الشافي في الامامة (کتاب)
الشّافي فِي الاِمامة د امامت په اړه یو کلامی کتاب دی، په عربۍ ژبه چې سید مرتضی (۳۵۵-۴۳۶ق) لیکلی دی. دا کتاب د امامت په اړه د قاضي عبدالجبار معتزلي شبهاتو ته په ځواب کې لیکل شوی دی.
کتاب الشافي ته د مسلمانو عالمانو پام ګرځېدلی او پرې یې ځینې کره کتنې او تلخیصونه لیکلي دي. د شیخ طوسي لیکلی کتاب تلخیص الشافي په هغوي کې تر ټولو مشهور کتاب دی. سید مرتضی هم په خپلو نورو اثارو لکه تنزیه الانبیاء و الذخیرة فی علم الکلام کې الشّافی ته ارجاع کړې ده.
الشافي په ۱۳۰۱ ق کال کې په ایران کې ډبرین چاپ شو. همداراز په ۱۴۱۰ ق کې د عبدالزهراء خطیب حسینی، له خوا د الصادق خپرندویه موسسې له خوا په څلورو ټوکو کې خپور شوی دی.
مؤلف
اصلي مقاله: سید مرتضی
د الشافی لیکوال سیدِ مرتَضی (۳۵۵ق-۴۳۶ق)، امامي فقیه او متکلم دی هغه د شیخ مفید له وفاته وروسته د شیعه مشر شو.[۱] شیخ مفید، حسین بن علی بن بابویه، د شیخ صدوق ورور، ابن نباته سعدي او علی مرزباني د هغه له استادانو وو.[۲] همداراز شیخ طوسي، سلار دیلمي، ابن براج او محمد بن علی کراجکي د هغه په نزد شاګردي وکړه.[۳]
سید مرتضی په کلامی بحثونو کې عقلاني کړنلاره لرله. له دې امله یې د عقل او نقل (ایتونو او روایتونو) په ظاهري ټکر کې به یې عقل معتبر ګاڼه او نقل به یې تاویلاوه.[۴] د سید مرتضی کلامي لیدتوګې د هغه په کتابونو منجمله الذخیرة فی علم الکلام، تنزیه الانبیاء، المُقنِع فی الغیبة، جُمَلُ العِلم او العَمَل و الفصول المختاره کې راغلې دي.
د کتاب نوم
سید مرتضی خپل کتاب د الشافی فی الامامة په نامه یاد کړی دی.[۵] همداراز احمد بن علي نجاشي[۶] او شیخ طوسي[۷] په همدې نامه د هغه یادونه کړې ده. خو آقا بزرګ تهراني د «الشافی فی الامامة و ابطال حجج العامة» په نوم د هغه یادونه کړې ده.[۸]
د لیکلو محرک
په الذریعه کې د آقا بزرګ تهراني په وینا د الشافي له لیکلو د سید مرتضی محرک هغو اعتراضونو او شبهاتو ته ځواب و چې قاضي عبدالجبار معتزلي د امامت په اړه د امامیه مذهب په باره کې په المغني کتاب کې راوړې وو.[۹] په خپله سید مرتضي په الشافي کې لیکلي دي چې د قاضي عبدالجبار په نقد کې یې د یو مفصل کتاب لیکل غوښتل؛ خو ځینو خنډونو د دغه شان کتاب په لیکلو کې د هغه مخه ونیوله. له دې امله یې د الشافي کتاب په لیکلو بسنه وکړه.[۱۰]
په اسلامي کلام کې د کتاب مقام
الشافي کتاب د پینځمې قمري پېړۍ دی. شیعه سني عالمانو په هماغه پېړۍ او وروستیو پېړیو کې، د هغه په تخلیص یا کره کتنې کې ځینې اثار لیکلي چې یو پکې د شیخ طوسي لیکلی تلخیص الشافي کتاب دی.[۱۱] همداراز ځینو د کلامي کتابونو په لیکلو کې له هغه استفاده کړې ده؛ لکه څنګه چې سید مرتضی په خپله په تنزیه الانبیاء،[۱۲] المقنع فی الغیبة[۱۳] او الذخیره[۱۴] کې چې له الشافي کتابه وروسته لیکل شوې[۱۵] دغه کتاب ته ارجاع ورکړې ده.
