د کربلا اسیران
د کربلا اسیران، د شیعیانو د څلورم امام سجاد(ع) او حضرت بي بي زینب په شان د کربلا له پېښې پاتې کسان وو چې د عمر بن سعد لښکر اسیران کړل. دغه اسیران د عمر بن سعد په امر د محرم په یوولسمه شپه په کربلا کې وساتل شول او د یوولسم محرم له ماسپښین وروسته د عبیدالله بن زیاد په نزد کوفې ته بوتلل شول. ابن زیاد دغه اسیران په بې پردې او بې حجابه سپرلیو باندې او له یو شمېر کسانو لکه شمر او طارق بن مخفر سره په شام کې د یزید بن معاویه دربار ته ولېږل. هغه پکې د ځینو کسانو لکه امام سجاد(ع) لاسونه او پښې په زنځیرونو تړلې وې.
امام سجاد(ع) او بي بي زینب(س) د اسارت په وخت په خپلو خبرو سره له خپلو کارونو او جنایتونو د ځینو خلکو او د یو قول په اساس د یزید (که څه هم په ظاهره) د پښېمانۍ او روحي بدلون سبب شول.
د شیخ مفید، شیخ طوسي او محدث نوري په شان عالمان په دې باور دي چې د کربلا اسیران له ازادۍ وروسته مدینې ته ستانه شول، نه کربلا ته. خو په لهوف کې د سید ابن طاووس په قول د اسیرانو کاروان کربلا ته ستون شو.
د اسارت پېل
د عاشورا له پېښې وروسته د عمر بن سعد د لښکر پاتې کسانو خپل مړي د محرم په یوولسمه ښخ کړل او د امام حسین(ع) اهل بیت او د کربلا د شیهدانو پاتې کسان یې کوفې ته بوتلل.[۱]
د عمر بن سعد مامورانو د اهل بیتو ښځې د شهیدانو د تنو له څنګه تېرې کړې. د امام حسین(ع) د کورنۍ ښځو په دغه حال کې ژړا کوله او مخونه یې وهل، لکه چې له قرة بن قیسه نقل شوي، حضرت زینب(س) چې کله د خپل ورور امام حسین(ع) د تنې له څنګه تېرېده، له ډېره غمه یې داسې ټکي وویل چې دوست او دښمن یې وژړاوه.[۲]
د اسیرانو شمېر او نومونه یې
همداراز ووینئ: د عاشورا پېښه (د احصاییه له نظره)
د امام حسین(ع) د اصحابو د پاتې کسانو او د کربلا د اسیرانو د شمېر او نومونو په اړه د مورخانو راپورونه مختلف دي. د اسیرو سړو شمېر څلور، پینځه، لس او دولس راپور شوی. د ښځو اسیرانو شمېر څلور، شپږ او شل کسان نقل شوی دی.[۳] ځینو د اسیرانو شمېر تر ۲۵ ذکر کړی دی.[۴] پر دې اساس ویل شوي چې د کربلا د اسیرانو د شمېر په اړه کره خبره نه شو کولی.[۵]
د ځينو نارینه اسیرانو شمېر چې په سرچینو کې ذکر شوی دا دی:
امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، د امام حسین(ع) دوه زامن محمد و عمر، د امام حسن زوی زید او لمسی یې محمد[۶] حسن مثنی چې د ټپونو په وجه په جنګ کې بېهوشه شوی و.[۷] قاسم بن عبدالله بن جعفر، قاسم بن محمد بن جعفر، محمد بن عقیل.[۸] په تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء کې د اولسو نارینه و نومونه د کربلا د اسرانو او پاتې کسانو په توګه ذکر شوې دي.[۹]
