الفصول المختارة (کتاب)
الفُصولُ الْمُختارَه د کلام د علم موضوع سره او د شیعه عقیدې د ثابتولو لپاره یو کتاب دی. دا کتاب د شیخ مفید د دوو کتابونو لنډیز دی او سربیره پر دې د امامانو او شیعه علماوو ځینې مناظرې هم پکې راغلې دي. د دې کتاب لوستل، په استدلال کې د ځواک موندلو او د بحث کولو د څرنګوالي زده کولو لپاره، ګټور ګڼل شوي. د شیعو د بیلا بیلو فرقو ظهور، د هغوی تاریخ او د هغوی اختلافي بحثونه د دې کتاب له نورو مطلبونو څخه دي.
د دې کتاب د لیکوال په اړه دوه نظرونه دي؛ ځینې په دې باور دي چې دا کتاب هم د شیخ مفید له اثارو څخه دی. خو ځینې نور بیا، د کتاب په متن کې د ځینو جملو له مخې، په دې باور دي چې دا کتاب سید مرتضی لیکلی دی. د تطهیر د آیت د معنی په اړه یوه مناظره، د شفاعت په اړه د مُرْجِئه قول باطلول، د حضرت محمد(ص) څخه وروسته خلافت او د رَجْعَت په اړه مناظره، د دې کتاب له موضوعاتو څخه دي.
د الفصول المختاره کتاب له اویا څخه زیاتې نسخې موجودې دي. دا کتاب بېلابېلو خپروندویو چاپ کړی دی. دا کتاب آقا جمال خوانساري فارسۍ ته ژباړلی دی.
پیژندنه او موقعیت
الفُصولُ المُخْتاره چې بشپړه نامه يې «الفُصولُ المُخْتارَةُ مِنَ العُیونِ وَ المَحاسِن» د شیعه عقایدو د ثابتولو لپاره د علم کلام یو کتاب دی چې په عربۍ ژبه لیکل شوی دی.[۱] لیکوال د دوو کتابونو «المَجالِسُ المَحْفوظَةُ فی فُنونِ الکَلام» او «العُیونُ و المَحاسِن» (د مناظرې په موضوع کې د شیخ مفید له کتابونو څخه وو چې اوس شتون نلري) لنډیز لیکلی[۲] او همدارنګ یې ورسره د امامانو او شیعه علماوو ځینې مناظرې هم شاملې کړې دي (لکه له مأمون سره د امام رضا(ع) مناظره یا د هشام بن حکم مناظره) او دا کتاب یې لیکلی دی.[۳] په دې کتاب کې له کلامي بحثونو سربېره ځینې تفسیري، فقهي او تاریخي ټکي[۴] او همدارنګه د شیعو د مختلفو فرقو په اړه هم بحثونه او د دوي د نظریاتو نقد راغلی دی.[۵]
محمد رضا حکیمي چې د دیني اثارو له لیکوالانو څخه دی، د الفصول المختاره کتاب له معلوماتو ډک او ګټور بللی دی، هغه باوري دی، هغه کسان چې غواړي له دین څخه دفاع وکړي، د دې مناظرو په لوستلو سره د استدلال او بحث ځواک او طریقه زده کوي.[۶] دا کتاب د شیعو له مهمو اثارو څخه ګڼل شوی دی، ځکه چې په دې کتاب کې له یوې خوا په کلام او فقه کې تر څلورمې پېړۍ پورې د شیعو هڅې ښودل شوې دي او له بلې خوا په کې د شیعه د مختلفو فرقو د راڅرګندیدو، د هغوی د تاریخ او د هغو د اختلافي مسلو په اړه مطلبونه راغلي دي.[۷] د شیعه او معتزله د نظریو د اختلاف بیان، او په نتیجه کې د دې نظریې باطلول چې شیعه د معتزله یوه څانګه ده. د دې کتاب له نورو ځانګړتیاو څخه دي.[۸]
د كتاب د سريزه له مخې دا کتاب د هغه چا په غوښتنه ليكل شوى چې له ليكوال څخه يې غوښتل چې د شیخ مفید له دغو دوو كتابونو څخه خوښ شوي بحثونه وليكي څو لوستل يې اسانه شي او په خپل ښار کې ورسره د دين تبليغ او د شیعه مذهب دفاع وكړي.[۹] د څیړونکیو په وینا، د کتاب لیکوال په ۳۷۳ هجري کې د دې کتاب په لیکلو بوخت و.[۱۰]
د کتاب لیکوال
