د ایټمي وسلو د جوړولو او کارولو د حرمت فتوا
دا مقاله د تدوین په حال کې ده!
د ایټمي وسلو د جوړولو او کارولو د حرمت په اړه فتوا د ایت الله خامنه يي فقهي نظر دی، چې د اسراییلو د دې ادعا په غبرګون کې بیان شوه چې ایران د اټومي وسلو د جوړولو پریکړه کړې ده. ایت الله خامنه ای د ډله ایزې وژنې وسلې د انسانیت لپاره یو ګواښ او حرام ګڼي.
ځینو څیړونکو د دې حکم د حرمت د څرګندولو لپاره پر غیر نظامي وګړو باندې د برید د منعې په اړه د قرآن کریم آیتونه او روایات نقل کړي دي. د ابوالقاسم علی دوست په وینا، د شیعه فقهاوو لخوا د پراخو وژلو د وسلو د کارولو د حرمت تاریخ لږ تر لږه لس پیړۍ وړاندې دی.
دې فتوا د سیاسي شننو په مرکزونو او نړیوالو فکري مرکزونو کې انعکاس ودرلود او په ملګرو ملتونو کې د رسمي سند په توګه ثبت شوه. د لیکوالانو د یوې ډلې لخوا «فقه هستهای؛ ایټمي فقه» کتاب او د جابر سیوانيزاد لخوا د «فتوای هستهای از منظر حقوق بینالملل؛ د نړیوال قانون له لید څخه ایټمي فتوا» کتاب کې د اټومي وسلو د جوړولو او کارولو د حرمت دلیلونه او اړخونه څیړلي دي.
اهمیت
د ایټمي وسلو د پراختیا او استعمال د حرمت په هکله فتوا د اسرائیلو د پلوي رسنیو د ادعا په ځواب کې، چې ویلي وو چې ایران ایټمي وسله جوړوي، د ایران د اسلامي جمهوریت د رهبر ایت الله خامنهای له خوا صادره شوې ده[1] دا فتوا په رسمي ډول په 1389 کال کې په ایران کې په لومړي ځل «بې وسلې کولو او د ایټمي وسلو د نه خپراوي په نړیوال کنفرانس» کې ولوستل شوه.[2]
د ایران د ایټمی انرجۍ د ادارې د هغه وخت مشر علی اکبر صالحی، د هغو پوښتنو په ځواب کې چې د اټومي انرژۍ د جوړولو په لور د ایران د اسلامی جمهوریت د نظام حرکت، وویل: د ایران صلاح په دې کې ګڼلی چې خپل شان وساتي او د ایټمي وسلو د جوړولو او کارولو د حرمت د دغه فتوا پیروي وکړي.[3] د امریکې د هغه وخت د بهرنیو چارو وزیر هیلاري کلینټن، هم 1391 کال په وري میاشت کې، امریکې سره د مذاکرې سریزې د برابرولو په غرض، د رهبر دغه فقهي نظر ته اشاره وکړه.[4] د امریکې د هغه وخت ولس مشر بارک اوباما، د ۱۳۹۲ کال د تلي په میاشت کې د ملګرو ملتونو په غونډه کې د دغه فتوا په دلیل سره، د نړیوالو رسنیو د پام وړ وګرځید.[5]
انعکاس
د ایت الله خامنه ای فتوا په ټوله نړۍ کې تود هرکلی سره مخ شوه.[6] او په سیاسي تحلیلي مرکزونو او نړیوالو فکري پوهنځیو کې یې پراخ انعکاس درلود.[7] د خبري اژانسونو د راپور له مخې، د ایټمي بې وسلې کولو نړیوال کنفرانس ته د آیت الله خامنه ای پیغام چې د ایټمي وسلو د جوړولو او کارولو د حرمت فتوا یې درلودله، په ملګرو ملتونو کې د رسمي سند په توګه ثبت شو.[8] په امریکا کې د نړیوال امنیت انسټیټیوټ مشر جاناتان ګرانف، په یوه مرکه کې د ایران له رهبر څخه وغوښتل چې د نړۍ مذهبي مشرانو ته په یوه لیک کې، په هر ډول شرایطو کې د ایټمي وسلو کارولو بندیز اعلان کړي ترڅو هغوي هم ورسره یوځای شي.[9]