د اسیرو ښځو نومونه په دې ډول دي: حضرت زینب، فاطمه او ام کلثوم[۱۰] ورقیه[۱۱] چې د امام علی(ع) لوڼه وې، رباب د امام حسین(ع)مېرمن[۱۲] او فاطمه د امام حسن(ع) لور،[۱۳] د امام حسین(ع) څلور لوڼه چې نومونه یې دي: سکینه، فاطمه، رقیه او زینب.[۱۴]
پر بني هاشمو سربېره په کربلا کې د غېر بني هاشمو پاتې کسانو نومونه دا دي: مُرَقّع بن ثُمامة اسدی، سَوّار بن عُمَیْر جابری، عمرو بن عبدالله جُندَعی، عُقْبة بن سَمعان غلام رباب، ضَحّاک بن عبدالله مشرقی،[یادداشت ۱] مسلم بن رباح و غلام عبدالرحمن بن عبد ربّه انصاری.[۱۵] په غیر بني هاشمو کسانو کې، سوّار بن عمیر، عقبه، مسلم بن رباح او غلام عبدالرحمن بن عبد ربه د کربلا په اسیرانو کې ګڼل کیږي.[۱۶]
د اسیرانو د تګ لاره
کوفې ته ننوتل
د هغه څه په اساس چې ابن ابی الحدید د نهج البلاغې په شرحې کې لیکلي، د کربلا اسیران په بې کجاوو او بې کتو سپرلیو سپاره کوفې ته بوتلل شول او خلک یې تماشې ته ودرېدل او په عین حال کې د کوفې ښځو د اسیرانو په لیدلو ژړا کوله.[۱۷]
ویل شوې چې کوفې ته د اسیرانو د ورتګ د وخت په اړه په زړو سرچینو کې جوت راپور نه دی راغلی؛[۱۸] خو له شیخ مفیده د یو عبارت له مخې،[۱۹] ویلی شو چې کوفې ته د کربلا د اسیرانو د ورتګ نېټه د محرم دولسمه وه.[۲۰]
د عمر سعد مامورانو، د کوفې له کوڅو د اسیرانو له تېرولو وروسته، هغوي د عبیدالله بن زیاد ماڼۍ ته دننه کړل. د حضرت زینب او عبیدالله تر مینځ د تندو خبرو راپور راغلی دی.[۲۱] د حضرت زینب(س) مشهوره جمله «ما رَأیْتُ اِلّا جَمیلاً؛ بې له ښکلا مې بل څه ونه لیدل» په همدې دربار پورې اړوند ده. همداراز عبیدالله د حضرت سجاد(ع) د وژلو امر وکړ، خو د حضرت زینب(س) له اعتراض او د امام سجاد(ع) له تندو خبرو وروسته د هغه له وژلو تېر شو.[۲۲]
د شام لاره
عبیدالله بن زیاد یوه ډله منجمله شمر او طارق بن مُحَفِّز د کربلا له اسیرانو سره شام ته ولېږل.[۲۳] د راپورونو له مخې زحر بن قیس هم له هغوي سره و.[۲۴] له کوفې تر شامه د اسیرانو د تګ لاره کره نه ده معلومه؛ ځینې په دې باور دي چې امام حسین(ع) ته منسوبو ځایونو ته په پام سره، د کربلا د اسیرانو د حرکت لاره په ګوته کولی شو؛ منجمله په دمشق[۲۵] کې مقام راس الحسین او مقام امام زین العابدین په دمشق کې.[۲۶] د حِمص،[۲۷] حماء،[۲۸] بعلبعک،[۲۹] حَجَر[۳۰] و طُرح.[۳۱] مقامونه.