د الذخیره فی علم الکلام کتاب د څېړونکي او تصحیحوونکي سید احمد حسیني په وینا، الشافي کتاب په علم کلام کې د سید مرتضی د مهارت او په ټولو اسلامي مذهبونو کې پر مناظرې د هغه د تسلط او تکړه والي ښودونکی دی.[۱۶] د یوولسمې او دولسمې قمري پېړۍ عالم سید بهاء الدین مختاري سبزواري د الشافي کتاب په اړه دا شعرونه ویلي:
| الجَهْلُ داءٌ وَ الدَّواءُ الكافي | فكرٌ عميقٌ وَ الطَّبيبُ الشّافي | |
| أنّیٰ لَنا شافٍ لَهُ كَالشّافي | أو مِثله مِن كاشفٍ كَشّاف[۱۷] |
- ناپوهي یو ډول ناروغي ده او د هغې شفا ورکوونکي درمل، ژور تفکر او شفا ورکوونکی طبیب دی.
- هیڅ درمل د الشافي کتاب یا د هغه په شان کشف کوونکي کتاب په څیر زمونږ دغه ناروغي نه شي درملولی.
مینځ پانګه
الشافي کتاب په لاندې ډول ۲۲ برخې لري:
- د امامت د وجوب په باره کې د قاضي عبدالجبار نظر
- د امامت پر وجوب نقلي دلایل
- د امامت او عصمت په اړه د شیعه له دلیلونو سره د قاضي مخالفت
- پر امام د نص د وجوب په رد کې د قاضي عقلي دلایل
- د امام لپاره د نص پر وجوب د شیعه د دلایلو په نقد کې د قاضي د نظر رد
- د امام په باره کې د نص د نیشتوالي په اړه د قاضي د نظر رد
- د هغو صفاتو په باره کې چې امام یې باید ولري د قاضي د نظر رد
- د امام د علم په باره کې د قاضي د نظر رد
- د امام د افضلیت په باره کې د قاضي د نظر رد
- د هغه روایت په باره کې چې وایي امامان له قریشو دي د قاضي د نظر رد
- په دې اړه د قاضي د نظر رد چې ایا د امامت په باب کې له قریشو عدول جایز دی
- د هغو کسانو د شمېر په اړه چې د امت له لوري له امام سره بیعت کوي د قاضي د نظر رد
- د ابوبکر د امامت په باره کې د قاضي د خبرې رد
- د هغه چا په باره کې چې د د امام انتخاب بې اعتباره ګڼي د قاضي نظر
- په دې باره کې چې ابوبکر د امامت لپاره غوره و د قاضي د نظر رد
- پر ابوبکر شویو نیوکو ته د قاضي ځواب
- د عمر بن خطاب په امامت د قاضي د نظر جاجونه
- پرعمر شویو نیوکو ته د قاضي ځواب
- د عثمان د امامت په اړه د قاضي د نظر رد
- د عثمان د منتقدانو په اړه د قاضي د نظر رد
- د قاضي د نظر جاجونه د امام علي(ع) د امامت اثبات
- د طلحه، زبیر او عایشې د توبه کولو په اړه د قاضي شک[۱۸]
روده
سید مرتضی د غوراوي په ډول او لکه څنګه یې چې د کتاب په سریزه کې په خپله ویلي په مختصره توګه د قاضي عبدالجبار اعتراضونو او ردیو ته ځواب ورکړی دی.[۱۹] هغه د قاضي عبدالجبار د کتاب المغني د قول په نقل کې، یوازې د هرې شبهې ابتدا یا یې د قاضي د خبرو خاصه برخه ذکر کړې ده.[۲۰] په دې کتاب کې، د «قال صاحب الکتاب» (د کتاب لیکوال ویلې دي) «قال» ( ویلي دي) «فاما قوله» (خو د لیکوال دا خبره چې...)، «و اما قولک» ( خو ستا دا خبره چې)، د قاضي عبدالجبار عبارتونه نقل شوې دي. کله کله هم د قاضي له خوا د فرضي اعتراضونو او شبهو په مطرح کولو سره هغو ته ځواب ورکړل شوی دی.[۲۱]
