د مالک بن نویره وژله
دا مقاله د تدوین په حال کې ده!
د مالک بن نُوَیْره وژله د ابوبکر د خلافت د وخت يوه پېښه ده چې پکې د پېغمبر (ص) یو صحابي مالک بن نویره د خالد بن ولید په لاس ووژل شول او د شیعه سني تر مینځ په یوې کلامي اختلافي مسالې بدل شو. شیعه د خالد په اخلاق انحراف په عقېدې او د دغه قتل په ارتکاب سره د صحابه و د عدالت په نظریې تنقید وکړ.د شیعه محققانو په وینا، مالک د ابوبکر خلافت مشروع نه ګاڼه له دې امله یې د زکات له ورکولو ډډه وکړه او همدا خبره د هغه د وژل کېدو پلمه شوه.
ځینو اهل سنتو لیکوالانو خالد بن ولید د عمل د توجیه لپاره مالک مرتد ګڼلی دی؛ خو شیعیانو او یو شمېر اهل سنتو د هغه په مسلمانۍ د ځینو اصحابو په ګواهۍ او د ابوبکر له خوا د مالک د دیې په ورکول کېدو په استدلال سره، د هغه د ارتداد انکار کړی دی؛ لکه څنګه چې عمر بن خطاب، خالد بن ولید د مالک د وژلو په جرم د قصاص او د هغه له مېرمنې سره د څملاستو په جرم د سنګسار مستحق ګاڼه، د دې په مقابل کې ابوبکر، خالد په خپل اجتهاد کې معذور وګاڼه.
مالک بن نویره د جاهلیت او اسلام په زمانه کې له اشرافو او بزرګانو څخه و چې د پېغمبر (ص) په ژوند کې مسلمان شو. د پېغمبر (ص) له وفاته وروسته مالک په ابوبکراعتراض وکړ چې ولې دې د پېغمبر (ص ) د وینا مطابق خلافت علي (ع) ته نه دی ورکړی.شیخ عباس قمي باوري دی چې مالک له اهل بیتو (ع) سره د مینې په وجه ووژل شو.
د مالک بن نویره د وژلې په موضوع ځینې کتابونه لیکل شوې دي چې د علي لباف کتاب «د مالک بن نویره د وژلې پېښه» له هغو څخه دی.
په کلامي بحثونو کې د واقعې اهمیت
د مالک بن نویره د قتل پېښه د فریقینو په نزد له یوې ننګوونکي کلامي مسالې څخه ده.[۱] د خالد بن ولید په لاس د مالک وژله او د مالک له ښځې سره د خالد بن ولید څملاستل په رِدّه جنګونو پورې اړونده یوه ډېره جنجالي پېښه ګڼلې شوې ده.[۲] شیعه څېړاندو په دغه تاریخي پېښه په استناد سره د اصحابو د عدالت په اړه د اهل سنت په نظریې نیوکه او تنقید کړی او باوري دي چې دغه نظریه د اصحابو د ځینو غلطو او ناوړه کارونو د توجیه لپاره جوړه شوې ده.[۳] د څلورمې پېړۍ د مورخ مَقْدِسی په وینا، د امامت له مسالې وروسته په رده جنګونو کې د مسلمانانو اختلاف څرګند شو؛ که څه هم ابوبکر باوري و چې له اهل رده سره باید جنګ وشي، خو مسلمانانو له هغه سره مخالفت وکړ.[۴]
شیعیانو او ځینو اهل سنتو د مالک ارتداد غلطه ادعا ګڼلې او هغه مسلمان ګڼي.[۵] د هغه په اسلام راوړلو د یو شمېر اصحابو ګواهي ورکول او د ابوبکر له خوا د مالک د دیې ادا کېدل او د مالک له مېرمنې د خالد د جدایۍ امر، د مالک په مسلمانۍ د هغوي ځینې دلایل دي؛[۶] سره له دې اهل سنت د هغه په مسلمانوالي کې یو شان نظر نه لري او ځینې هغه مرتد ګڼلی دی.[۷] محمد حسین هیکل د خالد د کړنو په توجیه سره په دې باور دی چې حکومت ته د هغه د ډېرو خدمتونو په وړاندې د مالک وژل او له ښځې سره یې همبستره کېدل ډېره معمولي مساله ده.[۸]
مالک بن نویره
اصلي مقاله: مالک بن نویره
مالک بن نُوَیرة بن جَمْرَة تَمیمي د خدای د رسول (ص) له اصحابو او د جاهلیت او اسلام د زمانې له اشرافو او مخورو کسانو څخه و.[۹] مالک شاعر و او شعري دیوان یې درلود.[۱۰] هغه پېغمبر (ص) ته ورغی او مسلمان شو.[۱۱] پېغمبر هغه، د هغه په قبیله کې خپل استازی وټاکه چې له هغوی زکات واخلي.[۱۲]
په څوارلسمه پېړۍ کې د شیعه محدث شیخ عباس قمي په وینا، مالک بن نویره له اهل بیتو (ع) سره د مینې په وجه ووژل شو.[۱۳] د فضل بن شاذان د نقل مطابق، د پېغمبر (ص) له رحلته وروسته، مالک بن نویره مدینې ته راغلی او چې وې لیدل ابوبکر خلیفه شوی په هغه یې اعتراض وکړ چې ولې یې د پېغمبر (ص) د وینا مطابق خلافت امام علي (ع) ته نه دی ورکړی.[۱۴]
په رده جنګونو کې د مالک وژله
