امیرالمؤمنین (لقب)
دا مقاله د امیرالمؤمنین سرلیک په اړه ده. د شیعه ګانو د لومړي امام لپاره، امام علی علیه السلام ته وګورۍ.
اَمیرُالمؤمِنین کوم چې د شیعه ګان په باور حضرت علي(ع) ته ځانګرې شوي دی او شیعه ګان دا د نورو معصوم امامانو لپاره نه کاروي. د شیعه ګانو په باور، دا لقب لومړی ځل د علي بن ابي طالب لپاره د حضرت محمد(ص) په مهال کي کارول شوی و.
څنګه چې شیخ مفید په پنځمه پیړۍ کې له شیعه پوهانو، وویل: پیغمبر(ص) د غدیر په پیښه کې، علي بن ابي طالب ته د خپل ځای ناستي او دمسلمانانو مولا په توګه معرفي کړ او له ټولویې وغوښتل چې د امیر المومین تر لقب لاندې علي(ع) ته سلام ووایئ. پدې برخه کې، د ام سلمه(د پیغمبر(ص) میرمن) او انس بن مالک روایټ ته اشاره شوې چې د امیر الموءمنین لقب پلي کړي حتی د امام په اړه د پیغمبر ژوند په جریان کې هم علي(ع) ته ښودل کیږي. پر دغه حال کې، ابن خلډون (مړشوی ۸۰۸ ق) د اهل سنت تاریخ پوه ادعا کوي چې صحابي لومړی دا لقب د عمر بن الخطاب په اړه کارولې ده. دا ادعا په اهل سنت سرچینو کې د بیان شوي روایتونو سره مخالف دي، په کوم کې چې د امام علي(ع) ستاینه د پیغمبر(ص) لخوا امیر الموءمنین ته څرګنده شوي دی.
امیرالمؤمنین د دوهم خلیفه له وخت راهیسې سیاسي کارولي موندلې ده او د (ابو بکر پرته)، د لومرنۍ خلیفوته ګوته کول، بنې امیي او بنې عباس خلیفو لپاره هم کارولې وشوه. د اوومې پیړۍ د شیعه عالم سید ابن طاووس، د "الیقین باختصاص مولانا علی بإمرة المؤمنین" کتاب کې لیکلي ترڅو امام علي ته د دې لقب ځانګړی ثابت کړي.
مفهوم پیژنه
امیرالمؤمنین، د امیر، دستور ورکونکۍ او د مسلمانانو مشر په معنی ده[۱] شیعه ګان پدې باور دي چې دغه ستاینه باید یوازې د امام علي(ع) لپاره وکارول شي او د ځیني روایتونو پر بنسټ، د دی ستاینه به د نورو معصوم امامانو لپاره له کارولو څخه ډډه وکړي.[۲]
د هغه پر بنسټ چی په "مفاتیح الجنان" کتاب کې راغلي ده، شیعه ګانو ته سپارښتنه شوې ده چې د غدیر اختر په ورځو یوبل سره لیدو، ځانګړې یادونه[یادونه۱] ولولئ کوم کې چې د امیرالمؤمنین ولایت، ټینګار شوی ده.[۳]
د پیغمبر لخوا علي(ع) لپاره د امیرالمؤمنین کارول
د شیعه ګانو په باور، د امیر المومنین لقب پیدایښت او لومړنۍ کارولي د رسول الله(ص) لخوا وو، کوم چې هغه علي بن ابي طالب ته په خطاب کې و؛ له دی امله چی امام علی(ع) ته له خلافت څخه لرې وکره، دا کلمه په پراخه کچه د دوهم او دریم خلیفه په اړه کارول شوې دی. [۴]
شیعه ګان په دی اړه د شیعي او سنی لخوا په روایت شوي حدیثونو ته اشاره کوي. د ام سلمي[۵] او همداسې د انس بن مالک روایت پر بنسټ؛ پیامبر(ص) دوه میرمنو سره په خبرو کې، علي بن ابي طالب(ع) ته د امیر الموءمنین په توګه یادولي ده. [۶]
همدارنګه، د ډیری روایتونو په مطابقت سره چې ابن مردویه اصفهاني د خپلو مناقب په کتاب کې له اهل سنت عالمانو څخه راوړي دی، پیغمبر(ص) څو ځله علی(ع) ته د امیر المومین په توګه ستاینه کړیده. د دې روایتونو څخه یوه ویلي چې جبرئیل، د رسول الله(ص) په حضور کې، علی(ع) ته امیرالموءمنین نومیږي.[۷]
