ذوالثدیه (لقب)
ذُوالثُّدَیَّة د سینې د خاوند په معنی دی، یو لقب دی چې د بدن په برخو کې د سینې په څېر د ورزیات شوي څیز د شتون له امله په ډیرو خلکو باندې تطبیق کیږي. د دغو کسانو مشترک صفت دا دی چې د امام علي(ع) په خلاف د نهروان په جنګ کښې له خوارج سره ملګري شوي وو او په دغه جنګ کښې ووژل شول. حضرت علي(ع) د هغوي په مرګ د شکر سجده وکړه. په احادیثو کې له رسول الله(ص) د یو داسې شخص ذکر کړی دی چې د دې صفتونو خاوند دی او ورباندې یې لعنت ویلی دی. نافع مخدج، حُرقوصبن زُهیر او ذو الخویصره تمیمي د ذوالثدیه په نوم پیژندل شوي دي.
د ذوالثدیه د لقب په اړه
د ذوالثدیه لقب چې د سینې لرونکي په معنی دی، هغه نارینه وو ته اشاره کوي چې د ښځو د سینې په څیر یې په بدن کې یوه برخه وي. په احادیثو او تاریخي منابعو کې دا صفت د څو کسانو لپاره کارول شوی دی، خو په کوم خاص شخص باندې د دغه صفت د لګولو اجماع نشته. که څه هم ټول منابع هغه د خوارجو او د نهروان په جګړه کې له حاضرو خلکو څخه ګڼي.
د شیخ مفید (وفات ۴۱۳ هـ ق) د روایت له مخې، امام علي(ع) د خوارجو له د دې صفتونو چې دوي په ورځو کې روژه نیسي او شپې په عبادت کې تیروي، او د امام علي(ع) پر ضد راپورته کیږي، له بیانولو وروسته ویلی دی چې یو یې ذوالثدیه دی.[۱] همدارنګه سلمان فارسي له حضرت علي(ع) څخه روايت کوي چې رسول الله(ص) د ذوالثديه په اصحابو (خوارجو) لعنت ويلی دی.[۲]
ابن ابي جمهور (وفات ۸۸۰ هـ) هم له امام صادق(ع) څخه روایت کړی چې نوروز د نهروان پر خلکو د حضرت علي(ع) د فتحې ورځ ده او د ذوالثدیه د وژل کېدو ورځ ده.[۳] د ځينو مؤرخينو له قوله، د نهروان د جګړې پای ته له رسېدو وروسته، کله چې د ذوالثديه مړي وموندل شول، حضرت علي(ع) د له خوشحالۍ[۴] د شکر سجده وکړه.[۵] او ذوالثديه ته يې په خطاب کې وفرمايل: الحمد لله چې الله جل جلاله ته زر اور ته واچولې.[۶]
د ابن شازان په کتاب الایضاح کې راغلي، کله چې د امام علي(ع) له خوا د ذوالثديه د وژل کېدو خبر عائشې ته ورسېد، هغې په عمروعاص لعنت وکړ؛ ځکه چې هغه عائشې ته په دروغو ويلي وو[۷] چې د مصر په اسکندريه[۸] کې يې ذوالثديه وژلې دی.[۹] بيا عائشې له رسول الله(ص) څخه دا روايت نقل کړ: هغوى د خداى په نزد تر ټولو بد خلک دي چې د ټولو ښو خلکو له خوا وژل کېږي.[۱۰] ځينو مورخينو هم ويلي دي چې ذوالثديه په مصر کې وژل شوی دی.[۱۱]
ذوالثدیه څوک دی؟
د ذوالثدیه لقب په تاریخ کې د څو کسانو لپاره کارول شوی دی؛ نافع مخدجي، حرقوص بن زهیر، ذوالخویصره تمیمي[۱۲] او همدارنګه عمرو بن عبدود لپاره چې د رسول الله(ص) په وخت کې یې ژوند کاوه.[۱۳]
د تاریخي منابعو له قوله،[۱۴] د نهروان په جګړه کې د ذوالثدیه په نوم درې کسان موجود وو؛ یو یې حرقوص بن زهیر،[۱۵] بل ذوالخویصر تمیمي[۱۶] چې د خوارجو مشر و،[۱۷] او بل کس د نافع[۱۸] په نوم چې په دې جګړه کې ووژل شو.[۱۹] ابن عبدالبر راپور کړی چې ځینو خلکو ذوالخویصره له ذوالثدیه پرته یو بل کس ګڼي.[۲۰]
نافع مخدجي
یو له هغو کسانو څخه چې په ذوالثدیه مشهور دی د نافع[۲۱] یا ثرمله[۲۲] په نوم یو کس ګڼل شوی دی چې لقب یې مُخْدَج[۲۳] و او د حبشې اوسیدونکی و[۲۴] د تاریخي سرچینو له مخې د نافع مخدجی[۲۵] په لاسونو کې د ښځو د سینې په څیر یو څیز و. له همدې امله په ذوالثدیه مشهور شوی [۲۶] محمد تقي شوشتري چې له شیعه رجال پوهانو څخه دی، له یوې څېړنې وروسته په پای کې ذوالثدیه د همدې نافع لقب ګڼلی دی.[۲۷]
