تکتف
 | دا مقاله د یو فقهي مفهوم په اړه توضیحي مقاله ده او د دیني کړنو لپاره معیار نشي کیدی. د مذهبي کړنو لپاره نورو سرچینو ته مراجعه وکړئ. |
تَکَتُّف، په تړلو لاسونو لمونځ کول په دې ډول چې د ښي لاس تلی د کیڼ لاس په شا او لاسونه د نامې لپاسه یا په سینه کېښودل شي.
شیعه فقیهان تکتف حرام ګني او عقیده لري چې دا کار لمونځ باطلوي. هغوي په یو روایت استناد کوی چې پکې راغلي پېغمبر(ص) بې تکتفه لمونځ کړی دی. همدرازا له اهل بیتو(ع) روایتونه نقل شوي چې پکې له تکتفه نهي شوې ده. شیعه فقیهان تکتف د تقیې په حالاتو کې جایز ګڼي.
د اکثر اهل سنتو عالمانو له نظره، تکتف مستحب دی. ځینې یې واجب او ځینې یې مکروه هم ګڼي. د تکتف د څرنګوالي، په لمانځه کې د لاسونو د کېښودلو د ځای او د تکتف د وخت په اړه په اهل سنتو فقیهانو کې د نظر اختلاف موجود دی.
اهل سنتو فقیهانو د تکتف لپاره په ځینو روایتونو استناد کړی چې د تکتف د جایزوالي ښودنه کوي؛ خو شیعیان د دغو ځینو روایتونو په سند او د ځینو په مینځ پانګه اعتراض او اشکال کوي.
د تکتف تعریف او د شیعه او سني په نزد یې مقام
تکتف د لمانځه په حال کې د په سینې یا خیټې د یو بل لپاسه د لاسوونو کیښودلو (تړلو) ته وایي.[۱] دغه کار ته تَکتیف،[۲] تکفیر،[۳] قَبض[۴] او وَضع هم ویل شوې دي.[۵] د تکتف په مقابل کې د ارسا او اِسدال یا سدَل ټکی دی چې د لاسونو خلاصو پرېښودلو ته وایي.[۶]
تکتف له نورو مذهبونو سره د شیعه مذهب له اختلافي مسالو دی.[۷] اکثر اهل سنت تکتف د لمانځه له مستحبو ادابو ګڼي.[۸]
د تکتف طریقه
عیني د اهل سنت فقیه، تکتف د کیڼ لاس په مړوند د ښي لاس د تلي کیښودل ګڼلي دي، په دې ډول چې د مړوند، د لاس د تلي په مینځ کې راشي؛ خو ځینو نورو اهل سنتو عالمانو، پر د کیڼ لاس د مړوند په ځای د لیچو لپاسه د ښي لاس کېښودل غوره کړې دي.[۹] ځینو ویلي چې کیڼ لاس داسې ونیسي چې د کیڼ لاس غټه ګوته او کچه ګوته د ښي لاس په تلي کې راشي.[۱۰]
په تکتف کې لاس کوم ځای کېښودل کیږی؟
اهل سنت فقیهان په دې اړه چې لاسونه په تکتف کې د بدن په کوم ځای کېښودل کیږي، د نظر اختلاف لري. ځینو یې د لاسونو کېښودلو ( تړلو) ځای تر نامې لاندې،[۱۱] او ځینو نورو د سینې لپاسه یا له سینې لاندې ګڼلی دی.[۱۲] حنفیان او حنبلیان د نامې لاندې لاسونه تړل او شافعیان یې تر سینې لاندې تړل سنت ګڼي[۱۳] وهابي عالم بن باز باوري دی چې په تکتف کې باید لاسونه په سینه کېښودل شي.[۱۴]
ځینو هم ویلي چې سړي باید لاسونه تر نوم لاندې او ښځې یې په سینه کېږدي.[۱۵]
په لمانځه کې د تکتف ځای
