میرزا سلامت علی دبیر

دا مقاله د تدوین په حال کې ده!

میرزا سلامت علي چې دبیر تخلص لري(۱۸۷۵-۱۸۰۳م) په برصغیر کې یو مشهور شیعه شاعر او مرثیه­ګو و چې په اردو او فارسي ژبو کې یې د اهل بیتو(ع) په ځانګړې توګه د امام حسین(ع) په اړه مرثیې لیکلي دي. هغه د مرثیو په دودولو کې خورا مهم رول درلود.

په شعر کې د دبیر تخیلونه غیر معمولي ګڼل شوي دي. هغه په ​​استعارو او تشبیه کې ښه مهارت دلود او په ښه بیان او الفاظو سره به یې شعر لیکه. دبیر د احساساتو په بیان کې خورا پیاوړی ګڼل شوی چې پيښه به یې په زړه دردونکي الفاظو سره بیانوله. د دبیر د شعرونو بله ځانګړنه په شعر کې د روایتونو کارول دي. هغه به زياتره په اودس سره په جانماز کښیناسته او مرثیه به يې ليکله.

میرزا دبیر په ۱۲۵۳ کال کې په لکنو کې وفات شو او هلته دفن شو.

ژوند لیک

میرزا سلامت علي لقب چې دبیر تخلص لري[1] د غلام حسن کاغذ پلورونکي زوی، د 1218 هجري قمري کال د جمادي الاول په 11 (د 1182لمریز کال د وږي په 6) د هند د ډیلي په یوه محله کې زیږیدلی دی.[2] ویل کیږي د «دبیر» لقب ورته د هغه استاد میرضمیر ورکړی دی.[3]

په ماشومتوب کې دبیر خپل پلار سره له ډیلي څخه لکنو ته ولاړ او هلته یې خپلې زده کړې پیل کړې.[۴] هغه مختلف علوم لکه د عربۍ ادب، منطق، فلسفه، فقه، تفسیر، حکمت او حدیث زده کړل.[۵] مولانا غلام ضامن، مولوي میرزا کاظم علي(د غفران مآب شاګرد)، مولوي فدا علي اخباري او مُلامهدي مازندراني د دبیر له استادانو څخه وو.[۶] د ځینو څیړونکو په وینا، هغه په ​​۱۲ کلنۍ کې د مرثیو ویل پیل کړل.[۷] دبیر ښه اخلاق لرونکی او میلمه پال و.[۸] هغه په ​​فارسۍ او عربۍ ژبو مسلط و او په فارسۍ ژبه یې هم شعرونه لیکلي دي.

عید نوروز بر تو میمون باد

بخت و اقبال تو همایون باد

دوستانِ علی به عیش مدام

دشمنانش به رنج مقرون باد[۹]

ژباړه: د نوروز اختر دې تاته مبارک وي، ستا بخت و اقبال دې همایون وي، د علی دوستان دې تل خوشحال وي، دښمنان دې تل په بلا اخته وي.

د میرزا دبیر قبر

د میرانیس میر انیس سره معاصر و چې د هغه وخت یو بل مشهور شاعر و او د هغه له مړینې درې میاشتې وروسته د 29 محرم 1292 هجري قمري کال د کب په 19 نیټه د 1253 لمریز کال په 72 کلنۍ کې په لکنو کې وفات شو او په خپل کور کې خاورو ته وسپارل شو.[10]

شعر او مرثیه ‌خواني

دیبیر د هند د شاعرانو په منځ کې ځانګړی ځای لري.[۱۱] له ماشومتوبه یې د شعر لیکلو شوق درلود.[12] شاعري یې له خپل استاد «میر مظفر ضمیر» څخه زده کړه چې هغه هم د لکهنو یو مرثیه لیکوال و.[۱۳] دبیر په مختلفو موضوعاتو کې شعرونه لیکل، خو شهرت یې په مرثیه لیکلو کې دی او زیاتره شعرونه یې د کربلا د پېښې په اړه دي.

تن ریش و به سجده سر به پیشانی تیر

خنجر به گلوی خشک و بر لب تکبیر

بر سینه نشسته شمر او برای ذبح

نظاره کنان به نعشِ سرور همشیر[۱۴][یادداشت ۱]

ژباړه: په تن پرژلی او سر په سجده په تندي غشې، په وچه مرۍ یې خنجر او په شونډو یې تکبیر، پر سینې شمر ناست د هغه د ذبحې لپاره، ورته ولاړه یې خور د سردار.