د تاریخ پوهانو لکه ابن کثیر (وفات کال ۷۷۴ هـ ق) او ابن اشعث سجستاني( وفات ۲۷۵ هـ ق) په وینا نافع مخدجي یو غریب سړی و چې تل به په جومات کې حاضر و او نورو غریبو خلکو سره به د امام علي(ع) په دسترخوان کښيناسته.[۲۸] هغه د خلکو په مینځ کې په حرقوس مشهور و.[۲۹] بلاذري (وفات 279 هـ ق) ليکلي چې د نهروان د جګړې له ختميدو وروسته امام علي(ع) په شخصي توګه د ذوالثديه د جسد په لټه کې و او هغه یې په يوه کنده کې وموند. هغه مخدج و او نافع به ورته ویل کیدل.[۳۰] ابن ابي عاصم (وفات ۲۸۷ هـ) هم د رسول الله(ص) د حدیث له روایت کولو وروسته چې په هغه کې یې د یو داسې کس ذکر کړی چې د ښځې د سینې په شان یو زیاتي برخه په بدن کې لري، وايي چې هغه په خوارجو کې موجود و او کله چې د مخدج جسد کشف شو نو امام علی د تکبیر غږ پورته کړی.[۳۱]
حرقوص بن زهیر
اصلي مقاله: حرقوص بن زهیر
د نهروان په جګړه کې د حُرقُوص بن زُهیر[۳۲] په نوم یو بل کس هم د خوارج په لښکر کې شتون درلود چې هغه هم د ذوالثدیه یاد شوی دی.[۳۳] حرقوص د صفین په جګړه کې د امام علي(ع) په لښکر کې و؛[۳۴] د علامه حلي له قوله د حکمیت له مسلې وروسته یې امام علي(ع) سره مخالفت وکړ.[۳۵] د نهروان د جګړې له پای وروسته امام علي(ع) له خپلو ملګرو وغوښتل چې د حرقوص جسد د مړو په منځ کې پیدا کړي او د هغه د جسد له موندلو وروسته یې سجده وکړه. او خپلو اصحابو ته يې وفرمايل: «تاسو تر ټولو بد سړی وژلی دی».[۳۶]
فوټ نوټ
- ↑ شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۷۹.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۸۴؛ نگاه کنید به طبرانی، المعجم الاوسط، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۴؛ طبرانی، المعجم الصغیر، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۵۵.
- ↑ ابنابیجمهور، عوالی اللئالی، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۴۱.
- ↑ ابنابیشیبه کوفی، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۶۸.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، دار صادر، ج۶، ص۲۳۰؛ محقق حلی، المعتبر، مؤسسه سیدالشهداء، ج۲، ص۲۷۰؛ علامه حلی، نهایة الاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۹۸؛ شهید اول، ذکری الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۴۶۳.
- ↑ راوندی، الخرائج و الجرائج، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۲۷.
- ↑ ابنشاذان، الایضاح، ۱۳۶۳ش، ص۸۶.
- ↑ ابنابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۶۸.
- ↑ ابنشاذان، الایضاح، ۱۳۶۳ش، ص۸۶.
- ↑ ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۶۸؛ قمی، العقد النضید، ۱۴۲۳ق، ص۱۳۱.
- ↑ ابنشهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۵.
- ↑ ابنعبدالبر، التمهید،۱۳۸۷ق، ج۲۳، ص۳۳۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۳۷۵.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، دار صادر، ج۳، ص۳۳؛ زیعلی، نصب الرایة، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۷۲.