اهل سنت عالم عیني، ویلي چې ابو حنیفه او ابو یوسف تکتف د قیام په وخت کې سنت ګڼي او ځینې نور یې د قرائت په وخت کې. د عیني له نظره، تکتف د هغو قیامونو په وخت دی چې «ماثور» ذکر (هغه ذکر چې په روایتونو کې راغلی) لري. د هغه په وینا، ځینو اهل سنتو عالمانو له شیعه سره د مخالفت په غرض، تکتف په هر ډول قیام کې سنت ګڼلی دی.[۱۶] له دې امله له رکوع وروسته د تکتف، د قنوت په وخت، د جنازې په لمانځه او د عیدینو د لمانځه د تکبیرونو په مینځ کې په تکتف کې اختلاف شوی دی.[۱۷]
نقل شوي چې حنفیان او شافعیان له رکوع وروسته په سینه د لاسونو کېښودل بدعت ګڼي. د حنبلي مذهب له امام ابن حنبل څخه هم په دې اړه متفاوت نظر نقل شوی چې یو یې دا دی چې اختیار لرو چې دا کار وکړو که وې نه کړو.[۱۸]
د شیعه له نظره فقهي حکم
د شیعه فقیهانو په مینځ کې د مشهور نظر په اساس، تکتف حرام دی او د لمانځه د باطلېدلو سبب کیږي.[۱۹] سید مرتضی[۲۰] او شیخ طوسي په دې حکم د اجماع ادعا کړې ده.[۲۱] ځینو شیعه فقیهانو یوازې هغه حرام ګڼلی دی، نه د لمانځه باطلوونکی.[۲۲] محمد حسن نجفي په جواهر الکلام کتاب کې ویلي چې ابوالصلاح حلبي تکتف مکروه او اسکافي د هغه پرېښودل مستحب ګڼي.[۲۳]
د دغه حکم لپاره د شیعه فقیهانو دلیل هغه حدیثونه دي چې بې تکتفه د پېغمبر(ص) د لمانځه کولو راپور یې ورکړی دی.[۲۴] منجمله هغه حدیث چې ابو حمید ساعدي نقل کړی او پکې یې د پېغمبر(ص) د لمونځ کولو وضاحت کړی، خو د تکتف هیڅ خبره یې نه ده کړې.[۲۵] همداراز له شیعه امامانو ځینې حدیثونه نقل شوي چې په لمانځه کې یې د تکتف او تکفیر منع کړې ده.[۲۶] له امام علي(ع)[۲۷] او امام باقر(ع) نقل شوي چې تکتف، د مجوسو رسم و.[۲۸] صاحب جواهر په دې باور دی چې دا سنت عمر بن خطاب او د ایرانیو اسیرانو په تقلید سره دود کړ.[۲۹]
د تقیې له مخې د تکتف حکم
شیعه فقیهانو لکه شهید ثاني او شیخ مرتضی انصاري، تکتف د تقیې په حال کې جایز بلکې واجب ګڼلی دی.[۳۰] البته د پینځلسمې قمري پېړۍ د تقلید مرجع ایت الله خامنه اي ویلي چې په اوسنۍ زمانه کې تکتف د تقیې له موردونو نه دی او یوازې د اضطرار په حال کې جایز دی.[۳۱]
د اهل سنتو له نظره یې فقهي حکم
اهل سنت عالمان تکتف د خشوع او خضوع او د تعظیم نښه ګڼي.[۳۲] سره له دې د هغه د فقهي احکامو په اړه د نظر اختلاف لری:
- استحباب: د اهل سنت فقیه عینی په وینا(۷۶۲-۸۵۵ ق) حنفیان، شافعي، ابن حنبل او د اهل سنتو عام عالمان تکتف مستحب ګڼي.[۳۳]
- استحباب تخییری: اوزاعي (۷۰۷–۷۷۴م)[۳۴] او ابنعبدالبر (۳۶۸–۴۶۳ق) د تکتف به تخییر استحباب او ارسال قایل وو.[۳۵]
- وجوب: اَلباني (۱۳۳۳-۱۴۲۰م) او شوکانی (۱۱۷۳-۱۲۵۰ق) د تکتف په وجوب عقیده لري.[۳۶]
- کراهت: د مالکي مذهبه مفسر قرطبي په وینا مالک بن انس په واجب لمانځه کې تکتف مکروه او په مستحبي لمونځونو کې مستحب ګاڼه.[۳۷] ویل شوي چې عبدالله بن زبیر او حسن بصري په دې عقیده وو.[۳۸]
