنگه مړی یې ژوند ته راځي، د لیدو لپاره، هغې ته دنده وسپارله چې څلور مرغۍ ووژني او په څو غرونو کې یې ځای په ځای کړي. هغه دا وکړل او بیا یې مرغۍ وبللې. دوی ژوند بیرته واخیستل او هغه ته راغلل.
هجرت
په انبیاء سوره په ۷۱ آیت د حضرت ابراهیم(ع) په اړه راغلي ده: «موږ هغه د لوط سره دغسې ځمکې ته ورساوه چیرې چې موږ نړۍ ته برکت ورکړی».[۴۰] پدې آیت کې ذکر شوي ځمکې، د ځینې تفسیري کتابونه د شام[۴۱] فلسطین یا بیت المقدس[۴۲] ګنلی ده. د امام صادق(ع) په روایت کې، بیت المقدس د ابراهیم(ع) دهجرت منزل په توګه معرفي شوی دی.[۴۳]
د کعبه ودانۍ جوړول
د بقره سوره په ۱۲۷ آیت راغلي ده چې حضرت ابراهيم(ع) د خپل زوی اسماعیل په مرسته کعبی[۴۴] جوړ کړ او د خدای په امر خلکو ته په حج مناسکو کې بلنه وکړه.[۴۵] د ځینې روایاتو په وینا، کعبه لومړی ځل د حضرت آدم علیه السلام لخوا جوړ شوی و، او ابراهیم یې بیارغونې کړ.[۴۶]
د ماشوم ذبح کول
اصلی مقاله: ذبیح الله
د حضرت ابراهیم یوه الهي آزموینه د هغه زوی ذبح کول و. د قرآن په وینا؛ ابراهیم(ع) خوب لیدلي چې هغه خپل زوی حلالوي. هغه دا د خپل زوی سره شریک کړ او زوی یې د هغه څخه وغوښتل چې د خدای امر ترسره کړي؛ مګر کله چې ابراهیم خپل زوی په قربانګاه کې د حلالولو لپاره ویده کړ، ندا راغی: «ای ابراهیمه، تاسو خپله ویده پوره کړې. په رښتیا کې، موږ ښه کونکو ته دغسې انعام ورکوو [چې موږ د عمل پرځای د دوی خالص او پاکه ارادې منو]. په رښتیا دا آزموینه روښانه وه، او موږ ستاسو ماشوم د لوی قربانی پروړاندې[له ذبح کولو څخه] خوشي کړ. »[۴۷]
قرآن د ابراهیم(ع) هغه ماشوم نوم نه اخلي چې د هغه د وژلو امر شوی و. په ځانګړي توګه، هم د شیعه ګانو ترمنځ او هم د اهل سنت ترمینځ اختلاف شتون لري. ځینې وايي چې دا اسماعیل و او نور یې اسحاق ګني.[۴۸] شیخ طوسي په دې باور دی چې د شیعه روایاتو راځی چې هغه اسماعیل وو.[۴۹] ملا صالح مازندراني، د فروع کافې شرح په کتاب کې دا نظر د شیعه عالمانو تر منځ یو مشهور نظره ګنلي ده.[۵۰] د غُفَيله په زیارت کې (د امام حسین(ع) لپاره ځانګړی زیارت) هم ویل شوي: ... تاسو ته سلام، ای د اسماعیل د خدای(ج) ذبیح، وارث![۵۱]
ابراهیم په عهدین
په عهد عتیق کې، ابراهیم لومړی د ابرام په توګه یاد شوی و؛[۵۲] مګر په ۱۷ باب کې ویل شوي: «مګر اوس زما تړون ستاسو سره دی، او تاسو به د ډیری امتونو پلار یاست، او ستاسو نوم به د دې وروسته اَبرام ونه لوستل شي؛ بلکه، ستاسو نوم به ابراهیم وي؛ ځکه چې ما تاسو ته د ډیری امتونو پلار جور کری دی. »[۵۳]
د عهد عتیق روایت په وینا؛ ابراهیم(ع) په نسب کې آرامی قبیلو ته ورسیږی چې د عربي ټاپو څخه د سوریه په شمال کې د فرات نږدی ته مهاجر شوی.[۵۴] د سِفْر پیدایش کتاب د ۱۱ فصل په وینا؛ د ابراهیم پلار تارَح، ساره او لوط سره له اور کلدانیان، کنعان ته سفر وکړ، او کله چې هغه حَرّان ته ورسید، هلته ودرېد او ستوگنه غوره کړه او هلته مړ شو.[۵۵] ځینې دې پایلې ته رسیدلي چې د ابراهیم د زیږیدونکي ځای اورکلدانیان دی؛ په دغه حال کې د ۱۲ فصل په پیل کې حران د ابراهیم د زیږیدونکی ځای او د هغه د پلار ځمکې معرفي شو.[۵۶]