- ↑ حائری طهرانی، تفسیر مقتنیات الدرر، ۱۳۳۷ش، ج۱۱، ص۲۶۸.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۴۶۲؛ ابنحمدون، التذکرة الحمدونیة، ۱۹۹۶م، ج۸، ص۲۹۵؛ ابنابیالفداء، المختصر فی اخبار البشر، دار المعرفة، ج۱، ص۱۴۸؛ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، پاورقی ص۴۳۶؛ حلبی، السیرة الحلبی، ۱۴۰۰ق، ج۳، ص۸۹؛ نمازی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۵۳۳.
- ↑ نهج البلاغه، صبحی صالح، ص۵۷۹؛ نمازی، مستدرک سفینة البحار، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۶۰.
- ↑ العینی، عمدة القاری، دار احیاء التراث العربی، ج۱۶، ص۱۴۳ و ج۱۸، ص۸.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۳۶۲؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۴۰۶؛ آملی، تفسیر المحیط، ۱۴۲۸ق، ج۴، ص۳۳۱.
- ↑ ابنعبدالبر، التمهید، ۱۳۸۷ق، ج۲۳، ص۳۳۲.
- ↑ ابناشعث سجستانی، سنن ابیداود، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۳۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۳۷۵؛ ابنکثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۳۲۵؛ العینی، عمدة القاری، دار احیاء التراث العربی، ج۱۵، ص۲۳۰. شوکانی، نیل الاوطار، ۱۹۷۳م، ج۷، ص۳۴۳؛ تستری، قاموس الرجال، ۱۴۲۲ق، ج۱۱، ص۵۰۹.
- ↑ ابنقتیبه دینوری، المعارف، ۱۹۶۹م، ص۴۲۱؛ راوندی، الخرائج و الجرائج، ۱۴۰۹ق، ج۱، پاورقی ص۲۲۷.
- ↑ العینی، عمدة القاری، دار احیاء التراث العربی، ج۱۵، ص۲۳۰.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۴۰۶.
- ↑ بدری، نزهة النظر، ۱۴۲۱ق، ص۲۲۱.
- ↑ ابناشعث سجستانی، سنن ابیداود، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۳۰؛ ابنکثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۳۲۵؛ ابنحجر، فتح الباری، دار المعرفة، ج۱۲، ص۲۶۵؛ تستری، قاموس الرجال،۱۴۲۲ق، ج۱۱، ص۵۰۹.
- ↑ تستری، قاموس الرجال، ۱۴۲۲ق، ج۱۲، ص۱۰۷.
- ↑ ابناشعث سجستانی، سنن ابیداود، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۳۰. ابنکثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۳۲۵؛ ابنحجر، فتح الباری، دار المعرفة، ج۱۲، ص۲۶۵؛ شوکانی، نیل الاوطار، ۱۹۷۳م، ج۷، ص۳۴۳.
- ↑ ابناشعث سجستانی، سنن ابی داود، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۳۰؛ تستری، قاموس الرجال، ۱۴۲۲ق، ج۱۱، ص۵۰۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۳۷۵.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۳۷۵؛ ابنابی عاصم، السنة، ۱۴۱۳ق، ص۴۳۲.
- ↑ ابنعبدالبر، التمهید، ۱۳۸۷ق، ج۲۳، ص۳۳۲.
- ↑ حائری طهرانی، تفسیر مقتنیات الدرر، ۱۳۳۷ش، ج۱۱، ص۲۶۸.
- ↑ بلعمی، تاریخنامه طبری، ۱۳۷۸ش، ج۵، ص۱۵۳۷.
- ↑ علامه حلی، کشف الیقین، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۱، ص۲۸۳.
سرچينې
- ابنابیالحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بی جا: دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ش.
- ابنابیجمهوی اسکافی، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، تحقیق مجتبی عراقی، قم: سید الشهداء،۱۴۰۴ق.
- ابنابیشیبة، عبدالله، المصنف فی الاحادیث و الآثار، تحقیق سعید اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابنابیعاصم، عمرو، السنة، تحقیق محمدناصرالدین، بیروت: المکتب الاسلامی، ۱۴۱۳ق.
- ابناشعث، ابیداود سلیمان، سنن ابی داود، تحقیق سعید محمد لحام، بی جا: دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
- ابنحجر عسقلانی، احمد، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیّة، ۱۴۱۵ق.
