د یماني پاڅون
د یَماني پاڅون یا د قَحْطاني پاڅون، چې د ظهور له یوې نښې څخه دی، د یمن له خلکو د امام حسین(ع) له زوزاته د یو سړي پاڅون ته اشاري لري چې د امام مهدي(عج) له ظهوره مخکې به کیږي. د روایتونو له مخې، د هغه پاڅون به د سفیاني له روانېدل او د سید خراساني له پاڅون سره هممهاله وي.
امام مهدي ته د خلکو بلنه، له سفیاني سره نښته او د روم او قسطنطنیه فتحه د یمني له اقداماتو ګڼل شوې او په روایتونو کې د پاڅون پېل له یمنه ګڼل شوی دی.
د لومړۍ قمري پېړۍ له پېله، ځینو کسانو لکه عبدالرحمان بن محمد بن اشعث کندي چې د حجاج بن یوسف ثقفي په خلاف یې بلوا وکړه او په احمد الحسن مشهور احمد بن اسماعیل بصري ادعا وکړه چې یماني دي.
د یماني شخصیت پېژندنه
یماني د هغه کس لقب دی چې د روایتونو له مخې، د امام مهدي(عج) له ظهوره مخکې به پاڅون کوي[۱] او خلک به د هغه لور ته بلي.[۲]
د یماني اصلي نوم د شیعه په حدیثونو کې نه دی ذکر شوی؛ خو هغه د امام حسین(ع) له نسله[۳] یا د زید بن علي[۴] له لمسیانو ګڼل شوی دی. ویل شوي چې د اهل سنتو په ځینو سرچینو کې یې نوم جهجاه، حسن او یا حسین دی.[۵] د «رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور» کتاب لیکوال ویلي چې که څه هم په روایتونو کې د یماني په نسب تصریح نه ده شوې خو قطعي دلایل ثابتوي چې هغه له اهل بیتو او د امام حسین(ع) له نسله دی.[۶]
له پېغمبر اکرم(ص) په یو روایت کې له یماني څخه د منصور په نوم یادونه شوې ده چې له حضرت مهدي سره مرسته کوونکی دی.[۷] همداراز اهل سنت سرچینو هغه قحطانی[۸] او منصور یمانی[۹] هم بللی دی. قحطاني د قحطان په نوم یو کس ته منسوب دی[۱۰] چې د یمن د عربو نسب هغه ته رسیږي.[۱۱]
د یماني خروج د ظهور له نښو
«قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ خَمْسُ عَلَامَاتٍ مَحْتُومَاتٍ الْيَمَانِيُّ وَ السُّفْيَانِيُّ وَ الصَّيْحَةُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ وَ الْخَسْفُ بِالْبَيْدَاءِ؛
د قایم له پاڅونه مخکې به پینځه نښې وي چې ټولې یې حتمي نښې دي: یماني، سفیاني، صیحه، د نفس زکیه وژل کېدل او په بیداء کې د ځمکې ننوتل.»
په روایتونو کې د یماني پاڅون د ظهور له نښو ګڼل شوی دی. له امام صادق(ع) څخه د شیخ صدوق په کمال الدین کتاب کې د یو روایت له مخې د اسماني چغې، سفیاني روانېدل، د زکیه نفس د وژلې او د خسف بیداء تر څنګ د یماني پاڅون د ظهور له قطعي نښو معرفي شوې دي.[۱۲] د څیړاندو په وینا په شیعه سني سرچینو کې د یماني د پاڅون په اړه ۳۶ حدیثونه موجود دي[۱۳] او په دغو ډېرو روایتونو کې د ظهور د نښې په توګه د یماني د پاڅون حتمي والي ته اشاره نه ده شوې[۱۴] او له شیعه روایتونو یوازې دوه روایتونه،[یادداشت۱] د حتمي والي خبره کوي.[۱۵] له دې امله ځینو څېړاندو د ظهور د نښې په توګه د یماني د پاڅون په قطعي والي کې شک کړی[۱۶] او په دې یې استناد کړی چې د دغه دوو حدیثونو په ځینو نسخو کې د حتمیت قید نیشته[۱۷] او احتمال شته چې دغه قید د راویانو له خوا په حدیث ورزیات شوی وي.[۱۸]
وخت او ځای
د روایتونو له مخې، د یماني پاڅون به د سفیاني له روانېدل سره هممهاله وي.[۱۹] له امام باقر(ع) د یو روایت له مخې د سفیاني، یماني او خراساني خروج به په یو کال، یوه میاشته او یوه ورځ وي.[۲۰] امام صادق(ع) په یو روایت کې د سفیاني خروج په بزرګه میاشته کې ګڼلی دی.[۲۱] ځینو د دغو دوو روایتونو په یوځای کولو سره، د یماني خروج هم په بزرګه (رجب) میاشته کې بللی دی.[۲۲] ځینو لیکوالانو په یوه ورځ د دغه دوو پېښو کېدل له یو بل سره د یماني او سفیاني د خروج د سخت پېوستون کنایه بللې او باوري دي چې دغه چاره د هغوي تر مینځ د لږې فاصلې له شتون سره تضاد نه لري.[۲۳]
