د فرزدق میمیه قصیده

د فرزدق میمیه قصیده د امام سجاد(ع) په مدحه کې شعر دی چې فَرَزدَق هغه په مکې کې د کعبې د طواف په وخت د هِشام بن عَبدالمَلِک په وړاندې ولوسته. په دې قصیده کې د امام سجاد(ع) مقام او نسل، د هغه عصمت او اخلاقي فضایل لکه تقوا، په وعدې وفا، سخاوت او حلم بیان شوی دی. په ځینې تاریخي سرچینو کې ویل شوي چې دا قصیده د امام حسین(ع) یا بل کوم کس لپاره ویل شوې ده.

له دې امله چې د فرزدق د قصیدې زیاتره بیتونه په میم ټکي سره ختمیږي، په میمیه قصیدې مشهوره شوې ده. د دغه قصیدې بیتونه له ۲ تر ۴۱ نقل شوې دي. دا شعر د شیعه او اهل سنت په زړو سرچینو لکه الاختصاص او د شیخ مفید په ارشاد، د ابوالفرج اصفهاني په اغاني، د اصبهاني په حلیة الاولیاء او د مرزوقي په شرح دیوان حماسه کې ذکر شوی دی.

ځینو کسانو لکه جامي، وفا او شاه آبادي د فرزدق قصیده په منظومه توګه ترجمه کړې او مرزوقي، استرابادي او تنکابني هغه تشریح کړې ده.

پېژندګلو او د قصیدې مقام

میمیمه قصیده د امام سجاد(ع) په مدحه کې شعرونه دي چې د لومړۍ او دوهمې هجري پېړۍ شاعر فرزدق هغه د کعبې د طواف په وخت د لسم اموي خلیفه هشام بن عبدالملک په وړاندې په مکه کې ویلې دي. فرزدق په دغه قصیده کې د امام سجاد(ع) د کورنۍ اصالت او د نسب لویوالي ته اشاره کړې او د هغه حضرت ځینې اخلاقي فضایل لکه عصمت، تقوا، په عهد وفا، سخاوت او حلم یې هم بیان کړی دی. د دغه قصیدې زیاتره بیتونه په میم ټکي سره ختمیږي نو ځکه په میمیه قصیدې مشهوره شوې ده [سرچینې ته اړتیا]

د فرزدق قصیدې ته ځینو شاعرانو پام کړی او ځینو هغه تخمیس کړې ده؛ لکه د محمد بن اسماعیل حلي (۱۲۴۷ق) ویلی تَخمِیس‌ قصیدةالفرزدق، تخمیس یعنې د یو بل شعر یا بیتونو له مصرعو څخه په پور اخستلو سره په هماغه وزن او قافیې کې شعر ویل.

د میمیه قصیدې د بیتونو شمېر په لرغونو متونو کې له دریمې تر اتمې پېړۍ پورې، له ۲ تر ۴۱ پورې بیتونه نقل شوې دي. مثلا په مَحاسِن و مَساوِی بیهقی کې، ۱۴ بیته، أَغانِی اصفهاني (دریمه او څلورمه قمري پېړۍ) ۲۱ بیته، وَفَیات‌ُالاَعیان ابن خَلَکان (اومه قمري پېړۍ) ۲۷ بیته، رجال کَشِی (پینځمه قمري پیړۍ) او تَهذِیب‌ُالکمالِ حافظ مُزِی (اتمه قمري پېړۍ) کې ۲۸ بیته، الاِختِصاص شیخ مفید (څلورمه قمري پېړۍ) او روضةالواعظین نیشابوري(پینځمه قمري پېړۍ) ۲۹ بیته او د ابن شهرآشوب (شپږمه قمري پېړۍ) په مناقبو کې۴۱ بیته ذکر شوې دي. د فرزدق په دیوان کې چې په ۱۹۸۴ میلادي کال کې چاپ شوی د قصیدې د بیتونو شمیر ۲۷ دی.