په ۱۳۹۲ کال کې د شپږو امریکایی کشیشانو او کارپوهانو یوې ډلې په قم کې له شیعه عالمانو سره د دې لپاره ملاقات او خبرې وکړې چې د دغه فقهی نظر اعتبار وارزوي. هغوي په شیعه فقه کې د ایټمي وسلو ممنوعیت او د خپل سفر پایلې د امریکې حکومت ته راپور کړې څو له ایران سره د لویدیځ په ایټمي خبرو اترو کې په پام کې وساتل شي.[10] په 1400 لمریز کال کې د بي بي سي فارسۍ ټلویزیون د یو مستند په خپرولو سره «یوه ایټمي فتوا» په یو پروګرام کې دا حتمال ورکړی چې د آیت الله خامنهای دا فتوا موقتي وي او کیدی شي بدله شي.[11] خو د فقهې څیړونکو دا احتمال او د دې فتوا په صادرولو کې د وخت او ځای د دخالت رد کړ.[12]
تاریخي ملاتړ
ایټمي وسلې د ډله ییزې وژنې له وسلو څخه ګڼل کېږي.[۱۳] د ابوالقاسم علي دوست په وینا په 1393 کال کې، شیعه فقهاوو لږ تر لږه لس پېړۍ مخکې د هغو وسلو او وسیلو د کارولو د حرمت په اړه فتوا صادره کړې ده چې د انسان د پراخې وژنې لامل کېږي، ژوندی موجودات له منځه وړي او د چاپیریال د خرابیدو سبب کیږي.[۱۴] ایت الله خامنه ای له 1388 د سلواغې له 30 نیټې څو څو ځله د اټومي وسلو د کارولو او جوړولو د حرمت خبره کړې او فتوا او خپل نظر یې بیان کړې دی.[15]
د فتوا متن او نورو د تقلید مراجعو سره د نظر اتفاق
د بې وسلې کولو او د ایټمي وسلو د نه خپریدو د نړیوال کنفرانس لوګو
د ایران د اسلامی جمهوریت د رهبر سید علی خامنهای د فتوا متن، د علی اکبر ولایتی له خوا د 1389 کال د وري په ۲۸ نیټه د «ایټمی بې وسلې کولو او نه خپریدو لومړۍ نړیوال کنفرانس» ته په خپل رسمی پیغام کښې ولوستل شو.[16] په دې پیغام کې راغلي:
«زموږ په باور د ایټمي وسلو سربیره، د ډله ایزې وژنې نورې وسلې لکه کیمیاوي وسلې او بیولوژیکي وسلې هم د انسانیت په وړاندې یو جدي ګواښ ګڼل کیږي... موږ د دې وسلو کارول حرام... ګڼو».[17]
ویل شوي دي چې د ۱۳۹۰ لمیریز کا د لومړۍ لسیزې په نیمايۍ کې د ځينې مراجع تقلید نظرونه او فتواګانو لکه مکارم شیرازي، نوري همداني، جعفر سبحاني او جوادي املي هم د ایت الله خامنهای د فقهي نظر تایید او ټینګار وکړ.[18] ابوالقاسم علی دوست، د ایټمي فقهې د ملي کنفرانس منشي، او د مجلس خبرګان رهبري د مجلس استازي احمد مبلغي هم دا نظریه د خپلو دلیلونو پر اساس یو الهی او ابدي حکم ګڼلی دی چې د بدلیدو او معامله کیدو وړ نه دي.[19]
دلیلونه
د ایټمي وسلو د جوړولو او کارولو د حرمت لپاره مختلف فقهي دلایل بیان شوي دي. ایت الله خامنه ای د اټمي وسلو د تولید او استعمال د حرمت دلیل د ډله ایزې وژنو د وسلو کارول د اسلام د اساساتو خلاف ګڼي. د هغه په اند د داسې وسلې کارول هماغه د کښت او نسل له منځه وړل دي، چې د سوره بقرې په ۲۰۵ آیت کې راغلي دي.[20] په دې اړه ابوالقاسم علی دوست، خدای سره په اړیکه کې او یو بل سره په تړون کې د بندګانو د حالت اصلاح، د شریعت له اهدافو څخه ګڼلی او وضاحت یې کړی دی اصلاح هیڅ کله د فساد او د ډله ایزو وژونکو وسلو په کارولو سره سمون نه لري.[21]
د قران آیتونه
شیعه فقیه احمد مبلغي، د دې نظر فقهي دلیلونه ډېر ګڼلي او د قرآن دریو قاعدو ته یې اشاره کړې ده؛[۲۲]
د وزر قاعده
د وِزر در قاعدې پر اساس نباید بې ګناه کسان د مجرمانو په سزا کې شریک شي.