لنډیزونه او ردیې
هغه تلخیصونه چې شیعه عالمانو له کتاب الشافي لرلي په دې ډول دي:
تلخیصالشافی، لیک د شیخ طوسي چې د سید مرتضی شاګرد هم و.[۲۲] اِرتِشافُ الصّافی مِن سِلافِ الشّافی، لیک د سید بهاءالدین مختاری(۱۰۸۰-۱۱۳۱ق).[۲۳] صَفوَةُ الصّافی مِن رغوةِ الشّافی، لیک د سید بهاءالدین مختاری.[۲۴]
همداراز اهل سنت عالم ابوالحسن بصري د دغه کتاب په رد کې نقض الشافي کتاب لیکلی دی چې د سید مرتضی شاګرد ابویعلی سلار بن عبدالعزیز، الرّدُّ عَلیٰ اَبِیالحسنِ البصری د هغه په رد کې لیکلی دی.[۲۵]
چاپ
الشافی په ۱۳۰۱ق کال کې د شیخ طوسي له تلخیص سره یوځای په ډبرینه توګه چاپ شو.[۲۶] آقا بزرګ تهراني په الذریعه کې د دغه نسخې یادونه کړې ده.[۲۷] همداراز په ۱۴۱۰ ق کال کې الصادق خپرنځي په څلورو ټوکو کې هغه خپور کړی دی. دغه نسخه د سید عبدالزهراء خطیب حسیني له خوا تصحیح او دغه موسسې په ۱۳۸۴ ل کال کې هغه په دوه ټوکیز ډول چاپ کړه.[۲۸]
سید عبدالزهرا خطیب حسینی په تصحیح الشافی کې د ایت الله مرعشي په کتابتون او د آستان قدس رضوي په کتابتون کې د کتاب له موجودو نسخو استفاده کړې او د هغو فرق یې په اختصاري علامتونو سره توضیح کړی دی.[۲۹] د دغه تصحیح ځینې ځانګړنې دا دي: د هغو عبارتونو مستندول چې له المغني نقل شوي د ټوک او مخ په ذکرولو سره، د ځینو سختو ټکو د معنو بیانول، د ضمیر د مرجع معلومول او د شیعه سني په سرچینو د روایتونو مستند کول. هغه همداراز هغه عبارتونه یا کلمات چې سید مرتضي له قاضي عبدالجبار نقل کړي، خو په المغني کې یې نه دي موندلي، په ګوته کړې دي.[۳۰]
خطي نسخې
د الشافي مصحح سید عبدالزهرا خطیب حسینی لاندیني موارد د دغه کتاب د خطي نسخو په توګه یاد کړې دي:
- د ایت الله مرعشي نجفي د کتابتون نسخه په ۴۷۶ مخونو او په هره مخ کې ۲۶ کرښې
- د آستان قدس رضوي د کتابتون نسخه، په ۱۷۱، ۲۷۰ مخونو، په هر مخه کې ۲۲ کرښې د محمد ابراهیم بن محمد یعقوب په خط
- د آستان قدس رضوي د کتابتون نسخه، په ۱۰۰۲۰ نمبر ، په ۳۲۳ پاڼو کې چې هر مخ یې تر ۲۱ زیاتې کرښې لري. دغه نسخه محمد بن عبداللطیف عامِلی د خپل ملګري محمد علي بنکا لپاره په ۱۱۴۱ق کې پای ته رسولی دی.
- د آستان قدس رضوي د کتابتون نسخه، په ۷۶۰ نمبر، په ۲۶۵ پاڼو کې، د حکمت او کلام له کتابونو، د دغه نسخې تاریخ د ۱۰۹۸ق دریمه خور ده، خو نسخه لیکونکی یې معلوم نه دی.
- د مسجد ګوهرشاد د کتابتون نسخه، په ۳۱۷ نمبر، په ۳۱۷ پاڼو کې چې د ختمېدو تاریخ یې د ۱۱۱۷ ق کال د روژې ۱۵ درج شوی دی.[۳۱]
فوټ نوټ
- ↑ سید مرتضی، الذخیره، ۱۴۱۱ق، مقدمه حسینی، ص۷.
- ↑ سید مرتضی، دیوان الشریف المرتضی، ۱۴۱۷ق، مقدمه تونجی، ج۱، ص۱۰.
- ↑ سید مرتضی، الذخیرة فی علم الکلام، ۱۴۱۱ق، مقدمه حسینی، ص۴۷.
- ↑ شریعتی نیاسر، «عقل و نقل در دیدگاه سید مرتضی و پیجویی رابطۀ آن دو در آثار او»، ص۷۶-۷۸.