د امام حسین(ع) په دایرة المعارف کې راغلي دي چې په هغه زمانه کې د کوفې او شام په مینځ کې درې اصلي لارې(د بادیه لاره د فرات د څنګ لاره، او د دجلې د څنګ لاره) وه چې هرې یوې یې بیا ډېرې اړخیزې لارې لرلې.[۳۲] د دغه دایرة المعارف لیکوالان باوري دي چې د روښانه او قطعي دلایلو د نشتون په وجه په دې اړه غوڅه خبره نه شو کولی؛ خو د نښو او قراینو په لیدلو سره په زیات احتمال له کوفې شام ته د اسیرانو د تګ لاره بادیه لاره وه.[۳۳]
د ځینو راپورونو لکه د طبري تاریخ، شیخ مفید، او تاریخ دمشق د راپورونو له مخې د امام حسین (ع) سر او د شهیدانو سرونه شام ته ولېږل شول او بیا یې اسیران واستول؛ خو د نورو راپورونو له مخې د شیهدانو سرونه له اسیرانو سره یو ځای شام ته واستول شول.[۳۴]
د مامورانو چلند
د ابن اعثم او خوارزمي په نقل د عبیدالله بن زیاد مامورانو د کربلا اسیران له کوفې تر شامه په بې پردې سپرلیو ښار په ښار او کور په کور وګرځول، داسې چې د ترک او دیلم (کافرانو) اسیران به بیول کېدل.[۳۵] شیخ مفید یو روایت نقل کړی چې پر اساس یې امام سجاد(ع) په زولنو او زنځیرونو کې د اسیرانو په مینځ کې لیدل شوی دی.[۳۶]
امام سجاد(ع) ته په منسوبو روایتونو کې، د ابن زیاد د مامورانو چلند داسې نقل شوی دی: علي بن حسین(ع) یې په یو ډنګر او ګوډ اوښ چې کجاوه یې لرګینه او بې له کومې کتې یا زیر انداز وه، سپور کړی دی؛ په داسې حال کې چې د امام حسین(ع) سر یې په نیزې، ښځې په سر پسې شاته، او نېزې د هغوي ګېر چاپېره وې که په هغوي کې به د یو له سترګو اوښکې بهېدې په نېزه به یې په سر وهل تر هغه وخته چې شام ته ورسېدل.[۳۷]
په شام کې د اسیرانو شتون
شام ته د اسرانو د ورتګ د پېښو، له هغوي سره د سلوک، د هغوي د استوګن ځای او د ځینو اسیرانو د خطبه لولستلو په اړه په تاریخي سرچینو کې ځینې راپورونه موجود دي. د دغه راپورونو له مخې، شام ته د شهیدانو د سرونو رسېدل د صفر په لومړۍ نېټه وو.[۳۸] په دې ورځ، یې اسیران له «توما» یا «ساعات» دروازې ښار ته ننباسل او د سهل بن سعد په قول، ښار د یزید په حکم په بې سارې توګه سینګار او ښکلې کړی شوی و. ( فصارت بحیث لم تر عین مثلها)[۳۹] او پینځه لکه کسانو په داسې حال کې چې نوې جامې اغوستې، ډولونه، طبلې، تمبلونه او شپېلۍ یې وهلې د اسیرانو تماشې ته راغلې وو.[۴۰] د ځینو سرچینو په وینا درې ورځې یې اسیران له ښاره بهر او د دروازو شاته ایسار کړل چې ښار ښایسته او سنبال کړي.[۴۱]
ښار ته د اسیرانو له ورتګه وروسته یې هغوي د جامع اموي جومات په دروازه په یوه ډپه ودرول.[۴۲] نن سبا په دې جومات کې، د جومات د اصلي محراب او منبر مخې ته د کاڼو او لرګینو جنګلو جوړ یو ځای دی چې د کربلا د اسیرانو د استقرار په ځای مشهور دی.[۴۳]
په شام کې د امام حسین(ع) د اهل بیتو شتون، ځینو سرچینو دوه ورځې[۴۴] او په بې چته خرابې کې چې د شام په خرابې مشهور ده، ګڼلی دی.[۴۵] شیخ مفید وايي چې اسیران د یزید ماڼۍ ته نزدې په یو کور کې پراته وو.[۴۶] په شام کې د اسیرانو د استوګنې د مودې په اړه مشهور قول[۴۷] درې ورځې دی، خو اوه ورځې [۴۸] او یوه میاشته هم نقل شوی دی.[۴۹] په شام کې د کربلا د اسیرانو په باره کې ځینې تاریخي راپورونه دا دي:
د یزید ماڼۍ ته د اسیرانو ورتګ: شام ته د کربلا د اسیرانو له ورتګه وروسته، زَحر بن قَیس او یا شمر بن ذیالجوشن[۵۰] د کربلا د پېښې جزییات یزید ته ورسول.[۵۱] یزید د راپور له اورېدو وروسته، امر وکړ چې ماڼۍ سینګار کړئ، د شام مشران راوغواړئ او اسیران ماڼۍ ته داخل کړئ.[۵۲] راپورونه وایي چې اسیران په داسې حال کې د یزید دربار ته بوتلل شول چې په پړو له یو بل سره تړلې وو.[۵۳] په دې وخت کې د امام حسین(ع) لور فاطمه وویل: ای یزیده! نه ښایي چې د خدای د رسول(ص) لوڼه اسیرې وي؟ په دې وخت کې حاضرو کسانو او د یزید د کور خلکو وژړل.[۵۴]
د اسیرانو په شتون کې د امام(ع) له سپیڅلي سر سره د یزید سلوک: یزید د اسیرانو په مخکې د امام حسین(ع) سر د سرو زرو په لوښي کې ايښی[۵۵] په چوکې سره یې هغه واهه.[۵۶] د ابن اثیر په راپور کله چې د امام حسین(ع) لوڼو سکینه او فاطمه دا کار ولیده، دومره فریاد یې وکړ چې د یزید ښځې او د معاویه بن ابي سفیان لوڼې هم په ژړا شوې.[۵۷] له امام رضا(ع) د یو روایت له مخې چې شیخ صدوق نقل کړی، یزید د امام حسین(ع) سر په یو تشت کې کېښود اولپاسه یې پرې د ډوډۍ مېز کېښود. بیا یې له ملګرو سره ډوډۍ خوړل پېل کړل او بیا یې د شطرنج د لوبې میز د هغه تشت (مجمې) لپاسه کېښود او له ملګرو سره په شطرنج لګیا شو. ویل شوي هغه په داسې حال کې چې لوبه یې ګټله د شرابو جام یې په لاس او څښلو یې او په جام کې پاتې شراب به یې د هغه تشت په خوا کې چې د امام حسین(ع) سر پکې و په ځمکه تویول.[۵۸] سیکنه(س) د یزید په اړه ویلي دي: په خدای قسم تر یزیده زیات کافر، ظالم او سخت زړی انسان مې نه دی لیدلی چې زما د پلار سر ته یې چې په جوړ کړي محفل کې یې ایښی و کتل او شعرونه یې ویل:[۵۹]
د حاضرو کسانو اعتراض: ځینو موجود کسانو په محفل کې د یزید په دغه کار اعتراض وکړ؛ منجمله د مروان بن حکم ورور یحیی بن حکم چې یزید په سینه په سوک ووهلو.[۶۰] اَبوبَرْزه اَسْلَمي هم اعتراض وکړ او د یزید په امر له محفله وشړل شو.[۶۱]
د اسیرانو خطبه ویل
کربلا ته د اسیرانو له ورتګه وروسته، امام سجاد(ع)[۶۲] او بي بي زینیب له خلکو سره خبرې وکړې او د ځینو تاریخي سرچینو په قول کوفیان یې د عاشورا په پېښه کې له امام حسین(ع) سره د نه ملګرتیا په وجه ملامته کړل.[۶۳] معاصر مورخ سید جعفر شهیدي د حکومت د مامورانو په سخت زړه توب او له هغوي د کوفیانو وېرې ته په پام سره د دغه شان خبرو منل او په کوفې کې خطبې ورکول ګران ګڼلي دي.[۶۴] ځینې خطبې بیا د امام حسین(ع) لور فاطمه صغری[۶۵] او د امام علي(ع) لور ام کلثوم ته منسوبې دي.[۶۶]
امام سجاد(ع) او حضرت زینب(س)، په شام کې هم خطبې ورکړې. دغه خطبې، د امام حسین(ع) په اهل بیتو د ظلم په باره کې د یزید غندنه او په ښارونو کې د هغوي ګرځول،[۶۷] او همداراز د پېغمبر(ص) او امام علي(ع) د اهل بیتو د فضائلو بیان هم راپور شوي دي.[۶۸] دغه خبرې په شام کې د امام سجاد(ع) خطبې او حضرت زینب په خطبو مشهورې دي.[۶۹]
له شامه ستنېدل
د لا معلوماتو لپاره وګورئ: حسیني اربعین
مدینې یا کربلا ته له شامه د کربلا د اسیرانو د ستنېدو په اړه او فرضا که هغوي کربلا ته ستانه شوې وي، د هغه په کره وخت کې( دا چې لومړۍ اربعین او څلویښتي وه او که دوهمه یا بل وخت) د نظر اختلاف موجود دی.[۷۰]
شیخ مفید،[۷۱] شیخ طوسي[۷۲] او کفعمي[۷۳] ویلي چې د اهل بیتو(ع) کاروان له شامه له ستنېدو وروسته، مدینې ته تللی نه کربلا ته. محدث نوري،[۷۴] شیخ عباس قمي[۷۵] او مرتضی مطهري[۷۶] هم په لومړۍ څلویښتۍ کربلا ته د اسیرانو له ستنېدو سره مخالفت کړی دی.