د ویلو محرک

د فرزدق د قصیدې د ویلو د انګیزې او محرک په اړه ویل شوي چې هشام بن عبدالملک له یو شمېر شامیانو سره د حجر الاسود د استلام (ښکلولو) اراده لرله؛ خو د خلکو د بیړې په وجه ونه رسېد او شامیان ترې ګېر چاپېره راغونډ شول. په دې وخت کې امام سجاد(ع) راغی، خلک د هغه په درناوي شاته شول او لاره یې خلاصه کړه او امام، حجر الاسود لمس کړی شو. د شامیانو یو کس له هشام بن عبدالملکه وپوښتل چې دا سړی څوک دی چې خلک ورته لاره خلاصوي. هشام د دې لپاره چې شامیان امام سجاد(ع) ته ګروهمن نه شي وویل: زه یې نه پېژنم. فرزدق چې هلته حاضر و، د یو شعر په ویلو سره امام معرفي کړ او د هشام پلان یې شنډ کړ.

د فرزدق بې برخې کول او بندي کول

وروسته له دې چې فرزدق د هشام بن عبدالملک په مخکې د امام سجاد(ع) په مدحه کې شعر ووایه، هشام غصه شو او هغه یې سزا کړ. ویل شوي چې هشام به هر کال فرزدق ته زر دیناره ورکول خو هغه کال یې دغه پیسې بندې او هغه یې په عسفان (د مکې او مدینې تر مینځ سیمه) کې بندي کړ.

له فرزدقه د امام سجاد(ع) ملاتړ

په څلورمې پینځمې قمري پیړیو کې د شیعه عالمانو شیخ مفید او سید مرتضی په وینا، کله چې د فرزدق د محرومیت او بندي کولو خبر امام سجاد(ع) ته ورسید، دولس زره دیناره یې ورته ولیږل او عذر یې ترې وغوښته او وې ویل چې که له دې زیاتې مې لرلې درلېږلې به مې وې.

د قطب راوندي په وینا، کله چې د فرزدق د بندیتوب موده زیاته شوه او هشام هغه په وژلو وګواښه، له امام سجاده(ع) یې وغوښتل چې ورپاره دعا وکړي چې ازاد شي. له ازادیدو وروسته امام سجاد(ع) ته ورغی او وې ویل: هشام زما نوم د پیسو ورکولو له دیوانه لرې کړې دی او امام(ع) د څلویښتو کالو لګښت په اندازه هغه ته پیسې ورکړې.

د قصیدې سرچینه

د مشهور نقل او د شیعه د متقدمو سرچینو لکه إِختِصاص او إرشاد شیخ مفید، أمالی سیدِ مرتضی او رجال نَجاشِی، په اساس د فرزدق شعرونه د امام سجاد(ع) لپاره ویل شوي دي. البته په ځینو لرغونو سرچینو لکه د ابن عثم په الفتوح (دوهمه او دریمه قمری پیړۍ) او د طبراني (څلورمه قمري پېړۍ) په معجم الکبیر او د اربلي (اومه قمري پېړۍ) په کشف الغمه کې راغلي چې دا بیتونه فرزدق د امام حسین(ع) لپاره ویلي او په نورو سرچینو لکه د فاکهي (دریمه قمري پېړۍ) په کتاب اخبار مکه کې راغلي چې دا قصیده د علي بن عبدالله بن جعفر بن عبدالله په ستاینه کې ویل شوې ده.

د فرزدق میمیه قصیده په ډېرو اهل سنتو سرچینو لکه أَغَانِی أَبُوالفَرَج اصفهانی (څلورمه قمري پېړۍ)، حِليَةُالأَولِياء اصبهانی، شرح دیوان حماسه مرزوقی (پینځمه قمري پېړۍ)، تاریخ دمشق ابن‌عَسَاکر او المُنتَظَم جُوزِی (شپږمه قمري پېړۍ)، وَفَیَاتُ‌الاَعیَان ابن‌ِخَلَکَان، مَنَاقِب ابن‌ُالمَغَازِلِی (اومه قمري پېړۍ) او بِدَایَه و نهایهٔ ابن‌کثیر (اتمه قمري پېړۍ) کې هم نقل شوی دی.