همداراز د اهل سنتو په ځینو سرچینو کې د هغه په زمانه کې[۲۴] د عیسی د راتګ او د دجال د خروج او له مهدي[۲۵] وروسته د هغه د خروج په اړه روایتونه موجود دي. د شیعه لیکوالانو له نظره دغه روایتونه معتبر نه دي ځکه چې له معصومینو نه دي راغلي.[۲۶] او همداراز له دې امله چې هغه روایت چې له مهدي وروسته د هغه خروج ته اشاره لري له هغو حدیثونو سره ناغږمله دی چې د یماني پاڅون د حضرت مهدي د ظهور نښه ګڼي.[۲۷]
د روایتونو له مخې د یماني پاڅون به هم له یمنه وي.[۲۸] د یماني په پاڅون پورې په اړوندو روایتونو کې صنعا، عدن او کنده ښارونو او اَبین سیمې ته اشاره شوې ده.[۲۹] د صنعا په اړه ځینې روایتونه مستفیض او د شیعه سني له خوا نقل شوي او د هغه مرکزیت ته اشاره لري.[۳۰]
د یماني اقدامات
په روایتونو کې د یماني د قیام جزییاتو ته اشاره نه ده شوې خو ځینې اقدامات یې ذکر شوې دي؛ منجمله حق ته بلنه، له سفیاني سره نښته او د روم او قسطنطنیه فتح کول.
- حق ته بلنه؛ له امام باقر(ع) د یو روایت له مخې د یماني پاڅون په حق ګڼل شوی او د هغه له پاڅون سره د یوځای کېدو په ضرورت ټینګار شوی دی.[۳۱] ځینو لیکوالانو په حقه د هغه له قیامه مطلب امامت ته بلنه تفسیر کړې ده.[۳۲] په روایتونو کې د منصور په نوم یو کس ته اشاره شوې چې د حضرت مهدي مرسته کوونکی دی او ۷۰ زره ملاتړي کسان لري.[۳۳] د یو روایت له مخې کله چې یماني پاڅون وکړي د وسلې خرڅول حرام دي.[۳۴]
- له سفیاني سره نښته؛ ځینې روایتونه د یماني او سفیاني د نښتې خبر ورکوي؛ د مثال په توګه هغه څوک چې د سفیاني سترګه به وباسي له صنعا به خروج کوي،[۳۵] یا لومړی کس چې له سفیاني سره به جنګیږي قحطاني دی.[۳۶] روایتونه له سفیاني سره د یماني د جنګ په باره کې اختلاف لري؛ ځینې د کامیابۍ[۳۷] او ځینې د یماني د ماتې[۳۸] خبر ورکوي. ځینو لیکوالانو د دغه اختلاف په توجیه کې ویلي چې هر یو روایت په جدا جدا ځایونو کې د هغوي د نښتې خبر ورکوي.[۳۹] د دغه روایتونو د سند په صحیح والي کې شک شوی دی.[۴۰] د یو روایت له مخې چې اهل سنت عالم ابن حماد په الفتن کې نقل کړی یماني په مدینه کې له امام مهدي سره یو ځای کیږي، سفیاني به مدینې ته یو لښکر ولیږي خو دغه دواړه به له مدینې د مکې په لور وځي.[۴۱] د سفیاني لښکر به په هغوي پسې د مکې په لور حرکت وکړي خو د بیداء په نوم یو ځای کې به په ځمکه کې ننوځي.[۴۲]
- فتحې؛ د اهل سنتو په ځینو روایتونو کې راغلي چې یماني به قسطنطنیه او روم فتح کړي.[۴۳] د هغه او ملګرو بېرغونه یې سپین دي.[۴۴] په شیعه سرچینو کې د دغه سیمو فتح د امام زمان کار بلل شوی دی .[۴۵]
د یماني مدعیان
د یو روایت له مخې شیعیان د امام صادق(ع) له زمانې د یماني په انتظار دي. امام صادق د «طالب حق» [یادداشت۲] په نوم کس یماني والی په دې وجه رد کړ چې یماني د علي(ع) مینه وال دی خو طالب حق له علي بیزاري کوي.[۴۶] له لومړۍ قمري پېړۍ ځینو کسانو ځانونه د یماني په توګه معرفي کړي دي منجمله:
- عبدالرحمن بن محمد بن اشعث (وفات ۸۵ ق)، د عبدالملک بن مروان، په زمانه کې یې د عراق د حاکم حجاج بن یوسف ثقفي په خلاف بلوا وکړه او ځان یې قحطاني وباله چې د یمن خلک یې انتظار کوي.[۴۷] ابن اشعث له امویانو له ماتې وروسته سیستان ته لاړ او هم هلته له دنیا لاړ.[۴۸]