د تورات په وینا، ابراهیم تر هغه وخته پورې په حران کې پاتې شو چې ۷۵ کلن و ، وروسته له هغه، د حرّان له خلکو څخه د خدای په امر، کنعان ته لاړ، او خپله میرمن ساره، او وراره لوط او د حران ځینې خلک یې له ځانه سره بوتلل او هلته دوی د بیتئیل ختیځ کې خیمې جوړې کړې او د ذبح کولو لپاره یې ځای جوړ کړی.[۵۷] له هغې وروسته، دوی د قحطۍ لامله اړ شول چې مصر ته لاړشي،[۵۸] مګر یو څه وروسته دوی بیرته بیتئیل ته راستون شو.[۵۹] او وروسته حبرون ته(الخلیل ) راغلل او هلته میشته غوره کړه.[۶۰] په تورات کې، ویل کیږي کله چې ابراهیم مصر ته ننوتل، هغه خپله میرمن ساره، د خپلې خوری په توګه معرفي کړه ترڅو د مصریانو له زیان څخه د خپلې میرمنې په طمه کې ځان خوندي کړي؛ د پایلې په توګه، د مصر فرعون، چې د هغه ښکلا مفتون شوی و هغه پرته له کوم خنډ څخه خپلې د میرمنې په توگه واخیستل او د هغې لپاره یې ابراهیم ته ښه کړنه وکړ. مګر خدای، فرعون او دهغه د کور خلک، په سخت ناورین اخته کړی.[۶۱] علامه طباطبایي په تورات کې د ابراهیم د کیسې دا برخه په ګوته کوي، او د نبوت موقعیت او د تقوا روح سره د مخالفت لامله، او د ابراهیم(ع) کیسه کې د تورات نورو شخړو او تعارضات سره، هغه د تورات د تحریف لامل پیژني.[۶۲]
عهدعتیق، اسحاق(ع) ته د ابراهیم ذبیح زوی په توګه معرفي کړیده.[۶۳] په ځینو مواردو کې، ذبیح د ابراهیم(ع) یوازینۍ ماشوم ګنل کیږي.[۶۴] دا په تورات کې هم ویل شوي چې په کنعان کې خدای د ابراهیم(ع) سره تړون کړی ترڅو له نیل څخه تر فرات دتاسو ماشومانو ته ورکړم، څوک چې د اسحاق نسل څخه رامینځته شی.[۶۵]
په نوي عهد کې هم ابراهیم په ۷۲ ځایونو کې ذکر شوی او د اسحاق له لارې د عیسی(ع) نسب، د ۳۹ واسطی سره (متی، ۱: ۱-۷) یا ۵۴ واسطی سره(لوقی، ۳: ۲۴- ۲۴) له هغه سره وصل دی. په نوي عهد کې د ابراهیم(ع) ایمان ترټولو لوړ باور ګنل کیږي؛ ځکه چې په فلسطین کې په غریب تیا ډول سره- کوم چې د هغه ځمکه نه وه - هغه د خدای په غوښتنه ژوند کاوه او خپل ماشوم یې قربانګاه ته ورساوه.[۶۶]
ځانګړنی لیکنه
د "قهرمان توحید" کتاب، د ناصر مکارم شیرازي لخوا لیکل شوی ده، چی پکې د ابراهیم(ع)، آیاتو اړوند شرح او تفسیر شوی او په ۲۲۴ مخ کې د ابراهیم(ع) ژوند، افکار او کړنې پکې تشریح شویده. دا کتاب د علي ابن ابي طالب(ع) انتشارات لخوا چاپ او خپور شوی ده.[۶۷]
اړونده څېړنې
فوټ نوټ
- ↑ سجادی، «ابراهیم خلیل(ع)»، ص۴۹۹.
- ↑ مرعشی نجفی، حوادث الایام، ص۴۶ (نسخه الکترونیکی).
- ↑ وګورئ: مرعشی نجفی، حوادث الایام، ص۴۶ (نسخه الکترونیکی).
