مالک بن نویره
- دا لیکنه د مالک بن نوویره په اړه ده. د هغه د وژلو د پېښې په اړه د معلومات ترلاسه کولو لپاره د مالک بن نویره وژله مقاله وګورئ.
مالک بن نُوَیْره (وژلی شوی په ۱۱ هـ ق) کې د رسول الله(ص) له اصحابو څخه و چې د خالد بن ولید د اخلاقي انحراف له امله ووژل شو. د رِدّه په جنګونو کې د مالک د وژنې کیسه د شیعه او سنیانو ترمینځ له کلامي نظره له بحثونو ډکه مسله ده. شیعو په بې دلیله د مالک وژلو ته په اشارې سره د صحابه و د عدالت په نظریه نیوکه کړې ده. عمر بن خطاب خالد بن ولید د مالک د وژلو په سبب د قصاص حقدار ګڼه او له هغه له میرمنې سره د ملاستي کولو په جرم یې د سنګسار مستحق ګڼه. له بلې خوا ابوبکر خالد د خپل اجتهاد له سببه معذور وګڼه.
د فضل بن شاذان په روایت کې راغلي چې رسول الله(ص) مالک بن نویره د جنتیانو له ډلې څخه معرفي او د امام علي(ع) خلافت ته یې د هغه لارښوونه وکړه. له همدې امله کله چې مالک بن نویره د رسول الله(ص) له وفاته وروسته مدینې ته راغی نو ابوبکر باندې یې اعتراض وکړ چې ولې یې د رسول الله(ص) د وینا له مخې امام علي(ع) ته خلافت نه دی سپارلی. د شیعه څیړونکو په وینا، مالک حکومت ته د زکات له ورکولو څخه انکار وکړ ځکه چې هغه د ابوبکر خلافت مشروع نه ګڼه، او همدا د هغه د مړینې لامل شو.
ځینو سني لیکوالانو د خالد بن ولید د چلند د توجیه لپاره مالک مرتد ګڼلی دی. خو شیعو او ځینو سنیانو د مالک ارتداد په دې دلیلونو سره رد کړی دی چې د هغه د اسلام په اړه یو شمیر صحابه شهادت ورکړی او ابوبکر د هغه دیه هم ورکړې ده.
پیژندنه او موقعیت
مالک بن نُوَیرة بن جَمْرَة تَمیمی د رسول الله(ص) له اصحابو او د جاهليت او اسلام په زمانه کې له سترو مشرانو څخه وو.[۱] مالک شاعر و او د شعرونو دیوان یې درلود.[۲] هغه رسول الله(ص) ته ورغی او مسلمان شو.[۳] پیغمبر(ص) هغه په خپله قبیله کې خپل استازی وټاکه چې له دوي څخه زکات راټول کړي.[۴]
د شیخ عباس قمي له قوله چې په څوارلسمه میلادي پیړۍ کې له شیعه عالمانو څخه دی، مالک بن نویره له اهل بیت(ع) سره د مینې له امله ووژل شو.[۵] د هغه روایت له مخې چې فضل بن شاذان نقل کړی دی رسول الله(ص) مالک بن نویره له جنتیانو معرفي کړی دی.[۶] دا پیښه هغه وخت وشوه چې هغه له پیغمبره(ص) وغوښتل چې ورته د ايمان حقيقت وښايي او پیغمبر(ص) هغه ته د شريعت ځينې احكام ورزده كړل او د امام علي عليه السلام خلافت ته یې د هغه لارښوونه وکړه.[۷] د ابن شازان د روايت له مخې د پېغمبر له وفات وروسته مالک بن نویره مدینې ته راغی او د ابوبکر د خلافت سره له مخامخیدو وروسته یې ورباندې اعتراض وکړ چې ولې یې د رسول الله(ص) د وینا مطابق امام علی(ع) ته یې خلافت نه دی ورکړی.[۸] له دې احتجاجه وروسته د ابوبکر په حکم قُنْفُذ او خالد بن ولید، مالک له جوماته بهر کړ.[۹]
د مالک بن نوویره د قتل کیسه د فریقین تر منځ له کلامي نظره له بحثونو ډکه موضوع ده.[۱۰] د خالد بن ولید په لاس د مالک وژل کیدل او د مالک له میرمنې سره د هغه کورولی کول د ردې په جنګونو کې له یو ډیرو جنجالي پیښو څخه شمیرل کیږي.[۱۱] شيعه عالمان د دې تاريخي پېښې له مخې د سنيانو د صحابه د عدالت په نظريه نيوکه کړې ده، او په دې اند دي چې دا نظريه د صحابه د ځينو نامناسبو چلندونو د توجيه لپاره وړاندې شوې ده.[۱۲] د څلورمې هجري پېړۍ د تاریخ لیکوال مَقْدِسی په وینا، د امامت له مسئلې وروسته د ردې په جګړو کې د مسلمانانو تر منځ اختلاف څرګند شو. که څه هم ابوبکر په دې عقیده و چې باید د اهل رده سره جګړه وشي، خو مسلمانانو ورسره مخالفت وکړ.[۱۳]