که څه هم د دې کتاب مطلبونه د شیخ مفید د دوو کتابونو لنډیز دی یعنی «المَجالِس» و «العُیون»، خو په دې اړه اجماع نشته چې د دې کتابونو لنډیز چا کړی دی. ځینې په دې باور دي چې د شیخ مفید شاګرد سید مرتضی د دې لنډیز د جوړولو مسؤل و او نور بیا په دې باور دي چې شیخ مفید دا کار کړی دی.[۱۱] له همدې امله د کتاب په مختلفو نسخو کې د هغه لیکوال کله شیخ مفید[۱۲] او کله سید مرتضی[۱۳] ګڼل شوی دی. نجاشي د رجال النجاشي په کتاب کې، شيخ طوسي په اَلفِهرِست او اِبن شَهْرآشوب په مَعالِمُ العُلما کتاب کې، الفصول المختاره کتاب د شيخ مفيد په اثارو کې ياد کړی دی.[۱۴] او د سيد مرتضی په اثارو کې يې نه دي ګڼلی.[۱۵]
له بلې خوا ځینو څېړونکو دا کتاب د سید مرتضی له اثارو څخه ګڼلی دی.[۱۶] ځکه چې په دې کتاب کې داسې خبرې راغلي دي چې ښايي دا سید مرتضی لیکلی وي،[۱۷] لکه دا خبرې «ما (سید مرتضی) خپل استاد شیخ مفید ته وویل:...»[۱۸] او "ما (سید مرتضی) له خپل استاد شیخ مفید څخه د لا وضاحت غوښتنه وکړه...»[۱۹] د کتاب د سریزې له مخې لیکوال دا کتاب د خپل استاد شیخ مفید له کتابونو څخه غوره کړی دی.[۲۰] ویل شوي دي چې نجاشی، شیخ طوسي او ابن شهر آشوب، له دې سببه چې ډېر مطلبونه په دې کتاب کې د شیخ مفید سره خاص دي، نو د دې نسبت یې شیخ مفید ته ورکړی دی.[۲۱] شیعه کتابپوه آقا بزرګ تهراني په دې اند دی چې شیخ مفید او سید مرتضی دواړو د الفصول المختاره په نوم کتاب درلود، خو اوس یوازې د سید مرتضی کتاب ته لاس رسي شته.[۲۲]
مینځپانګه
په دې کتاب کې له بیان شوي مناظرو څخه لاندینو ته اشاره کولی شو:
- قاضی ابوبکر احمد بن سَیّار سره په امام باندې د نص د معنې په هکله په دارالسلام (بغداد) کې مناظره
- د مَولیٰ د معنې په هکله مناظره
- د امام رضا(ع) او مأمون عباسي تر مینځ د مُباهِله د آیت په هکله مناظره
- د تطهیر د آیت په هکله مناظره
- د قضا او قدر په هکله خبرې
- د شفاعت په هکله د مُرْجِئه د قول باطلول
- د خلافت په هکله مناظره
- د خلافت لپاره د امام علي(ع) افضلیّت
- د رَجْعَت په باره کې مناظره
- د ښځې د میراث به باره کې مناظره
- له حضرت محمد(ص) وروسته خلافت
- د امام مهدي(عج) په هکله
- د فَدَک په هکله مناظره.[۲۳]
نسخې او چاپونه
ځینو څیړونکو ویلي دي چې د الفصول المختارة په مختلفو کتابتونونو کې ۷۱ نسخې شته چې ټول یې د لسمې هجري پیړۍ پورې اړه لري، لکه په قم کې د آیت الله مرعشي نجفي په کتابتون کې یوه نسخه چې په ۱۰۹۸ هجري قمري کال پورې اړه لري، او په تهران کې د اسلامي شورا په کتابتون کې یوه نسخه چې په ۱۰۲۶ کال پورې اړه لري.[۲۴]
بیلا بیلو خپرندویو دا کتاب چاپ کړی دی.[۲۵] له هغو ځینې:
- په بیروت کې د دارالاضواء خپرندویې په ۱۴۰۵ق.[۲۶]
- د شیخ مفید زر کالیزه نړیوال سمینار په قم کې په ۱۴۱۳ق.[۲۷]
ویل شوي چې د سمینار له چاپه مخکې د دې کتاب چاپ شوو نسخو ګڼې ستونزې درلودې، او دا ستونزې د سمینار چاپ سره هوارې شوې دي.[۲۸]
آقا جمال خوانساري(وفات: ۱۱۲۵ هـ ق) د صفوي حکومت د یوه غړي په غوښتنه د الفصول المختاره کتاب د «دفاع از تشیع» تر سرلیک لاندې په فارسي ژبه ژباړلی دی.[۲۹] دا ژباړه د قم، مومنین خپرندویې په ۱۳۷۷ کې د صادق حسن زاده او علي اکبر زماني نژاد په تصحیح سره چاپ کړې ده.[۳۰]
فوټ نوټ
- ↑ حکیمی، میر حامد حسین، ۱۳۸۶، ص۶۶-۷۰.
