د جنسیت بدلول
د جنسیت بدلون، د سړي په ښځې او د ښځې په سړي بدلیدل، د تناسلي آلت او د بدن د ځینې اندامونو د بدلون له سببه، او ورسره د هورموني بدلونونه.
د ځینې شیعه فقیهانو د فتوا له مخې د جنسیت بدلون، په خپله، که ضرر ونه لري او حرام کار سره لکه لمس کیدلو او کتلو سره نه وي، نو جایز دی.
ځینې نور فقهان په روغو کسانو کې د جنسیت بدلول حرام ګڼي او دا کار یواځې په نرښځو په بیله توګه هغه نرښځو کې چې مشکله وي (یعنی د سړي او ښځې دواړو تناسلي آلت لري او سړو یا ښځو پسې یې نه شو یوځای کولی) جایز ګڼلي دي. سید صادق شیرازي د هر ډول جنسیت بدلون مطلقا حرام ګڼلی دی.
د جنسیت بدلون د طبي فقهې له نویو مسلو څخه دی. د ځینې څیړونکي په وينا، په ایران کې امام خمیني هغه لومړۍ فقیه و چې د هجړاګانو لپاره یې د جنسیت د بدلون د جایزیدو فتوا ورکړه.
موقعیت
د جنسیت بدلون په طبي فقه کې یوه له نویو مسلو څخه ده او د فقهې او کورني قانون په برخه کې د ډیری مسلو اساس ده.[۱] فقیهانو او قانون جوړونکو د جنسیت بدلون د جواز یا غیر جواز له مسلې څیړلو سربېره، دې سره تړلي مسلو ته ځوابونه ورکړي دي لکه د جنیست له بدلون وروسته د واده باقي پاتې کېدل، د جنس له بدلون وروسته د هغه د سرپرستۍ او ولایت مسله، د میراث مسله، د خرچ مسله، د مهر مسله او داسې نورې.[۲]
په تیرو وختونو کې د جنسیت بدلون شتون نه درلود او د ټیکنالوژۍ په پرمختګ او د طبي پوهې په پراختیا سره نن سبا د ایران په ګډون په ډیرو هیوادونو کې ترسره کیږي.[۳] نو په تیرو فقهي اثارو کې د دې سرلیک «د جنسیت بدلون» لاندې بحث نه دی شوی او معاصرو فقهاوو د اسفتائات په نامه په کتابونو او اثارو سربیره،[۴] په طبي فقه کې لیکل شوي اثارو[۵] او ځینې وختونه په ځينې مقالو کې هم،[۶] په دې اړه خبرې کړې دي. ځينو فقهاوو هم د دې مسئلې احکام په خپل درس خارج کې څېړلي دي.[۷]
تعریف
د جنس بدلول (په عربي کې تحویل الجنس)[۸] د تناسلي آلت بدلول دي، په دې توګه چې ښځینه جنس نارینه شي او د نارینه جنس په ښځینه بدل شي.[۹] د جنس بدلول له نر څخه ښځې ته داسې دی چې عملیاتو سره د سړي تناسلي آیل لری کړی شي او د هغه په ځای د ښځې اندام کیښودی شي، او سینې یې هم غټیږي. له ښځینه څخه نارینه ته د جنسیت په بدلولو کې، ځینې غړي لکه رحم، تخمدان او سینې لرې کیږي او د نارینه تناسلي آلت ورته لګولی کیږي. دا جراحۍ په څو پړاوونو کې ترسره کیږي او د هغې سره د هورمون درملنه هم ترسره کیږي.[۱۰]
ډولونه
د جنیست بدلون د کسانو ځانګړتیاو ته په پام څو ډوله دی:
- په روغو خلکو کې د جنسیت بدلون؛ هغه خلک چې فزیکي او رواني ستونزې نه لري او د بدلون د خوند لپاره غواړي خپل جنسیت بدل کړي.[۱۱]
- په نرښځو کې د جنس بدلون.[۱۲] په فقه کې د نرښځو مطلب هغه کسان دي چې د نر او ښځې دواړه تناسلي آلت لري او دا دوه ډوله دي:[۱۳]
