قصاص
- دا مقاله د یو فقهي مفهوم په اړه توضیحي مقاله ده او د دیني کړنو لپاره معیار نشي کیدی. د مذهبي کړنو لپاره نورو سرچینو ته مراجعه وکړئ.
قصاص د متقابل عمل(ورته چلند) په معنی په قصدي جرمونو کې دی. قصاص په دوې ډلو؛ د نفس قصاص او د غړو قصاص ویشل کیږي. د قصاص حکم، د اسلام له مسلم حکمونو څخه پیژندل شوې، کوم چې د قرآن آیتونه، متواتر روایاتو او اجماع پکې دلالت کوي.
په آزادی او بنده ګي کې سمون، دین ته یو والي، بلوغ او عقل د قصاص د پلي کیدو شرایط دی. د جاني سړی په وړاندې د هغه اعتراف، د دوه عادل سړیو شهادت او قسامه د قصاص اثباتولو له لارې ده. قصاص، د دیه تر څنګ، حَدّ او تعزیر، د ایران په اسلامي جمهوریت کې د اسلامي جزا قانون، د څلور اصلي مجازاتو څخه دي.
د حدونو او مرز پرته د غچ اخیستنې چلند مخنیوی، د کیفري عدالت چمتو کول او د ټولنیز امنیت خوندیتوب ساتل، د قصاص حکم د تشریع حکمت او لاملونه دي. قصاص د هغه چا لپاره واجب ندې چې د قصاص کول حق لري؛ بلکه هغه کولی شي مجرم وبخښي یا د یو څه په بدل کې د خپل حق نه تیر شي.
قصاص، متقابل عمل
په قصدي جرمونو کې د مثل په توګه چلند کول، قصاص بلل کیږي.[۱] که هغه څوک چې وژنه کړې وي یا په چا یې ټپي کړی وي، ووژني او یا هغه ته ورته زیان ورسوي، د هغه پر باندی قصای پلی شوی ده.[۲] په فقهي کتابونوکې څوک چې جنایت او جرم ترسره کړې جاني ویل کیږی او هغه څوک چې پر هغه جنایت ترسره شویده، مَجْنیٌّعلیه ویل کیږی.[۳]
د قصاص حق څخه تیریدل
قصاص کول اړین مجازات ندې؛ هغه څوک چې د غچ اخیستنې حق لري کولی شي خپل حق وبخښي یا د هغه چا سره چی د هغه پر باندې باید قصای پلی شی مصالحه وکړي.[۴] د علامه طباطبایي په وینا؛ د قصاص په آیت کې، پداسې حال کې چې د قصاص حکم څرګندیږي، د قصاص له حق څخه تیریدل هم هڅول شوي دي.[۵]
امیرالمؤمنین، د ضربت و هل نه وروسته په یو سپارښتنه کې وویل: که زه ژوندي پاتې شم، زه به د خپل وینه ولي یم، او که زه مړ شم، مړینې زما معاد او تمځای ده. او په دوام کې، عفو او بخښنې(د ابن ملجم په اړه) د خپل لپاره، د خدای ته د تقرب لامله او خپلو اولادونو ته حسنه او شیګنې بولې. همداسې خپلوانو ته د «فَاعْفُوا» په جملې سره، بخښنې ته سپارښتنه کړه، او د نور سورې د ۲۲ آیت په یو برخې استناد کړه. أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللهُ لَكُمْ؛ آیا تاسو خوښ نه لرې چې الله تاسو وبخښی؟[۶]
د قصاص مشروعیت لاملونه
فقیهانو د اسلامي فقه له مسلماتو څخه د قصاص حکمو پیژني، کوم چې ډیری آیتونه او متواتر روایاتو هغه تاییدوي، او پدې اړه اجماع هم شتون لري.[۷] د قصاص لپاره ځینې قرآنی دلایل چې د جواهرالکلام کتاب څخه راخیستل شوي چې د محمد حسن نجفي لخوا لیکل شوه په لاندې ډول دي:[۸]
- وَ لَكُمْ فِي الْقِصاصِ حَياةٌ يا أُولِي الْأَلْبابِ[۹] (او تاسوته په قصاص کی ژوندون دی ای هوښیارانو).[۱۰]
- كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى[۱۱] (په وژنه کې د قصاص حکم د تاسوپرباندې لیکل شو، آزاد سړی د آزاد پر وړاندې، برده د بردې په وړاندي او ښځه د ښځه پر وړاندې).[۱۲]
- وَ كَتَبْنا عَلَيْهِمْ فيها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ[۱۳] (او [په تورات کې] دوی ته(بني اسرائیلو ته) مقرّر کړی یو چې ځان د ځان په وړاندې او د سترګو پروړاندې سترګې او د پوزه په وراندې پوزې او غوږ د غوږ په مقابل کې، او غاښ د غاښ په مقابل کې دی، او ټپونه [په ورته ترتیب کې] قصاص لري. او هرڅوک چې له دې څخه[قصاص] تیریږي، بیا به د هغه[گناهانو] کفاره به وي.[۱۴]
- والْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَيْكُمْ[۱۵] (او دحرمتونو [سپکاوی کول] قصاص لرې. نو څوک چې تاسو ته زیان رسولی، لکه څنګه چې هغه تاسو سره کړی، هغه ته یې وکړئ.[۱۶]
د نفس قصاص او د غړي قصاص
قصاص په دوې ډولونو؛ د نفس قصاص او د غړي(طرف) قصاص ویشل کیږي.
