ساره
دا مقاله د تدوین په حال کې ده!
ساره یا بي بي ساره د حضرت ابراهیم (ع) مېرمن او د حضرت اسحاق (ع) مور ده. د هغه څه په اساس چې د قران په دوو سورتونو کې راغلي، فرښتو په نوي کلنۍ کې هغې ته د یو زوي د پېدا کېدو زیری ورکړ چې اسحاق نوم یې شو. ساره له دې امله چې فرښتو ورسره خبرې کړي د حضرت مریم او حضرت فاطمه [س) په شان محدَّثه ګڼل کیږي.
ساره د اسحاق له زوکړې ډېر کلونه مخکې خپله وینځه هاجر (بي بي هاجره) ابراهیم ته وبخښله چې ترې د بچي خاوند شي. شیخ صدوق ځینې روایتونه نقل کړي چې د اسماعیل له زوکړې وروسته د ساره د حسادت خبره کوي. سره له دې ځینو اوسمهالو څېړاندو د دغه حدیثونو په دلالت کې شک څرګند کړی دی.
ژوند
د شپږمې پېړې شیعه مفسران امینالاسلام طَبْرسي[۱] او ابوالفتوح رازي،[۲] باوري دي چې ساره د هاران بن یاحور لور او د ابراهیم (ع) د تره لور ده؛ البته د شیعه سرچینو په ځینو روایتونو کې ساره د الحج نبي لور او د ابراهیم د خاله لور بلل شوې ده. په تاریخي سرچینو کې ځینې نور قولونه لکه ساره د بتوایل بن ناحور لور،[۴] لابن بن بثویل بن ناحور لور[۵] او د ملک حَرّان لور[۶] هم نقل شوی دی.
د دریمې پېړۍ اهل سنت مورخ ابن قُتَیبَه دینَوَري له توراته نقل کړې چې ساره د ابراهیم ورېره ده. د هغه د نقل په اساس، ساره او لوط (ع) د پلار له لورې ورور او خور او د ابراهیم د ورو هاران بچیان دي.[۷]اهل سنت مورخ ابن کثیر (وفات ۷۷۶ ق) دا قول رد کړی او مشهور قول یې دا ګڼلی چې ساره د ابراهیم د تره لور ده.[۸] د «الانبیاءُ حیاتُهُم، قِصَصُهُم» کتاب لیکوال عبدالصاحب حسیني عاملي باوري دی چې لوط د ساره مورنی ورور دی، نه پلرنی؛ پر دې اساس ساره د ابراهیم ورېره نه ده. د هغه په وینا ساره د ابراهیم د تره لور او د خاله لور ده[۹] [یادداشت۱]
ساره له لوط سره یو ځای، په ابراهیم ایمان راوړ او یکتا پرسته شوه.[۱۰]هغې همداراز له حضرت ابراهیم (ع) سره واده وکړ.[۱۱] ساره د خپلې زمانې یوه ډېره ښایسته ښځه ګڼل شوې ده.[۱۲] هغې ډېرې کرهڼېزې ځمکې او پریمانه مالونه (څاروي) لرل او خپل ټول جایداد یې حضرت ابراهیم ته ورکړی دی.[۱۳]
مصر ته هجرت
په بابِل کې یو خدای منلو ته د ابراهیم له بلنې وروسته، ګوته په شمېر کسانو په هغه ایمان راوړ، او ابراهیم له همدې امله له ساره او لوط سره د شام په لور هجرت وکړ. خو د قطحۍ او ناروغۍ په خپرېدو سره ساره له خپل مېړه ابراهیم (ع) سره مصر ته روان شو.[۱۴] د تاریخي روایتونو له مخې د مصر پاچا د ساره له ښایسته خبر شو[۱۵] او ابراهیم د دې خبرې په ځواب کې چې هغه یې څه کیږي ساره خپله خور معرفي کړه.[۱۶] لکه څنګه چې ابن اثیر ویلي حضرت ابراهیم له دې امله چې پوهېده که ساره خپله مېرمنه معرفي کړي پاچا به یې د وژلو امر وکړي چې ساره ترې واخلي، حقیقت پټ کړی دی.[۱۷] د مصر پاچا ساره وبلله او هڅه یې وکړه چې لاس وراوږد کړي خو په دغه وخت کې یې لاس وچ شو.[۱۸] پاچا له ساره وغوښتل چې دعا وکړي چې لاس یې دوباره ښه شي، چې پرې یې ږدي. خو د ساره له دعا او د پاچا له رغېدو وروسته هغه دوباره هڅه وکړي چې ساره ته نزدې شي او دا پېښه درې ځلې وشوه[۱۹] پاچا له دې وروسته له خپل کاره پښېمانه شو او د هاجر په نامه یوه وینځه او ډالۍ یې ساره ته وسپارل او هغه یې ازاده کړه.