- مشکله نرښځۍ: هغه څوک چې جنسیت یې معلوم نه وي او هیڅ طبیعي یا شرعي نښې نه لري چې پر بنسټ یې له دوو جنسونو څخه یوه پسې نارینه یا ښځینه پسې وتړو.[۱۴]
- غیر مشکله نرښځۍ: هغه څوک چې یوه نښه ولري، که څه هم په شک کې وي، چې پر بنسټ یې له دوو جنسونو، نر او ښځینه یوه پسې تړلی کیږي.[۱۵]
- د جنس بدلول د (transsexuals) یا له جنسه ناراضي کسان. Transgenderism یو ډول جنسي اختلال دی چې په هغه کې د یو شخص جنسیت د هغه جنسیت سره سمون نه خوري چې د زیږون پرمهال یې درلود.[۱۶] په Transgenderism کې یو کس که څه هم یو جنس لري خو د جنسي او فزیکي پلوه ځان مخالف جنس سره تړلی ګڼي.[۱۷]
تاریخچه
ویل کیږي چې په ۱۳۰۹ کال کې په ایران کې د جنس د بدلون لومړی جراحي عملیات ترسره شول چې په ترڅ کې یې یو ۱۸ کلن هلک جراحي کړ او په نجلۍ بدل شو.[۱۸]
د محمد مهدي کریمی نیا(د جنسیت د بدلون په اړه د کتاب لیکوال) په وینا، امام خمیني په ایران کې لومړنی فقیه و چې په خپلو فقهي بحثونو کې یې د جنسیت د بدلون په اړه د شرعي حکم په اړه یې نظر څرګند کړی دی.[۱۹] دا بحثونه د مسائل مستحدثه تر عنوان لاندې په تحریر الوسیله کتاب کې لیکل شوي دي.[۲۰]
دا هم ویل کیږي چې هغه په ایران کې لومړنی فقیه و چې د نرښځي د جنس بدلولو لپاره یې فتوا صادره کړه.[۲۱] د فریدون په نوم یو نرښځی چې د خپل جنس له بدلولو وروسته یې د مریم خاتون پور ملک ارا نوم غوره کړ. په ۱۳۶۴ کال کې له امام خمیني سره وکتل او د خپل حالت او ناروغۍ په اړه یې ورسره خبرې وکړې او له هغه یې د جنسیت د بدلولو فتوا ترلاسه کړه.[۲۲] په همدې کال کې او له هغه وروسته په ایران کې د جنسیت د بدلون اپریشنې د قانوني جوازونو سره ترسره شوې.[۲۳]
د یوه انلاین خبر له مخې، هر کال له ۲۷۰ څخه زیات ایرانیان د قانوني ډاکټر له ادارې د اجازې په ترلاسه کولو سره خپل جنسیت بدلوي. د رسمي شمېر له مخې، له ۱۳۸۵ څخه تر ۱۳۸۹ کال پورې په ایران کې له ۱۳۶۶ څخه زیاتو کسانو د جنسیت د بدلون اجازه ترلاسه کړې ده، چې په دوي کې تقریبا ۵۶٪ یې غواړي چې ښځې شي او ۴۴٪ یې غواړي چې د جنسیت په بدلولو سره نارینه شي.[۲۴]
د ځینو په وینا، په ایران کې د همجنسبازۍ لپاره د سختو قوانینو شتون او د هغې جرم ګڼل د دې لامل شوی دی چې جنسیت بدلولو ته ګروهنه زیاته شي، په ځانګړې توګه په نرښځیانو کې.[۲۵]
فقهي حکم
فقهاوو د جنس د بدلون د درې واړو ډولونو احکام بيان کړي دي، چې ځينې يې په لاندې ډول دي:
روغ خلک
د هغو کسانو لپاره چې د جنسیت په برخه کې فزیکي او رواني ستونزې نه لري د جنس د بدلون د حکم په اړه د فقهاوو فتوا په لاندې ډول ده:
جایز ګڼونکي
د ځينې فقهاوو د فتوا له مخې لکه امام خمیني،[۲۶] حسین علي منتظري،[۲۷] محمد ابراهیم جناتي،[۲۸] محمد فاضل لنکراني،[۲۹] محمد آصف محسني،[۳۰] سید علي سیستاني،[۳۱] ناصر مکارم شيرازي،[۳۲] محمد اسحاق فياض[۳۳] او سيد محسن خرازي،[۳۴] که چيرته کوم ضرر نه وي او د حرام عمل سره نه وي لکه لمس کول او کتل نو په خپله د جنس بدلول روا دي.