- ابن فرس: د ابن خلدون په راپور، عبدالرحیم بن عبدالرحمان بن فرس په اندلس کې د شپږمې او اومې پېړۍ له عالمانو و. یوه ورځ یې د منصور په محفل کې تنده خبره وکړه. له هغه وروسته یې تر یوې مودې پټ ژوند کاوه او کله چې منصور له دنیا لاړ راښکاره شو او ادعا یې وکړه چې هماغه قحطاني دی چې پېغمبر یې د راتلو خبر ورکړی دی. اخر ناصر بن منصور په هغه پسې یو لښکر ولېږه او ابن زید په دغه نښته کې ووژل شو.[۴۹]
- احمد بن اسماعیل بصري په احمد الحسن مشهور، ځان یماني معرفي کوي او ادعا کوي چې د ظهور لپاره د زمینه برابرولو دنده په غاړه لري او له امام زمان وروسته به حکومت په لاس کې اخلي.[۵۰] «دعوة احمد الحسن بین الحق و الباطل» کتاب د دغه ادعا په رد کې او د هغه په عقیدو په کره کتنه او نقد کې لیکل شوی دی.[۵۱]
همداراز له یزید بن ملهب[۵۲] او عبدالرحمان بن منصور (د هشام بن حکم الموید بالله په زمانه کې)[۵۳] د یماني د مدعیانو په توګه یادونه شوې ده.
ځانګره لیکنه
«الْیَمَانِی رَایَةُ هُدًی» کتاب د یماني د پاڅون په اړه په عربۍ ژبه لیکل شوی دی. د دغه کتاب لیکوال، سید محمد علي الحلو (زوکړه ۱۳۷۶ ق) د عراق یو شیعه عالم دی. په دې کتاب کې د یماني د نوم او نسب او د هغه د پاڅون د ځای او وخت په اړه خبرې شوې دي. لیکوال د یماني پاڅون د ظهور له ډاډمن نښو ګڼلی دی.[۵۴]
اړونده لیکنې
فوټ نوټ
- ↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۳-۲۵۲.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۵-۲۵۶؛ فتلاوی، رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور، ۱۴۲۰ق، ص۱۰۱.
- ↑ صدوق، کمالالدین، ج۱، ۱۳۹۵ق، ص۲۵۱.
- ↑ ابن طاووس، فلاح السائل،۱۴۰۶ق، ص۱۷۱.
- ↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۲۰.
- ↑ فتلاوی، رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور، ۱۴۲۰ق، ص۱۰۰.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۳۹-۴۰.
- ↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۷۵؛ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۲، ص۱۸۳.
- ↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۱۹۹.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۳۷۴.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۵۶.
- ↑ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۰، ح۷.
- ↑ مهدویراد، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، ص۲۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به؛ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۲۸، ج۲، ص۶۴۹، ح۱؛ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۳، ۲۵۲؛ لیثی، عیون الحکم و المواعظ، ۱۳۷۶ش، ص۲۴۴؛ ابن طاووس، فلاح السائل، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۱.
- ↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۱۷.
- ↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۱۷-۱۹؛ مهدویراد، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، ص۲۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۳۱۰، ح۴۸۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۲۳۳.
- ↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۱۹.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۳۰۵؛ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۴۴۷.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۵-۲۵۶.
- ↑ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۰.
- ↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۲۶.
- ↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۲۶-۲۷.
- ↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۲۹۱.
- ↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۲۸۵؛ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۲، ص۱۸۴.
- ↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۳۶.
- ↑ مثال په توګه وګورئ؛ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۲۸، ج۲، ص۶۴۹، ح۱؛ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۳، ۲۵۲؛ لیثی، عیون الحکم و المواعظ، ۱۳۷۶ش، ص۲۴۴؛ ابن طاووس، فلاح السائل، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۱.
- ↑ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۳۱؛ لیثی، عیون الحکم و المواعظ، ۱۳۷۶ش، ص۲۴۴.
- ↑ فتلاوی، رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور، ۱۴۲۰ق، ص۱۰۱.
- ↑ فتلاوی، رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور، ۱۴۲۰ق، ص۱۰۱.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۵-۲۵۶.
- ↑ مهدویراد، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، ص۵۲.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۳۹-۴۰.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۶.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۲۷.
- ↑ ازدی نیشابوری، مختصر اثبات الرجعه، ۱۴۱۳ق، ح۹، ص۲۶۱، به نقل از مهدویراد، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، ص۵۳؛ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۲۷.
- ↑ ازدی نیشابوری، مختصر اثبات الرجعه، ۱۴۱۳ق، ح۹، ص۲۶۱، به نقل از مهدویراد، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، ص۵۳.
- ↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۱۹۹.
- ↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۳۵.
- ↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۳۵؛ مهدویراد، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، ص۵۴.
- ↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۲۲۳.
- ↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۲۱۲.
- ↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۲۹۱.
- ↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۱۹۹.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۹.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۶۱.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، دار الصاوی، ص۲۷۲؛ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۲، ص۱۸۴.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، دار الصاوی، ص۲۷۳.
- ↑ ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۳۳۶.
- ↑ یوسفیان، «بررسی برخی ادله روایی احمد بصری یمانی دروغین»، ص۶۳.
- ↑ یوسفیان، «بررسی برخی ادله روایی احمد بصری یمانی دروغین»، ص۶۳.
- ↑ فخر رازی، المحصول، ۱۴۱۸ق، ج۴، ۳۴۷-۳۴۸.
- ↑ ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۱.
- ↑ الحلو، الیمانی رایة هدی، ۱۴۲۵ق، ص۳۸.
سرچينې
- آیتی، نصرتالله، «یمانی درفش هدایت»، مجله مشرق موعود، شماره ۱، سال ۱۳۸۵ش.
- ابن حماد، نعیم بن حماد، الفتن، تصحیح: مجدی بن منصور شوری، بیروت، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، بیتا.
- ابن خلدون، عبد الرحمان بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الاکبر، تحقیق: خلیل شحادة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- ابن طاووس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم، بوستان کتاب، ۱۴۰۶ق.
- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، تصحیح احمد فارس، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
- ازدی نیشابوری، فضل بن شاذان، مختصر اثبات الرجعه، ترجمه: میرلوحی، تحقیق باسم الهاشمی، بیروت، دار الکرم، ۱۴۱۳ق.
- الحلو، سید محمدعلی، الیمانی رأیة هدی، نجف، مرکز الدراسات التخصصیه فی الامام المهدی، ۱۴۲۵ق.
- خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفه، تحقیق: فواز، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۹۹۵م/۱۴۱۵ق.
- صدوق، محمد بن علی، کمالالدین و تمام النعمه، تصحبح علیاکبر غفاری، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الامالی، تصحیح مؤسسه البعثة، قم، دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
- طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبة للحجة، تصحیح عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دار المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- فتلاوی، مهدی، رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور، بیروت، دار المحجه البیضاء، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.
- فخر رازی، محمد بن عمر، المحصول، تحقیق طه جابر فیضا العلوانی، مؤسسه الرساله، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، تصحیح: حسین حسنی بیرجندی، قم، دار الحدیث، ۱۳۷۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح: عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دار الصاوی، بیتا.
- مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بیتا.
- مهدویراد، محمدعلی و دیگران، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، در مجله حدیثپژوهی، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش.
- نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، تصحیح: علی اکبر غفاری، نشر صدوق، تهران، ۱۳۹۷ق.
- یوسفیان، مهدی و محمد شهبازیان، «بررسی برخی ادله روایی احمد بصری یمانی دروغین»، در مجله مشرق موعود، شماره۲۷، پاییز ۱۳۹۲ش.