د نفس قصاص، د هغه چا وژنه ده چې په قصدي ډول یې بل وژلی دی.[۱۷]
د غړي قصاص یا طَرَف، د قصدي زیان په اړه راپورته شوي د وژنې پرته) لکه د غړی پرې کول.[۱۸]
د قصاص پریکړې د عملي کولو لپاره شرایط
د قصاص حکم د پلی کولو د ځینې شرایطو پر بنسټ ولاړ دی چې په لاندې دول دي:
- په آزادی او بنده ګی کې مساوات:[۱۹] په دی معنا که آزاد سړی چیرې په غلام باندې جرم ترسره کړي؛[۲۰] قصاص نه کیږي مګر دیه ورکوي.[۲۱]
- د دین یووالي؛ پدې معنی چې که یو مسلمان د غیر مسلمان په وړاندې جرم ترسره کړي، د هغه سزا بیرته نه ورکول کیږي؛[۲۲] تعزیر کیږي او دیت ورکوي.[۲۳]
- جاني د مجنی علیه پلار نه وي؛ په دې معنا که جاني د خپل اولاد پروړاندې جرم ترسره کړي، نو هغه قصاص نلري. نيکه او د ور نيکه پلار، او همدارنګه د پلرني پلرونو لړۍ هم ورته حکم لري.[۲۴] او پدې حالت کې د هغه مجازات، کفاره، تعزیر او دیه ده.[۲۵]
- بلوغ او عقل؛ هغه څوک چې پختۍ ته نه وي رسیدلی یا لیونی دی، قصاص نه کیږي.[۲۶] همداسې بالغ او هوښیار سړی چې د لیوني سړي په وړاندې جرم ترسره کړی قصاص نلري؛ مګر هغه باید دیه ورکړي.[۲۷]
- د مجني علیه مهدورالدم نه شتون: که څوک یو انسان ووژني څوک چې د هغه وینې د ځینې لاملونه لکه، ارتداد، مباح دی، هغه هم قصاص نه کیږي.[۲۸]
د غړي قصاص ځانګړني حکمونه
د غړي قصاص د ځان قصاص شرایطو سربیره، نور شرطونو هم لري، پشمول د:
- په روغتیا کې سمون یا مماثلت؛ د مثال په توګه که جاني د یو شخص معیوب لاس پریږدي، نو دا به مجازات شي که چیرې د هغه خپل لاس هم معیوب وي؛ که نه، نو هغه باید دیه ورکړي.[۲۹]
- په غړي کې سمون یا مماثلت: پدې معنی چې که جاني د یو چا د شی لاس پریږدي، نو شی لاس باید پرې شي؛ پرته لدې چې هغه شی لاس ونه لري، په دا فرض کې د مشهور نظر سره سم، د هغه کین لاس به قصاص شي. [۳۰]
- د جاني سړی زیان نه لیدل: پدې معنا چې قصاص د جاني سړی د مرګ یا د هغه د نورو غړو ټپي کیدو لامل نه کیږي. د دې شرط له مخې، که چیرې قصاص خطرناک وي، نو به ساقط کیږي او دیه یا ارش[یادونه۱] دهغه ځای نیسې.[۳۱]
د اثباتو شرایط
د فقهي سرچینو پر بنسټ، کولی شي په دریو لارو جرم ثابت شي او بیا وروسته قصاص ته حکم وکړي: لومړی، هغه څوک چې جرم ترسره کړی په هغې اعتراف کوي.[۳۲] پدې حالت کې، د دې لپاره اړینه ده چې سړی هوښیار او بالغ وي او په اختیاری توګه اعتراف وکړي - نه په اجباري دول- دوهم لاره داده چی دوې عادل سړي دهغه جرم ته شاهدي ورکوي.[۳۳] او دریم لاره، داچې د جاني پروړاندې قِسامه راوړل شي؛ په دی معنا چې د دم اولیاء(د مجني علیه خپلوان) پنځوس کسان قسم کوي چې تورن شوې کس، جرم ترسره کړی ده.[۳۴] یوازې په هغه وخت کې د تورن شوې کس په وړاندې قسامه راوړل کیدی شي چې ځینې دلیلونه په غیر قطعي توګه، یعنی په ظنی ډول موجود وي چې هغه جرم ترسره کړی وې.[۳۵]
د ایران په قوانین کې قصاص
د ایران د اسلامي جمهوریت د اسلامي جزا په قانون کې، قصاص د دیه، حد او تعزیر ترڅنګ د څلورو اصلي مجازاتو څخه دي.[۳۶] د دې قانون د شپاړسمې مادې له مخې، د نفس، غړو او ګټو پر باندې د قصدي جرم لپاره اصلي مجازاتو قصاص ده.[۳۷] د اسلامي مجازات قانون په دریم کتاب کې، له ۲۸۹ مادې تر ۴۴۷ مادې پورې د قصاص قوانین په تفصیل سره څرگند شوي دی.[۳۸]
د قصاص فلسفه
د کیفري عدالت نه چمتو کول، د ټولنیز امنیت ساتنه او د انفرادي انتقام نه مخنیوی، په اسلام کې د قصاص د جواز دلایلو په توګه یاد شوي دي.[۳۹] د ځینو په باور کې د قصاص قانون د جرم او مجازاتو ترمنځ د تناسب په رامینځته کولو سره کیفري عدالت ترسره کوي.[۴۰] همدارنګه، د ورته مجازاتو شتون به د هغو کسانو جرم مخه ونیسي چې د جرمونو مرتکب کول غواړي او پدې توګه د ټولنیز امنیت لامل کیږي.[۴۱] دریمه ګټه هم دا ده چې هغه چا ته د قصاص حق په ورکولو سره چې جرم د هغه پر باندې ترسره شوی وي یا د هغه کورنۍ ته، د انتقام چلند مخه نیسي.[۴۲] په المیزان تفسیر کې علامه طباطبایي څرگندونه کوي چې که څه هم د قصاص کول پر ځای کې دیه او بخښنې هم دی، او مهربانۍ، بخښنې او ایثار په بخښنه کول کې څرګند دی؛ مګر کوم چې د خلکو ښه او ټولنه مصلحت چمتو کوي او د ټولنیز ژوند تثبیت کوي، دا قصاص دي، نه بخښنه او دیه او نه دې دوه پرته بل څه.[۴۳]
اړونده لیکنې
فوټ نوټ