د جایز ګڼونکیو دلیلونه
د جنیست د بدلون جایز ګڼونکیو لاندیني دلیلونه راوړي دي:
- اصل الاباحه:[۳۵] د دې قاعدې له مخې هر هغه څه چې د حلال او حرام تر منځ مشتبه وي حلال ګڼل کېږي.[۳۶] د جنس بدلول د حرمت لپاره موږ شرعي دليل نه لرو. له همدې امله، دا عمل حلال او مباح ګڼل کیږي.[۳۷]
- د برائت اصل:[۳۸] د جنس د بدلون د حرمت او جایز شونې په اړه د شک په صورت کې او د هغې د حرمت لپاره د شرعي دليل د نشتوالي په صورت کې،[۳۹] اصل برائت سره سم، په حرام نه شونې یې حکم صادريږي.[۴۰]
- د سلطنت قاعده:[۴۱] د دې قاعدې له مخې، هر انسان د خپل مال او د بدن په غړو واک لري په کې تصرف کولی شي.[۴۲] د جنس بدلول هم په بدن کې یو ډول تصرف دی نو له دې مخې جایز دی.[۴۳]
حرام ګڼونکي
د ځینې فقهاوو له نظره لکه سید ابوالقاسم خويي،[۴۴] سید محمد رضا ګلپایګاني،[۴۵] میرزا جواد تبریزي،[۴۶] محمد تقي بهجت،[۴۷] لطف الله صافي ګلپایګاني،[۴۸] سید علی خامنه اي[۴۹] او سيد محمد علي علوي ګرګاني[۵۰] د داسې خلکو جنیست بدلول روا نه دي.
د حرامیدو دلیلونه
کوم کسان چې د جنسیت بدلول حرام ګڼي هغوي لاندې دلیلونو راوړي:
- د تهلکه آیت:[۵۱] په دې آيت كې خداى پاک خلك له دې منعه کړي دي چې ځان په هلاکت کې واچوي او د جنس بدلول د قوت د ضايع كولو او د ځان د هلاكولو له مصداقونو څخه دی.[۵۲]
- د خلقت د بدلون آيت:[۵۳] په دې آيت كې د خداى په مخلوق كې تغير راوستل د شیطان له وسوسو څخه او غندلی شوی ګڼل شوی دی او د جنس بدلون د خداى په مخلوق كې د تغير راوستلو له مصداقونو څخه ګڼل شوى دى.[۵۴]
- د رواياتو له مخې ښځې سره د سړي مشابهت کول حرام دي.[۵۵] او د جنس بدلول هم د مخالف جنس سره يو ډول مشابهت دی او له همدې امله حرام دی.[۵۶]
نرښځي
د نرښځو د جنسیت د بدلولو په هکله، ځینې فقهاوو د مشکل نرښځو او غېر مشکل نرښځو تر مینځ فرق کړی دی.[۵۷]
مشکله نرښځۍ
اکثره شیعه فقیهان[۵۸] یوازې د مشکله نرښځې د جنسیت د معلومولو لپاره عصبي جراحۍ جایزه ګڼي.[۵۹] منتظري د مشکلې نرښځې د جنس بدلول کله کله د اړتیا په صورت ضروري ګڼلی دی.[۶۰] د محمد فاضل لنکراني په وینا که کوم نرښځې د خپلو دیني وظایفو لکه محرمیت، نکاح، لمونځ، میراث او داسې نورو په ترسره کولو کې له ستونزې سره مخ شي او له دې ستونزې څخه د خلاصون یوازینۍ لار د جنسیت بدلول وي نو جراحي یې واجب ګڼلې ده.[۶۱] همدارنګه د دې فقهاوو د فتوا له مخې، که د دې ډول جنس بدلون چې د درملنې لپاره وي، د اړتیا حد ته ورسیږي، نو په جراحۍ کې د لمس کولو او کتلو حرمت هم لرې کیږي.[۶۲]
جعفر سبحاني د جنس بدلون يوازې په غير مشکله نرښځي كې روا ګڼي او په دې اند دى، چې هغه مشکله نرښځۍ چې نه پوهیږي چې ايا د نارينه قوانين پر هغې تطبيقېږي او يا ښځینه قوانين، بايد احتياط وكړي او جنس نه شي بدلوی.[۶۳] سيد صادق شيرازي د جنس بدلون په هيڅ ډول کې هم روا نه دی بللی، حتی مشکله نرښځي کې هم.[۶۴]