مینځپانګه

فرزدق په خپله قصیده کې امام سجاد(ع) په مختلفو عنوانونو سره ستايي چې ځينې یې دا دي:

• د امام سجاد(ع) نسب، د هغوي فضیلتونه او د هغه امام د مقام بیان؛
• د امام عصمت او پاکۍ ته پام؛
• د امام جامعیت او له اسلامه دفاع؛
• د امام د اخلاقي فضایلو پېژندګلوي لکه تقوا، سخاوت، عقلانیت، حلم، وعده پوره کول، د اړمنو مرسته او خوش اخلاقي؛
• دا چې له هغه سره مخالفت د کفر نښه او مینه یې د دیندارۍ نښه ده؛
• په احد، خندق او حنین غزاګانو او د مکې په فتحې او د خیبر په غزا کې د هغه د نیکه امام علي(ع) د باتوریو بیانول.

د قصیدې متن

د شعر متن او ترجمه

متن

ژباړه

۱ یَا سَائلِی: أیْنَ حَلَّ الْجُودُ وَ الْکَرَمُ *** عِنْدِی بَیَانٌ إذَا طُلَّابُهُ قَدِمُوا ۲ هَذَا الَّذِی تَعْرِفُ الْبَطْحَاءُ وَطْأتَهُ *** وَ الْبَیْتُ یَعْرِفُهُ وَ الْحِلُّ وَ الْحَرَمُ ۳ هَذَا ابْنُ خَیْرِ عِبَادِ اللهِ کُلِّهِمُ *** هَذَا التَّقِیُّ النَّقِیُّ الطَّاهِرُ الْعَلَمُ ۴ هَذَا الَّذِی أحْمَدُ الْمُخْتَارُ وَالِدُهُ *** صَلَّی عَلَیْهِ إلَهِی مَا جَرَی الْقَلَمُ ۵ لَوْ یَعْلَمُ الرُّکْنُ مَنْ قَدْ جَاءَ یَلْثِمُهُ *** لَخَرَّ یَلْثِمُ مِنْهُ مَا وَطَی الْقَدَمُ ۶ هَذَا عَلِیٌّ رَسُولُ اللهِ وَالِدُهُ *** أمْسَتْ بِنُورِ هُدَاهُ تَهْتَدِی الامَمُ ۷ هَذَا الَّذِی عَمُّهُ الطَّیَّارُ جَعْفَرٌ *** وَ الْمَقْتُولُ حَمْزَةُ لَیْثٌ حُبُّهُ قَسَمُ ۸ هَذَا ابْنُ سَیِّدَةِ النِّسْوَانِ فَاطِمَةِ *** وَ ابْنُ الْوَصِیِّ الَّذِی فِی سَیْفِهِ نِقَمُ ۹ إذَا رَأتْهُ قُرَیْشٌ قَالَ قَائلُهَا *** إلَی مَکَارِمِ هَذَا یَنْتَهِی الْکَرَمُ ۱۰ یَکَادُ یُمْسِکُهُ عِرْفَانَ رَاحَتِهِ *** رُکْنُ الْحَطِیمِ إذَا مَا جَاءَ یَسْتَلِمُ ۱۱ وَ لَیْسَ قَوْلُکَ: مَنْ هَذَا؟ بِضَائِرِهِ *** الْعُرْبُ تَعْرِفُ مَنْ أنْکَرْتَ وَ الْعَجَمُ ۱۲ یُنْمَی إلَی ذُرْوَةِ الْعِزِّ الَّتِی قَصُرَتْ *** عَنْ نَیْلِهَا عَرَبُ الإسْلَامِ وَ الْعَجَمُ ۱۳ یُغْضِی حَیَاءً وَ یُغْضَی مِنْ مَهَابَتِهِ *** فَمَا یُکَلَّمُ إلَّا حِینَ یَبْتَسِمُ ۱۴ یَنْجَابُ نُورُ الدُّجَی عَنْ نُورِ غُرَّتِهِ *** کَالشَّمْسِ یَنْجَابُ عَنْ إشْرَاقِهَا الظُّلَمُ ۱۵ بِکَفِّهِ خَیْزُرَانٌ رِیحُهُ عَبِقٌ *** مِنْ کَفِّ أرْوَعَ فِی عِرْنِینِهِ شَمَمُ ۱۶ مَا قَالَ: لَا، قَطُّ إلَّا فِی تَشَهُّدِهِ *** لَوْلَا التَّشَهُّدُ کَانَتْ لَاؤهُ نَعَمُ ۱۷ مُشْتَقَّةٌ مِنْ رَسُولِ اللهِ نَبْعَتُهُ *** طَابَتْ عَنَاصِرُهُ وَ الْخِیمُ وَ الشِّیَمُ ۱۸ حَمَّالُ أثْقَالِ أقْوَامٍ إذَا فُدِحُوا *** حُلْوُ الشَّمَائلِ تَحْلُو عِنْدَهُ نَعَمُ ۱۹ إنْ قَالَ قَالَ بِمَا یَهْوَی جَمِیعُهُمُ *** وَ إنْ تَکَلَّمَ یَوْماً زَانَهُ الْکَلِمُ ۲۰ هَذَا ابْنُ فَاطِمَةٍ إنْ کُنْتَ جَاهِلَهُ *** بِجَدِّهِ أنْبِیَاءُ اللهِ قَدْ خُتِمُوا ۲۱ اللهُ فَضَّلَهُ قِدْماً وَ شَرَّفَهُ *** جَرَى بِذَاكَ لَهُ فِى لَوْحِهِ الْقَلَمُ ۲۲ مَنْ جَدُّهُ دَانَ فَضْلُ الانْبِيَاءِ لَهُ * وَ فَضْلُ امَّتِهِ دَانَتْ لَهَا الامَمُ ۲۳ عَمَّ الْبَرِيَّةَ بِالإحْسَانِ وَ انْقَشَعَتْ *** عَنْهَا الْعِمَايَةُ وَ الإمْلَاقُ وَ الظُّلَمُ ۲۴ كِلْتَا يَدَيْهِ غِيَاثٌ عَمَّ نَفْعُهُمَا *** يُسْتَوْكَفَانِ وَ لَا يَعْرُوهُمَا عَدَمُ ۲۵ سَهْلُ الْخَلِيقَةِ لَا تُخْشَى بَوَادِرُهُ *** يَزِينُهُ خَصْلَتَانِ: الْحِلْمُ وَ الْكَرَمُ ۲۶ لَا يُخْلِفُ الْوَعْدَ مَيْمُوناً نَقِيبَتُهُ *** رَحْبُ الْفِنَاءِ أرِيبٌ حِينَ يُعْتَرَمُ ۲۷ مِنْ مَعْشَرٍ حَبُّهُمْ دِينٌ وَ بُغْضُهُمُ *** كُفْرٌ وَ قُرْبُهُمُ مَنْجًى وَ مُعْتَصَمُ ۲۸ يُسْتَدْفَعُ السُّوءُ وَ الْبَلْوَى بِحُبِّهِمُ *** وَ يُسْتَزَادُ بِهِ الإحْسَانُ وَ النِّعَمُ ۲۹ مُقَدَّمٌ بَعْدَ ذِكْرِ اللهِ ذِكْرُهُمْ *** فِى كُلِّ فَرْضٍ وَ مَخْتُومٌ بِهِ الْكَلِمُ ۳۰ إنْ عُدَّ أهْلُ التُّقَى كَانُوا أئمَّتَهُم *** أوْ قِيلَ: مَنْ خَيْرُ أهْلِ الارْضِ قِيلَ: هُمُ ۳۱ لَا يَسْتَطِيعُ جَوَادٌ بُعْدَ غَايَتِهِمْ *** وَ لَا يُدَانِيهِمُ قَوْمٌ وَ إنْ كَرُمُوا ۳۲ هُمُ الْغُيُوثُ إذَا مَا أزْمَةٌ أزَمَتْ *** وَالاسْدُ اسْدُ الشَّرَى وَ الْبَأسُ مُحْتَدِمُ ۳۳ يَأبَى لَهُمْ أنْ يَحِلَّ الذَّمُّ سَاحَتَهُمْ *** خِيمٌ كَرِيمٌ وَ أيْدٍ بِالنَّدَى هُضُمُ ۳۴ لَا يَقْبِضُ الْعُسْرُ بَسْطاً مِنْ أكُفِّهِمُ *** سِيَّانِ ذَلِكَ إنْ أثْرَوْا وَ إنْ عَدِمُوا ۳۵ أىُّ الْقَبَائلِ لَيْسَتْ فِى رِقَابِهِمُ *** لِاوَّلِيَّةِ هَذَا أوْ لَهُ نِعَمُ ۳۶ مَنْ يَعْرِفِ اللهَ يَعْرِفْ أوَّلِيَّةَ ذَا *** فَالدِّينُ مِنْ بَيْتِ هَذَا نَالَهُ الامَمُ ۳۷ بُيُوتُهُمْ مِنْ قُرَيْشٍ يُسْتَضَاءُ بِهَا *** فِى النَّائبَاتِ وَ عِنْد الْحُكْمِ إنْ حَكَمُوا ۳۸ فَجَدُّهُ مِنْ قُرَيْشٍ فِى ارُومَتِهَا *** مُحَمَّدٌ وَ عَلِىٌّ بَعْدَهُ عَلَمُ ۳۹ بَدْرٌ لَهُ شَاهِدٌ وَ الشِّعْبُ مِنْ احُدٍ *** وَ الْخَنْدَقَانِ وَ يَوْمُ الْفَتْحِ قَدْ عَلِمُوا ۴۰ وَ خَيْبَرٌ وَ حُنَيْنٌ يَشْهَدَانِ لَهُ *** وَ فِى قُرَيْضَةَ يَوْمٌ صَيْلَمٌ قَتَمُ ۴۱ مَوَاطِنٌ قَدْ عَلَتْ فِى كُلِّ نَائِبَةٍ *** عَلَى الصَّحَابَةِ لَمْ أكْتُمْ كَمَا كَتَمُوا.