سید ابن طاووس په الاقبال کتاب کې، د څلویښتۍ په ورځ کربلا او مدینې ته د اسیرانو ستنېدل دواړه لرې خبره ګڼلې ده؛ ځکه چې کربلا یا مدینې ته د هغوي ستنېدو تر څلویښتو ورځو زیات وخت اخستی دی. د هغه له نظره که څه هم ممکنه ده اسیران کربلا ته تللي وي خو د څلویښتۍ په ورځ نه وو.[۷۷] سره له دې سید ابن طاووس په لهوف کې نقل کړې چې کله چې د کربلا اسیران له شامه د ستنېدو په وخت عراق ته ورسیدل، لارښود ته یې وویل چې « مونږ د کربلا له لارې بوځه» نو کله چې وژنتون ته ورسېدل، جابر بن عبدالله انصاري او ځینې نور بني هاشم یې ولیدل او په ژړا او غم سره یې د عزادارۍ مجلس جوړ کړل او څو ورځې پس مدینې ټه ستانه شول.[۷۸] سید ابن طاووس کربلا ته د رسیدو تاریخ نه دی ذکر کړی. سید محمدعلی قاضی طباطبایی (۱۲۹۳-۱۳۵۸ل) هم د حضرت سید الشهداء(ع) د څلویښتۍ په اړه په تحقیقاتي کتاب کې کربلا ته د اسیرانو ستنېدل ثابت کړي دي.[۷۹] په حماسه حسیني کتاب کې د مطهري په وینا، کربلا ته د اسیرانو ستنېدل یوازې د سید ابن طاووس په لهوف کې راغلي او په بل هیڅ کتاب کې نیشته.[۸۰]
د سید ابن طاووس په نقل، کله چې د اهل بیتو کاروان، مدینې ته نزدې شو او له ښاره بهر یې خیمې ولګولې، بشیر بن حذلم د امام سجاد(ع) په امر مدینې ټه لاړ او د مسجد النبي تر څنګ یې په ژړا ځینې شعرونه وویل او خلک یې د امام حسین(ع) له شهادته خبر کړل او مدینې ته د یې د امام سجاد(ع) او د امام حسین د اهل بیتو ورتګ اعلان کړل.[۸۱] سید ابن طاووس هغه ورځ د پېغمبر(ص) له وفاته وروسته د مسلمانانو لپاره تر ټولو ترخه ورځ بللې او نقل کړې یې دي چې د مدینې ټولې ښځې له کوره راووتې، فریادونه یې کول، او د هغه ورځې په شان یوه ورځ هم سړي او ښځې په دومره ژړا نه دي لیدل شوې.[۸۲]
د امام حسین(ع) د دایرة المعارف د لیکوال په وینا، د امام حسین(ع) حرکت له مدینې پیل او په مدینې ختم شو. او لږ تر لږه لاره چې هغوي په دې موده کې ووهله( که فرض کړو چې تر ټولو په لنډه لار به تللې او په واپسې کې کربلا ته نه وي تللې) ۴۱۰۰ کلومیټره وه: ۴۳۱ کلومیټره له مدینې مکې،۱۴۴۷ کلومیټره له مکې کربلا،۷۰ کلومیټره له کربلا کوفې، ۹۳۲ کلومیټره له کوفې دمشق او ۱۲۲۹ کلومیټره له دمشقه مدینې ته.[۸۳]
لیکنې
- اسیران و جانبازان کربلا، لیک د محمد مظفري او سعید جمشیدي، قم، فراز اندیشه چاپخونه، ۱۳۸۳ل.
