وطن پالنه
وطن پالنه، د هیواد سره مینه یا حب الوطن، د مسلمانو عالمانو د یوې ډلې په وینا، په قرآن کریم او د پیغمبر(ص) په احادیثو کې ورباندې ټینګار شوی، له هغو ځینې د قصص سوره ۸۵ آیت او دا جمله چې «حُبُّ الوَطَنِ مِنَ الْایمانِ؛ د هیواد سره مینه د ایمان برخه ده»، چې پیغمبر(ص) ته منسو ب ده. په هرصورت، وطن پالنه د اسلام له نظره ارزښتناکه ګڼل کیږي تر هغه چې دا د دیني تعلیماتو سره په ټکر کې نه وي او د تفرقې او ظلم لپاره وسیله نه شي.
ویل شوي چې د وطن پالنې اغیزې سوکالي، ملي پیوستون، د وطن دفاع، په حکومت کې ګډون، د ظلم مخنیوی، او داسې نور... په کې شاملې دي. په هرصورت، په دې کې زیاتی، چې د قوم پالنې یا ملت پالنې لامل کیږي او د تفرقې او دښمنۍ لامل کیږي، د اسلام له نظره ناخوښ ګڼل شوي. امام خمیني سخته ملت پالنه د دښمنانو لخوا د مسلمانانو ترمنځ د تفرقې رامینځته کولو لپاره یوه طرحه ګڼلی، او ناصر مکارم شیرازي سخت ملت پالنه د پرمختګ خنډ ګڼلی دی.
مسلمانو شاعرانو او لیکوالانو د وطن مفهوم ته اشاره کړې ده؛ د شاهنامې له قومي وطن څخه د اقبال لاهوري په شعرونو کې اسلامي وطن، او د مولوي او شیخ بهايي په اثارو کې آسماني او معنوي وطن پورې.
مفهوم پیژندنه
د وطن سره مینه یوه طبیعي ګروهنه ګڼل کیږي چې خدای پاک د خپلو مخلوقاتو په منځ کې ځای پر ځای کړې ترڅو انسانان د نړۍ په مختلفو برخو کې خپاره شي او یوازې په هغو ځمکو کې راټول نشي چې ډیر ښه موسم او ښه آب و هوا لري او شخړې ته لار هواره نه شي.[۱] مذهبي سرچینو ته په پام، ویل شوي چې وطن پالنه اغیزې او پایلې لري؛ په شمول د ښارونو آبادیدل،[۲] د یووالي او ملي ځان باور پیاوړتیا، د خپلې ځمکې او د هغې د پانګو دفاع[۳] په حکومت کې ګډون او د واکمنانو د ظلم مخ نیوی.[۴]
«اسلامیت او ایرانیت دوه مخالف قطبونه نه دي، دواړه یو حقیقت دی. څوک چې د اسلام ملاتړ کوي، څوک چې د اسلام عسکر کیږي، په طبیعي ډول د هر ارزښت دفاع کوي – له هغو ځینې د وطن ارزښت - حُبُّ الوَطَنِ مِنَ الایمَان؛ وطن سره مینه د ایمان برخه ده.»