غېر مشکله نرښځۍ
د فقهاوو یوې ډلې هم په غیر مشکله نرښځۍ کې هم د جنس بدلون روا ګڼلی دی.[۶۵] ځینې فقهاوو د نرښځي جراحي که مشکله وي او که غېر مشکله، دا عمل د جنس معلومولو عملیات ګڼي او د جنس د بدلون له موضوع یې وتلي ګڼي.[۶۶]
ترنسکشوال
د ځینو فقهاوو د فتوا له مخې، د جنسیت بدلون د ترنسکشوال (transsexuals) لپاره جایز نه دی.[۶۷] د ځینې فقهاوو لکه سيد روح الله خميني،[۶۸] حسين علي منتظري،[۶۹] سيد علي خامنه اي،[۷۰] او سيد محسن خرازي[۷۱] له نظره دا ډول د جنسیت بدلون، که چرې د درملنې په موخه د ډاکټر لخوا وړاندیز شوی وي نو جواز لري، خو په دې شرط چې دغه مرض بې د جنسیت له بدلونه نه کیږي.
تړلي حکمونه
د جنسیت د بدلون له عملیاتو وروسته ځینې احکام پیدا کیږي چې ځینې یې په لاندې ډول دي:
په واده باقي پاتی کیدل
د شيعه فقهاوو د فتوا له مخې، هرکله چې د ميړه (ميړه او ښځې) څخه يو تن جنس بدل کړي، نو نکاح یې باطليږي.[۷۲] که ښځه میړه دواړه په یو ځای جنسیت بدل کړي؛ داسې چې له سړي ښځه جوړه شي او له ښځې سړی، نو د سید روح الله خمیني د فتوا له مخې، دا امکان لري چې د دوي ترمنځ د نکاح تړون باقي پاتې شي؛ که څه هم مستحب احتیاط دا دی چې نکاح بیا ځلی ولوستل شي.[۷۳] د محمد فاضل لنکراني د فتوا له مخې د دواړو نکاح سمدلاسه فسخ کېږي او بيا نکاح کولی شي او مستحب احتياط دا دی چې تر عدت پورې انتظار وکړي.[۷۴]
حق مهر
د ځينو فقهاوو له نظره د نکاح په فسخ کولو سره که د جنس له بدلون څخه مخکي دخول شوی وي، نو سړی بايد پوره مهر ورکړي.[۷۵] او که دخول نه وي شوی، نو د سيد روح الله خميني د نظر له مخې، قاعدو ته په پام پوره مهر ورکول سم نه ښکاري.[۷۶] او د حسین علي منتظري په وینا، مستحب احتیاط دا دی چې جوړجاړی وکړي.[۷۷]
د فاضل لنکراني د فتوا له مخې، که د جنس بدلون د ښځې له خوا او د مېړه په اجازې ترسره شي، که د جنس له بدلون مخکې دخول نه وي شوی، د ښځې مهر باید پوره ادا شي؛ که څه هم مستحب احتیاط دا دی چې جوړجاړی وکړي.[۷۸]
د پلار ولایت
کوم سړی چې سرپرست او ولي دی که د جنس په بدلولو سره ښځه شي، د ځینو فقهاوو د فتوا له مخې، د هغه ولایت په نابالغ اولادونو له منځه ځي، او که ښځه خپل جنس په نارینه بدل کړي، نو په نابالغه ماشومانو ولایت نه پيدا کوي. او د هغه نابالغو ماشومانو ولایت د نیکه لپاره او که نیکه یې نه وي نو د حاکم شرع لپاره ثابت دی.[۷۹]
میراث
د فقهاوو له نظره د میراث معيار دا دی چې د مُوَرِث(څوک چې مړ دی او مال یې پریښی دی) د مړينې په وخت کې د نر او ښځې عنوانونه ورباندې راشي.[۸۰] که یو څوک هلک وي او مخکې له دې چې مورث مړ شي خپل جنس بدل کړي نو د نجلۍ په څیر به ارث به ورته ورکړل کیږي او که چیرې نجلۍ وي او د مورث له مړینې دمخه خپل جنس بدل کړي نو د هلک په څیر میراث به ورکول کیږي.[۸۱]
کتاب پيژندنه