بر اساس قاعده وِزر[یادداشت ۱] نباید بیگناهان را در مجازات مجرمان شریک کرد. د ایټمي وسلو کارول د بې ګناه خلکو د ډله ایزې وژنې او مجازاتو لامل کیږي او حتی راتلونکي نسلونو ته هم زیان رسوي.
د فساد لپاره د هڅه کولو د حرمت قاعده
د فساد لپاره د هڅه کولو د حرمت د قاعدې پر اساس هر هغه کار چې په ځمکه کې د فساد او د حَرث (کښت او دام) او نسل د نابودۍ سبب کیږي، حرام دی.
د اثم قاعده
قاعده اثم[یادداشت ۳] هر هغه کار چې بدي او فساد یې له ګټې زیات وي، حرام دی. د مبلغي په وینا، په دې کې شک نشته چې د ایټمي وسلو فساد د هغې له احتمالي ګټو څخه زیات دی.
ناصر قرباننیا د بقرې ۱۹۰ او ۲۰۵ آیتونه او د مائده ۸ او ۳۲ آیتونه د ایټمي وسلو د استعمال مطلق ممانعت ګڼي.[23]
روایتونه
د فقه هستهای کتاب انځور
د ایټمي وسلو د منع کولو په فقهي څیړنه کې چې دا د ډله ایزو وژلو د وسلو یوه بیلګه ده، ځینې روایتونو سره استدلال شوی:
ابوالقاسم علی دوست او محمدجواد فاضل لنکراني په هغه حدیثونو سره دلیل راوړی دی چې د دښمن په اوبو کې له زهرو اچولو منعه کوي.[۲۴]
ځینې څیړونکیو هغه حدیثونو سره دلیل راوړی دی چې په کې غیر فوځي کسانو (ماشومانو، ښځو، بوډاګانو، لیونو او ځناورو) ته له زیان رسولو منعه شوې ده.[۲۵]
کتاب پيژندنه
د ایټمي وسلې د جوړولو او استعمالولو د حرمت د فتوا په هکله ځینې کتابونه لیکلي شوي دي:
«فتوای هستهای از منظر حقوق بینالملل» (د ایټمي وسلې فتوا د نړیوالو حقونو له نظره) کتاب چې جابر سیواني زاد لیکلی او د امریکې د خپرندویې «سوپریم سنچري» له خوا خپور شوی دی. ویل شوي دي دا کتاب د نړیوالو حقونو له نظره د آیت الله خامنهای د فتوا د مقام بیانوي.[۲۶]
«فقه هستهای» ایټمي فقه کتاب چې ابوالقاسم علیدوست په هڅه لیکلی شوی چې د ایټمي وسلې د جوړولو او کارولو او ډله اییز قتل د حرمت په هکله لس مقالې لري. دا کتاب په 1392 کال کې خپور شو. د دې کتاب مینځپانګه هغه مقالې دي چې د ایټمي فقه په سمینار کې په 1392 کال کې په قم او تهران کې ولیکلی شوې.[۲۷]
مایکل آیزِنِشتات او مهدی خلجي د «فتوای هستهای؛ سیاست و مذهب در استراتژی منع تکثیر ایران» کتاب په لیکلو او د په نږدې ختیځ کې واشنګټن موسسې له خوا د هغې په خپرولو سره، دا فتوا څیړلې ده.[۲۸]