د دبیر د مرثیو د شمېر په اړه بېلابېل تعداد ذکر شوی دی.[۱۵] هغه د سلګونو مرثیو سربېره د سلامونو، شعرونو، نوحو، رباعي، قطعو، غزلونو او مثنوياتو يوه لويه مجموعه هم پرېښې ده.[۱۶] له ده څخه په مختلفو موضوعاتو کې له ۱۳۰۰ څخه زیاتې رباعۍ راټولې شوي دي.[17] په مثنوياتو کې ۳۳۱۶ شعرونه راټول شوي دي چې د اهل بیتو(ع) په ستاینه کې لیکل شوي دي.[۱۸]

لب تشنه شه تشنه دهن را کشتند

گویا یک بار پنجتن را کشتند

زهرا ز لحد دست بر آورد و بگفت

فریاد غریب و بی‌وطن را کشتند[۱۹]

ژباړه: په تږو شونډو تږې سردار یې شهید کړ، لکه یو په چې پنجتن شهیدان کړل، زهرا له لحده لاس راوویست او ویې ویل، فریاد وکړئ چې مسافر بې وطنه یې شهید کړ.

دبیر یو داسې شعر هم لیکلی چې په کې ټکي لرونکي توري نه دي کارول شوي.[۲۰] او یو کتاب یې د «ابواب المصائب» په نوم ليکلی چې د حضرت يوسف عليه السلام کيسه یې د قرآن پر ذکر کړې ده او د هغه دردونه يې د امام حسين(ع) له دردونو سره پرتله کړي دي.[21]

د دبیر شعر د ملا محمد حسن کاشاني تضمین سره:

السلام‌ای مجمع البحرین ایمان و یقین

السلام‌ای مرجع آیاتِ قرآنِ مبین

السلام‌ای نور عینِ طا و با و یا و سین

السلام‌ای سایه‌ات خورشیدِ رب العالمین

آسمان عز و تمکین،‌ آفتاب داد و دین [۲۲]

دفتر ماتم جلد ۲۰

ژباړه: سلام دې وي په تا ای د ایمان او یقین د بحرونو جمع کوونکيه، سلام دې وي په تا ای د قرآن مبین د آیتونو مرجعه، سلام دې وي په تا ای عین او طا او با او یا سین، سلام دې وي په تا ای چې ستا سورې د رب العالمین د لمر دی، د عزت او تمکین اسمانه، او د دین و انصاف لمره.

د دبیر تخیلونه غیر معمولي بلل شوي دي. هغه په ​​استعارو او تشبیهاتو کې ډېر مهارت درلود[۲۳] او شعرونه یې په ښه ښکلي بیان او الفاظو سره لیکل.[۲۴] دبیر د احساساتو په بیان کې ډېر پياوړی ګڼل شوی دی[۲۵]، چې پيښه به یې په زړه دردوونکو الفاظو سره بیانوله.[۲۶] د دبیر د شعرونو بله ځانګړنه په شعر کې د روایتونو کارول دي.[27] هغه به زياتره وخت په اودس کې په جانماز کښيناسته او مرثیې به یې لیکلې.[28]

کتابونه

میرزا دبیر ځينې کتابونه تالیف کړي دي:

نادرات مرزا دبیر

دفتر ماتم ۲۰ جلد[۲۹]

دیوان دبیر

مرزا دبیر کا مرثیه

د فارسۍ مصحف ۔ د فارسۍ د کلام غونډیال

د مرزا دبیر مرثیه دوه ټوکه

رباعیات دبیر۔ سید سرفراز حسین

ابواب المصائب؛ د دبیر نثري تالیف دی.

سبع مثانی

سلک سلام دبیر۔ د شعرونو غونډیال دی چې سید تقي عابدي مرتب کړی دی

د فارسۍ شعرونه

د میرزا دبیر د فارسۍ شعرونه سید تقي عابدي د «مصحف فارسی مرزا دبیر» تر سرلیک لاندې راټول کړي دي، چې ۳۹ رباعی، ۷ قطعې، ۲ سلامونه، ۲۰ مخمس او ۳ مسدس ذکر شوي دي.[30]

از فرط عطش جگر کباب است حسین

محتاج به نیم قطره آب است حسین

افتادگیش چو خاک لب خشک بدشت

زان روست که ابن بوتراب است حسین[۳۱]

ژباړه: له ډېرې تندې زړه کباب د حسین، مجتاج د نیم څاڅکي اوبو دی حسین، په وچو شونډو په صحرا پریوته، له دې سببه چې زوی د بوتراب دی حسین،

د «در یگانه دریائی مجمع البحرین - بخون طپیده کرب و بلا امام حسین» شعر ۴۷ بندونه لري.