- ځینې اهل سنت سنت فقیهان تکتف له هغه وخت سره مخصوص ګڼي چې لمونځ کوونکی د اوږد قیام په وجه ستړی شي.[۳۹]
د اهل سنتو په نزد د تکتف مستندات
اهل سنتو د تکتف لپاره په ځینو روایتونو استناد کړی دی. ځینې حدیثونه یې دا دي:[۴۰]
- د سهل بن سعد حدیث: په دې حدیث کې راغلي چې خلکو ته امر کېده چې په لمانځه کې خپل ښی لاس د کیڼ لاس په لیچو کیږدي.[۴۱]
- د وائِل بْن حُجْر حدیث: وائل نقلوي چې پېغمبر(ص) له تکبیرة الاحرام وروسته خپل لاسونه له لستوڼي راووېستل او له جامو لاندې یې کېښودل او خپل ښی لاس یې په کیڼ لاس کېښود.[۴۲]
- د عبدالله بن مسعود حدیث: ابن مسعود د لمانځه په حال کې خپل کیڼ لاس په ښي لاس ایښی و او پېغمبر(ص) د هغه ښی لاس په کیڼ لاس کېښوده.[۴۳]
- د ابن عباس حدیث: ابن عباس له پېغمبر(ص) څخه نقلوي چې وې فرمایل: پېغمبرانو ته امر شوی چې په لمانځه کې خپل ښی لاس په کیڼ لاس کېږدي.[۴۴]
- له امام علي منقول روایت: د دغه روایت له مخې د لمانځه یو سنت تر نامې لاندې کېښودل دي.[۴۵]
د شیعو نېوکې
شیعیان باوري دي چې په دوي کې د ځینو روایتونو سند ستونزې لري؛ ځکه د سند په سلسلو کې یې داسې راویان دي چې د اهل سنتو عالمانو له نظره هم د باور وړ نه دي.[۴۶] د ځینو نور له منیځپانګې هم دا مطلب لاسته نه راځي چې تکتف واجب یا مستحب دی.[۴۷]
ځانګړنې لیکنې
ځینې کتابونه چې پکې د تکتف مساله جاجول او کره کتل شوې دا دي:
- الاِرسالُ و التَّکفیر بینَ السُّنةِ و البِدعَه: لیک د نجم الدین طبسي او د بینَ السُّنةِ و البِدعَه ټولګې یوه برخه ده چې پکې د شیعه سني اختلافي مسایل لکه لنډمهاله واده جاجول شوی دی.[۴۸] دا ټولګه د یو کتاب په توګه د دراساتٌ فِقهیَّه فی مسائلَ خِلافِیَّه په نامه چاپ شوې ده.[۴۹]
- توضیحُ المَقال فی الضَّمّ و الاِرسال: لیک د محمد یحیی سالم عزّان دی چې په دارُ التُّراثِ الیُمنیٰ چاپخونه په صنعا کې چاپ شوی دی.[۵۰]
- القولُ الفَصل فی تأییدِ سُنَّةِ السَّدْل، لیک د محمد عابد: دا کتاب د تکتف په کره کتنه کې او په لمانځه کې د لاسونو د خلاصو پرېښودو د اثبات په هدف، د مالک بن انس د مذهب مطابق لیکل شوی دی.[۵۱]
- رسالةٌ مُختَصَرةٍ فی السَّدْل، لیک د عبدالحمید مبارک آل شیخ.[۵۲]
- رسالةٌ فی حکم سَدْلِ الیَدَین فی الصَّلاة علی مذهبِ الامام مالک، لیک د محمد بن محمد المغربي مشهور په شنقیطي: دا کتاب دارالفضیله خپرنځي چاپ کړی دی.[۵۳]
- القَبضُ فی الصَّلاه: دا کتاب د اهل بیتو د نړیوالې ټولنې له خوا تیار او خپور شوی او د فی رحاب اهل البیت د ټولګې یوه برخه ده.[۵۴]
اړونده څېړنې
فوټ نوټ
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۱۵؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، دارالفکر، ج۲، ص۸۷۳.