دشیعي روایتونو دا هم راغلی ده چې د غدیر په پیښه کې رسول الله(ص) علي(ع) ته د خپل د ځای ناستي او د ټولو مسلمانانو د مولا په توګه معرفي کړ او په ټولو یې غږ وکړ چې علي(ع) ته د امیر الموءمنین لقب سره سلام وکرئ. په دې اساس، مسلمانانو د پیغمبر د غوښتنې په تعقیب، د علي(ع) خیمې ته ننوتل او هغه ډول ور ته یې سلام وویل چې پیغمبر امر کړی و. [۸] د پیغمبر(ص) د نورو روایتونو له مخې، د ابو بکر، عمر، طلحه او زبیر په ګډون د اوو خلکو څخه دغسې سلام کولو غوښتنه وشوه چې د پیغمبر غوښتنې سره موافقه کړې.[۹]
شیعه ګانو د امام علي(ع) لپاره د امیر الموءمنین لقب اثبات کولو د عمر بن خطاب جملي[یادونه۲] هم استناد کړیده، د کوم له مخې چې هغه د غدیر په پیښه کې، علي(ع) ته د ټولو موءمنانو ښځه او نر، مولا لوستلي و[۱۰] د ځینو په وینا، پدې خطاب کې د مؤمن کلمه کارول پدې معنی دي چې د امام علي لپاره د امیر المؤمنین لقب منلي دی.[۱۱]
د ابن خلدون نظر د امیرالمؤمنین په لومړي کارولي
ابن خلدون (مړ شوی ۸۰۸ ق.) داهل سنت تاریخ لیکونکي د دوهم خلیفه د واکمنۍ پرمهال د امیر المومینین لقب د رامینځته کیدو او عمر بن خطاب ته د هغې کارولې په اړه خبرې وکړې: صحابی، ابو بکرته د رسول الله(ص) خلیفه بولي، د هغه وروسته، عمر بن خطاب ته د رسولالله خلیفي، خلیفه نومیدلي و، دا چې دا کلمه درانه وه، او په ساده ډول یو له صحابی څخه، چې دهغه نوم په اره اختلاف ده؛ عبدالله بن جَحش، یا عمرو عاص، یا مُغَیرة بن شُعبَه، یا ابو موسی اشعری بولي شوی دی چې عمربن خطاب ته امیر الموءمنین نومیدلي و نو صحابي د هغه هرکلی وکړ او تصویب یې کړ چې عمر ته د دې لقب و لوستلئ[۱۲] او د ځینې راپورونو سره سم، دوهم خلیفه خپل، پدې نوم کښینی کې دخیل و. [۱۳] د دریمې پیړۍ تاریخ لیکونکي یعقوبي په وینا، دا کیسه ۱۸ قمری کال ته رسیږي. [۱۴] البته، په اهل سنت سرچینو کې، امام علي(ع) ته د دی لقب ستاینه د پیغمبر(ص) لخوا څرګندونه شوي دی.[۱۵] همداسې د ځینې لیکوالانو په وینا؛ ابن خلدون ځکه چې هغه د شیخین په غورتیا باور درلود، هڅه یې کړې چې د روایتونو د جرح، تعدیل او پیری کول،د دريو خلفاوو همداسې د اموی او عباسی خلفاو ځایگاه کې لور وکړه راپورته کړه چې امام علي(ع) د اموي او عباسي خلفا په کچه کې کښیدلي شي.[۱۶] د ابن خلدون په وینا، په هغه مهال کې، د ځواکونو مشرته امیر بولي، او صحابی د سعد بن ابي وقاص ته د امیرالمؤمنین په نامه هم یاد کړه چې د قادسیه په جګره (۱۴ق.) کې د مسلمانانو ځواک مشر و.[۱۷] د رسول الله(ص) وروسته په مسلمانو حکومتونو کې، د امیر الموءمنین لقب، له سیاسي پلوه کارول شوی او (د ابو بکر پرته) لومړني خلفاو ته، بنی امیه او بنی عباس خلیفی گوته کول تل کارول شوي دي. [۱۸]
یوازۍ لیکنه
سید بن طاووس، په اوومه پیړۍ کې دشیعه محدث، د "الیقین باختصاص مولانا علی بإمرة المؤمنین" په نوم یو کتاب لیکلي، چې د اهل سنت سرچینو څخه په ۲۲۰ حدیثونو پر بنسټ هغه د امیرالموءمین لقب، علی ته ځانګری دې وباله[۱۹] او د هغه په نظر، پیغمبر(ص) دا لقب علي بن ابي طالب(ع) ته ځانګړې کړی ده.[۲۰]
فوټ نوټ
- ↑ دایرةالمعارف تشیع، ۱۳۶۸ش، مدخل امیرالمؤمنین، ج۲، ص۵۲۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۷، ص۳۳۴؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۶ق، ج۱۴، ص۶۰۰.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ذیل اعمال روز ۱۸ ذیالحجه.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۸؛ ابن عقده کوفی، فضائل امیرالمؤمنین، ۱۳۷۹ش، ص۱۳؛ همچنین ببینید: ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۲۵ق، ج۴۲، ص۳۰۳ و ۳۸۶؛ ابونعیم اصفهانی، حلية الاولیاء، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶۳.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۸.