- ↑ طبری، تاریخ الامم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۱، ص۲۳۳.
- ↑ قطب راوندی، قصص الانبیاء، آستان قدس رضوی، ج۱، ص۲۹۸.
- ↑ ابن بطوطه، ص۱۰۱.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۱، ص۳۱۲؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۱، ص۱۷۴.
- ↑ پیدایش، ۱۱: ۲۴، متن عبری؛ قس: ترجمه فارسی که تارح آمده.
- ↑ طبری، تاریخ الامم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۱، ص۲۳۳.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۱۴۲؛ ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۲.
- ↑ سوره انعام، آیه ۷۴
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۳، ص۳۱.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۳۴۰و۳۴۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۳۰۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۱۶۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۷، ص۲۱۷.
- ↑ طبری، تاریخ الامم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۱، ص۲۳۴.
- ↑ پیدایش، ۱۱: ۲۹.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل اور
- ↑ پیدایش، ۲۰: ۱۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۲۲۹؛ عیاشی، تفسیر عیاشی،۱۳۸۰ق، ج۲، ص۲۵۴.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۳۷۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۲۲۹.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۰۱.
- ↑ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۴۱-۴۲
- ↑ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۴۶.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۱.
- ↑ فیروزمهر، «مقایسه قصه ابراهیم علیهالسلام در قرآن و تورات»، ص۸۸.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآنپژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۴۰.
- ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ سوره مریم، آیه۴۱تا۴۸ - سوره انبیاء، آیه ۵۱تا۵۷ - سوره شعراء، آیه ۶۹تا۸۲ - سوره صافات، آیه ۸۳تا۱۰۰ - سوره زخرف، آیه ۲۶و۲۷ - سوره ممتحنه، آیه۴ - سوره عنکبوت، آیه ۱۶تا۲۵.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ج۱۸، ص۲۱۸
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۷۲.
- ↑ سوره نساء، آیه۱۲۵.
- ↑ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۳۴و۳۵.
- ↑ سوره عنکبوت، آیه۲۷.
- ↑ سوره انعام، آیه ۸۴.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۰۸.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۲؛ ابن عبدربه، العقد الفرید، ۱۴۰۲ق، ج۵، ص۸۹.
- ↑ سید قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۲۵ق، ج۵، ص۲۹۹۷.
- ↑ سوره انبیاء، آیه۵۷ تا ۷۰.
- ↑ سوره انبیاء، آیه۷۱.
- ↑ محلی و سیوطی، تفسیر الجلالین، ۱۴۱۶ق، ص۴۰۲؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۲۰۰.
- ↑ کاشانی، تفسیر منهج الصادقین، ۱۳۳۶ش، ج۶، ص۸.
- ↑ قطب راوندی، قصص الانبیاء، آستان قدس رضوی، ج۱، ص۲۹۸.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۲۷.
- ↑ سوره حج، آیه ۲۷.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۸۹و۱۹۰.
- ↑ سوره صافات، آیه۱۰۱ تا ۱۰۸.
- ↑ وګورئ: قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۶، ص۱۰۰؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۶۱۶ تا ۶۲۲.
- ↑ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۸، ص۵۱۸
- ↑ مازندرانی، شرح فروع الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۴، ص۴۰۲.
- ↑ السَّلامُ عَلَيكَ يا وارِثَ إسماعيلَ ذَبيحِ اللّه. محمدی ریشهری، دانشنامه امام حسين(ع)، ج١٢، ص١٢٧.
- ↑ پیدایش، ۱۱: ۲۶.
- ↑ پیدایش، ۱۷: ۴و۵، ترجمه فاضل خان همدانی (گروسی).
- ↑ سوسه، العرب و الیهود فی التاریخ، ۱۹۷۲م، ص۲۵۲.
- ↑ پیدایش، ۱۱: ۳۱و۳۲
- ↑ پیدایش، ۱۲: ۱-۴.
- ↑ پیدایش، ۱۲: ۱تا۸.
- ↑ پیدایش، ۱۲: ۱۰.
- ↑ پیدایش، ۱۳: ۱تا۴.
- ↑ پیدایش، ۱۳: ۱۸.
- ↑ پیدایش، ۱۲: ۱۱تا۱۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۲۲۵ و ۲۲۶.
- ↑ پیدایش، ۲۲: ۱- ۱۴.