ای تلوسګره له ما پوښتنه کوې چې جود او کرم په کومه استانه کې راکوز شوی دی، د دې راز بیان له ما سره دی که غوښتونکي یې زما لور ته راشي او راغونډ شي. دا سړی چې ته یې نه پېژنې داسې شخصیت دی چې د بطحاء ټاټوبی ( د مکې د خواوشا شګلن میدانونه د منا تر ټاټوبي پورې) د هغه د یو یو ګام او قدم ځای پېژني، او بیت الله الحرام هغه پېژني. او حِلّ و حرم ( د مکې له حرمه ټولې سیمې او دننه یې) ټول هغه پېژني. دا دی د خدای په ټولو بندګانو کې تر ټولو غوره مخلوق! دا دی په الهي تقوا پابند سړی، او د خدای په خوندیتوب کې شامل شوی، او دا سړی له هر ډول عیب او نیمګړتیا او کرکې پاک او سپېڅلی، او دا سړی پاک او پاکیزه او طاهر، او د فضیلت او شرافت لوړ غر دی! دا دی هغه کس چې د عالمیانو غوریز، احمد مختار یې نیکه دی؛ هغه چې زما خدای تر هغه وخت چې د خلقت په لوحه د کتابت قلم حرکت کوي، مدام او همېشه په هغه درود او سلام او تحیت لیږي. که د کعبې رکن ( چې حج الاسود پکې لګېدلی دی) پوه شي چې څوک یې ښکلولو ته راغلی، په رښتیا چې له ډېر تواضعه به په ځمکه وغورځیږي چې د هغه پښې چې په ځمکه یې قدم ایښی، ښکل کړي. دا علي دی، هغه چې د خدای رسول یې نیکه دی چې د نړۍ ټولو امتونو د هغه د هدایت په رڼا لاره موندلې ده. دا هغه دی چې تره یې جعفر طیار او شهید حمزه(سید الشهداء) دی. حمزه د میړنتوب د ښکارځای زمری او ښامار ماتوونکی زمری چې مینه او محبت یې د شیر و شکر په شان د مومنانو په زړه کې موجود دی، او د هغوي له اراوو او نفوسو سره یې نه ماتېدونکی قسم خوړلی دی. دی د نړۍ د ښځو د سردارې فاطمه زوی او د خدای د رسول د وصي زوی دی چې د خدای د غضب او انتقام اور یې د تورې له پړقا ځلیده. کله چې د قریشو قبیله هغه ته وګوري، د ویونکي له خولې بې واره دا خبره راوځي چې جود و احسان او کرم او سترتوب د قریشو په قبیلې کې همدې عزتمن سرور ته رسیږی، او ټول باید د خپلې اړتیا کاروان د ده په دې رحمتناکې استانې راکوز کړي او د هغه له کرمه برخور شي. د هغه د ښندونکي او کرم لاس د پېژندلو په وجه، نزدې ده چې د حطیم رکن کله چې هغه راځي چې لاس پرې وموښي او استلام یې کړي هغه د خپلو اړتیاو د پوره کولو او استفادې لپاره له ځان سره وساتي. او ستا دا خبره چې ودې ویل: څوک دی هغه؟ او ځان دې نانګاره کړ، هغه ته کوم تاوان نه رسوي؛ ځکه چې ټول عرب او عجم دا سړی پېژني چې تا ناپیژاندی وباله. هغه د عزت او شرافت د غر له څوکې سره منسوب دی چې د اسلامي نړۍ ټول خلک که عرب دي که عجم هغه ته له رسېدو قاصر او پاتې راغلې دي. هغه د حیا او ادب له مخې سترګې ټیټوي، او د ډېر رعب او برم په وجه سترګې د هغه په وړاندې ټیټیږي او نو ځکه له هغه سره څوک خبرې نه کوي مګر هغه وخت چې