اړونده لیکنه
فوټ نوټ
- ↑ طبری، تاریخالأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۵-۴۵۶.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۴؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۶.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۲۰۴.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۴۱۷ق، ص۴۹.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۲۰۴.
- ↑ قاضی نعمان، شرح الاخبار، موسسه نشرالاسلامی، ج۳، ص۱۹۸-۱۹۹؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۸۵ق، ص۷۹؛ ابن سعد، ترجمة الحسین و مقتله، ۱۴۰۸ق، ص۱۸۷.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۲۰۵.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۲۰۶.
- ↑ وګورئ: گروهی از تاریخپژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۹۷ و ۴۹۸.
- ↑ بیضون، موسوعة کربلاء، بیروت، ج۱، ص۵۲۸.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۴، ص۲۵۵.
- ↑ ریشهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۲۸۳.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۷۰، ص۲۶۱.
- ↑ ابن شداد، الاعلاق الخطیره، ۲۰۰۶م، ص۴۸-۵۰.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۲۱۴-۲۱۷.
- ↑ گروهی از تاریخپژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۹۸؛ محمدی ریشهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۲۱۴-۲۱۷.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص۲۳۶.
- ↑ گروهی از تاریخپژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۳۹.
- ↑ شیخ مفید، ارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۴.
- ↑ گروهی از تاریخپژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۳۹.
- ↑ وګورئ: مفید، ارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۵-۱۱۶؛ طبری، تاریخ، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص.۴۵۷.
- ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۲۳، خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۳۶۷ق، ج۲، ص۴۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۴۱۶.
- ↑ دینوری، اخبارالطوال، ۱۴۲۱ق، ص۳۸۴-۳۸۵.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۳۰۴؛ نعیمی، الدارس فی تاریخ مدارس، ۱۳۶۷ق، فهرست جایها.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۳۰۴؛ نعیمی، الدارس فی تاریخ مدارس، ۱۳۶۷ق، فهرست جایها.
- ↑ ابنشهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۸۲.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۸۲.
- ↑ مهاجر، کارون غم، ۱۳۹۰ش، ص۳۶-۳۸.
- ↑ ابن شداد، الاعلاق الخطیره، ۲۰۰۶م، ص۱۷۸.
- ↑ مهاجر، کاروان غم، ۱۳۹۰ش، ص۳۰.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۲۲۶-۲۲۸.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۲۳۴.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۲۲۵.
- ↑ ابن اعثم، کتاب الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۲۷؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۳۶۷ق، ج۲، ص۵۵-۵۶.
- ↑ شیخ مفید، امالی، ۱۴۰۳ق، ص۳۲۱.
- ↑ سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۸۹.
- ↑ ابوریحان بیرونی، آثار الباقیة، ۱۳۸۶ش، ص۵۲۷.
- ↑ شیخ صدوق، امالی، ۱۴۱۷ق، مجلس ۳۱، ص۲۳۰.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم، ۱۳۷۴ق، ص۲۴۲.
- ↑ قمی، نفس المهموم، المکتبة الحیدریة، ص۳۹۴.
- ↑ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۲۹-۱۳۰.
- ↑ «محل حضور اسرای کربلا در مسجد اموی»، خبرگزاری بین المللی قرآن.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۳۳۹.
- ↑ شیخ صدوق، امالی، ۱۴۱۷ق، مجلس ۳۱، ص۲۳۱، ح۴.
- ↑ شیخ مفید، ارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۲.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵ ص۴۶۲؛ خوارزمی، مقتل، ۱۳۶۷ق، ج۲، ص۷۴. ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۳۹۸ق، ج۸، ص۱۹۵؛ ابن سعد، ترجمه الحسین و مقتله، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۸۳.