د ناصر مکارم شیرازي په وینا، چې یو شیعه فقیه او مفسر دی، که چیرې مادي او فزیکي وطن د معنوي او اخلاقي وطن سره یوځای شي او د دار الاسلام لقب واخلي، نو دا مینه او درناوی به د پام وړ زیات شي، او د هغې د دفاع لپاره هڅونه به هم دوه چنده شي.[۵] عباسعلي عمید زنجاني د دار الاسلام او دایمي وطن سره مینه د ایمان برخه ګڼلې ده. د هغه په وینا، د مینې سرچینه د هر فرد په عقیده او باور کې شتون لري، او هرکله چې وطن د فرد د عقیدې سره مطابقت ولري او مناسب وي، نو په هغه به ګران وي.[۶]
په مذهبي تعلیماتو کې د وطنپالنې ځای
د امام خمیني له نظره، د اسلام له نظره د وطنپالنې او له خپلو هېوادوالو سره د مینې په مسله کې کومه ستونزه نشته،[۷] او په اسلام کې د وطن درناوی کیږي، که څه هم په هره خاوره کې د اسلام خدمت کول ډیر مهم دي.[۸] محسن قرائتي، چې د قرآن کریم مفسر دی، هم خپل وطن سره د مینې حق د قرآن کریم یو منل شوی حق ګڼلی او له دې حق څخه انکار یې ناانصافي ګڼلې ده.[۹]
د وطنپالنې د احساس په ملاتړ کې، له قرآني آیتونو، روایتونو او انساني طبیعت څخه شواهد راوړل شوي دي؛[۱۰] ځینې یې دا دي:
آیتونه
- د قصص سوره ۸۵ آیت د وطنپالنې په ملاتړ کې یو له خورا مهمو آیتونو څخه دی. د روضة الواعظین په کتاب کې له مقاتل بن سلیمان د روایت او تفسیر نمونه له ابن عباس څخه په نقل، کله چې پیغمبر(ص) مدینې ته د هجرت په وخت کې جُحفه ته ورسید، نو هغه ته خپل ټاټوبی او خپل پلرونه وریاد شول او د مکې لیدلو لپاره یې لیوالتیا احساس کړه، او د دې لیوالتیا اغیزې، د احساساتو او غم سره ګډې، د هغه په مخ کې څرګندې شوې. جبرائیل راغی او پوښتنه یې وکړه: «ایا تاسو خپل ښار او ټاټوبی سره مینه لرئ؟» پیغمبر(ص) هم تایید کړه. بیا جبرائیل د قصص سوره د ۸۵ آیت یوه برخه ولوستله (إِنَّ الَّذي فَرَضَ عَلَيكَ القُرآنَ لَرادُّكَ إِلىٰ مَعادٍ؛ په حقیقت کې، هغه څوک چې تاسو ته یې قرآن امر کړی دی تاسو به بیرته خپل ځای ته راولي) او مکې ته د هغه د راستنیدو زیرې یې ورکړ.[۱۱] ویل کیږي چې خدای د دې آیت په لیږلو سره خپل پیغمبر ته تسلیت ورکړه.[۱۲] له فاطمې څخه هم روایت شوی چې پیغمبر(ص) د لسو شیانو په اړه اندیښمن و چې خدای هغه ته ډاډ ورکړ، او یو له دې شیانو څخه د مکې څخه د هغه واټن و، چې هغه د قصص سوره په ۸۵ آیت کې خدای پاک له هغه سره د بیرته راستنیدو ژمنه وکړه.[۱۳]
- ناصر مکارم شیرازي، چې یو شیعه مفسر دی، په دې باور دی چې د خلکو له خپل وطن څخه ایستل په ځینو آیتونو کې د منفي ارزښت په توګه وړاندې شوي دي، لکه د ممتحنه سوره ۸ او ۹ آیتونه او د بقره سوره ۲۴۶ آیتونه کې، او له دې آیتونو څخه دا مفهوم اخستل شوی چې وطن ارزښت لري او د هغې درناوی ته په کې اشاره شوې ده.[۱۴]
- د جاحظ په وینا، چې یو مسلمان لیکوال او عالم دی، د سورة النساء ۶۶ آیت او د البقرة ۲۴۶ آیت وطن سره د مینې احساس تاییدوي.[۱۵]
حدیثونه
- په شیعه او سني حدیثونو کې ګڼ شمیر احادیث له پیغمبر(ص) او اهل بیت(ع) څخه نقل شوي چې د خپل وطن سره د مینې ښودنه کوي؛ د مثال په توګه، په یوه روایت کې، پیغمبر(ص) مکې ته وویل: «ته د خدای په نزد غوره او محبوبه ځمکه یې. که زه له تا نه وای ایستل شوی، نو زه به په خپلو پښو نه دې ځیه نه وای تللی.»[۱۶]