پر مخ یې خوږه مسکا څرګنده شي. د هغه د تندي له ځلا او رڼا، د تیارې او ظلمت پردې داسې شلیږي،لکه څنګه چې د نړۍ ځلوونکي لمر له ختیځه راختل، د تیارو او لړو پردې شلوي. د هغه په لاس کې داسې خوشبوداره بوټی دی چې بوی یې ارواوې عطرناکې کوي، د هغه میړني او هوښیار کس له لاسه چې ویښته یې هیښوونکي دي او د پوزې هډوکی یې له بره یو څه راوتلی او د ښکلا او اعتدال په لوړ حد کې دی. هغه هیڅکله د خلقو د غوښتنو په ځواب کې د لا (نه) لفظ په ژبه رانه وړه، مګر په تشهد کې یې چې لا اله الا الله یې ویل. او که چرې تشهد به نه وای، نو د هغه لا، نَعَم وه.( د هغه نه، هو و) د هغه د وجود څانګه د خدای د رسول له اصل او نسله جدا شوې ده. پر دې اساس د هغه غریزې، اخلاق ، ځانګړنې او صفات، ټول حمیده، پاک او طیب دي. هغه د هغو قامونو د بارونو وړونکی دی چې د بار له سختۍ په ګونډو شوې دي. او له بېوزلانو سره په چلند کې ښایسته شمایل او خوښه څیره ښیي او اړمنو ته د هغه د نعم (هو) ځواب د هغه لپاره خوږ دی. چې په خبرو شي داسې خبره کوي چې ټول یې خوښوي، او که یوه ورځ خبره وکړي، هغه کلام د هغه د ښکلا او صفت سبب ګڼل کیږي. دا د فاطمه زوی دی، که د هغه له نسبه ناخبره یې! او په حسب کې یې شک لرې، نو هغه داسې کس دی چې د خدایي پېغمبرانو د رسالت لړۍ یې په ګران نیکه ختمه شوې، مهر شوې او پای ته رسېدلې ده! له پخوا راهسې خدای فضیلت او شرافت ورکړی دی، او له ازله د قضا قلم د هغه د برخلیک په لوح داسې جاري شوی دی. دا هغه شخصیت دی چې ټول پېغمبران د هغه د نیکه د فضل او شرف په وړاندې په لاندې مرتبه کې راغلل او ټول امتونه د هغه د امت د فضل او شرف په وړاندې ټیټ او کمتر شول. په احسان او عطا سره د هغه د و جود ځلانده لمر په ټولو ځلیږي، او په دې وجه له مخلوقاتو، ضلالت او ګمراهي، فقر او پریشاني او ظلم او زیاتي چې په بیچاره و روان و (یا تیارې) لرې شوې او له مینځه لاړې. دواړه لاسونه یې د ډکو بارانونو په شان له اوبو ډک دي چې ثمره او ګټه یې ټولو ته رسیږي. دا دوه لاسونه همېشه د الهي رحمت له رڼو اوبو څاڅکي اخلي او هیڅکله پکې کمی او یا فقدان نه راځي. خلق او خوي یې نرم او مهربان دی، دا ډول چې هیڅ کله خلک د هغه له غوسې او د غضب له زیاتوالي وېره نه لري او دواړه خصلته حلم او کرم یې د هغه د لوړو صفاتو او حمیده اخلاقو ښکلا ورکوونکي دي. د وعدې خلاف نه کوي، او باطن او طبیعت یې، له خیر او برکت، یمن او رحمت سره اخښلی دی. د کور ور یې د راتلونکو او ډلو لپاره همېشه پرانستی دی. هغه یو عاقل شخصیت دی او د هغو ستونزو او سختیو په وړاندې چې راځي پرې، په عقل او هوښیارۍ سره چاره سازي کوي. هغه له هغه ډلې دی چې محبت یې دین او دښمني یې کفر دی او ورته