- ↑ طبری، کامل بهایی، ۱۳۳۴ق، ج۲، ص۳۰۲.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۱۰۱.
- ↑ قمی، نفس المهموم، المکتبة الحیدریة، ص۳۹۶.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۶۰.
- ↑ طبری، تاریخ الامم والملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۶۱.
- ↑ ابن طاووس، الملهوف، ۱۴۱۷ق، ص۲۱۳.
- ↑ ابن نما، مثیر الاحزان، ۱۴۰۶ق، ص۹۹.
- ↑ خوارزمی، مقتل، ۱۳۶۷ق، ج۲، ص۶۴.
- ↑ یعقوبی، تاریخ، دار صادر، ج۲، ص۶۴.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵۷۷.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۵، ح۵۰.
- ↑ قمی، نفس المهموم المکتبة الحیدریة، ص۳۹۶.
- ↑ طبری، تاریخ الامم والملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۶۵.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف،۱۴۱۷ق، ج۳، ص۴۱۶.
- ↑ ابننما، مثیر الاحزان، ۱۴۰۶ق، ص۸۹-۹۰.
- ↑ ابن طیفور، بلاغات النساء، ۱۳۷۸ش، ص۲۶.
- ↑ شهیدی، زندگانی علی ابن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۵۷.
- ↑ طبرسی، احتجاج، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۴۰-۱۰۸.
- ↑ ابن طاووس، الملهوف، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۸.
- ↑ ابن طاووس، الملهوف، ۱۴۱۷ق، ص۲۱۳-۲۱۸.
- ↑ ربانی گلپایگانی، «افشاگری امام سجاد در قیام کربلا (۲)»، ص۱۱۹.
- ↑ ابننما، مثیر الاحزان، ۱۴۰۶ق، ص۸۹-۹۰؛ ابن طیفور، بلاغات النساء، ۱۳۷۸ش، ص۲۶.
- ↑ وګورئ: محمدی ریشهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸، ج۸، ص۳۹۳.
- ↑ شیخ مفید، مسار الشیعه، ۱۴۱۳ق، ص۴۶.
- ↑ طوسى، مصباح المتهجّد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۸۷.
- ↑ کفعمی، المصباح للکفعمی، ۱۴۰۵ق، ص۵۱۰.
- ↑ محدث نوری، لؤلؤ و مرجان، ۱۴۲۰ق، ص۲۰۸ـ۲۰۹.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۲ش، ص۵۲۴ -۵۲۵.
- ↑ مطهری، حماسه حسینی، صدرا، ج۱، ص۷۱.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۱۰۰و۱۰۱.
- ↑ سید بن طاووس، لهوف، ۱۴۱۵ق، ص۲۲۵و۲۲۶.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین، ۱۳۸۳ش، ص۶۰۸.
- ↑ مطهری، حماسه حسینی، صدرا، ج۱، ص۷۱.
- ↑ سید ابن طاووس، لهوف، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۶-۲۲۷.
- ↑ سید ابن طاووس، لهوف، ۱۴۱۵ق، ص۲۲۷.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸، ج۸، ص۲۳۵.
سرچينې
- ابن ابی الحدید، عزالدین عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ ۲، قم، منشورات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
- ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، تحیق علی شیری، بیروت، دراالاضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابن سعد، «ترجمة الحسین و مقتله»، تحقیق سید عبدالعزیز طباطبایی، فصلنامه تراثنا، سال سوم، شماره ۱۰، ۱۴۰۸ق.
- ابن شداد، محمد بن علی، الاعلاق الخطیره فی ذکر امراء الجزیره، دمشق، بینا، ۲۰۰۶م.
- ابن شهرآشوب، محمد بن علی مازندرانی، مناقب آل أبیطالب علیهم السلام، علامه، قم، ۱۳۷۹ق.
- ابن طیفور، ابوالفضل بن ابیطاهر، بلاغات النساء، قم، مکتبه الحیدریه ، ۱۳۷۸ش.
- ابن عساکر، علی بن حسن بن هبه الله، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۱ق.
