د حضرت فاطمه(س) د دفن ځای

دا مقاله د حضرت فاطمه(س) د دفن د ځای په هکله ده. د تړلي پیښو د خبرتیا لپاره د حضرت فاطمه(س) د جنازې او د حضرت فاطمه(س) شهادت مقالې کتلی شئ.

د حضرت فاطمې(س) د دفن ځای یو نامعلوم ځای دی چې د هغې ځای په هکله ډېر احتمالي ځایونه لکه د حضرت فاطمې(س) کور، د پیغمبر(ص) روضه، بقیع او د عقیل کور(د بقیع د امامانو قبرونه) بیان شوي دي. د فاطمې(س) کور د شیعه علماوو له مشهورو نظریو څخه شمیرل کیږي. که څه هم شیخ طوسي په دې باور دی چې اکثره شیعه عالمان د پيغمبر(ص) روضه د هغې بی بی د دفن کولو ځای خورا قوي ګڼي. د علامه مجلسی په وینا، د شیعو د عقیدې له مخې، روضه د فاطمې(س) کور ته هم شاملیږي. له همدې امله ځينو څېړونکو د روضې قول د کور د قول تأييد ګڼلی دی.

سید جعفر مرتضي عاملي چې یو تاریخ پوه دی د حضرت فاطمې(س) د قبر د موقعیت معلومول ناشوني ګڼلي دي. د شیخ طوسي او امین الاسلام طَبْرسی په وینا، غوره ده چې د حضرت فاطمې(س) زیارت په دریو واړو ځایونو کې وشي: روضة النبی، د فاطمه(س) کور او د بقیع په هدیره کې.

شيعه په دې اند دي چې د فاطمې(س) د قبر د نه پيژندلو دليل دا دى چې د فاطمې د وصیت مطابق هغه په پټه دفن شوې وه. د دوي په وینا، فاطمې(س) د امام علی(ع) د خلافت د غصبولو، د فدک د نیولو او د مسلمانانو له هغې سره د مرستې نه کولو له امله امام علی ته وصیت وکړ چې هغه دې په پټه دفن شي.

اکثره سني عالمان د حضرت فاطمه(س) قبر د امام بقيع په مقبره کې ګڼي. يو شمېر شيعه عالمانو د دې نظر د څرګندولو موخه د فاطمې(س) د قبر د پټیدو په اړه د شيعه پيروانو د مذهبي فشار کمول ګڼلي دي.

د حضرت فاطمة الزهرا(س) د ښخولو د ځای په اړه ځینې کتابونه هم لیکلي شوي دي لکه: «مرقدُ سیّدةِ النِّساءِ فاطمةِ الشهیدةِ الزهراء(س) فی اَیِّ مکان؟!» او «اَیْنَ قبرُ فاطمة(س)»

د دفن د ځای اهمیت

د حضرت فاطمې(س) د ښخولو موضوع د شيعه ګانو په کلامي كتابونو كې راغلې ده او د هغې له پټ شونې د لومړي خليفه ابوبكر په غندنه كې ګټه اخستل شوې ده. شیعه د حضرت فاطمې(س) د قبر ځای پټیدل په دې باندې دلیل ګني چې هغه بي بي له ابوبکر او عمر ناراضي وه، ځکه چې دوي ترې خلافت او فدک غصب کړی و. د سید محمد حسین جلالي (وفات 1399) په وینا، فاطمې وصیت وکړ چې په پټه ذفن شي د دې لپاره چې تاریخ د هغې د شهادت عوامل هېر نه کړي.

د فاطمې د قبر پټ شونه په ادبیاتو کې منعکس شوي دي. د بېلګې په توګه د ایران معاصر شاعر سید محمد حسین شهریار په دې اړه لیکلي دي:

بر سرِ دوشْ جسم بی‌جانی		حمل می‌شد به نقطه‌ای مرموز
همه خواهان به دلْ درازیِ شب		گرچه شب بود تلخ و طاقت‌سوز
تا مگر رازِ شب نگردد فاش		نَبَرَد پی به راز شبْ دلِ روز
رازِ شب بود پیکر زهرا		که شب آغوشِ خاکْ گشتش جا

احتمالي ځایونه

شيعه علماوو د حضرت فاطمې(س) د دفن د ځاى په اړه ځینې احتمالات وړاندې کړي دي. مشهور نظر دا دی چې هغه بي بي په خپل کور کې دفن شوې ده؛ که څه هم د شیعه محدث شیخ طوسي او نورو ډېرو شیعه پوهانو په وینا بي بي فاطمه په روضة النبي کې خاورو ته سپارل شوې ده. د شيعو په سرچینو کې نور احتمالات هم راغلي دي چې په هغو کې د بقيع هدیره، او د عقيل کور (د بقيع د امامانو قبرونه) هم شامل دي.