نزدې کېدل له هلاکته نجات او له مصیبت او افاتو بچېدل دي. ستونزې او فتنې او نقصانونه یې د مینې په وجه تمبیږی، او همدا مینه د احسان او نعمت د زیاتېدو سبب کیږي. د دوي نوم د خدای له نوم وروسته په هر لمونځ کې واجب او یوه واجبه فریضه ده، او د خبرو، خطبو، کتابونو او قصیدو په پای کې یې نوم ختموونکی او د ویناوو پای ته رسوونکی دی. که یو وخت د تقوا خاوندان وګڼل شي، هغوي امامان او مخکښان دي، او که د ځمکې په مخ تر ټولود ښو انسانانو خبره شي بیا هم هغوي امامان او دغه کسان دي چې ذکر یې وشو. هیڅ د فضیلت سترتوب او لوړاي د میدان تېزرفتاره اس دا توان نه لري چې د هغوي د تګ اخري مرحلې ته ځان ورسوي، او یو قوم ځان هغوي ته نه شي نزدې کولی، او یا لږ تر لږه ګاوڼدی او همسایه یې شي، که څه هم هغه قام د بزرګۍ او سترتوب او کرامت خاوند وي. که وچکالۍ مخه کړه او سختي او تنګي په خلکو راغله، دا کورنۍ ده چې د مخلوقاتو لپاره د رحمت بارانونه دي، او که سختي او جنګ راشي، بیا هم دوي دي چې د خلکو د عزت او د اسلام او مسلمانانو د حفاظت لپاره میړني زمریان دي. له یوې خوا کریمانه خوي او له بلې خوا بخښونکي او عطاکوونکي لاسونه نه پریږدي چې د دوي په منزل کې د غندنې او عیبو پیټۍ راکوز شي. د دوي سختي او د معیشت تنګي او نیستي نه شي کولی هغه پرانستي او عطا کوونکي لاسونه بند کړي، نو عطا یې همیشه جاري او ساري ده، که حه ورسره وي او که نه وي. په قبیلو کې کومه قبیله ده چې په غاړه یې یا د هغوي د نیکونو او مشرانو لخوا چې لومړي کسان یې دي، او په خپله د هغه لخوا پرې کوم نعمت او احسان نه وي؟ څوک چې خدای وپېژني، نیکونه او جد یې ضرور پېژني، ځکه چې د نړۍ امتونو ته د خدای دین د دغه سړي له کوره رسیدلی دی. په سخیتو او ستونزو، رسیدلو تاوانونو او شخړو کې په قریشو کې یوازینی کور د دوي دی چې خلک ورنه رڼا اخلي او د هغو په رڼا کې دښمنۍ ختموي او د عدل او انصاف پر اساس حکم پرځای کوي. او دا په دې وجه دی چې په اصلي جرړې او شجرې کې د هغه نیکه له قریشو او له هغه وروسته علی ابن ابیطالب څرګند دی. د هغه شاهد او ګواه د بدر ټاټوبی دی، او د احد غره دره، او احزاب غزا چې د خندق دوه کندې پرې ګواهي ورکوي و همداراز د مکې د فتحې ورځ چې د هغه د میړنتوب او سترتوب نښې دوست او دښمن ته معلومې دي. او خیبر او حنین غزاګانې پر هغه دوه اصلي ګواهانې دي، او همداشان په بني قریضه کې د یهودو کلک او لوړو کلاګانو په څنګ کې، د وېرې، تیارې او سختۍ ورځ چې یوازې هغه یې فاتح او نیوونکی و. دا وطنونه او مورچې داسې هیجانوونکې او بوږنوونکې صحنې وې چې اصحاب یې له فتح کولو او چاره کولو پاتې راغلل او دا هغه واقعیت دی چې زه یې نه پټوم، لکه څنګه چې هغوي پټ کړ.