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۶، ص۵۹۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۲، ص۷.
- ↑ وګورئ: مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۶، ص۶۰۱.
- ↑ خسروشاهی، فلسفه قصاص از دیدگاه اسلام، ۱۳۸۰.
- ↑ وګورئ: طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۳۲-۴۳۳.
- ↑ مکارم شیرازی، نهج البلاغه با ترجمه فارسى روان، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۵۹۱.
- ↑ وګورئ: نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۲، ص۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۲، ص۷-۹.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۷۹.
- ↑ ترجمه فولادوند.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۷۸.
- ↑ ترجمه فولادوند.
- ↑ سوره مائده، آیه ۴۵.
- ↑ ترجمه فولادوند.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۹۴.
- ↑ ترجمه فولادوند.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۶، ص۶۰۵.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۶، ص۵۹۹.
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه و اصطلاحات الاصول، ۱۴۳۱ق، ص۴۲۸؛ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۸۹.
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه و اصطلاحات الاصول، ۱۴۳۱ق، ص۴۲۸؛ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۰.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۰.
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه و اصطلاحات الاصول، ۱۴۳۱ق، ص۴۲۸؛ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۶.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۶.
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه و اصطلاحات الاصول، ۱۴۳۱ق، ص۴۲۸؛ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۹.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۹.
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه و اصطلاحات الاصول، ۱۴۳۱ق، ص۴۲۸؛ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۰۰.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۰۰و۲۰۱.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۰۱.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۶، ص۵۹۹.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۶، ص۶۰۰.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۶، ص۶۰۰.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۰۳.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۰۳.
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه و اصطلاحات الاصول، ۱۴۳۱ق، ص۴۲۳.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۰۷.
- ↑ وګورئ: وبگاه مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، «قانون مجازات اسلامی».
- ↑ وګورئ: وبگاه مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، «قانون مجازات اسلامی».
- ↑ وګورئ: وبگاه مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، «قانون مجازات اسلامی».
- ↑ وګورئ: خسروشاهی، فلسفه قصاص، ۱۳۸۰ش.
- ↑ وګورئ: خسروشاهی، فلسفه قصاص، ۱۳۸۰ش.
- ↑ وګورئ: خسروشاهی، فلسفه قصاص، ۱۳۸۰ش.
- ↑ وګورئ: خسروشاهی، فلسفه قصاص، ۱۳۸۰ش.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۴۳۲.
سرچينې
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
- خسروشاهی، قدرتالله، فلسفه قصاص از ديدگاه اسلام، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۰ش، در وبگاه پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر، تاریخ بازدید: ۱۳ دی ۱۳۹۹.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق و تصحیح عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- مشکینی، مصطلحات الفقه و اصطلاحات الاصول، بیروت منشورات الرضا، چاپ اول، ۱۴۳۱ق.
- مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- نجفى، محمدحسن، جواهر الكلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- وبگاه مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، «قانون مجازات اسلامی».