- ↑ ابنعربی، الفتوحات المکیه، دارالصادر، ج۱، ص۴۱۹.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۱۵.
- ↑ طبسی، دراسات فهقیه فی مسائل خلافیه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۹۵.
- ↑ مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۱۰.
- ↑ مبارکفوری، تحفةالاحوذی، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۷۳؛.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهلالبیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۱۱.
- ↑ ابنجبرین، شرح عمدة الاحکام، ج۱۳، ص۴۷.
- ↑ عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲ق، ج۲، ص۱۸۱.
- ↑ عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۱.
- ↑ بنباز، مجموع فتاوی ومقالات متنوعه، رئاسة ادارة البحوث العلمية و الاِفتاء بالمملكة العربية السعودية، ج۲۹، ص۲۴۰.
- ↑ عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۱.
- ↑ الطیار و دیگران، الفقه المیسر، ۱۴۳۳ق، ج۱، ص۲۸۳.
- ↑ بنباز، مجموع فتاوی و مقالات متنوعه، رئاسة ادارة البحوث العلمية و الافتاء بالمملكة العربية السعودية، ج۲۹، ص۲۴۰.
- ↑ حنفی رازی، تحفةالملوک، ۱۴۱۷ق، ص۶۹.
- ↑ عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۳.
- ↑ عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۳.
- ↑ عطیه، شرح بلوغ المرام، ج۶۱، ص۶.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهلالبیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۱۲.
- ↑ سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۱۹.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۲
- ↑ مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۱۱.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۱۵.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۲۲.
- ↑ ترمذی، الجامع الصحیح، دارالحدیث، ج۲، ص۸۴.
- ↑ حمیری، قرب الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۲۰۸؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۸۴.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۶۲۲.
- ↑ حر عاملی، وسائلالشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۲۶۵.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۱۹.
- ↑ شهید ثانی، روضالجنان، ج۲، ص۴۲۳؛ سبزواری، مهذبالاحکام، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۹۱؛ شیخ انصاری، رسائل فقهیه، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۹۶.
- ↑ خامنهای، اجوبه الاستفتائات، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۶۰.
- ↑ عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۳.
- ↑ عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۰.
- ↑ عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۰.
- ↑ سراوی، القطوف الدانیه، ۱۹۹۷م، ج۲، ص۳۷.
- ↑ عوایشه، الموسوعة الفقهیه المیسره، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۹؛ شوکانی، نیلالاوطار، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۷.
- ↑ قرطبی، بدایة المتجتهد و نهایه المقتصد، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۴۶.
- ↑ نووی، المجموع شرح المهذب، دارالفکر، ج۳، ص۳۱۱.
- ↑ عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۱.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۱۵.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۳۱۱ق، ج۱، ص۱۴۸.
- ↑ نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۳۷۴ق، ج۱، ص۳۰۱؛ ملا هروی، مرقاةالجنان فی شرح مشکاةالمصابیح، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۶۵۷.
- ↑ ابوداود، سنن ابیداود، صیدا، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، قاهره، ج۱۱، ص۱۹۹.
- ↑ دارالقطنی، سنن الدار القطنی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۳۴.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۲۱.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهلالبیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۱۶، ۱۹؛ سبحانی، الاعتصام بالکتاب و السنه، ۱۳۷۵ش، ص۶۷.
- ↑ «إرسال التکفیر بین السنة و البدعة - نسخه متنی»، کتابخانه دیجیتال تبیان.
- ↑ «دراسات فقهیه فی مسائل خلافیه»، کتابخوان قائمیه.
- ↑ «توضيح المقال في الضم والارسال»، وبگاه دار المقتبس.
- ↑ «القول الفصل في تأييد سنة السدل على مذهب مالك بن أنس»، وبگاه کتابخانه عین الجامعه.
- ↑ «رسالة مختصرة في السدل»، وبگاه کتابخانه عین الجامعه.
- ↑ «رسالة في حكم سدل اليدين في الصلاة على مذهب الأمام مالك بالشنقيطي»، وبگاه آرشیو اینترنت.