- ابنحجر عسقلانی، احمد، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دار المعرفه لطباعه و النشر، بی تا.
- ابنحمدون، محمد بن حسن، التذکرة الحمدونیه، تحقیق: احسان عباس و بکر عباس، بیروت: دار صادر، ۱۹۹۶م
- ابنسعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت: دار صادر، بیتا.
- ابنشاذان، فضل، الایضاح، تحقیق جلالالدین حسینی، تهران: موسسة انتشارات، ۱۳۶۳ش.
- ابنشهر آشوب، محمد، مناقب آل ابیطالب، تحقیق لجنة من اساتذة النجف الاشرف، النجف الاشرف، الحیدریة، ۱۳۷۶ق.
- ابنعبدالبر، التمهید، تحقیق: مصطفی بن احمد، المغرب: وزارة عموم الاوقاف و الشّؤون الاسلامیة، ۱۳۷۸ق.
- ابنقتیبه، عبدالله، المعارف، قم: منشورات الشریف الرضی، ۱۹۶۹م.
- ابنکثیر، اسماعیل، البدایة و النّهایة، تحقیق علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- العینی، محمود بن احمد، عمدة القاری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی تا.
- آملی، حیدر، تفسیر المحیط الاعظم، تحقیق محسن موسوی، بی جا: موسسه فرهنگی و نشر نور علی نور، ۱۴۲۸ق.
- بدری، عادل عبدالرحمن، نزهة النظر فی غریب النهج و الاثر، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۲۱ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت: موسسة الاعلمی، ۱۳۹۴ق.
- تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، تحقیق مؤسسة النشر الاسلامی، قم: النشر الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
- حائری طهرانی، علی، مقتنیات الدرر، طهران: دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۳۷ش.
- حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیة، بیروت: دار المعرفة، ۱۴۰۰ق.
- خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد او مدینة السلام، تحقیق مصطفی عبدالقادر، بیروت: دار الکتب العلمیّة، ۱۴۱۷ق.
- راوندی، قطبالدین، الخرائج و الجرائح، تحقیق موسسة الإمام المهدی، قم: موسسة الإمام المهدی، ۱۴۰۹ق.
- زیعلی، جمالالدین، نصب الرایة، تحقیق ایمن صالح شعبان، القاهره: دارالحدیث، ۱۴۱۵ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشّیعة فی احکام الشّریعة، تحقیق موسسة آل البیت، قم، موسسة آل البیت، ۱۴۱۹ق.
- شیخ طوسی، محمد، الخلاف، تحقیق: علی خراسانی، جواد شهرستانی و محمد مهدی نجف، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
- شیخ مفید، محمد، الاختصاص، تحقیق: علی اکبر غفاری و محمود زرندی، بیروت: دارالمفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الصّغیر، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی تا.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، تحقیق ابراهیم حسینی، بی جا: دار الحرمین، ۱۴۱۵ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین(ع)، تصحیح حسین درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایة الاحکام، تحقیق مهدی رجائی، قم، موسسة اسماعیلیان، ۱۴۱۰ق.
- قمی، محمد بن حسن، العقد النضید و الدر الفرید، تحقیق علی اوسط الناطقی، المساعد هاشم شهرستانی و لطیف فرادی، قم: دار الحدیث للطباعة و النّشر، 1423ق.
- مبارکفوری، محمد عبدالرحمن، تحفة الاحوذی، بیروت، دارالکتب العلمیّة، ۱۴۱۰ق.
- متقی هندی، علی، کنزالعمال فی سنن الأقوال و الأفعال، تحقیق بکری حیانی، بیروت: موسسة الرسالة، ۱۴۰۹ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر، قم: موسسه سیدالشهداء، بی تا.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- نعمان مغربی، شرح الاخبار، تحقیق محمد حسینی، قم: موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
- نمازی، علی، مستدرک سفینة البحار، تحقیق حسن بن علی نمازی، قم، موسسة النشر الاسلامی،۱۴۱۸ق.
- نمازی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، طهران: ابنمولف، ۱۴۱۵ق.
- نهج البلاغة، تحقیق صبحی صالح، بیروت: بی نا، ۱۳۸۷ق.
- هیثمی، علی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، دار الکتب العلمیّة، ۱۴۰۸ق.