ام کلثوم د امام علي(ع) لور
- د نورو استعمالونو لپاره، ام کلثوم (ابهام پاک کول) وګورئ.
اُمّ کُلثوم د امام علي(ع) لور د امام علی(ع) او فاطمه زهرا(س) ماشوم ده چې د شیخ مفید په وینا له امام حسن(ع)، امام حسین(ع) او زینب(ع) نه وروسته زیږیدلې ده.
ويل شوي دي چې امام علي د ام کلثوم په نوم يا لقب سره نورې لوڼې هم درلودې او د همدې نوم د مشابهت له امله د ام کلثوم د ژوند په اړه په ځينو روايتونو کې اختلاف شته. په دې اړه اختلافي کيسه د دوهم خليفه عمر بن خطاب سره د ام کلثوم د نکاح ده، چې په تاريخي او د حديثونو په کتابونو کې راغلې ده، ډېر شيعه علماء يې مني او ځينې يې مخالفت کوي.
د ځينو شيعه حديثونو له مخې دا واده د دويم خليفه تر ګواښ لاندې او د مجبوريت او تقیې له مخې وشو. د شیعه علماوو یوه ډله هم دې ته ورته نظر لري.
په ځینو سرچینو کې ام کلثوم د کربلا په پیښه کې له هغو ښځو څخه یوه ښځه شمیرل کیږي چې د کربلا په پیښه کې حاضرې وې؛ خو د سید محسن امین په څیر د شیعه لیکونکي په وینا، ام کلثوم د کربلا له پیښې مخکې مړه شوې وه او کومې ام کلثوم چې په کربلا کې شتون درلود کیدی شي هغه د امام علي بله لور او د مسلم بن عقیل میرمن وه.
په سوریه کې یو قبر دی چې د ځینو په وینا د ام کلثوم قبر دی. خو ځينې په دې اند دي چې دا قبر د پېغمبر اکرم د کورنۍ د بلې غړې ام کلثوم قبر دى او د امام علي او فاطمې لور ام کلثوم د مدينې په بقيع هدیره کې ښخه شوې ده.
زوکړه او نسب
د شيعه او سني پوهانو په اند، علي(ع) او فاطمې(س) د ام کلثوم په نوم يوه ماشومه درلوده.[۱] په ځينو سرچینو کې د هغې د پيدايښت په اړه په عموم توګه د پيغمبر(ص) په زمانه کې ويل شوي دي[۲] خو سني مورخ ذهبي(وفات کال ۷۴۸) لیکلي دي چې د ۶ هجري قمري په کال کې پیدا شوې ده.[۳]
همدارنګ په الارشاد کې د شیخ مفید د راپور له مخې هغه زینب(س) پسې وه؛[۴] خو د ابن اسحاق په سیره کې چې د لومړۍ او دویمې قمري پیړیو د سیرت لیکوال دی، د هغې نوم له زینب څخه وړاندې راغلی دی. خو دا نه ده څرګنده شوې چې آیا هغه مشره وه که زینب(س).[۵]
کنیتونه او لقبونه
شیخ مفید د ام کلثوم نوم زینب صُغریٰ او کنیت یې ام کلثوم یاد کړی دی.[۶] په اَلکُنیٰ و الاَلقاب کتاب کې د شیخ عباس قمي د راپور له مخې رسول الله(ص) زینب صغری ته دا کنیت خپلې لور ام کلثوم سره د شباهت له سببه ورکړی دی.[۷]
سيد محسن امين چې د شيعه ژوند ليکونکی دی(1284-1371هـ ق) ليکلي دي چې امام علي(ع) درې يا څلور لوڼې درلودې چې نومونه یا کنتونه يې ام کلثوم وو:
- ام کلثوم کبری، د فاطمې لور؛
- ام کلثوم، د مسلم بن عقیل مېرمن، چې غالباً منځنۍ ام کلثوم وه؛
- ام کلثوم صغری؛
- زینب صغری چې کنیت یې ام کلثوم وو.[۸]
د هغه په اند، ښايي وروستۍ دوه يو شان وي يا کیدی شي دوه وي او امام علي(ع) په دې نوم يا کینت څلور لوڼې درلودې.[۹]
خاوند او اولاد