- ↑ تکوین،۲۲: ۲.
- ↑ پیدایش، ۱۵: ۱۸.
- ↑ سجادی، «ابراهیم خلیل(ع)»، ص۵۰۶.
- ↑ قهرمان توحید: شرح و تفسیر آیات مربوط به حضرت ابراهیم علیه السلام پاتوق کتاب فردا.
سرچينې
- قرآن کریم.
- کتاب مقدس.
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر -دار بیروت، ۱۳۸۵ق.
- ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
، ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری،المطبعة :دار صادر - بيروت، الناشر :دار صادر - بيروت، بی تا.
- ابن عبدربه، احمد، العقد الفرید، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- ابن عربی، محی الدین، مجموعه رسائل ابن عربی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۶۷ش.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.
- ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق مصطفی السقا، بیروت، دار المعرفة، بیتا.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- ازرقی، عبدالله بن احمد، اخبار مکه، مکه مکرمه، دارالثقافة، ۱۴۰۳ق.
- قطب راوندی، سعید بن هبةالله، قصص الأنبیاء، مشهد، آستان قدس رضوی.
- محلی، جلالالدین و جلالالدین سیوطی، تفسیر الجلالین، بیروت، مؤسسه النور للمطبوعات، ۱۴۱۶ق.
- سجادی، صادق، «ابراهیم خلیل(ع)»، در دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ص۴۹۷ تا ۵۰۶.
- سید قطب، فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق، چاپ۳۵، ۱۴۲۵ق.
- شبستری شیخ محمود، گلشن راز، کرمان، انتشارات خدمات فرهنگی کرمان، چ ۱، ۱۳۸۲ش.
- صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، ۱۳۸۵ش/۱۹۶۶م.
- طاهری، محمدحسین، «ابراهیم(ع) و خاندانش در تورات و قرآن»، در فصلنامه معرفت ادیان، شماره ۱، زمستان ۱۳۸۸ش
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیه، پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، محمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه محمدجواد بلاغی، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم والملوک، بیروت، دار التراث، ط الثانیة، ۱۹۶۷م.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تهران، اسلامیه، ۱۳۸۰ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- فیروزمهر، محمدمهدی، «مقایسه قصه ابراهیم علیهالسلام در قرآن و تورات»، میقات حج، زمستان ۱۳۸۱ش، ش۴۲.
- فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر الصافی، تهران، انتشارات الصدر، ۱۴۱۵ق.
- قشیری، عبدالکریم، لطائف الاشارات، مصرف الهیئه المصریه العامه للکتاب، ۱۹۸۱م.
- کاشانی، ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی، چاپ سوم، ۱۳۳۶ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، شرح فصوص الحکم، قم، انتشارات بیدار، ۱۴۲۲ش.
- کرمانی، علیرضا «حضرت ابراهیم (ع) در عرفان اسلامی»، پژوهشهای عرفانی،ش۵، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
- مسعودی، علی بن حسین، إثبات الوصیة للإمام علی بن أبی طالب، قم، انصاریان، ۱۳۸۴ش.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۲۴ق.
- مازندرانی، محمدهادی بن محمدصالح، شرح فروع الکافی، محقق و مصحح: محمد جواد محمودی و محمد حسین درایتی، قم، دار الحدیث للطباعة و النشر، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- محمدى ریشهرى، محمد، دانشنامه امام حسين(ع) بر پايه قرآن، حديث و تاريخ، ١٤جلد، انتشارات موسسه علمى فرهنگى دارالحديث، قم، چاپ دوم، ١٣٨٨ش.
- مرعشی نجفی، سید مهدی، حوادث الایام: گاهشمار تاریخ شیعه، ترجمه علی عطائی اصفهانی (نسخه الکترونیکی منتشر شده توسط مؤسسه فرهنگی-اسلامی شبکة الامامین الحسنین(ع)).
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، کشف الاسرار و عده الابرار، بتصحیح علی اصغر حکمت، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۱ش.
- نیشابوری، نظامالدین، تفسیر غرائب القرآن، حاشیه تفسیر طبری، بیروت، دار احیاء تراث العربی.
- نزهت، بهمن، «تحول شخصیت در نگرش تأویلی تفاسیر عرفانی با تأکید بر قصه حضرت ابراهیم»، عرفانیات در ادب فارسی، سال یازدهم، ش۴۵، زمستان ۱۳۹۹ش.