ځینې کتابونه چې د جنسیت د بدلون په باره کې له فقهي نظره لیکل شوي دي دا دي:
- تغییر جنسیت کتاب، د محمد مهدي کریمي نیا تألیف: لیکوال په دې کتاب کې، سربېره په دې چې د جنسیت ډولونه یې څېړلي دي، په دې هکله ځینې پوښتنې او ځوابونه او حکمونه يې هم راوړي دي او د فقیهانو فتواګانې يې څېړلي دي. دا کتاب ۴۹۷ مخونه لري او د آئمه اطهار د فقهي مرکز له خوا په ۱۳۸۹ لمریز کال کې په قم کې چاپ شوی دی.[۸۲]
- تغییر جنسیت، آری یا نه؟ کتاب (د قم دعلمي حوزې له فقیهانو او استاذانو څخه د) یداالله دوزدوزاني د فقهي د خارج د سبقونو لاسته راوی شوی کتاب دی، د دې کتاب مطلبونه د دوزدوزاني په سبق کې د دې بحث «تَزیینُ الرَّجُل بما یَختَصُّ بالنِّساء و بالعکس» په ذیل کې راغلي دي.[۸۳] دا کتاب د محسن دلېر په لاس راغونډ شوی دی او ځینې اضافو سره په ۱۵۲ مخونو کې په ۱۳۸۷ کال کې چاپ شوی دی.[۸۴]
فوټ نوټ
- ↑ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۲۷.
- ↑ دلیری، تغییر جنسیت آری یا نه؟ (درس خارج فقه آیت الله دوزدوزانی تبریزی)، ۱۳۹۳ش، ص۴؛ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۲۷.
- ↑ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۲۷.
- ↑ د مثال په توګه وګورئ: مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۶۹؛ تبریزی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۴۷۹؛ خویی، استفتائات، مؤسسة الخوئی الإسلامیة، ص۳۸۶.
- ↑ د مثال په توګه وګورئ: منتظری، احکام پزشکی مطابق با فتاوای آیتالله منتظری، ۱۳۸۱ش، ص۱۱۳؛ محسنی، الفقه و المسائل الطبیة، انتشارات یاران، ص۱۱۷؛ مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ۱۴۲۹ق، ص۱۰۷؛ علوی گرگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۹-۱۲۰.
- ↑ د مثال په توګه وګورئ: سبحانی، «تغییر جنسیت از دیدگاه فقه اسلامی»، ص۶۹؛ خرازی، «تغییر جنسیت»، ص۱۰۴؛ مؤمن قمی، «سخنی درباره تغییر جنسیت»، ص۹۱.
- ↑ د مثال په توګه وګورئ: دلیری، تغییر جنسیت آری یا نه؟ (درس خارج فقه آیت الله دوزدوزانی تبریزی)، ۱۳۹۳ش، ص۵.
- ↑ همسادی، جبری شمس الدین، «حکم تحویل الجنس: دراسة تقویمیة فی ضوء مقاصد الشریعة»، ص۵۲.
- ↑ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۴۳؛ ابوشادی، التحول الجنسی بین الفقه و الطب و القانون، ۲۰۱۶م، ص۵۰۸.
- ↑ د مثال په توګه وګورئ: Bizic and others, Sex reassignment surgery, p 10-11
- ↑ قاسمی، دانشنامه فقه پزشکی، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۴۲؛ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۵۸.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۹۶.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۵۵۳.
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۸۱ش، ص۱۵۴.
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۸۱ش، ص۱۵۴.