[۲۰] د علامه طباطبایي په وینا دا چې ابراهیم ساره خپله خور معرفي کړې وي د نبوت له مقام سره سمون نه لري او د اوسني تورات له تناقضاتو دي چې د اهل سنتو په تاریخي او حدیثي سرچینو کې داخل شوې دي.[۲۱] همداراز د یو روایت په اساس چې علامه طباطبایي له الکافي نقل کړی ابراهیم په دې ماجرا کې ساره خپله مېرمنه معرفي کړې او هر ځل چې د پاچا لاس وچ شوی د ابراهیم په دعا سره یې لاس ښه شوی دی.[۲۲]
په نوي کلنۍ کې د زوي زیری
لکه چې په تاریخي سرچینو کې راغلي، الهي فرښتو د ساره په نوي کلنۍ کې هغې ته د یو زوي د کېدو زیری ورکړ.[۲۳] هغې په ناباورۍ سره وخندل او وې ویل څنګه ممکنه ده چې یوه بوډۍ ښځه حامله شي؟[۲۴] هغه څه موده پس حامله شوه، اسحاق د هغې او ابراهیم علیه السلام زوی دی.[۲۵] د قران کریم په دوو سورو کې د فرښتو زیري او د بچي د پیدا کېدو په خبره د ساره غبرګون ته اشاره شوې ده.[۲۶]
ساره مخکې له دې چې د بچي پیدا کولو زیری ورته وشي له دې امله چې شنډه وه، هاجر یې خپل مېړه ابراهیم ته وبخښله چې ترې یې بچي وشي او له دې وروسته د ابراهیم او هاجر زوی اسماعیل پیدا شو.[۲۷]
وفات
د ابراهیم (ع) مېرمن ساره په ۱۲۷ کلنۍ کې په حبرون سیمه کې وفات شوه[۲۸] د ساره له وفاته وروسته حضرت ابراهیم د حبرون یو ځای د هغې له مالکانو واخیست او ساره یې هلته ښخه کړه.[۲۹] وروسته ابراهیم ، اسحاق او یعقوب په دغه ځای کې ښخ کړی شول.[۳۰] دغه ځای د حرم ابراهیمي په نامه پېژندل کیږي او د قدس په جنوب الخلیل ښار کې پروت دی.[۳۱]
ځانګړنې امام علي (ع) ته په یو منسوب روایت کې له دې امله چې فرښتو له بي بي ساره سره خبرې کړې او هغې ته یې د اسحاق د زوکړې زیری رکړی، محدثه ګڼل کیږي.[۳۲] د دغه روایت له مخې، حضرت مریم، حضرت زهرا او د حضرت موسی مور هم محدثې دي.[۳۳] شیعیان باوري دي چې ملائکو یوازې له انبیاوو او رسولانو سره خبرې نه دي کړې بلکې له امامانو، حضرت فاطمې او نورو کسانو سره یې هم خبرې کړې دي.[۳۴]د قران کریم ځینې ایتونه منجمله د آل عمران سورې ۴۲ او ۴۵ ایت چې له حضرت مریم سره د ملائکو د خبرو په اړه دی، د دغه عقیدې تاییدونکی ګڼل شوی دی.[۳۵]
په هغو روایتونو کې چې د شیخ صدوق او علی ابن ابراهیم قمي په وسیله نقل شوې، د اسماعیل له زوکړې وروسته د ساره حسد او کږ اخلاقۍ او په دې اړه د ابراهیم (ع) صبر ته اشاره شوې ده.[۳۶] سره له دې ځینو اوسمهاله څېړاندو دغه روایتونه د سند او دلالت له اړخه ضعیف ګڼلې دي.[۳۷] د هغه څه په اساس چې په تورات کې راغلي، ساره له ابراهیمه وغوښتل چې هاجر او اسماعیل له کوره وباسي، خو ابراهیم د ساره په دغه غوښتنه خپه شو.[۳۸]که څه هم اخر وروسته له دې چې خدای تعالی له هغه وغوښتل چې دغه کار وکړي د ساره په غوښتنه یې عمل وکړ.[۳۹] سره له دې په ځينو روایتونو کې په عالم برزخ کې د مومنانو د ماشومانو او د شیعیانو د بچیانو سرپرستي او تربیت ساره او ابراهیم ته سپارل کیږي چې هغوي وروزي او بیا یې خپلو میندو پلرونو ته وسپاري.[۴۰]