د «بلند مرتبه شاهی ز صدر زین افتاد - اگر غلط نکنم عرش بر زمین افتاد» شعر ۲۳ بیتونه لری او دا شعر د مُقبِل کاشانی د تضمین سره دی.

د «بی ادب پا منه اینجا که عجب درگاهی ست - سجده گاه مَلَک و روضه شاهنشاهی ست» شعر 20 بندونه لري[32]

موسی آنجا بعصا آمد و دربانی کرد

جبرئیل از پر خود مِروَحِه جنبانی کرد[یادداشت ۲]

چشم یعقوب ازین قبره نورانی کرد

ایزد از آیه تطهیر ثنا خوانی کرد[۳۳]

ژباړه: موسی هلته له عصا سره راغی او څوکیداره یې وکړه، جبرائیل ورته د خپل وزرو هوا ورکړه، د یعقوب ستروګو دغه قبر نوراني کړ، او خدای یې د تطهیر آیت سره ستاینه وکړه.

دبیر او انیس

همدارنګ وګورئ: میر انیس

دبیر او میر انیس معاصر وو او په مرثیه لیکلو مشهور دي، له همدې امله د اردو ژبې د ادبیاتو په تاریخ کې دا دوه شاعران یو له بل سره پرتله شوي دي.[۳۴] دواړو شاعرانو ځانګړي مينه وال درلودل، چې ورته به دبيریان او انيسیان ویل کیدل.[۳۵] ویل کیږي چې دبیر له انیس څخه مخکې د مرثیو لیکل پیل کړل. له انيس څخه روايت دی چې کله يې په لکنو ښار کې د مرثیې په لیکلو پيل وکړ، نو دوه کسان په مرثیه خوانۍ کې مشهور وو يو يې «میرمداری صاحب جوپار» او دويم يې ميرزا ​​سلامت علي دبير و.[۳۶]

د انیس شعرونه د دبیر په پرتله سلیس او روان ګڼل شوي دي.[37] او د دبیر کلام کې فصاحت او بلاغت شامل دي.[۳۸]

د میرزا انیس له وفاته وروسته د میزا دبیر شعرونه

داد خواهم یا غیاث المستغیثین الغیاث

از که دل مانوس گردد بی‌سخن ور بی‌انیس

عبرة للناضرین گردید افلاک و زمین

دیدنی نبود مه و خورشید و اختر بی‌انیس

وادریغا عینی و دینی دو بازویم شکست

بی‌نظیر اول شد و امسال و آخر بی‌انیس

یادگار رفتگان هستیم و مهمان جهان

چند روزه چند هفته بی‌برادر بی‌انیس

الوداع‌ای ذوق تصنیف الفراق‌ای شوق نظم

شد حواس خمسه دوده و عقل ششدر بی‌انیس

ژباړه: ای غیاث المستغیثین له تا انصاف غواړو، اوس به مو له چا سره بې له انیسه زړه مانوس شي، ځمکه او اسمانونه د کتونکیو لپاره عبرت ګرځیدلي دي، سپوږمۍ، ستوري او لمر بې انیسه د لیدو نه وو، دریغا چې عیني او دیني دواړه لاسونه مې مات شول، بې نظیر شو او او دې کال او اخر بې انیسه شوو، زه د تلونکو یادګار او په دې نړۍ کې ملمه یم، څو ورځې څو اونۍ بې وروره بې انیسه، الوداع ای د الفراق لیکوال او ای د نظم شوقي، بې انیسه مې حواس خمسه او عقل هم خراب شوی دی.

د دبیر او انیس په اړه په لندن کې «د اردو په ادبیاتو کې د انیس او دبیر رول» تر سرلیک لاندې یو کنفرانس جوړ شو چې د پاکستان، هند او د بېلابېلو هېوادونو ادیبانو او پوهانو پکې ګډون وکړی. په ۲۰۰۹ کال کې د پاکستان په کراچۍ ښار کې هم د دغو دواړو لپاره یو کنفرانس جوړ شو.[۳۹]