- ↑ خوانساری، «مقدمه»، در دفاع از تشیع، ص۲۷.
- ↑ جعفری، «مناظرات شیخ مفید و یادداشتهایی درباره کتاب الفصول المختاره»، ص۸.
- ↑ جعفری، «مناظرات شیخ مفید و یادداشتهایی درباره کتاب الفصول المختاره»، ص۶.
- ↑ جعفری، «مناظرات شیخ مفید و یادداشتهایی درباره کتاب الفصول المختاره»، ص۸.
- ↑ حکیمی، میر حامد حسین، ۱۳۸۶، ص۶۶-۶۷.
- ↑ محییالدین، شخصیت ادبی سید مرتضی، ۱۳۷۳ش، ص۱۰۹.
- ↑ خوانساری، «مقدمه»، در دفاع از تشیع، ص۲۶.
- ↑ سید مرتضی، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۱۷.
- ↑ خوانساری، «مقدمه»، در دفاع از تشیع، ص۲۹.
- ↑ احمدی جلفایی، «مقدمه»، در الفصول المختاره، ص۹.
- ↑ وګورئ: شیخ مفید، الفصول المختاره، انتشارات دار الأضواء، صفحه شناسنامه کتاب.
- ↑ وګورئ: سید مرتضی، الفصول المختاره، چاپِ کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، صفحه شناسنامه کتاب.
- ↑ وګورئ: نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۳۹۹؛ شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۲۰ق، ص۴۴۵؛ ابنشهر آشوب، معالم العلماء، ۱۳۸۰ق، ص۱۱۳.
- ↑ وګورئ: نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۲۷۰؛ شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۲۰ق، ص۲۸۸-۲۹۰؛ ابنشهر آشوب، معالم العلماء، ۱۳۸۰ق، ص۶۹.
- ↑ احمدی جلفایی، «مقدمه»، در الفصول المختاره، ص۱۰.
- ↑ احمدی جلفایی، «مقدمه»، در الفصول المختاره، ص۱۰.
- ↑ سید مرتضی، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۲۰۳.
- ↑ سید مرتضی، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۶.
- ↑ سید مرتضی، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۱۷.
- ↑ احمدی جلفایی، «مقدمه»، در الفصول المختاره، ص۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۶، ص۲۴۵.
- ↑ سید مرتضی، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، صفحه فهرست کتاب.
- ↑ احمدی جلفایی، «مقدمه»، در الفصول المختاره، ص۱۷-۲۸.
- ↑ احمدی جلفایی، «مقدمه»، در الفصول المختاره، ص۱۶.
- ↑ شیخ مفید، الفصول المختاره، ۱۴۰۵ق، شناسنامه کتاب.
- ↑ سید مرتضی، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، صفحه شناسنامه کتاب.
- ↑ جعفری، «مناظرات شیخ مفید و یادداشتهایی درباره کتاب الفصول المختاره»، ص۹.
- ↑ خوانساری، «مقدمه»، در دفاع از تشیع، ص۳۱.
- ↑ سید مرتضی، دفاع از تشیع، ترجمه جمال خوانساری، ۱۳۷۷ش، صفحه شناسنامه کتاب.
سرچينې
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذَریعَة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- ابنشهرآشوب، محمد بن علی، مَعالِم العلماء، نجف اشرف، انتشارات المطبعة الحیدریه، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- احمدی جُلْفایی، حمید، «مقدمه»، در الفصول المختاره، تالیف سید مرتضی، علی بن حسین، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۴۴۱ق.
- جعفری، یعقوب، «مناظرات شیخ مفید و یادداشتهایی درباره کتاب الفصول المختاره»، در مجله کلام اسلامی، شماره ۵، بهار ۱۳۷۲ش.
- حکیمی، محمدرضا، میر حامدحسین، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ هشتم، ۱۳۸۶ش.
- خوانساری، آقا جمال، «مقدمه»، در دفاع از تشیع، تحقیق صادق حسنزاده، قم، انتشارات مؤمنین، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الفصول المختاره، تحقیق: علی میرشریفی، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، چاپ اول، ۱۳۷۲ش.
- شیخ مفید، محمد بن نعمان، الفصول المختاره، بیروت، انتشارات دار الأضواء، ۱۴۰۵ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، قم، انتشارات کتابخانه محقق طباطبایی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- محییالدین، عبدالرزاق، شخصیت ادبی سید مرتضی، ترجمه جواد محدثی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۳ش.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، انتشارات موسسه النشر الاسلامی و جامعه مدرسین، نوبت چاپ اول، ۱۳۶۵ش.