د شیعه تاریخ څېړاندو علامه امیني [۱۵] او رسول جعفریان [۱۶] په وینا بې له کوم شکه مالک بن نویره د خالد بن ولید د اخلاقي بې لارۍ په وجه ووژل شو. مالک د ابوبکر حکومت ته له زکات ورکولو ډډه وکړه او هغه یې په خپل قام کې وېشه.[۱۷] د النص و الاجتهاد د کتاب سید عبدالحسین شرف الدین په وینا، مالک په دې وجه چې د ابوبکر د خلافت په مشروعیت او هغه ته په زکات ورکولو کې یې شک درلود، هغه ته له زکات ورکولو ډډه کوله.[۱۸]
خالد بن ولید د ابوبکر په امر، د مالک او د هغه د قبیلې له ارتداد سره د مقابلې لپاره، په بُطاح سیمه کې دهغوي لور ته ورغی.[۱۹] ابوبکر امر کړی و چې د جنګ له پېله مخکې په لمانځه د هغوي پابندي ولیدل شي چې د هغوي له ارتداده ډاډ حاصل شي.[۲۰] مالک چې خپل لور ته د خالد له ورتګه خبر شو، د خپل روغ نیت د ښودولو او د دې خیال د مخنیوي لپاره چې ګڼي هغوي لښکر تیار کړی، د خپلې قبیلې خلک خواره واره کړل چې خالد ګمان ونه کړي هغوي جنګ ته سنبال شوې دي.[۲۱] ځینو انصارو چې کله ولیدل مالک او قبیله یې لمونځ کوي، له خالد بن ولید سره مخالفت وکړ، خو خالد یې خبرې ته کوم پام ونه کړ.[۲۲]
مالک د دې لپاره چې ثابته کړي مرتد شوی نه دی، له خپلې مېرمنې ام تمیم سره خالد ته ورغی، خو خالد د هغه د مېرمنې په لیدلو سره چې ښایسته ښځه وه، مالک وواژه او هماغه شپه یې د مالک له مېرمنې سره چې د مېړه د وفات په عده کې وه همبستري وکړه.[۲۳] د دریمې پېړۍ د مورخ یعقوبي په راپور خالد د ام تمیم په لیدلو سره د دې جملې په ویلو سره چې « په خدای قسم هغه څه چې په واک کې یې لرې، بې ستا له وژلو یې نه شم حاصلولی» مالک وواژه.[۲۴] د دوهمې هجري پېړۍ د مورخ واقدي په راپور، خالد له ډېرې مودې په ام تمیم فکر کاوه. مالک هم د ځان له وژل کېدو مخکې د خالد محرک د خپلې مېرمنې ښایست بیان کړی و.[۲۵] د هغه وژله د ۱۱ قمري کاله له پېښو ګڼل شوې ده.[۲۶]
د مالک په وژله د اصحابو اعتراض
د خالد د شرعې خلاف کارونه د ځینو اصحابو لکه ابوقَتادَه انصاري او عبدالله بن عمر د اعتراض سبب شول.[۲۷] وروسته له دې چې د خالد د لښکر راپور مدینې ته ورسېد عمر بن خطاب د خالد د خلاف شرع کارونو په اړه له ابوبکر سره خبرې وکړې او ترې یې وغوښتل چې خالد له کوماندې لرې کړي.[۲۸] عمر بن خطاب، خالد بن ولید د مالک د وژلوپه وجه د قصاص او له مېرمنې سره یې د څملاستلو په وجه د سنګسار مستحق ګاڼه.[۲۹] خو ابوبکر د عمر د غوښتنې په ردولو سره، خالد په خپل اجتهاد کې معذور وګاڼه.[۳۰] او هغه یې د خدای تعالی یوه توره وبلله چې د خدای پر دښمنانو راوېستل شوې ده.[۳۱]
وروسته له دې چې د مالک ورور مُتَمِّم بن نویره، د خپل ورور د قصاص په غرض ابوبکر ته ورغی، ابوبکر امر وکړ چې د مالک دیه له بیت الماله ورکړې شي.[۳۲] همداراز هغه خالد ته امر وکړ چې د مالک له مېرمنې جدا شي، خو خالد هیڅکله د ابوبکر دغه امر ونه مانه.[۳۳] د مصري تاریخ څېړاندي محمد حسین هیکل په وینا، له دې امله چې ابوبکر په خپل حکومت کې خالد ته اړتیا لرله له هغه یې پرله پسې کارونه اخستل.[۳۴] خو عمر د هغه خطا هېره نه کړه او له همدې امله وه چې د ابوبکر له وفاته وروسته چې په خپله خلیفه شو، خالد یې د لښکر له کوماندې لرې کړ.[۳۵]
مونوګراف
ځینې کتابونه چې د مالک بن نویره د وژل کېدو په اړه لیکل شوي دا دي:
- «ماجرای قتل مالک بن نویره» د علی لَبّاف؛ په هڅه. دا کتاب چې مطالب یې د سید مرتضی عسکري له اثارو اخستل شوي، په ۱۳۹۱ ل کال کې د منیر خپرنځي له خوا په تهران کې چاپ شوی دی.[۳۶]
- «پژوهشی در حیات سیاسی و مبارزاتی مالک بن نویره» په قلم د حسن علیپوروحید؛ دا کتاب د اسلامي انتشاراتو دفتر په ۱۳۹۵ل کال کې په ۶۸۵ مخونو کې چاپ کړید ی.[۳۷]
- «مالک بن نویره» د حسن علیپوروحید بل کتاب؛ لیکوال په دې کتاب کې د مالک پېښه د اهل سنتو له سرچینو په تحلیلي نظر سره جاجولې ده.[۳۸] دا کتاب دلیل ما انتشاراتو، په ۱۴۰۲ ل کال کې په ۶۱۶ مخونو کې چاپ کړی دی.[۳۹]