اجل
أَجَل د هر یو شي پای او د انسان د مرګ د وخت په معنا دی. د اجل ټکی او مشتقات یې ۵۶ ځله په مختلفو موضوګانو کې په قرآن کې کارول شوی دي. د مثال په توګه راغلي دي چې هر یو امت یو ټاکل اجلی لري چې کمیږي یا زیاتیږي نه.
د ځینو مفسرانو په عقیده، د قرآن د ایتونو مطابق، انسان دوه ډوله اجل لري: یو اجل مُسَمّیٰ یا د مرګ حتمي او قطعي وخت او بل مُعَلَّق اجل یا د مرګ بدلېدونکی وخت.
د اسلامي کلام په بحثونو کې د جبر او اختیار په مساله کې د اجل هم بحث شوی دی.
مفهوم او مقام
د هر یو شي د وخت پړاو یا یې د زماني پړاو اخر ته اجل ویل کیږي؛[۱] دا ټکی د انسان په اړه د ژوند د پای ته رسېدلو د وخت یعنې د هغه د مرګ د وخت په معنا دی.[۲]
د اجل ټکی او مشتقات یې په ۵۶ ځله په قرآن کریم کې په مختلفو زمینو کې استعمال شوی دي؛[۳] منجمله راغلي دي:
- د اسمان او ځمکې پېداښت ټاکلی (مُسَمّیٰ) اجل لري او د هغوي عمر به له یو ټاکلي وخت وروسته ختم شي.[۴]
- د لمر او سپوږمۍ څرخېدل تر یو ټاکلي اجله دي.[۵]
- خدای تعالی د ګناهانو سزا تر یو ټاکلي وخته چې هماغه د مرګ یا قیامت وخت دی، ځنډوي.[۶]
- د مور په خېټه کې د جنین پاتې کېدل یو ټاکلی وخت لري.[۷]
- امتونه اجل لري او کله یې چې اجل راورسیږي نه لنډېږي او نه اوږدیږي.[۸]
- خدای تعالی د هر انسان لپاره، یو معلوم عمر او ټاکلی اجل مقرر کړی دی.[۹]
د اجل قسمونه
همداراز وګورئ: اجل مسمی او اجل معلق
ځینې مفسران د انعام سورې د دوهم ایت په اساس (هُوَ الَّذِى خَلَقَكُم مِّن طِينٍ ثُمَّ قَضىَ أَجَلًا وَ أَجَلٌ مُّسَمًّى عِندَهُ»؛ هغه، هغه ذات دی چې تاسو یې له خټې وپنځولئ؛ بیا یې یو اجل وټاکه او معلوم اجل د هغه په نزد دی)، وایي چې انسان دوه اجله لري: یو مسمی اجل او بل معلق اجل.[۱۰]
اجل مسمی، د انسان د مرګ حتمي او نه بدلیدونکی وخت دی چې یوازې خدای ترې خبر دی. معلق اجل د انسان د مرګ طبیعي وخت دی چې ممکنه ده بدلون ومومي.[۱۱] سید محمد حسین طباطبایي د دغه دوو اجلونو په وضاحت کې لیکلي دي:معلق اجل د هر انسان د بدني شرایطو په اساس د هغه د مرګ وخت دی. مسمی اجل هغه دی چې د هغه سړي مرګ په حتمي توګه راورسیږي. د هغه په وینا ښایي یو انسان تر سلو کالو عمر وکړي چې دا د هغه معلق اجل دی؛ خو ممکنه ده د همدې سړي مرګ په یو سبب سره زر یا نور ناوخته شي او دا د هغه مسمی اجل دی.[۱۲]
اجل په علم کلام کې
مسلمان متکلمان د انسان د جبر او اختیار په مسایلو کې د اجل خبره هم کوي.[۱۳] وایي په لومړي ځل اشاعره په معتزله و د اعتراض لپاره چې په اختیار قایل دي، په اجل پورې اړوندو ایتونو استناد وکړ.[۱۴] هغوي وایي له دې امله چې دا آیتونه د هر یو شي اجل د خدای له لوري ټاکل شوی معرفي کوي، نو ټول کارونه باید د خدای وګڼو. د مثال په توګه د یو انسان په قتل کې قاتل له ځانه اختیار نه لري؛ ځکه چې د مقتول اجل (د مرګ وخت یې) خدای ټاکلی دی.[۱۵]
معتزله وایي: انسان غلط کارونه هم کوي او له دې امله چې د غلطو کارونو نسبت خدای ته نه شو ورکولی، باید هغه په خپله د هغه کارونه وګڼو.[۱۶]
فوټ نوټ
- ↑ قرشی، قاموس قرآن، ذیل واژه «اجل».
- ↑ ابوطالبی، «اجل»، ص۱۶۱.
- ↑ ابوطالبی، «اجل»، ص۱۶۱.
- ↑ روم، آیه ۸.
- ↑ رعد، آیه ۲.
- ↑ طه، آیه۱۲۹.
- ↑ حج، آیه ۵.
- ↑ اعراف، آیه ۳۴؛ یونس، آیه۴۹.
- ↑ انعام، ۲؛ زمر، ۴۲.
- ↑ بیات، «اجل معلق و اجل مسمی از منظر آیات و تجلی آن در روایات»، ص۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۱۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۱۰.
- ↑ مجتهد شبستری، «اجل»، ص۶۱۴.
- ↑ مجتهد شبستری، «اجل»، ص۶۱۴.
- ↑ مجتهد شبستری، «اجل»، ص۶۱۴.
- ↑ مجتهد شبستری، «اجل»، ص۶۱۴.
سرچينې
- قرآن.
- ابوطالبی، «اجل»، دایرةالمعارف قرآن کریم، ج۱، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- بیات، محمدحسین، «اجل معلق و اجل مسمی از منظر آیات و تجلی آن در روایات»، سراج منیر، ش۲۲، ۱۳۹۵ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامىِ جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- قرشی بنابی، علیاکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب اسلامیه، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.
- مجتهد شبستری، محمد، «اجل»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۲، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.