- ↑ ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۲۵ق، ج۴۲، ص۳۰۳ و ۳۸۶؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۸؛ ابونعیم اصفهانی، حلية الاولیاء، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶۳.
- ↑ ابنمردویه، مناقب، ۱۳۸۲ش، ص۶۲-۶۴.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۶.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۸.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ منتظریمقدم، «بررسی کاربردهای لقب امیرالمؤمنین در بستر تاریخ اسلام»، ص۱۳۶.
- ↑ ابنخلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۸۳.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، ج۴، ص۲۰۸.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۵۰.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۲۵ق، ج۴۲، ص۳۰۳ و ۳۸۶.
- ↑ امه طلب، «داوری در اندیشههای ابنخلدون درباره امام علی علیهالسلام و مسئله خلافت»، ص۹۲.
- ↑ ابنخلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۸۳.
- ↑ ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۸۳.
- ↑ تقدمی معصومی، نور الأمیر فی تثبیت خطبة الغدیر، ۱۳۷۹ش، ص۹۷.
- ↑ «الیقین باختصاص مولانا علی(ع) بامره المؤمنین»، سایت حدیث نت.
سرچینې
- ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- ابنخلدون، عبدالرحمان بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البرر و من عاصرهم من ذوی شأن الاکبر، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۵ق.
- ابنعقده کوفی، فضائل امیرالمؤمنین، گردآوری عبدالرزاق محمد حسین حرزالدین، قم، انتشارات دلیل، ۱۳۷۹ش.
- ابنمردویه، احمد بن موسی، مناقب على بن ابى طالب، قم، دار الحديث، ۱۳۸۲ش.
- امه طلب، مصطفی، «داوری در اندیشههای ابنخلدون درباره امام علی علیهالسلام و مسأله خلافت»، مشکوة، شماره۸۷، تابستان ۱۳۸۴ش.
- تقدمی معصومی، امیر، نور الأمیر علیه السلام فی تثبیت خطبة الغدیر: مؤیدات حدیثیة من کتب أهل السنة لخطبة النبیّ الأعظم الغدیریة، قم، مولود کعبه، ۱۳۷۹ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاءالتراث، ۱۴۱۶ق.
- دایرة المعارف تشیع، زیرنظر احمد صدر حاج سیدجوادی و كامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی، ج۲، تهران، موسسه انتشارات حکمت، ۱۳۶۸ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسه آل البیت لاحیاءالتراث، قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الام و الملوک (تاریخ طبری)، محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، روائع التراث العربی، بیتا.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، ترجمه موسوی دامغانی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ یازدهم.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- منتظری مقدم، حامد، «بررسی کاربردهای لقب امیرالمؤمنین در بستر تاریخ اسلام»، در مجله تاریخ اسلام در آینه پژوهش، قم، مؤسسه امام خمینی، بهار ۸۷.
- یعقوبی، احمد بن واضح، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر، بیتا.