- ابن عساکر، علی بن حسن بن هبه الله، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، تحقیق علی شیری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن کثیر، اسماعیلبن عمر، البدایه و النهایه، محقق: خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، ۱۳۹۸ق.
- ابن نما، جعفر بن محمد، مثیر الاحزان، قم، مدرسه امام المهدی(عج)، ۱۴۰۶ق.
- ابو ریحان بیرونی، محمد بن احمد، آثار الباقیه، مترجم دانا سرشت، اکبر، تهران، امیر کبیر، ۱۳۸۶ش.
- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، قم، مؤسسه دارالکتاب، ۱۳۸۵ق.
- ابومخنف، لوط بن يحيى، وقعة الطف، قم، نشر جامعه مدرسين، چاپ: سوم، ۱۴۱۷ق.
- بلاذری، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار وریاض زرلکی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
- بیضون، لبیب، موسوعة كربلاء، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیتا.
- تمیمی مغربی، ابوحنیفه نعمان بن محمد، شرح الأخبار فی فضائل الائمة الاطهار، تحقیق سید محمد حسینی جلالی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی تا.
- خوارزمی، موفق بن احمد مکی، مقتل الحسین، تحقیق محمد سماوی، نجف، مطبعة الزهراء، ۱۳۶۷ق.
- دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، تحقیق عصام محمد الحاج علی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
- ربانی گلپایگانی، علی، «افشاگری امام سجاد در قیام کربلا (۲)»، در مجله نور علم، شماره ۴۶، مرداد و شهریور ۱۳۷۱ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، تحقیق فارس تبریزیان، قم، دارالاسوه، ۱۴۱۷ق.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنة، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- شهیدی، سید جعفر، زندگانی علی ابن الحسین (ع)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۵ش.
- صدوق، عیون اخبارالرضا، تصحیح حسین اعلمی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۴ق.
- صدوق، محمد بن علی، الامالی، قم، مؤسسة البعثة، ۱۴۱۷ق.
- صفار قمی، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، تصحیح محسن کوچه باغی، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، تحقیق ابراهیم بهادری و محمدهادیبه، چ۲، قم، اسوه، ۱۴۱۶ق.
- طبری، عمادالدین حسن بن علی، کامل بهایی، قم، موسسه طبع و نشر، ۱۳۳۴ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، روائع التراث العربی، ۱۳۸۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- قاضی طباطبایی، سید محمد علی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهداء، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۸ش.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، تهران، مطبوعاتی حسینی، ۱۳۷۲ش.
- قمی، شیخ عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم، قم، المکتبة الحیدریة، بیتا.
- کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، المصباح للکفعمی (جنة الامان الواقیة و جنة الایمان الباقیة)، قم، دار الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
- محدث نوری، لؤلؤ و مرجان، تحقیق: داریتی، مصطفی، قم، کنگره دین پژوهان کشور، ۱۴۲۰ق.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
- محل حضور اسرای کربلا در مسجد اموی، در خبرگزاری بین المللی قرآن، تاریخ درج مطلب : ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۳، تاریخ بازدید ۲۴ مرداد ۱۳۹۷.
- محمدی ریشهری، محمد، دانشنامه امام حسین ع بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، مترجم:مسعودی، عبدالهادی، قم، ناشر:موسسه دار الحديث، ۱۳۸۸ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، تحقیق موسسه آل البیت، قم، الموتمر العالمی الالفیه الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، امالی، تحقیق حسین استادولی و علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، مسار الشیعه، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- مهاجر، جعفر، کاروان غم، سید حسین مرعشی، تهران، انتشارات مسافر، ۱۳۹۰ش.
- نادعلیان، احمد و مهران هوشیار، «نقشهای عاشورایی»، در مجله رهپویه هنر، شماره ۵، بهار ۱۳۸۷ش.
- هروی، علی بن ابیبکر، الاشارات الی معرفه الزیارات، دمشق، به کوشش جانین سوردیل، ۱۹۵۳م.
- یعقوبی، احمد بن ابییعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بیتا.