اماره نفس
اَمَّاره نَفْسِ، یو داسې نفساني حالت دی چې انسان بدۍ او ګناه ته بیایي. دا اصطلاح د یوسف سورې له درې پنځوسم ایته اخستل شوې ده. له نفساني خواهشاتو مطلب هماغه اماره نفس ګڼل کیږي. همداراز له نفس سره جهاد یا جهاد اکبر چې په روایتونو کې راغلی، همدا له اماره نفس سره جهاد ګڼل شوی دی.
له اماره نفسه د لوّامه نفس او مُطمئنّه نفس په مقابل کې یادونه کیږي. اماره نفس د نفس تر ټولو ټیټه درجه ده. تر دې لوړه یې لوامه نفس دی چې پکې انسان ځان د خپلو خطاګانو په وجه ملامتوي. تر هغې هم لوړ مطمئنه نفس دی چې پکې ارامښت او اطمینان ته رسیږي.
مفهوم پېژندنه
اماره نفس، بدیو ته د ډېر امر کوونکو په معنا، هغه نفساني حالت دي چې پکې انسان له عقله پېروي نه کوي او د ګناه او فساد په لور ځي.[۱] دا اصطلاح له «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ؛ نفس ارو مرو د بدۍ په لور حکم کوي» آیته[۲] اخستل شوي ده.[۳] اماره نفس هماغه نفساني خواهشات ګڼل شوې دي.[۴]
اماره نفس، د نفس تر ټولو ټیټه درجه
ځینو کسانو نفسونه د درجو لرونکي ګڼلې دي او اماره نفس یې په تر ټولو ټیټې درجې کې راوستی دی. د دوي په وینا، نفس څو رتبې لري: تر ټولو تيټه یې اماره نفس دی چې انسان پکې د عقل خبره نه مني، تر دې لوړه لوامه نفس دی چې پکې ځان د خپلو بدو کارونو په خاطر ملامتوي. او د نفس تر ټولو لوړه درجه بیا مطمئنه نفس دی.[۵] په دې مرحله کې، له عقله د پېروۍ دوام په وجه، دا کار د انسان د نفس عادت یا ملکه جوړیږي او هغه ته اطمینان او ارامښت رسوي.[۶]
د انسان د هویت له یووالي سره د مختلفو نفساني خواهشاتو لرل هیڅ تضاد نه لري
مسلمان عالمان وایي چې انسان یوازې یو نفس لري او د اماره، لوامه او مطمئنه نفسونو وجود د هغه د نفس له یووالي سره ټکر نه لري. د هغوي په وینا دغه اصطلاحات د نفس مختلفې مرتبې او حالتونه ښیي؛[۷] یعنې کله چې نفس د بدو کارونو امر کوي، هغه ته اماره نفس وایو او کله چې ځان له دې امله چې غلطي یې کړې ملامتوي، هغه ته لوامه نفس وایي.[۸]
له اماره نفس سره مبارزه
اصلي مقاله: له نفس سره جهاد
له رسول الله مبارکه(ص) په یو حدیث کې پوځي جنګ ته جهاد اصغر ویل شوي او له نفس سره مقابلې ته جهاد اکبر ویل شوي دی.[۹] علامه طباطبایي په دې حدیث کې له نفس سره له مبارزې مطلب له اماره نفس سره مقابله ګڼلې ده.[۱۰] همداراز علامه مجلسي د هغه حدیث په استناد چې وایي ستا تر ټولو لوی دښمن ستا نفس دی،[۱۱] د انسان «تر ټولو لوی دښمن» اماره نفس ګڼلی دی.[۱۲]
مرتضی مطهري هم د «المُجاهِد مَن جاهَدَ نَفْسَه؛ مجاهد هغه څوک دی چې له خپل نفس سره جهاد وکړي»[۱۳] حدیث په استناد سره لیکلي چې له نفس سره له جهاده مطلب، له اماره نفس سره مبارزه ده.[۱۴]
د خواجه نصیر الدین طوسي له نظره، اماره نفس هماغه د انسان د حیواني نفس مرتبه ده. مسوولیت یې شهوتونو او غرایزو ته د رسېدلو لپاره هڅه ده چې له دې لارې بدن خوندي وساتي. حیواني نفس روزل کېدی نه شي، نو باید د غضب د قوې په وسیله کنټرول شي چې زیاتي غوښتنې یې د نفس د تباهۍ لامل نه شي.[۱۵]
په فارسۍ ادبیاتو کې
په فارسي ادبیاتو کې هم د نفس اماره اصطلاح کارول شوې ده. د مثال په توګه سعدي په یو شعر کې د اماره نفس د پېروۍ پایله خواري او ذلت ګڼلې ده:
| کند مرد را نفس اماره خوار | اگر هوشمندی، عزیزش مدار[۱۶] |
د اتمې قمري پېړۍ عارف او شاعر محمود شبستري، اماره او لوامه نفسونه تعریف او له یو بل سره پرتله کړې دي:
| چو میخواهی بدانی نفْس و شیطان | تو شیطان، کفرِ نفْس خویش میدان | |
| اگر نفس تو امّاره است، شیطان | چو لوّامه شود، گردد مسلمان | |
| چو باشد تند، امّاره است نامش | بود لوّامه، چون کردند رامَش[۱۷] |
اړونده لیکنې
فوټ نوټ
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۷.
- ↑ سوره یوسف، آیه ۵۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۳۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۳۶؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۳، ص۵۹۲.
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۶-۲۷؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۵۹۵-۵۹۶.
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۷..
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۳۶-۳۷؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۵۹۵؛ مصباح یزدی، «اخلاق و عرفان اسلامی»، ص۸.
- ↑ مصباح یزدی، «اخلاق و عرفان اسلامی»، ص۸.
- ↑ وګورئ: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۱۲.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۴۱۱.
- ↑ مجموعه ورام، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۳۶-۳۷.
- ↑ سید رضی، المَجازات النبویه، ۱۳۸۰ش/۱۴۲۲ق، ص۱۹۴.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۳، ص۵۹۲.
- ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، اخلاق ناصری، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۱.
- ↑ سعدی، بوستان، باب ششم در قناعت، بخش۴، گنجور.
- ↑ شبستری، کنزالحقایق، وبگاه گنجور.
سرچينې
- سعدی، مصلحالدین، بوستان، باب ششم در قناعت، بخش ۴، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۶ش.
- سید رضی، محمد بن حسین، المَجازات النبویه، قم، دارالحدیث، تحقیق/تصحیح مهدی هوشمند، چاپ اول، ۱۳۸۰ش/۱۴۲۲ق.
- شبستری، محمود، کنزالحقایق، وبگاه گنجور، تاریخ بازدید: ۲۷ آبان ۱۳۹۹ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علیاکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الكتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار ائمة الاطهار،، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، «اخلاق و عرفان اسلامی»، معرفت، شماره ۱۲۷، ۱۳۸۷ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آیین پرواز، تلخیص جواد محدثی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ نهم، ۱۳۹۹ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش.
- نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اخلاق ناصری، تهران، علميه اسلاميه، ۱۴۱۳ق.
- ورّام بن ابیفراس، مسعود بن عیسى، مجموعه ورّام، قم، کتابخانه فقيه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.