- د فقهاوو یوه ډله، لکه ناصر مکارم شیرازي، سید علي خامنه اي، او عباس علي عمید زنجاني، د «حُبُّ الوَطَنِ مِنَ الْایمانِ؛ وطن سره مینه د ایمان نښه ده» عبارت چې پیغمبر(ص) ته منسوب دی، د خپل وطن سره د مینې نښه ګڼلې ده.[۱۷] د مکارم شیرازي په عقیده کې، د خپل وطن سره مینه یوه طبیعي مینه ده چې له حق پیژندنې څخه سرچینه اخلي، او د ایمان نښه ده.[۱۸]
- په «پیام امام امیر المومنین» کتاب کې، د امام علي(ع) څخه یو حدیث نقل شوی دی[۱۹] چې پکې د لاسه وتلي ژوند لپاره ژړا او د خپل وطن سره مینه د انسان د شخصیت نښې معرفي شوي دي. همدارنګه، د امام علي(ع) د بل حدیث مطابق،[۲۰] د ښارونو وداني وطن سره د مینې (وطن پالنې) له سببه ګڼل شوي دي.[۲۱]
فطرت
له شیعه مفسرانو څخه سید عبدالاعلی سبزواري او همدارنګه محسن قرائتي، د طه سوره ۶۳ آیت ته په پام، په دې باور دي چې انسان په طبیعي ډول هغه وطن سره مینه لري چې په کې لوی شوی دی.[۲۲]
د وطن پالنې شرایط او اړتیاوې
د وطن پالنې د ساحې په اړه، ویل شوي چې که څه هم دا احساس د مذهبي تعلیماتو له نظره تایید شوی دی خو شرط یې دا دی چې دا د ځان غټ او لوړ ګڼلو او توکم پالنې سبب نه شي؛ له همدې امله، د خپل قبیلې او قوم له نورو لوړ ګڼل او د نورو قبیلو د کمزوري کولو هڅه کول، وطن پالنې سره فرق لري. دا هم ویل شوي چې متعصب توکم پرستي د تفرقې لامل کیږي او په نهایت کې د نفرت او دښمنۍ لامل کیږي.[۲۳] امام خمیني هم افراطي ملتپالنه د مسلمانانو ترمنځ د تفرقې د رامنځته کولو لپاره ډیزاین شوې ګڼله او دا یې د اسلام، قرآن او د پیغمبر(ص) د احکامو سره په ټکر کې ګڼلې ده.[۲۴]
سید محمد مهدي موسوي خلخالي (۱۳۰۴-۱۳۹۸ هجري)، یو شیعه فقیه، په خپل کتاب الحاکمیة فی الاسلام کې، د اسراییلو جوړښت او د عثماني دولت ټوټه ټوټه کیدل د وطن[۲۵] د کلمې د غلطې معنې د ترویج او د قومي ملتپالنې د غلط تبلیغ له امله ګڼلي دي.[۲۶] محسن غرویان، د قم د دیني مدرسې استاد، هم د قوم پالنې او ملتپالنې ته اصلیت ورکول او په کې افراط کول، نژادپرستي ګڼي، د کوم پيل چې کیدی شي وطن سره له مینې شورو شوی وي.[۲۷]
همدارنګ هغه حب الوطني چې د مهاجرت نه کولو او په پایله کې د وروسته پاتې کیدو یا د ظالم حکومت لاندې کیدو لامل کیږي نا خوښ ګڼلي دي. مکارم شیرازي، د نهج البلاغه په کتاب کې د امام علي(ع) د دې وینا لاندې چې فرمايي: «ستاسو لپاره غوره ښارونه هغه دي چې تاسو قبلوي»،[۲۸] په دې خبره ټینګار کړی دی چې د انسان د ژوند کولو لپاره غوره ځای هغه ځای دی چیرې چې د پرمختګ او سولې امکان وي، که څه هم په مذهبي تعلیماتو وطن سره په مینې ټینګار شوی دی خو که چیرې وطن پالنه تعصب او غیر منطقي احساس ته لار هواره کړي چې د پرمختللي او باعزته ژوند اړتیاو مخه نیسي، نو دا احساس نور د اسلام لخوا نه تاییدیږي.[۲۹]
د قرآن کریم د مفسر محمد علي رضايي اصفهاني او د شیعه فقیه او حقوقدان محمد جواد ارسطا په نظر، وطن پالنه تر هغه وخت پورې ارزښتناکه ده او د اسلام لخوا تصویب شوې ده تر څو چې دا د دین او مذهب له تعلیماتو سره په ټکر کې نه وي.[۳۰]