- ↑ سید مرتضی، الذخیره، ۱۴۱۱ق، ص۴۰۹؛ سید مرتضی، تنزیه الانبیا، ۱۲۵۰ق، ص۱۸۳؛ سید مرتضی، المقنع فی الغیبه، ۱۴۱۶ق، ص۳۱.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۲۷۰.
- ↑ طوسی، فهرست کتب الشیعه و...، ۱۴۲۰ق، ص۱۶۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۸.
- ↑ سید مرتضی، الشافی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۸.
- ↑ سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ۱۲۵۰ق، ص۱۳۳، ۱۳۷، ۱۴۰، ۱۵۵، ۱۵۹، ۱۸۳.
- ↑ سید مرتضی، المقنع فی الغیبه، ۱۴۱۶ق، ص۳۱، ۳۶، ۶۱.
- ↑ وګورئ: سید مرتضی، الذخیره، ص۴۰۹، ۴۴۶، ۵۰۱، ۴۸۵، ۴۸۸.
- ↑ وګورئ: سید مرتضی، المقنع فی الغیبه، ۱۴۱۶ق، مقدمه حکیم، ص۱۶.
- ↑ سید مرتضی، الذخیرة، ۱۴۱۱ق، مقدمه حسینی، ص۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۴۲۳.
- ↑ خلیلی آشتیانی، «الشافی فی الامامه»، ص۱۳۵-۱۳۸.
- ↑ خلیلی آشتیانی، «الشافی فی الامامه»، ص۱۳۵-۱۳۸.
- ↑ خلیلی آشتیانی، «الشافی فی الامامه»، ص۱۳۸-۱۳۹.
- ↑ خلیلی آشتیانی، «الشافی فی الامامه»، ص۱۳۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۴۲۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۴۲۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۱۷۹-۱۸۰.
- ↑ سید مرتضی، الذخیره، ۱۴۱۱ق، ص۵۱؛ سید مرتضی، الشافی، ۱۴۱۰ق، ج۱، مقدمه خطیب حسینی، ص۱۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۸.
- ↑ خلیلی آشتیانی، «الشافی فی الامامه»، ص۱۴۱.
- ↑ وګورئ: سید مرتضی، الشافی، ۱۴۱۰ق، مقدمه خطیب حسینی، ص۱۵-۱۶.
- ↑ خلیلی آشتیانی، «الشافی فی الامامه»، ص۱۴۰-۱۴۱.
- ↑ وګورئ: سید مرتضی، الشافی، ۱۴۱۰ق، ج۱، مقدمه خطیب حسینی، ص۱۶-۱۷.
سرچينې
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، قم، اسماعيليان؛ تهران، كتابخانه اسلاميه، ۱۴۰۸ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق.
- ابنحجر عسقلانی، احمد بن علی، لسانالميزان، تحقیق دائرة المعرف النظامیة الهند، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۱م.
- خلیلی آشتیانی، سمیه، «الشافی فی الامامه»، بهار و تابستان ۱۳۸۷ش.
- ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالمعرفة للباعه و النشر، ۱۳۸۲ق.۱۹۶۳م.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق سید احمد حسینی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الشافی فی الامامة، تحقیق سید عبدالزهراء خطیب حسینی، تهران، مؤسسه الصادق، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، المقنع فی الغیبه، تحقیق سید محمدعلی حکیم، قم، مؤسسة آل البیت علیهمالسلام لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، تنزیهالانبیاء، قم، الشریف الرضی، ۱۲۵۰ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، دیوان الشریف المرتضی، شرح محمد تونجی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۷م.
- شریعتی نیاسر، حامد و دیگران، «عقل و نقل در دیدگاه سیدمرتضی و پیجویی رابطۀ آن دو در آثار او»، پژوهشهای قرآن و حدیث، سال۴۷، شماره۱، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش.
- طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، تحقیق عبدالعزیز طباطبائی، مکتبة المحقق الطباطبائی، ۱۴۲۰ق.
- محقق، مهدی، «مقدمهای بر تلخیص الشافی شیخ طوسی»(سخنرانی)، دانشکده ادبیات و علم انسانی دانشگاه تهران، شماره ۱۲۳و۱۲۴، فروردین و تیر ۱۳۴۹ش.
- نجاشی، احمد بن علی، رجالالنجاشی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۶۵ش.
بهرنۍ لینکونه
- «الشافی» در دانشنامه جهان اسلام.