د دوهمې او دریمې هجري پیړۍ تاریخ لیکونکي ابن سعد وایي، ام کلثوم لومړۍ له دویم خلیفه عمر بن خطاب سره واده وکړ. د عمر له مړینې وروسته، هغه د خپل د تره زوي عون چې د جعفر بن ابی طالب زوی و، ښځه شوه. د عون له مړینې وروسته هغې د خپل ورور محمد سره واده وکړ او د هغه له مړینې وروسته یې د خپل خاوند بل ورور عبدالله بن جعفر سره واده وکړ چې له دې وړاندې یې د خور زینب خاوند و،[۱۰] خو مقریزي چې تاریخ لیکوال او سیرت لیکوال دی (766-854لمریز) راپور کړی دی چې هغې له عمر وروسته لومړی محمد بن جعفر سره واده وکړ او د هغه له مړینې وروسته یې له عون سره واده وکړ او هغه مهال وفات شوه چې د هغه ښځه وه.[۱۱]
ابن سعد او ابن عساکر (د شپږمې پېړۍ مورخ) لیکلي دي چې ام کلثوم له عمر څخه دوه اولادونه درلودل چې نومونه یې زید او رقیه دي.[۱۲]
عمر بن خطاب سره واده
اصلي مقاله: عمر بن خطاب سره د ام کلثوم واده
له دوهم خليفه عمر بن خطاب سره د ام کلثوم د واده کيسه يوه اختلافي موضوع ده: د شيعه او سني تاريخي کتابونو لکه د يعقوبي تاريخ او طبري تاريخ او همدارنګه د شيعه د حديثونو په سرچینو لکه کافي او تهذيب الاحکام له مخې ام کلثوم له عمر سره واده کړی دی.[۱۳] میرزا جواد تبریزي او سید علي میلاني په کافي کتاب کې دا دوه روایتونه صحیح ګڼلي دي.[۱۴] د څوارلسمې او پنځلسمې هجري پیړۍ شیعه عالم محمد تقي شوشتري هم په دې باره کې روایتونه متواتر ګڼلي دي. د دې واده واقع کیدل د انکار وړ نه دي ګڼلی.[۱۵]
له دې سره سره ځینې شیعه عالمانو لکه ایت الله مرعشي[۱۶] او محمد جواد بلاغي[۱۷] دا واده نه دی منلی. اقا بزرګ تهراني په الذریعة کې د هغو کتابونو نومونه یاد کړي دي چې له دې واده څخه یې انکار کړی دی.[۱۸]
د سید مرتضی (۴۳۶-۳۵۵ هـ ق) او فضل بن حسن طَبْرِسی (وفات ۵۴۸ هـ) په څېر د علماوو د نظر له مخې دا واده شوی دی؛ خو د مجبورۍ او تقیې له سببه شوی دی.[۱۹] ځینې داسې حدیث هم شته چې د دې خبرې تایید کوي. د بېلګې په توګه په كافي كتاب كې د امام صادق(ع) له قوله راغلي چې ام كلثوم هغه نجلۍ ده چې له موږ څخه غصب شوه.[۲۰] د همدې كتاب په بل روايت كې راغلي دي چې امام علي(ع) ته د عمر له خوا د واده منلو کواښ شوی و.[۲۱]
په کربلا کې حاضریدل
په سرچینو کې د کربلا په پیښه کې د ام کلثوم د حاضر شونې په اړه خبرې راغلي دي. د بېلګې په توګه، سيد ابن طاووس (۵۸۹-۶۶۴هـ ق) په خپل مقتل کې چې لهوف نامه یې ده، په څو ځايونو کې د ام کلثوم ذکر کړی دی. له هغه ځایونو څخه یو ځای هغه دی چې کله امام حسین(ع) هغوی ته وویل چې شهیدیږي به نو هغې له زینب سره سمه ژړه کوله[۲۲] په کوفه کې د هغې بيبي وینا او د کوفیانو ملامتول[۲۳] او په شام کې له شمر څخه د هغې غوښتنه چې له داسې ځایه یې دمشق ته ننباسي چې هلته ډېر د خلکو به نظر کې نه راځي.[۲۴] د درېيمې هجري پېړۍ يو مورخ ابن طيفور هم ليکلي چې کله یې د کربلا اسیران کوفې ته ننباسل، ام کلثوم د دې ښار خلکو ته خطبه ورکړه او د کوفې خلک يې ملامت کړل.[۲۵] البته، سيد ابن طاووس دغه خطبه د زينب له قوله نقل کړې ده.[۲۶]
له دې سره سره په دغو سرچینو کې دا نه ده څرګنده شوې چې دا ام کلثوم د امام علی(ع) او حضرت فاطمې(س) لور ده. له بلې خوا ځينو دا خبره روښانه کړې ده چې ام کلثوم چې د کربلا په پېښه کې حضور درلود د امام علي(ع) بله لور وه چې له حضرت فاطمې نه وه پیدا.[۲۷] سيد محسن امين هم ليکلي چې دا معلومه نه ده چې کومه ام کلثوم چې په کربلا کې له امام حسین سره حاضره وه، د امام علی(ع) کومه لور وه؛ خو ډیر احتمال دا دی چې هغه د مسلم بن عقیل میرمن وه.[۲۸]