- ↑ «فی رحاب أهل البیت علیهم السلام - ۲۱ - القبض فی الصلاة التکتف»، وبگاه مجمع جهانی اهلبیت.
سرچينې
- ابوداود، سلیمان بن اشعث، سنن ابیداود، صیدا، المکتبة العصریه، بیتا.
- ابنجبرین، عبدالله بن عبدالرحمن، شرح عمدة الاحکام، بیجا، بینا، بیتا.
- ابنحجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیبالهذیب، بیروت، دارالصادر، بیتا.
- ابنعربی، محیالدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دارالصادر، بیتا.
- «إرسال التکفیر بین السنة و البدعة - نسخه متنی»، کتابخانه دیجیتال تبیان، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ش.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیحالبخاری، بولاق، المطبعة الکبری الامیریه، ۱۳۱۱ق.
- بنباز، عبدالعزیز بن عبدالله، مجموع فتاوی و مقالات متنوعه، بیجا، رئاسة ادارة البحوث العلمية و الافتاء بالمملكة العربية السعودية، بیتا.
- ترمذی، محمد بن عیسی، الجامع الصحیح، قاهره، دارالحدیث، بیتا.
- «توضيح المقال في الضم والارسال»، وبگاه دار المقتبس، تاریخ بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۲ش.
- دارالقطنی، علی بن عمر، سنن الدار القطنی، تحقیق شیعب الارنؤوط، بیروت، مؤسسةالرساله، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- جزیری، عبدالرحمن بن محمد، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق.
- جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، قم، المجمع العالمی لاهل البیت، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
- حمیری، عبدالله بن جعفر، قربالاسناد، قم، مؤسسه آلالبیت علیهمالسلام، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- حنفی رازی، محمد بن ابیبکر، تحفةالملوک، بیروت، دار البشائر الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- خامنهای، اجوبةالاستفتئات، ترجمه احمدرضا حسینی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ پنجاه و یکم، ۱۳۸۸ش.
- «دراسات فقیه فی مسائل خلافیه»، کتابخوان قائمیه، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ش.
- «رسالة فی حکم سدل اليدين في الصلاة على مذهب الامام مالك بالشنقیطی»، وبگاه آرشیو اینترنت، تاریخ بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۲ش.
- سبحانی، جعفر، الاعتصام بالکتاب و السنه، تهران، رابطة الثقافه و العلاقات الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
- سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، دارالتفسیر، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
- سید مرتضی، علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، قم، کتابخانه عمومی آیتالله مرعشی نجفی، ۱۴۲۱ق.
- شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، مصر، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- شهید ثانی، زینالدین بن علی، روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- شیخ انصاری، مرتضی، رسائل فقهیه، قم، کنگره جهانی شیخ انصاری، ۱۴۱۴ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آلالبیت علیهمالسلام، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تحقیق علیاکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیبالاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، مکتبة ابنتیمیه، چاپ دوم، بیتا.
- طبسی، نجمالدین، دراسات فقهیه فی مسائل خلافیه، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- طیار، عبدالله بن محمد، و دیگران، الفقه المیسر، ریاض، مدار الوطن للنشر، چاپ دوم، ۱۴۳۳ق.
- عطیه، ابنمحمدسالم، شرح بلوغ المرام، بیجا، بینا، بیتا.
- عوایشه، حسین بن عوده، الموسوعة الفقهیه المیسره فی فقه الکتاب و السنة المطهره، دار ابنحزم، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- عینی، محمود بن احمد، البنایه شرح الهدایه، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایه المقتصد، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۲۵ق.
- «فی رحاب أهل البیت علیهم السلام - ۲۱ - القبض فی الصلاة التکتف»، وبگاه مجمع جهانی اهلبیت، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
- «القول الفصل في تأييد سنة السدل على مذهب مالك بن أنس»، وبگاه کتابخانه عین الجامعه، تاریخ بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۲ش.
- مبارکفوری، محمد بن عبدالرحیم، تحفةالاحوذی، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، بیروت، دار التیار الجدید، ۱۴۲۱ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بیتا.
- نیشابوری، مسلم، صحیح مسلم، قاهره، مطبعة عیسی البابی الحلبی و شرکاه، ۱۳۷۴ق.