الفصول المختارة (کتاب)

دا مقاله د تدوین په حال کې ده!

الفصول المختارة

الفُصولُ الْمُختارَه د کلام د علم موضوع سره او د شیعه عقیدې د ثابتولو لپاره یو کتاب دی. دا کتاب د شیخ مفید د دوو کتابونو لنډیز دی او سربیره پر دې د امامانو او شیعه علماوو ځینې مناظرې هم پکې راغلې دي. د دې کتاب لوستل، په استدلال کې د ځواک موندلو او د بحث کولو د څرنګوالي زده کولو لپاره، ګټور ګڼل شوي. د شیعو د بیلا بیلو فرقو ظهور، د هغوی تاریخ او د هغوی اختلافي بحثونه د دې کتاب له نورو مطلبونو څخه دي.

د دې کتاب د لیکوال په اړه دوه نظرونه دي؛ ځینې ​​په دې باور دي چې دا کتاب هم د شیخ مفید له اثارو څخه دی. خو ځینې نور بیا، د کتاب په متن کې د ځینو جملو له مخې، په دې باور دي چې دا کتاب سید مرتضی لیکلی دی. د تطهیر د آیت د معنی په اړه یوه مناظره، د شفاعت په اړه د مُرْجِئه قول باطلول، د حضرت محمد(ص) څخه وروسته خلافت او د رَجْعَت په اړه مناظره، د دې کتاب له موضوعاتو څخه دي.

د الفصول المختاره کتاب له اویا څخه زیاتې نسخې موجودې دي. دا کتاب بېلابېلو خپروندویو چاپ کړی دی. دا کتاب ښاغلي جمال خوانساري فارسۍ ته ژباړلی دی.

پیژندنه او موقعیت

الفُصولُ المُخْتاره چې بشپړه نامه يې «الفُصولُ المُخْتارَةُ مِنَ العُیونِ وَ المَحاسِن» د شیعه عقایدو د ثابتولو لپاره د علم کلام یو کتاب دی چې په عربۍ ژبه لیکل شوی دی.[1] لیکوال د دوو کتابونو «المَجالِسُ المَحْفوظَةُ فی فُنونِ الکَلام» او «العُیونُ و المَحاسِن» (د مناظرې په موضوع کې د شیخ مفید له کتابونو څخه وو چې اوس شتون نلري) لنډیز لیکلی[2] او همدارنګ یې ورسره د امامانو او شیعه علماوو ځینې مناظرې هم شاملې کړې دي (لکه له مامون سره د امام رضا(ع) مناظره یا د هشام بن حکم مناظره) او دا کتاب یې لیکلی دی.[۳] په دې کتاب کې له کلامي بحثونو سربېره ځینې تفسیري، فقهي او تاریخي ټکي[4] او همدارنګه د شیعو د مختلفو فرقو په اړه هم بحثونه او د دوي د نظریاتو نقد راغلی دی.[5]

محمدرضا حکیمي چې د دیني اثارو له لیکوالانو څخه دی، د الفصول المختاره کتاب له معلوماتو ډک او ګټور بللی دی، هغه باوري دی، هغه کسان چې غواړي له دین څخه دفاع وکړي، د دې مناظرو په لوستلو سره د استدلال او بحث ځواک او طریقه زده کوي.[6] دا کتاب د شیعو له مهمو اثارو څخه ګڼل شوی دی، ځکه چې په دې کتاب کې له یوې خوا په کلام او فقه کې تر څلورمې پېړۍ پورې د شیعو هڅې ښودل شوې دي او له بلې خوا په کې د شیعه د مختلفو فرقو د راڅرګندیدو، د هغوی د تاریخ او د هغو د اختلافي مسلو په اړه مطلبونه راغلي دي.[۷] د شیعه او معتزله د نظریو د اختلاف بیان، او په نتیجه کې د دې نظریې باطلول چې شیعه د معتزله یوه څانګه ده. د دې کتاب له نورو ځانګړتیاو څخه دي.[۸]

د كتاب د سريزه له مخې دا کتاب د هغه چا په غوښتنه ليكل شوى چې له ليكوال څخه يې غوښتل چې د شيخ مفید له دغو دوو كتابونو څخه خوښ شوي بحثونه وليكي څو لوستل يې اسانه شي او په خپل ښار کې ورسره د دين تبليغ او د شيعه مذهب دفاع وكړي.[9] د څیړونکیو په وینا، د کتاب لیکوال په 373 هجري کې د دې کتاب په لیکلو بوخت و.[10]

