د نص په مقابل کې اجتهاد
دا مقاله د تدوین په حال کې ده!
د نَصّ په مقابل کې اجتهاد، د قرآن یا معصومینو پر صریح کلام باندې د مجتهد د ذاتي نظر مخکې کول. د شیعه فقیهانو او زیاتو اهل سنتو فقیهانوله نظره د نص پر وړاندې اجتهاد بدعت دی. البته ځینو اصحابو او یو شمېر اهل سنتو فقیهانو خپل نظر پر نص مخکې کړی دی. مثلا عمر بن خطاب د نص په وړاندې په اجتهاد سره، موقته واده او د حج متعه حرامه اعلان کړه. سید عبدالحسین شرف الدین (وفات ۱۳۷۷ق) په اَلنَّصُ و الْاِجتهاد کتاب کې د پېغمبر (ص) په زمانه او له هغه وروسته د خلفاوو، واکمنانو او د هغوي د ځینو خپلوانو له خوا پر نص باندې د اجتهاد د مخکې کولو خبر ورکړی دی.
تعریف او مقام
د نص په مقابل کې اجتهاد، د خدای یا پېغمبر (ص) یا نورو معصومانو د صریح او صفا حکم په وړاندې د مجتهد خپل ذاتي نظر او ظن مخکې کول او مقدم ګرځول تعریف شوی دی.[۱] «نص» هغه معتبر، صریح او ښکاره خبرې ته وایي چې تر یوې زیاته معنا ونه لري.[۲]
شیعه عالمان د نص پر وړاندې له اجتهاد سره مخالف دي. ناصر مکارم شیرایي باوري دی چې د نص په وړاندې د اجتهاد پراختیا د ټولو احکامو د خوندیتوب د تباهۍ سبب کیږي.[۳] میرزا حبیب الله خویي له نص سره مخالفت بدعت ګڼي.[۴] د وسائل الشیعه په سریزه کې د جواد شهرستاني په وینا، مجتهدان د نص په وړاندې په اجتهاد سره په اصل کې پېغمبر (ص) هم د ځان په شان مجتهد ګڼي چې په اجتهاد کې یې د خطا احتمال شته دی.[۵] سید محمد حسین طهراني په نص د شیعه تعبد او له نص څخه د اهل سنتو تېرېدل د شیعه او سني تر مینځ له اختلافي مسایلو ګڼلي دي.[۶]
د نص پر وړاندې له اجتهاد سره د فقیهانو د اکثریت مخالفت
شیعه[۷] او اهلسنت[۸] فقیهان د غوڅ دلیل په وړاندې اجتهاد باطل ګڼي. ځینو اصحابو او تابعانو هم هیڅکله د نص په وړاندې فقهي نظر نه دی ورکړی.[۹] د سني عالم ابن قیم جوزیه په وینا احمد بن حنبل به د نص په اساس فتوا ورکوله او د نص مخالف نظر به یې حتی له خلیفه ګانو هم نه مانه.[۱۰]
سره د دې ټولو، ځینو اهل سنتو فقیهانو کله کله خپل اجتهاد تر نصه مخکې کړی دی.[۱۱]مکارم شیرازي په هغوي کې له یوه نقل کوي چې که په سیاسیاتو او معاملاتو کې، که نص له مصلحت سره په ټکر کې و او یو ځای کول یې ممکن نه وو، نو کولی شو محصلت پر نص را مخکې کړو. البته زیاتره فقیهانو له دغه شان نظر سره مخالفت کړی دی.[۱۲]
د نص په وړاندې له اجتهاد سره د مخالفت دلیلونه
د نص په وړاندې د اجتهاد مخالفانو، پر عقل سربېره[۱۳]، د قرآن په ایتونو او د شیعه او اهل سنتو په روایتونو استدلال کړی دی:
- د تقلید مرجع جعفر سبحاني د حجرات سورې په لومړي ایت او د خدای او د هغه د رسول د امر په وړاندې د تسلیم په ضروري والي په استناد سره، د نص په وړاندې اجتهاد پر خدای او رسول مخکې کېدل ګڼلي دي.[۱۴]
- ناصر مکارم شیرازي د نساء سورې د ۶۵ ایت په تفسیر کې، هغه د خدای او د هغه د رسول د حکم د نص په وړاندې د هر ډول نظر ورکولو او اجتهاد مخالف ګڼي.[۱۵]
- د احزاب سورې په ۳۶ ایت کې مومنان د خدای او رسول الله (ص) د غوښتنې په وړاندې د مخالفت او د انتخاب حق نه لري او د هغوي په وړاندې هر نظر او اجتهاد حرام دی.[۱۶]
- د اهل سنتو په ځینو سرچینو کې په یو روایت کې راغلي دي چې د ثقیف قبیلې یو کس له دوهم خلیفه څخه د حج په باره کې یوه مساله وپوښتله. عمر د هغه ځواب ورکړ. هغه سړي وويل. له پېغمبره مې دا مساله وپوښتله، خو هغه بل ځواب راکړ. عمر خپه شو او وې ویل:«ولې له ما داسې پوښتنه کوې چې پېغمبر په هغه مساله کې نظر ورکړی دی؟»[۱۷]
د نص په وړاندې د صحابه و اجتهاد
د نص په وړاندې له اجتهاد سره د شیعه سني فقیهانو له مخالفت سره سره، ځینې موردونه راپور شوي چې یو شمېر صحابه و په ښکاره د نص په وړاندې فتوا ورکړې ده.[۱۸]د شیعه عالمانو له نظره، دوهم خلیفه له لومړیو کسانو دی چې د قرآن او د پېغمبر (ص) د نص په وړاندې یې اجتهاد کړی دی.[۱۹] ویل کیږي هغه د نص په مقابل کې لومړی اجتهاد د موقته واده او د حج د متعې په وړاندې وکړ او له خپل لوري یې هغه حرام کړل.[۲۰]
شرف الدین عاملي په النص والاجتهاد کتاب کې د نص په وړاندې ځینې اجتهادات نقل کړي دي. هغه د دغه کتاب په اوو څپرکو کې د پېغمبر په زمانه یا له هغه وروسته له خلیفه ګانو، واکمنانو او د هغوي د ځینو خپلوانو له خوا د نص په وړاندې سل اجتهاده راوړي دي.[۲۱] ځینې یې دا دي:
- د سقیفه بني ساعده پېښه
- د زید بن حارث له کوماندې سره مخالفت
- د اسامه له لښکر سره له یو ځای کېدو ډډه کول
- د فدک غصب
- د خالد بن ولید په امر د مالک بن نویره وژل کېدل
- د پېغمبر د حدیثونو له لیکلو منع
- د دوات او قلم په کیسه کې د پېغمبر له وصیت څخه مخنیوی
- په صلح حدیبیه اعتراض
- د پېغمبر (ص) په دې خبره اعتراض چې خدای منونکي جنتیان دي.
- د تمتع د حج نهي
- د موقته واده نهي
- د سهار په اذان کې بدعت
- په اذان او اقامت کې بدعت
- د تراویح لمونځ
- د اوبو د نیشتوالي په بڼه کې د لمانځه پرېښودل
- د مقام ابراهیم ځاي په ځای کول
- پر مړو له ژړا منعه
- شراب او حرموالی یې
- په سفر کې د پوره لمونځ کول
- په بني جذیمه قبیلې کې د خالد عامله وژله
د ویلو ده چې اهل سنتو فقیهانو د دغه اجتهادونو دفاع کړې ده.[۲۲]