په شعر کې د وطن پالنې د موضوع بدلون
د محمد رضا شفیعي کدکني په وینا، په فارسي شعر کې د وطن او وطن پالنې مفهوم د تاریخي او کلتوري دورو د بدلون سره سم بدل شوی دی؛ لکه څنګه چې د ابوالقاسم فردوسي په شعر کې، قومي او نژادي اړخونه ډیر په پام کې نیول شوي، او د حافظ شیرازي، سعدي او ناصر خسرو په اثارو کې، یوازې وطن او ځمکې ته پاملرنه کیږي؛ پداسې حال کې چې د پنځمې پیړۍ څخه مخکې د شاعرانو په اثارو کې، او په ځانګړي توګه د ایران د مغول یرغل په وخت کې، په اسلامي وطن کې دلچسپي ډیره په پام کې نیول شوې وه، او دا اسلامي وطن سره علاقه د اقبال لاهوري په شعرونو او د مشروطې دورې د ځینو شاعرانو په شعرونو کې هم لیدل کیږي، چې د سید جمال الدین اسدآبادي تعقیب یې کاوه.[۳۱]
شیخ بهايي او مولوي،[۳۲] په خپلو شعرونو کې، د حب الوطن من الایمان حدیث «د وطن مینه له ایمان څخه ده» ته په پام، د وطن معنی د ملکوتي وطن په توګه ګڼلې دی. شیخ بهايي په خپل کتاب «نان و حلوا» کې لیکلي:
ځانګړی لیکنې
د وطن پالنې په اړه د حمیده سادات موسویان لخوا یو مونوګراف لیکل شوی، چې «وطندوستی از دیدگاه اسلام» نومیږي، چې د یزد پوهنتون پریس لخوا خپور شوی. پدې کتاب کې، د قرآن کریم او احادیثو پر بنسټ، د وطن سره مینه، د وطن سره مینه او د دیندارۍ ترمنځ اړیکه، مهاجرت، او د وطن سره د مینې ساحه او د هغې پایلې څیړل شوي دي.[۳۴]
فوټ نوټ
- ↑ ابنفقیه همدانی، البلدان، ۱۴۱۶ق، ص۴۸۷.
- ↑ ابنشعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۲۰۷.
- ↑ میرجلیلی و همکاران، «وطندوستی از دیدگاه قرآن و روایات»، ص۲۸؛ عباسی مقدم، «وطندوستی یا وطنپرستی؟/ وطندوستی؛ از ادعا تا واقعیت»، خبرگزاری مهر.
- ↑ موسوی خلخالی، الحاکمیة فی الاسلام، ۱۴۲۵ق، ص۸۶.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۲۰-۲۲۲.
- ↑ عمید زنجانی، وطن و سرزمین و آثار حقوقی آن، ۱۳۶۴ش، ص۲۵ ـ ۲۶.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱۳، ص۲۰۹.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱۳، ص۱۶۸.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۶۸۰؛ ج۵، ص۳۵۹.
- ↑ میرجلیلی و همکاران، «وطندوستی از دیدگاه قرآن و روایات»، ص۸-۲۸.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۴۰۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۱۸۴-۱۸۵.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۲۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۳۴.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۲۰-۲۲۱.
- ↑ جاحظ، الحنین الی الاوطان، ۱۴۰۲ق، ص۱۱-۱۲.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، ۱۳۸۴ش، ج۱۳، ص۲۳۶.
- ↑ خامنهای، «بیانات در دیدار دستاندرکاران برگزاری دومین کنگره ملی بزرگداشت شهدای استان همدان»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای؛ مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین، ۱۳۷۵ش، ج۱۵، ص۵۰۹-۵۱۰؛ عمید زنجانی، وطن و سرزمین و آثار حقوقی آن، ۱۳۶۴ش، ص۲۵.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین، ۱۳۷۵ش، ج۱۵، ص۵۰۹-۵۱۰.