د رده په جنګونو کې د مالک وژل
د شیعه تاریخ پیژاندې په وینا، بې له شکه چې مالک بن نویره د خالد بن ولید د اخلاقي انحراف له امله ووژل شو.[۱۴] مالک د ابوبکر حکومت ته د زکات له ورکولو څخه انکار وکړ او هغه به یې په خپل قوم کې ویشه.[۱۵] په النص و الاجتهاد کتاب کې د سید عبدالحسین شرف الدین په وینا، مالک د ابوبکر د خلافت په مشروعیت او هغه ته یې د زکات په ورکولو کې شک درلود له همدې امله یې له زکات ورکولو انکار وکړ.[۱۶] خالد بن ولید د ابوبکر په حکم د بُطاح په سیمه کې د مالک او د هغه د قبیلې د ارتداد سره د مقابلې لپاره هغوی ته ورغی.[۱۷] مالک د دې لپاره چې دا ثابته کړي چې دوي ارتداد نه دی کړی، له خپلې مېرمنې ام تمیم سره خالد ته راغی، خو خالد د هغه د ښځه په لیدو سره چې ښکلې ښځه وه، مالک وواژه، او هم په هغه شپه د مالک له مېرمنې سره چې د خپل مېړه په عدې کې وه، کورولی وکړ.[۱۸] د مالک میړینه یې د 11 هجري کال په پيښو کې راوړې ده.[۱۹]
د خالد د شريعت خلاف کړنو د ځينو صحابه لکه د ابوقَتادَه انصاري او د عبدالله بن عمر احتجاج راوپاراوه.[۲۰] وروسته له دې چې د خالد د لښکر خبر مدينې ته ورسيد، عمر بن خطاب له ابوبکر سره د خالد د شريعت خلاف کړنو په هکله خبرې وکړې او هغه يې خالد ته وغوښتل چې خالد بن ولید له کوماندانۍ لری کړي.[۲۱] عمر بن خطاب خالد بن وليد د مالک د قتل د غچ او د هغه له مېرمنې سره د کورولي په جرم د سنګسار مستحق ګڼلو.[۲۲] خو ابوبکر د عمر غوښتنه رد کړه او خالد يې په اجتهاد کې د هغه د غلطۍ په پلمه معذور وګڼه.[۲۳] د مصري مورخ محمد حسین هیکل په وینا له دې سببه چې ابوبکر په خپل حکومت کې خالد ته اړتیا درلوده، نو هغه به یې پرله پسې په کاروه.[۲۴] خو عمر د هغه دا خطا هېره نه کړه او له همدې سببه د ابوبکر له وفاته وروسته چې کله عمر خلیفه شو نو خالد یې د پوځ له قوماندې لرې کړ.[۲۵]
د مالک ارتداد که اسلام
شیعیان او ځینو سنیانو د مالک د مسلمان شونی دلیلونه ذکر کړي دي چې ځینې یې په لاندې ډول دي:
- د مالک او د هغه د ملګرو اسلام قبولول او لمونځ کول؛
- د يو شمېر صحابه د هغه د اسلام په اړه شهادت ورکول؛
- د ابوبکر لخوا د هغه دیه ورکول؛
- د مالک له مېرمنې څخه د خالد د جلا کېدو په اړه د ابوبکر حکم.[۲۶]
خو سنيان د هغه د مسلمانېدو په اړه يو شان نظر نه لري او ځينو يې مرتد ګڼلى دى.[۲۷] محمد حسين هيکل د خالد دغه چلند توجيه کوي او په دې اند دى چې ښځې سره د عدې په وخت کې کورولی کول که څه هم د شريعت مطابق نه دی. خو دا حكم نبايد د خالد غوندې کسانو په هکله جاري شي چې حاکمیت سره یې مرسته کوله.[۲۸] همدارنګه د ده په عقیده، د مالك وژل او د هغه له مېرمنې سره کور ولی کول، د دولت لپاره د ده د ډېرو خدمتونو په پرتله يوه مهمه مسئله نه ده.[۲۹]
علامه امیني[۳۰] او شرف الدین،[۳۱] د مالک او خالد د پیښې له بیانولو وروسته د خالد د دفاع لپاره د سنیانو په بهانو نیوکه کړې ده. عباس محمود عقاد چې مصري ليکوال دی، په دې اند دی چې که څه هم د مالک د قتل په اړه روايتونه مختلف دي، خو د مالک وژنه يقيني واجب او ښکاره خبره نه وه او ای کاش دا پېښه د خالد د ژوند په پاڼو کې نه وای.[۳۲]
ځانګړي کتابونه
هغه کتابونه چې د مالک بن نویره په هکله لیکلي شوي دي په لاندې ډول دي:
- «پژوهشی در حیات سیاسی و مبارزاتی مالک بن نویره» (د مالک بن نويره د سياسي او مبارزاتي ژوند په اړه يوه څېړنه) کتاب حسن عليپوروحيد ليکلې دی؛ دا کتاب په ۶۸۵ مخونو کې په ۱۳۹۵ کال کې د دفتر انتشارات اسلامي له خوا چاپ شوی دی.