- ↑ Oxford learner,s dictionaries'
- ↑ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۵۹.
- ↑ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۵۰.
- ↑ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۲.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۹۶.
- ↑ «تغییر جنسیت در ایران»، سایت خبری بیبی سی.
- ↑ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۶.
- ↑ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۶.
- ↑ «سالانه بیش از ۲۷۰ ایرانی تغییر جنسیت میدهند/ ۵۶ درصد متقاضیان میخواهند زن شوند.»، سایت خبر آنلاین.
- ↑ «سازمان پزشکی قانونی: آمار زنان متقاضی تغییر جنسیت از مردان بیشتر است.»، سایت ایندیپندنت فارسی.
- ↑ خمینی، تحریرالوسیلة، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۹۶.
- ↑ منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ص۵۱۷-۵۱۸؛ منتظری، احکام پزشکی مطابق با فتاوای منتظری، ۱۳۸۵ش، ص۶۶.
- ↑ جناتی، رساله توضیح المسائل (استفتائات)، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۴-۲۵۶.
- ↑ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۴۲۳.
- ↑ محسنی، الفقه و المسائل الطبیة، ص۱۱۸.
- ↑ امامی اهوازی، التحول الجنسی، ۱۴۴۲ق، ص۹۱-۹۲.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۶۹.
- ↑ فیاض، المسائل الطبیة، ص۹۲.
- ↑ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۱.
- ↑ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۱.
- ↑ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۶.
- ↑ منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ص۵۱۷؛ منتظری، احکام پزشکی مطابق با فتاوای منتظری، ۱۳۸۵ش، ص۶۶؛ مؤمن قمی، «سخنی درباره تغییر جنسیت»، ص۹۶.
- ↑ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۱.
- ↑ منتظری، احکام پزشکی مطابق با فتاوای منتظری، ۱۳۸۵ش، ص۶۶؛ مؤمن قمی، «سخنی درباره تغییر جنسیت»، ص۹۶.
- ↑ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۱.
- ↑ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۱.
- ↑ خمینی، کتاب البیع، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۱-۴۲؛ مؤمن قمی، کلمات سدیدة، ۱۴۱۵ق، ص۱۶۳-۱۶۴.
- ↑ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۱.
- ↑ خویی، استفتائات، مؤسسة الخوئی الإسلامیة، ص۳۸۶.
- ↑ گلپایگانی، ارشاد السائل، ۱۴۱۳ق، ص۷۰.
- ↑ تبریزی، فقه الاعذار الشرعیة و المسائل الطبیة، ۱۴۲۲ق، ص۱۱۲.
- ↑ بهجت، استفتائات، ۱۳۹۶ش، ص۲۵۹.
- ↑ صافی گلپایگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۶ش، ص۲۳۷.
- ↑ «عمل تغییر جنسیت»، سایت پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
- ↑ علوی گرگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۹.
- ↑ دلیر، تغییر جنسیت آری یا نه؟ (درس خارج فقه آیتالله دوزدوزانی)، ۱۳۸۷ش، ص۳۱.
- ↑ دلیر، تغییر جنسیت آری یا نه؟ (درس خارج فقه آیتالله دوزدوزانی)، ۱۳۸۷ش، ص۴۰.
- ↑ سوره نساء، آیات ۱۱۷-۱۱۹؛ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۱-۲۴۲.
- ↑ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۱-۲۴۲؛ دلیر، تغییر جنسیت آری یا نه؟ (درس خارج فقه آیتالله دوزدوزانی)، ۱۳۸۷ش، ص۴۶.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، باب تحریم تشبه الرجال بالنساء و النساء بالرجال، ۱۴۱۲ق، ج۱۷، ص۲۸۴؛ دلیر، تغییر جنسیت آری یا نه؟ (درس خارج فقه آیتالله دوزدوزانی)، ۱۳۸۷ش، ص۵۳.
- ↑ دلیر، تغییر جنسیت آری یا نه؟ (درس خارج فقه آیتالله دوزدوزانی)، ۱۳۸۷ش، ص۵۳-۵۴؛ سبحانی، «تغییر جنسیت در فقه اسلامی»، ص۸.
- ↑ کریمینیا، تغییر جنسیت، ص۱۵۴.