د کتاب لیکوال

د الفصول المختاره یو چاپ چې شیخ مفید یې د کتاب لیکوال ګڼلی دی

که څه هم د دې کتاب مطلبونه د شیخ مفید د دوو کتابونو لنډیز دی یعنی «المَجالِس» و «العُیون»، خو په دې اړه اجماع نشته چې د دې کتابونو لنډیز چا کړی دی. ځینې ​​په دې باور دي چې د شیخ مفید شاګرد سید مرتضی د دې لنډیز د جوړولو مسؤل و او نور بیا په دې باور دي چې شیخ مفید دا کار کړی دی. له همدې امله د کتاب په مختلفو نسخو کې د هغه لیکوال کله شیخ مفید[۱۲] او کله سید مرتضی[۱۳] ګڼل شوی دی. نجاشي د رجال النجاشي په کتاب کې، شيخ طوسي په َلفِهرِست او اِبن‌ِشَهْرآشوب په  مَعالِمُ العُلما کتاب کې، الفصول المختاره کتاب د شيخ مفيد په اثارو کې ياد کړی دی.[۱۴] او د سيد مرتضی په اثارو کې يې د ګڼلی.[۱۵]

له بلې خوا ځینو څېړونکو دا کتاب د سید مرتضی له اثارو څخه ګڼلی دی.[۱۶] ځکه چې په دې کتاب کې داسې خبرې راغلي دي چې ښايي دا سید مرتضی لیکلی وي،[۱۷] لکه دا خبرې «ما (سید مرتضی) خپل استاد شیخ مفید ته وویل:...»[18] او "ما (سید مرتضی) له خپل استاد شیخ مفید څخه د لا وضاحت غوښتنه وکړه...»[19] د کتاب د سریزې له مخې لیکوال دا کتاب د خپل استاد شیخ مفید له کتابونو څخه انتخاب کړی دی.[20] ویل شوي دي چې نجاشی، شیخ طوسي او ابن شهر آشوب، له دې سببه چې ډېر مطلبونه په دې کتاب کې د شیخ مفید سره خاص دي، نو د دې نسبت یې شیخ مفید ته ورکړی دی.[۲۱] شیعه کتابپوه آقا بزرګ تهراني په دې اند دی چې شیخ مفید او سید مرتضی دواړو د الفصول المختاره په نوم کتاب درلود، خو اوس یوازې د سید مرتضی کتاب ته لاس رسي شته.[۲۲]

مینځپانګه

په دې کتاب کې له بیان شوي مناظرو څخه لاندینو ته اشاره کولی شو:

قاضی ابوبکر احمد بن‌ سَیّار سره په امام باندې د نص د معنې په هکله په دارالسلام (بغداد) کې مناظره

د مَولیٰ د معنې په هکله مناظره

د امام رضا(ع) او مأمون عباسی تر مینځ در مُباهِله د آیت په هکله مناظره

د تطهیر د آیت په هکله مناظره

د قضا او قدر په هکله خبرې

د شفاعت په کله د مُرْجِئه د قول باطلول

د خلافت په هکله مناظره

د خلافت لپاره د امام علی(ع) افضلیّت

د رَجْعَت په باره کې مناظره

د ښځې د میراث به باره کې مناظره

له حضرت محمد(ص) وروسته خلافت

د امام مهدی(عج) په هکله

د فَدَک په هکله مناظره.[۲۳]

نسخې او چاپونه

دفاع از تشیع کتاب چې د الفصول المختاره ژباړه ده

ځینو څیړونکو ویلي دي چې د الفصول المختارة په مختلفو کتابتونونو کې ۷۱ نسخې شته چې ټول یې د لسمې هجري پیړۍ پورې اړه لري، لکه په قم کې د آیت الله مرعشي نجفي په کتابتون کې یوه نسخه چې په ۱۰۹۸ هجري قمري کال پورې اړه لري. ، او په تهران کې د اسلامي شورا په کتابتون کې یوه نسخه چې په 1026 کال پورې اړه لري.[24]

بیلا بیلو خپرندویو دا کتاب چاپ کړی دی.[۲۵] له هغو ځینې:

په بیروت کې د دارالاضواء خپرندویې په ۱۴۰۵ق.[۲۶]

د شیخ مفید زر کالیزه نړیوال سمینار په قم کې په ۱۴۱۳ق.[۲۷]

ویل شوي چې د سمینار له چاپه مخکې د دې کتاب چاپ شوو نسخو ګڼې ستونزې درلودې، او دا ستونزې د سمینار چاپ سره هوارې شوې دي.[۲۸]

اقا جمال خوانساري(وفات: ۱۱۲۵ هـ ق) د صفوي حکومت د یوه غړي په غوښتنه د الفصول المختار کتاب د «دفاع از تشیع» تر سرلیک لاندې په فارسي ژبه ژباړلی دی.[۲۹] دا ژباړه د قم مومنین خپرندویې په ۱۳۷۷ کې د صادق حسن زاده او علي اکبر زماني نژاد په تصحیح سره چاپ کړې ده.[۳۰]