سید جعفر مرتضی عاملی چې شیعه مورخ دی، د حضرت فاطمې(س) د قبر د ځای معلومول ناممکن ګڼلی دی.] د شیخ طوسي او امین الاسلام طبرسي په وینا غوره دا ده چې د حضرت فاطمه(س) د قبر زیارت په دریو واړو ځایونو کې وشي؛ روضة النبی کې، د فاطمه(س) کور او بقیع کې. سید ابن طاووس په مصباح الزائر کې د زیارت ځای روضة النبی ګڼلی دی. خو په اقبال کتاب کې راغلي چې د رسول الله(ص) کوټه د هغه بي بي د زیارت ځای دی.

په مسجد نبوي کې د فاطمې(س) د کور نقشه چې د فاطمې(س) د دفنولو له ځایونو څخه یو ځای ګڼل شوی دی.

د حضرت فاطمه(س) کور

همدارنګ وګورئ: د حضرت فاطمه(س) کور

د شيعه علماوو په منځ کې مشهوره نظريه دا ده چې فاطمه(س) په خپل کور کې دفن شوې ده شيخ صدوق، ابن ادريس حلي، ابن طاووس، علامه مجلسي او سيد محسن امين هم دا امکان د نورو امکاناتو په پرتله پیاوړی ګڼلی شو. د دوي دلیل د امام رضا(ع) یو روایت دی چې له مخې یې فاطمه(س) په خپل کور کې دفن شوې او کله چې بنی امیه جومات پراخاوه نو په مسجد نبوي کې دننه یې قبر راغلی دی.

د ځینو شیعه پوهانو په وینا، هغه روایت چې امام علی(ع) فاطمه(س) د پیغمبر(ص) په څنګ کې دفن شوې معرفي کوي په کور کې د هغې د دفنیدو احتمال تاییدوي؛ ځکه چې د پېغمبراکرم(ص) د دفن ځای ته تر ټولو نږدې ځای د فاطمې(س) کور دی، او دا ویاړ چې پیغمبر(ص) سره څنګ ته دفن شي دا یو بل تایید دی، لکه څه رنګ چې امام حسن(ع) هم وصیت وکړ چې د رسول الله(ص) د قبر تر څنګ دې دفن شي.

ځينو شيعه عالمانو په کور کې د ښخولو احتمال له هغو روايتونو سره مخالف ګڼلى دى چې وايي امام علي(ع) د فاطمې(س) جنازه د ښخولو لپاره له کوره بهر کړې وه. د دې په ځواب کې ویلي شوي دي چې هغه جنازه حقیقي نه وه بلکې د جنازې مراسم جوړ شوي وو. او یا د دې لپاره جنازه جوړه شوې وه چې د قبر اصلي ځای پټ وساتي. د شیعه څیړونکو څخه یو په دې باور دی چې جنازه د علي(ع) او فاطمې(س) له بل کور څخه چې بقیع ته نږدې و د فاطمې(س) د بل کور په لور شوې وه. د هغه په باور، د پیغمبر(ص) له وفات وروسته پیښې د فاطمې(س) په کور باندې د برید په شمول د بقیع په کور کې پیښ شوي وو.

روضةالنبی

همدارنګ وګورئ: روضة النبی

شیخ مفید په خپل کتاب المُقْنَعه کې د فاطمې(س) د دفنیدو احتمال په روضة النبی کې صحیح ګڼلی دی او شیخ طوسي چې یو شیعه عالم دی، د فاطمې(س) په روضة النبی کې د دفنیدو قول د اکثرو شیعه عالمانو باور ګڼلی دی. روضة النبی په مسجد النبی کې د منبر او د پیغمبر(ص) د قبر مبارک تر مینځ فاصله ده چې پیغمبر(ص) هغه ځای د جنت له شنو ځایونو یو روضه (یو شین ځای) بللی دی د معانی الاخبار د یو روایت له مخې پیغمبر(ص) هغه ځای ته ځکه روضه نامه ورکړې وه چې د فاطمې(س) د دفن ځاى دى.