ترجمه او شرحه

د میمیه قصیدې مختلفې شرحې او ژباړې وړاندې شوې دي؛ منجمله عبدالرحمن بن احمد جامي (د نهمې قمري پېړۍ مشهور شاعر)، سید زفرخان جوهري استروشني، ابوالقاسم وفا (وفات:۱۲۶۱ق)، عبدالکریم محرابي ایرواني (۱۳۱۰-۱۳۸۲ل) او نورالله شاه آبادي هغه په فارسۍ ژبه او د نظم په قالب کې ترجمه کړې ده. همداراز ځینو کسانو لکه جامی، استرآبادي (یوولسمه او دولسمه قمري پېړۍ)، محمد بن سلیمان تنکابني (۱۲۳۴-۱۳۰۲ق)، محمدبن ابراهیم بن علي بن یوسف السبیتي العاملي (دیارلسمه پېړۍ)، عبدالحسین فاضل ګروسي (۱۲۹۵-۱۳۲۴ق)، مصطفی بن محمد خویي (دیارلسمه پېړۍ)، ابوالحسن تنکابني (څوارلسمه پېړۍ)، صابر شوشتري، و ګودیني قصیده په مستقله توګه تشریح کړې ده. ځینې شارحینو هم د یو کتاب په ضمن کې، د فرزدق د ځینو بیتونو وضاحت کړی دی؛ مثلا مرزوقي (وفات ۴۲۰ق) د الحماسه طایي دیوان د شرحې په ضمن کې، د میمیه قصیدې ځینې بیتونه هم تشریح کړې دي.

د چاپ او خپرېدو حالت

میمیه قصیده په مختلفو زمانو کې بې له ترجمې یا له ترجمې او شرحې سره چاپ شوې چې ځینې یې دا دي:

• القصیدة المیمیه في مدح علي بن الحسین(ع)، تصحیح ابوالحسن تبریزی زنوزي او علي اصغر بن عبدالجبار اصفهاني سمیرمي، بې نومه، تهران، ۱۲۷۲ق
• اصفهاني سمیرمي، علي اصغر بن عبدالجبار، القصیدة المیمیه في مدح علی بن الحسین(ع)، خپرېدل، کارخانه الله قلي خان، تهران، ۱۲۷۳ق.
• القصیدة المیمیه في مدح علي بن الحسین(ع)، بې‌نومه، ایران، ۱۲۷۴ق.
• القصیدة المیمیه في مدح علي بن الحسین(ع)، بې نومه، تهران، ۱۲۸۲ق.
• القصیدة المیمیه في مدح علي بن الحسین(ع)، بې ‌نومه، تهران، ۱۳۱۵ق.
• محلاتي حائري، علي، القصیدة المیمیه فی مدح علي بن الحسین(ع)، بې نومه، بمبئی، ۱۳۱۸ق.
• القصیدة المیمیه في مدح علي بن الحسین(ع)، کریمي خپرنځی، لاهور، ۱۳۳۹-۱۳۴۰ق.