- «مالک بن نویره» د حسن علیپوروحید یو بل کتاب دی؛ په دې کتاب کې لیکوال د مالک کیسه د سني منابعو په تحلیلي طریقه شننه کړې ده. دا کتاب د دلیل ما خپرندویې له خوا په ۱۴۰۲لمریز کال کې په ۶۱۶ مخونو کې خپور شوی دی.
- «ماجرای قتل مالک بن نویره» د علي لباف په هڅې لیکل شوی؛ دا کتاب چې مطلبونه یې د سید مرتضی عسکري د اثارو پر بنسټ دی په ۱۳۹۱ کال کې د منیر په مطبعه کې په تهران کې چاپ شوی دی.
فوټ نوټ
- ↑ ابنأثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۷۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۲۶۴.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۳.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۲.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۳۱۱.
- ↑ ابنشاذان، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۷۵.
- ↑ ابنشاذان، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۷۵.
- ↑ ابنشاذان، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۷۶.
- ↑ ابنشاذان، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۷۶.
- ↑ صیامیان گرجی، «رده، جنگها»، ص۶۹۵.
- ↑ غلامی، «جنگهای ارتداد و بحران جانشینی پس از پیامبر(ص)»، ص۳۹.
- ↑ نیکزاد، «عدالت صحابه در ترازوی نقد»، ص۴۲-۴۴.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیه، ج۵، ص۱۲۳.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۲۱۹-۲۲۰؛ جعفریان، تاریخ خلفا، ۱۳۹۴ش، ص۳۸.
- ↑ ابنحجر، الإصابه، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۵۶۰.
- ↑ شرفالدین، النص و الاجتهاد، ۱۴۰۴ق، ص۱۱۸.
- ↑ ابنخلدون، تاریخ ابنخلدون، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۹۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۷۸.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۵، ص۱۵۹.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۷۸-۲۷۹.
- ↑ ابیالفداء، تاریخ ابیالفداء، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۲۲.
- ↑ ابنکثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۲۳.
- ↑ هِیْکَل، الصدیق ابوبکر، دار المعارف، ص۱۵۷.
- ↑ هِیْکَل، الصدیق ابوبکر، دار المعارف، ص۱۳۸.
- ↑ وګورئ: ابنأثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۷۷؛ غلامی، «جنگهای ارتداد و بحران جانشینی پس از پیامبر(ص)»، ص۴۰.
- ↑ وګورئ: ابناثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۷۷.
- ↑ هِیْکَل، الصدیق ابوبکر، دار المعارف، ص۱۴۰.
- ↑ هِیْکَل، الصدیق ابوبکر، دار المعارف، ص۱۴۱.
- ↑ وګورئ: امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۲۱۸-۲۲۹.
- ↑ وګورئ: شرفالدین، النص و الاجتهاد، ۱۴۰۴ق، ص۱۱۶-۱۳۸.
- ↑ عقاد، عبقریة خالد، ۲۰۰۵م، ص۸۰.
سرچينې
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
- ابنأثیر، علی بن ابیالکرم، اُسُد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابنحجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ابنخلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابنخلدون، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق.
- ابنشاذان، فضل، الفضائل، قم، رضی، ۱۳۶۳ش.
- ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابیالفداء، اسماعیل بن علی، تاریخ ابیالفداء، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، ۱۴۱۶ق.
- جعفریان، رسول، تاریخ خلفا، قم، دلیل ما، ۱۳۹۴ش.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۳ق.
- شرفالدین، سید عبدالحسین، النص و الاجتهاد، قم، ابومجتبی، ۱۴۰۴ق.
- صیامیان گرجی، زهیر، «رده، جنگها»، در جلد ۲۴ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۸ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، بیروت دار التراث۱۳۸۷ق.
- عقاد، عباس محمود، عبقریة خالد، قاهره، نهضة مصر، ۲۰۰۵م.
- غلامی، علی، «جنگهای ارتداد و بحران جانشینی پس از پیامبر(ص)»، در مجله معرفت، شماره ۴۰، فروردین ۱۳۸۰ش.
- قمی، عباس، منتهی الآمال ، قم، دلیل ما، ۱۳۷۹ق.
- مَقْدِسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بیروت، پورت سعید، مکتبة الثقافة الدینیه، بیتا.
- نیکزاد، عباس، «عدالت صحابه در ترازوی نقد»، در مجله رواق اندیشه، شماره ۲۸، فروردین ۱۳۸۳ش.
- هِیْکَل، محمد حسین، الصدیق ابوبکر، قاهره، دار المعارف، بیتا.
- یعقوبی، احمد بن أبییعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بیتا.