وفات
د ام کلثوم د وفات د وخت او د هغې د څرګنوالي په اړه بېلابېلې خبرې شوې دي. له هغو ځینې یوه دا ده چې لیکل شوي هغه او زوی یې زید په یو وخت کې د ناروغۍ له امله وفات شول او دا هغه وخت و چې ام کلثوم د عبدالله بن جعفر (وفات ۸۰ هجري) میرمن وه[۲۹] د ځینې سرچینو له مخې دا دواړه د عبدالملک بن مروان (حکومت86-65 قمري) دور کې د هغه په حکم سره ورته زهر ورکړی شول او زهرو سره شیهدان شول او عبدالله بن عمر د هغوي پر جسدونو لمونځ وکړ.[۳۰] خو سيد محسن امين د هغې د وفات وخت د کربلا له پېښې مخکې او له ۵۴ هجري کال مخکې ياد کړی دی.[۳۱]
مدفن
ابن بطوطه چې د اتمې پېړۍ مشهور سیاح او سفرنامه لیکونکی دی د راپور له مخې د فاطمې او د علی ابن ابی طالب(ع) د لور ام کلثوم قبر د دمشق ښار سره په یو فرسخ کې دی.[۳۲] یاقوت حَمَوی (۵۷۴-۶۲۶هجري) هم د دمشق په راویه کې د ام کلثوم د قبر یادونه کړې ده. [۳۳]
خو ابن عساکر ليکلي چې ام کلثوم په مدينه کې وفات شوې او د بقيع په هديره کې خاورو ته سپارل شوې ده او د دمشق په راویه کې چې کوم قبر دی هغه د رسول الله(ص) له کورنۍ څخه په همدې نوم د بلې ښځې دى.[۳۴]
فوټ نوټ
- ↑ وګورئ: مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴؛ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۴م، ج۸، ص۳۳۸؛ ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م، ج۴، ص۱۹۵۴.
- ↑ ابنحجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۴۶۴؛ ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م، ج۴، ص۱۹۵۴.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م، ج۳، ص۵۰۰.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴.
- ↑ ابناسحاق، سیرة ابناسحاق، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۴م، ج۱، ص۲۷۴.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴.
- ↑ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۲۲۸.
- ↑ امین، اعیانالشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۴۸۴-۴۸۵.
- ↑ امین، اعیانالشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۴۸۴-۴۸۵.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م، ج۸، ص۳۳۸؛ امین، اعیانالشیعه، ۱۴۰۳ق، ۴۸۴-۴۸۵.
- ↑ مقریزی، امتاعالاسماع، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م، ج۵، ص۳۷۰.
- ↑ ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م، ج۱۹، ص۴۸۲؛ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م، ج۸، ص۳۳۸.
- ↑ وګورئ: یعقوبی، تاریخالیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۴۹-۱۵۰؛ طبری، تاریخالطبری، موسسةالاعلمی، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م، ج۴، ص۴۱۰؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ش، ج۵، ص۳۴۶؛ طوسی، تهذیبالاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۶۱؛ طبرسی، اعلامالوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۹۷.