- ↑ قاسمی، دانشنامه فقه پزشکی، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۰.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: تبریزی، فقه الاعذار الشرعیة و المسائل الطبیة، ۱۴۲۲ق، ص۱۱۲؛ علوی گرگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۵ش، ص۱۲۰؛ صافی گلپایگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۶ش، ص۲۴۵.
- ↑ منتظری، احکام پزشکی مطابق با فتاوای آیتالله منتظری، ۱۳۸۵ش، ص۶۶.
- ↑ فاضل لنکرانی، احکام پزشکان و بیماران، ۱۴۲۷ق، ص۱۲۷.
- ↑ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۲.
- ↑ سبحانی، «تغییر جنسیت از دیدگاه فقه»، ص۱۱.
- ↑ شیرازی، المسائل الطبیة، ۱۴۲۸ق، ص۵۰.
- ↑ گلپایگانی، ارشاد السائل، ۱۴۱۳ق، ص۷۰؛ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۳.
- ↑ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۳؛ مؤمن قمی، «سخنی درباره تغییر جنسیت»، ص۹۵؛ سبحانی، «تغییر جنسیت از دیدگاه فقه اسلامی»، ص۴.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: صافی گلپایگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۶ش، ص۲۴۳؛ علوی گرگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۹؛ دلیر، تغییر جنسیت آری یا نه؟ (درس خارج فقه آیتالله دوزدوزانی)، ۱۳۸۷ش، ص۵۷-۵۸؛ سبحانی، تغییر جنسیت از دیدگاه فقه اسلامی»، ص۴-۵.
- ↑ امامی اهوازی، التحول الجنسی، ۱۴۴۲ق، ص۳۱.
- ↑ منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمة، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۱۷.
- ↑ خامنهای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۴.
- ↑ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۲.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۹۷؛ منتظری، احکام پزشکی مطابق با فتاوای آیتالله منتظری، ۱۳۸۵ش، ص۶۹؛ فاضل لنکرانی، احکام بیماران و پزشکان، ۱۴۲۷ق، ص۱۳۴؛ علوی گرگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۶ش، ص۱۲۰؛ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۷؛ مؤمن قمی، «سخنی درباره تغییر جنسیت»، ص۹۷.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۹۷.
- ↑ فاضل لنکرانی، احکام بیماران و پزشکان، ۱۴۲۷ق، ص۱۴۳.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۹۷؛ منتظری، احکام پزشکی، ص۶۹؛ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۴۹.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۹۷.
- ↑ منتظری، احکام پزشکی مطابق با فتاوای آیتالله منتظری، ۱۳۸۵ش، ص۶۹.
- ↑ فاضل لنکرانی، احکام پزشکان و بیماران، ۱۴۲۷ق، ص۱۴۳.
- ↑ وګورئ: خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۵۹۷؛ احکام پزشکان و بیماران، ۱۴۲۷ق، ص۱۴۴؛ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۵۹.
- ↑ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۶۰.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۹۸؛ فاضل لنکرانی، احکام پزشکان و بیماران، ۱۴۲۷ق، ص۱۴۴؛ صافی گلپایگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۶ش، ص۲۴۴؛ خرازی، «تغییر الجنسیة»، ص۲۵۹-۲۶۰؛ مؤمن قمی، «سخنی درباره تغییر جنسیت»، ص۱۰۶.
- ↑ کریمینیا، تغییر جنسیت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰.
- ↑ دلیر، تغییر جنسیت، آری یا نه؟، ۱۳۸۷ش، ص۶.
- ↑ دلیر، تغییر جنسیت، آری یا نه؟، ۱۳۸۷ش، ص۱.
سرچينې
- ابوشادی، انس عبدالفتاح، «التحول الجنسی بین الفقه و الطب و القانون»، مجلة الدرایة، شماره ۱۶، سال ۲۰۱۶م.
- امامی اهوازی، مصطفی، التحول الجنسی، دراسة فقهیة تبحث عن تغییر الجنس من ذکر لانثی و العکس، قم، دار التهذیب، ۱۴۴۲ق.
- بهجت، محمدتقی، استفتائات، قم، دفتر آیت الله محمدتقی بهجت، ۱۳۹۶ش.