امین الاسلام طبرسي د شپږمې هجري قمري پېړۍ مفسر او متکلم، او ابن شهر آشوب چې د شپږمې قمري پیړۍ مفسر او محدث دی د کور او د روضې دواړه احتمالات یې حقیقت ته نږدې ګڼلي دي. شیخ طوسي دغه دوه احتمالات یو له بل سره نږدې ګڼلي دي. او علامه مجلسي دا دواړه د جمع کیدو وړ ګڼلي دي؛ ځکه چې د شيعو د عقيدې له مخې روضه د فاطمې(س) کور ته هم شاملیږي له همدې امله ځينو څیړونکو د روضې قول د کور د قول تاييد ګڼلى دى.

د بقیع هدیره

همدارنګ وګورئ: بقیع

په مسجد نبوي کې د فاطمې(س) په کور کې دننه؛ د فاطمې(س) محراب او د محراب شاته زيارت چې خلک يې فاطمې(س) ته منسوب ګڼي.

د اوومې پیړۍ د شیعه مورخ بهاءالدین اِرْبِلی په وینا، د خلکو او تاریخ پوهانو په منځ کې دا مشهوره ده چې فاطمه په بقیع کې دفن شوې ده. هغه د دې احتمال د تایید لپاره یو روایت هم راوړی دی. هغه د بقيع د هديرې کوم مشخص ځاى نه دى په ښودلی.

شیخ طوسي او امین الاسلام طبرسي دا احتمال ډېر لری ګڼلی. په الکافي کتاب کې په يو روايت کې راغلي دي چې فاطمه(س) په بقيع کې نه ده دفن شوی. د دغه روايت له مخې امام حسن(ع) امام حسين(ع) ته وصيت وکړ چې: له شهادت وروسته ما د پیغمبر د قبر سر لورې ته یوسه چې هغه سره تجدید عهد وکړم بيا مې د مور قبر ته يوسه او له هغه ځايه مې جنازه بقيع ته یوسه.

د عقیل کور (د بقیع د امامانو مقبره)

همدارنګ وګورئ: د بقیع ګنبدونه او د شیعه امامانو ګنبدونه

علامه مجلسي په مصباح الانوار کتاب کې په يو روايت کې نقل کړي چې فاطمه(س) د عقيل بن ابي طالب په کور کې دفن شوې ده. د عقيل کور د بقيع له هديرې بهر او هغې ته څېرمه پروت و. او د عباس بن عبدالمطلب له دفن کولو وروسته او د څلور امامانو له دفن کولو وروسته، دا د استوګنې له ځای څخه په عامه زیارتګاه بدل شو. او د بقیع په پراخولو سره له دې سره یوځای شو.

د قاجار دورې شاعر او لیکوال محمد حسین فراهاني په خپل سفرنامې کې د ۱۳۰۲ او ۱۳۰۳ هجري لمریز کال په اوږدو کې د بقیع د امامانو په مقبره کې د یوه قبر د موجودیت په اړه چې ګمان کیده حضرت فاطمې(س) ته منسوب دی، خبر ورکړی دی. او په هغه ځای کې به شیعه او سنیانو ټولو عبادت کاوه.

د سني علماوو په منځ کې مشهوره نظريه دا ده چې د حضرت فاطمې(س) قبر د بقیع د امامانو په مقبره کې دی د هغه یو دلیل د امام حسن(ع) هغه وصیت دی چې فرمایلي یې وو چې ما دې د خپلې مور فاطمه(س) په خوا کې دفن کړي. شیعه د يو روايت پر بنسټ، په دې باور دي چې هغه فاطمه په بقيع کې دفن شوې ده هغه فاطمه بنت اسد د امام علی(ع) مور ده شیعه څیړونکی محمد صادق نجمی په دې باور دی چې سني لیکوالانو دا هڅه کړې ده چې د فاطمې(س) قبر د بقیع د امامانو په حرم کې دننه معرفي کړي چې د فاطمې د قبر د پټ والي په اړه د شیعه پیروانو نظریاتي فشار کم کړي.

په سني منابعو کې د حضرت فاطمې(س) د ښخولو ځای لپاره د نورو احتمالاتو یادونه شوې ده. ځینې یې په لاندې ډول دي: د هغې کور، روضة النبی، د عقیل بن ابی طالب د کور بهرنی کونج او بیت الاحزان.