- ↑ کراجکی، کنز الفوائد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹۴؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۷۱، ص۲۶۴.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۷۵، ص۴۵.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین، ۱۳۷۵ش، ج۱۵، ص۵۱۰.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۳۵۹؛ سبزواری، مواهب الرحمن، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۱۸۲.
- ↑ «علاقه به وطن از دیدگاه اسلام بررسی شد»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱۳، ص۲۰۹.
- ↑ مظفر، المنطق، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۱۱۲.
- ↑ موسوی خلخالی، الحاکمیة فی الاسلام، ۱۴۲۵ق، ص۸۷.
- ↑ غرویان و قوامیان، «ملیگرایی (ناسیونالیسم) از دیدگاه اسلام»، ص۱۰۵.
- ↑ نهجالبلاغه، تصحیح صبحی صالح، حکمت ۴۴۲، ص۵۵۴.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین، ۱۳۷۵ش، ج۱۵، ص۵۰۸.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۲۶۶؛ ارسطا، «وطندوستی مخالف دین و مذهب ارزشی ندارد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ شفیعی کدکنی، «تلقی قدما از وطن»، ص۲۵ و ۴۵.
- ↑ مولوی، مثنوی معنوی، ۱۳۷۳ش، ص۴۵۱.
- ↑ شیخ بهایی، کلیات اشعار و آثار فارسی شیخ بهایی، ۱۳۵۲ش، ج۱، بخش۳، ص۱۰.
- ↑ موسویان، وطندوستی از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۳ش، مقدمه کتاب.
سرچينې
- نهجالبلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مرکز البحوث الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
- ابنشعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، تحقیق و تصحیح علیاکبر غفاری، قم، دفتر نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- ابنفقیه همدانی، احمد بن محمد، البلدان، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۶ق.
- ارسطا، محمدجواد، «وطندوستی مخالف دین و مذهب ارزشی ندارد»، سایت مهرنیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۵ مرداد ۱۴۰۴ش.
- جاحظ، عمرو بن بحر، الحنین الی الاوطان، بیروت، دار الرائد العربی، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- خامنهای، سید علی، «بیانات در دیدار دستاندرکاران برگزاری دومین کنگره ملی بزرگداشت شهدای استان همدان»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۵ مهر ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۳۱ فروردین ۱۴۰۴ش.
- خمینی، سید روحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، انتشارات پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- سبزواری، عبدالاعلی، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، بیجا، دفتر آیتالله سبزواری، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا، «تلقی قدما از وطن»، در مجلهٔ بخارا، شماره ۷۵، فروردین و تیر ۱۳۸۹ش.
- شیخ بهایی، محمد بن حسین، کلیات اشعار و آثار فارسی شیخ بهایی، تهران، کتابفروشی محمودی، ۱۳۵۲ش.
- عباسی مقدم، مصطفی،«وطندوستی یا وطنپرستی؟ | وطندوستی؛ از ادعا تا واقعیت»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۴ بهمن ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- «علاقه به وطن از دیدگاه اسلام بررسی شد»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مرداد ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- عمید زنجانی، عباسعلی، وطن و سرزمین و آثار حقوقی آن از دیدگاه فقه اسلامی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۴ش.
- غرویان، محسن، و شاکر قوامیان، «ملیگرایی (ناسیونالیسم) از دیدگاه اسلام»، مجله معرفت، شماره ۵۰، ۱۳۸۰ش.
- فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۵ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، قم، دارالذخائر، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیا التراث الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
- محمدی ریشهری، محمد، میزان الحکمة، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۴ش.
- مظفر، محمدرضا، المنطق، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- موسوی خلخالی، سید محمدمهدی، الحاکمیة فی الاسلام، قم، مجمع اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- موسویان، حمیدهسادات، وطندوستی از دیدگاه اسلام، یزد، انتشارات دانشگاه یزد، ۱۳۹۳ش.
- مولوی، جلالالدین محمد، مثنوی معنوی، به کوشش توفیق هاشمپور سبحانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- میرجلیلی، علیمحمد و کمال صحرائی اردکانی و حمیدهسادات موسویان، «وطندوستی از دیدگاه قرآن و روایات»، در فصلنامه کتاب قیم، شماره ۵، ۱۳۹۱ش.