قواعد الاحکام (کتاب)

قَواعدُ الاَحکام فی مَعرفَةِ الحَلالِ وَ الحَرام، چې د قواعد الاحکام په نامه پیژندل کیږي، په عربي ژبې کتاب دی او د علامه حلي(مړ شوی۷۲۶ق) لخوا لیکل شوی، کوم چې په فتوایي فقه کې لیکل شوی دی. مسئلوته ځیرول، د شرعي مسئلو ته ځیرتیا، ساده او رواني څرګندونه او ټولو فقهي بابو ته پاملرنه، د دې کتاب ځانګړتیاو څخه دي.

د فخر المحققین (مړشوی ۷۷۱ ق) د علامه حلي زوی په غوښتنه کې قواعدالاحکام ليکل شو. د کتاب په پای کې هم د خپل زوی لپاره د لیکوال سپارښتنو شتون لري. دا کتاب د صفویه په حکومت کې د هیواد د ادارې قانون اساس و. پدې کتاب کې ډیری شرحونو او حاشیې لیکل شوي دي. همداسې، د فارسي ژباړې بشپړه دوری درلودل د دې کتاب یوه له ځانګړتیاو څخه دي.

لنډه پېژندنه او اهمیت

قواعد الاحکام فی مَعرفة الحَلال و الحرام په قواعد الاحکام، پیژندل شوی، د شیعه د فتوایي فقه له کتابونو څخه دي، چې له طهارت څخه ټول فقهی بابونه تر دیات څخه په خپل کتاب کې ځای ورکړی ده. د آقا بزرګ تهراني په وینا، دا کتاب د شرايع الاسلام کتاب د محقق حلي لیکنه(د مړی کال ۶۷۶ق) وروسته یو له خورا ارزښت لرونکي فقهي کتاب دی. علامه حلي دا کتاب د لسو کلونو په ترڅ لیکلي او دا یې د بغداد په مدرسه کې د هغې د تدریس محور جوره کړه. په بیلابیلو دورو کې قواعدالاحکام د مدرسو پوهانو او مشرانو لخوا په پام کې نیول شوي دي. محقق کرکی دا کتاب په لیکلو او د تاءلیف په لاره کې ځانګړی ګنلي ده. همدارنګه، د تاریخي سرچینو په وینا، قواعدالاحکام د شاه اسماعیل لخوا په صفویه دوره کې د حکومت او دیني مسئلو د حلولو لپاره د قانون په توګه غوره شوي و.

قواعدالاحکام د امامیه له معتبر او پیژندل شوی فقهي کتابونو څخه دی، کوم چې له طهارت څخه تر دیات ته د بشپړ فقه دوره ده.

لیکوال

اصلی مقاله: علامه حلي او د علامه حلي د آثارو لړلیک

ابي منصور حسن بن یوسف بن مطهر، چې د علامه حلي په نامه پیژندل کیږي، د اتم قمري پیړۍ له پوهانو څخه دی. کوم چې د ډیری عالمانو په وینا په معقول او منقول علومو کې د اندونه خاوند و او ډیری علمي آثارو د دوی څخه پریښودل شوی، پشمول د المختلف، التذکرة و منتهی المطلب کتابونو به ګوته کیږی. په فضل او کمال او د اخلاقي آدابو په پام کې نیولو سره، هیڅ چا هغه ته همکچه نه دی ګنلی.

جوړښت او مینځپانګه

قواعدالاحکام د یوویشت فقهي کتابونو څخه جوړه دي چې په دریو ټوکو کې لیکل شوي او ۶۶۰۰ مسئلې لري.

• په لومړي ټوک کې د: طهارت، صلاة، زکات، صوم او حج کتابونه شامل دي
• په دوهم ټوک کې د: متاجر، دَین او دهغه توابع، امانات او دهغه توابع، غصب او دهغه توابع، اجاره او دهغه لارویان، وقف او عطایا کتابونه شامل دي؛
• په دریم ټوک کې د: نکاح، فراق، عتق او دهغه لارویان، اَیمان او دهغه توابع، صید او ذبائح، فرائض، قضاء، حدود او دیات کتابونه شامل دي؛

د کتاب په پای کې، د خپل زوی، فخر المحققین لپاره د لیکوال بشپړه او مهمه وصیت شتون لري.

شرح او حاشیه ګاني

اصلی مقاله: د قواعد الاحکام د شرحونه او حاشیه ګانې لړلیک

په الذریعه کتاب کې آقا بزرګ تهراني د قواعدالاحکام کتاب لپاره ۳۵ شرحونه معرفي کړي، چې ځینې یې دا دي:

• ایضاح الفوائد، د فخرالمحققین د علامه حلي زوی(د مړی کال ۷۷۱ق)
• شرح قواعد الأحکام، د کاشف الغطاء لیکنه(دمړی کال ۱۲۲۸ق)
• شرح قواعد الأحکام، د شهید ثاني تاءلیف (دمړی کال ۹۱۱ق)
• جامع المقاصد، د محقق کرکي لیکنه (دمړی کال ۹۴۰ق)
• کشف اللثام، د فاضل هندي لیکنه (دمړی کال ۱۱۳۷ق)

ژباړه او نقد

د قواعدالاحکام فارسي ژباړه د محمد بن ابي عبدالله په-حاجی- پیژندل شوی(دمړی کال ۷۳۲ق) د علامه حلي له مړینې شپږ کاله وروسته، لیکل شوې ده. دا کتاب د قواعدالاحکام کتاب یوه دوره ژباړې په برخه لري.

علي بن محمد قاشي(کاشي)حلي، چې د نصیر الدین په نوم پیژندل شوی، په خپله فقهي رساله کې، هغه د علامه حلی د قواعدالاحکام کتاب، د طهارت په تعریف باندې شل اعتراضونه معرفي کړل، چې د رساله اعتراضیه په نوم پیژندل کیږي. البته، د دې رسالې یوازې ځینې برخې په فقهي کتابونو کې شتون لري.

نسخه ګانې

• د عراق په په کاظمیه کې د سید حسین صدر په کتابتون کې نسخه: دا نسخه په ۷۰۶ق کې د محمد بن اسماعیل هرقلي لخوا لیکل شوې وه. هغه دا کتاب علامه ته ولوست او دا د علامه لخوا تاءیید شو.
• د ایران، د تهران پوهنتون په کتابتون کې نسخه: دا نسخه په ۷۰۹ ق کې د علي بن محمد نیلي لخوا لیکل شوې ده.
• د عراق هیواد کاظمیه، په مدینه العلم کتابتون کې نسخه: دا نسخه په۷۱۳ ق کې د محمد بن محسن ساروقي لخوا لیکل شوې وه.
• د ایران هیواد په فیضیه قم کتابتون کې شتون لري نسخه: د دې نسخې لومړی ټوک په ۷۱۷ ق کې د محمد بن بني نصر لخوا لیکل شوی و، او دوهم ټوک په هماغه کال کې د محمد بن محمد لخوا لیکل شوی و.