د قبر د پټ پاتی کیدو اسباب

همدارنګ وګورئ: د حضرت فاطمه(س) وصیتونه او د حضرت فاطمه(س) جنازه او تدفین

د حسین وحید خراساني مرجع تقلید یو شعر چې د حضرت فاطمې(س) د پټ قبر په موضوع یې ویلی دی؛ خطاطی د محمد جاوید زاده، انځور د رامین ماراتی لخوا.

شیعه علماوو د فاطمې(س) د قبر د پټیدو علت د هغې د خپل وصیت له مخې د هغې پټې دفن کیدل ګڼلي دي. د شیعو سرچینو له مخې د دې وصیت دلیل له علي(ع) څخه د خلافت، او د فدک غصبیدل او له مسلمانانو له هغې سره مرسته نه کول وو. د شیخ مفید د وینا مطابق او د دلائل الامامة کتاب د لیکوال په قول حضرت فاطمه(س) د خپل قبر د پټ پاتی کیدو وصیت کړی و.[یادونه 1]

امام علي(ع) د شپې په پټه فاطمه(س) دفن کړه او له دفنولو وروسته يې د هغې د قبر نښې له منځه یوړې. له دې وروسته یې د قبر څلویښت شکلونه او یا اویا شکلونه جوړ کړل د دې لپاره چې د فاطمې(س) قبر ونه پيژندل شي. په ځینو شیعه منابعو کې راغلي چې عمر بن خطاب پریکړه وکړه چې د قبر جوړ شوي شکلونه دوباره وکني او په فاطمې باندې جنازه وکړي. خو د امام علی(ع) له ګواښه وروسته هغه له دې کاره لاس واخست.

ويل شوي دي چې فاطمې(س) ته کوم خاص قبر نه دى منسوب شوى قاضي نورالله ششتري او سيد محمد شيرازي له شيعو علماوو څخه د فاطمې(س) د قبر څرګندیدل د امام مهدي(عج) له ظهور وروسته د هغه په لاس ګڼي؛ خو دوي د دې ادعا لپاره کوم دلیل نه دی یاد کړی.

د سني مورخ علي بن عبدالله سَمْهودي (وفات ۹۱۱ هـ ق) د حضرت فاطمې(س) د قبر د پټېدو يو لامل دا ګڼي چې د اسلام په پيل کې د قبرونو د پلستر او خښتو ټينګول عام نه وو. په دې دليل نيوکې شوي دي؛ ځکه چې د رسول الله(ص) د یو شمېر اصحابو او د پيغمبر د نورو خپلوانو قبرونه معلوم دي.

ځانګړي کتابونه

ځینې کتابونه چې د حضرت فاطمه(س) د قبر په هکله لیکلي شوي دي دا دي:

• مرقدُ سیّدةِ النِّساءِ فاطمةِ الشهیدةِ الزهراء(س) فی اَیِّ مکان؟! د سيد هاشم ناجي موسوي جزائري ليکنه: په دې کتاب کې د فاطمې د قبر د پټولو علتونه او د ښخولو د ځاى د احتمالات د شيعه روايتونو له مخې راغونډ شوي دي. دا کتاب دانش خپرندویې په 1395 کال کې په قم کې خپور کړی دی
• اَیْنَ قبرُ فاطمة(س) چې حسين رازي ليکلی دی: په دې کتاب کې د حضرت فاطمې(س) د دفن د ځاى احتمالات ياد شوي او صحیح احتمال د هغې د کور په پام کې نيول شوى دى. دار المحجة البیضاء په بیروت کې دا کتاب په 1432 سپوږمیز کال کې چاپ کړی دی.

همدارنګه، دا کتابونه «قبر مادرم کجاست؟ در جستجوی مزار بی‌نشان مادرم زهرا(س)» د م. ام المحسن په لاس لیکلی شوی او «راز ص‍دف: ق‍ب‍ر م‍خ‍ف‍ی ح‍ض‍رت ف‍اطم‍ه(س) از م‍ن‍ظر س‍ی‍اس‍ی و ع‍رف‍ان‍ی‌» د مهرداد ویس کرمي لیکلی کتاب په دې اړه چاپ شوي دي.

بهرنې لینکونه

• د حضرت زهرا(س) د ښخولو ځای چیرته دی؟ (مدفن حضرت زهرا(س) کجاست؟)
• په لومړنیو منابعو کې د حضرت فاطمه زهرا(س) د ښخولو د څرنګوالي په اړه څیړنه (جستاری در چگونگی و مکان دفن حضرت فاطمه زهرا(س) در منابع نخستین)