- ↑ تبریزی، الانوار الالهیة، ۱۴۲۲ق، ص۱۲۳؛ میلانی، محاضرات فی الاعتقادات، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۶۵۹.
- ↑ تستری، قاموسالرجال، ۱۴۲۸ق، ج۱۲، ص۲۱۶.
- ↑ مرعشی نجفی، پانویس، در احقاقالحق، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۹۰.
- ↑ وګورئ: آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۷۲.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۵۷، ج۴، ص۱۷۲، ج۱۱، ص۱۴۶، ج۱۵، ص۲۲۳.
- ↑ سید مرتضی، رسائل، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۱۴۹؛ طبرسی، اعلامالوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۹۷.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۴۶.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۴۶.
- ↑ سید بن طاووس، لهوف ۱۳۴۸ش، ص۸۲.
- ↑ سید بن طاووس، لهوف ۱۳۴۸ش، ص۱۵۴-۱۵۶.
- ↑ سید بن طاووس، لهوف ۱۳۴۸ش، ص۱۷۴.
- ↑ ابنطیفور، بلاغاتالنساء، مکتبة بصیرتی، ص۲۳-۲۴.
- ↑ سید بن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۴۶-۱۴۸.
- ↑ بری، الجوهره فی نسب الامام علی و آله، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م، ص۴۵.
- ↑ امین، اعیانالشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۴۸۴.
- ↑ ابنحبیب بغدادی، المنمق، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م، ص۳۱۲.
- ↑ صنعانی، المصنف، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م، ج۶، ص۱۶۴.
- ↑ امین، اعیانالشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۴۸۵.
- ↑ ابنبطوطه، الرحله، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۳.
- ↑ یاقوت حموی، معجمالبلدان، ۱۳۹۹ق، ج۳، ص۲۰.
- ↑ ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م، ج۲، ص۳۰۹-۳۱۰.
سرچينې
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- ابنبطوطة، محمد بن عبد الله، رحلة ابن بطوطه، تحقیق عبدالهادی التازی، الرباط، اَکادیمیة المملکة المغربیة، ۱۴۱۷ق.
- ابنحبیب بغدادی، محمد، المنمق فی اخبار قریش، تحقیق خورشید احمد فاروق، بیروت، عالمالکتب، چاپ اول، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- ابناسحاق، محمد، سیرة ابن اسحاق، تحقیق احمد فرید المزیدی، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۴م.
- ابنحجر عسقلانی، احمد بن علی، الاِصابة فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابنسعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- ابنطیفور، ابوالفضل احمد بن ابیطاهر، بلاغاتالنساء، قم، مکتبه بصیرتی، بیتا.
- ابنعبدالبر، احمد بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابنعساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- امین، سید محسن، اعیانالشیعه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- بری، محمد بن ابیبکر، الجوهرة فی نسب الامام علی و آله، بیروت، دارالجیل، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجمالبلدان، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت، مؤسسةالرساله، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، اللهوف علی قتلی الطفوف، تهران، جهان، چاپ اول، ۱۳۴۸ش.
- سیدِ مرتضی، علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، قم، دارالقرآن، ۱۴۰۵ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموسالرجال، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۹ق.
- صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، تحقیق عبدالرحمن اعظمی، المجلس العلمی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، قم، آلالبیت، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخالطبری (تاریخ الامم و الملوک)، بیروت، مؤسسة عزالدین للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیبالاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- قمی، عباس، الکنی و الالقاب، تهران، کتابخانه صدر، چاپ پنجم، ۱۳۶۸ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علیاکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مرعشی نجفی، سید شهباالدین، پانویس، در شوشتری، نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- مقریزی، احمد بن علی، اِمتاع الاَسماع بما للنَّبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.
- میرزا جواد تبریزی، الانوار الالهیّة فی مسائل العقائدیة، بیجا، دار الصدیقة الشهیدة، ۱۴۲۲ق.
- میلانی، سید علی، محاضرات فی الاعتقادات، قم، مرکزالابحاث، ۱۴۲۱ق.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخالیعقوبی، بیروت، دارصادر، بیتا.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفةِ حُجَجِ اللهِ علی العباد، تحقیق و تصحیح مؤسسه آلالبیت، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.