- تبریزی، میرزا جواد، استفتائات جدید، قم، انتشارات سرور، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.
- تبریزی، میرزا جواد، فقه الاعذار الشرعیة و المسائل الطبیة، قم،دار الصدیقة الشهیدة، ۱۴۲۲ق.
- «تغییر جنسیت در ایران»، سایت خبری بیبی سی، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مه ۲۰۰۶م، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۱ش.
- جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسه دایرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۳۸۷ش.
- جناتی، محمدابراهیم، رساله توضیح المسائل (استفتائات)، قم، انصاریان، ۱۳۸۸ش.
- حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۲ق.
- خامنهای، سید علی، اجوبة الاستفتائات، کویت،دار النبأ، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- خرازی، سیدمحسن، «تغییر جنسیت»، فصلنامه فقه اهل بیت(ع)، شماره ۲۳، پاییز ۱۳۷۹ش.
- خمینی، سید روحالله، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، بیتا.
- خمینی، سید روحالله، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، استفتائات، قم، مؤسسة الخوئی الإسلامیة، بیتا.
- دلیر، محسن، تغییر جنسیت آری یا نه؟ (درس خارج فقه آیت الله دوزدوزانی تبریزی)، قم، آثار امین، ۱۳۹۳ش.
- «سازمان پزشکی قانونی: آمار زنان متقاضی تغییر جنسیت از مردان بیشتر است.»، سایت ایندیپندنت فارسی، تاریخ درج مطلب: ۱۸ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۳ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «سالانه بیش از ۲۷۰ ایرانی تغییر جنسیت میدهند/ ۵۶ درصد متقاضیان میخواهند زن شوند.»، سایت خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آذر ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۳ مرداد ۱۴۰۱ش.
- سبحانی، جعفر، «تغییر جنسیت از دیدگاه فقه اسلامی»، فصلنامه فقه اهل بیت(ع)، شماره ۶۹، بهار ۱۳۹۱ش.
- شیرازی، سیدصادق، المسائل الطبیة، قم، یاس الزهراء، چاپ دوم، ۱۴۲۸ق.
- صافی گلپایگانی، لطفالله، استفتائات پزشکی، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار آیتالله العظمی صافی گلپایگانی، ۱۳۹۶ش.
- علوی گرگانی، سید محمدعلی، استفتائات پزشکی، قم، انتشارات فقیه اهل بیت(ع)، ۱۳۹۵ش.
- «عمل تغییر جنسیت»، سایت پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آذر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۱ش.
- فاضل لنکرانی، محمد، احکام پزشکان و بیماران، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- فیاض، محمداسحاق، المسائل الطبیة، قم، بینا، بیجا.
- قاسمی، محمدعلی، دانشنامه فقه پزشکی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۳۹۵ش.
- کریمینیا، محمدمهدی، تغییر جنسیت، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(َع)، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- گلپایگانی، سید محمدرضا، ارشاد السائل، بیروت،دار الصفوة، ۱۴۱۳ق.
- مؤمن قمی، محمد، «سخنی درباره تغییر جنسیت»، فصلنامه فقه اهل بیت(ع)، شماره ۷، سال ۱۳۷۵ش.
- مؤمن قمی، محمد، کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق.
- محسنی، محمدآصف، الفقه و المسائل الطبیة، قم، انتشارات یاران، بیتا.
- مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، قم، انتشارات الهادی، ۱۳۸۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، احکام پزشکی، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- منتظری، حسینعلی، احکام پزشکی مطابق با فتاوای منتظری، تهران، انتشارات سایه، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.
- منتظری، حسینعلی، دراسات فی المکاسب المحرمة، قم، نشر تفکر، ۱۴۱۵ق.
- همسادی، فرحان و مصطفی بن محمد جبری شمس الدین، «حکم تحویل الجنس: دراسة تقویمیة فی ضوء مقاصد الشریعة»، الفقه و اصول الفقه، ۲۰۱۸م.
- »Transexual»، Oxford learner,s dictionaries، seen in: 16 July 2022.
- Bizic, Marta and others, Sex reassignment surgery, Medical youth, Jun 2015.