ناصر کبیر
حسن بن علي (۲۳۰-۳۰۴هـ ق) چې د ناصر کبیر یا ناصر اُطرُوش او الناصر للحق په لقبونو مشهور و، په درېیمه هجري قمري پېری کې د طبرستان دریم علوی واکمن او د امام سجاد(ع) له اولادې څخه و. ناصر کبیر د یو عادل واکمن په توګه معرفي شوی او د طبري د تاریخ له مخې د طبرستان خلکو هیڅ یو حکومت د هغه د واکمنۍ په څیر نه و لیدلی. سید مرتضی هم د هغه علمي د حیثیت، عرفان او فقاهت په اړه خبرې کړې دي.
ناصر کبیر د طبرستان د خلکو په اسلام راوړلو او شیعه کیدلو کې ډېر مهم رول درلود او له طبرستان نه علاوه د ایران د شمال په نورو برخو لکه د دیلام او ګیلان په ختیځو برخو باندې هم حاکم شو او امل یې د خپل حکومت مرکز وګرځاوه. د علماوو او پوهانو ملاتړ، په طبرستان کې سېدانو ته د اوسېدو بلنه او د جوماتونو جوړول د ده له کړنو څخه دي.
ناصر کبیر یو زیدی و، خو په ریاض العلما کې افندي اصفهاني هغه د امامیه له مشرانو څخه ګڼلی دی. د هغه په وينا، ناصر کبير د امامي شيعه مذهب پر بنسټ ځینې آثار لري او همدارنګ د زيدي مذهب پر بنسټ هم آثار لري. کتاب الاحتساب د حسبة د چارو د اجرا په اړه د البساط کتاب د هغه کلامی کتاب دی. هغه همدارنګه یو فقهي کتاب هم درلود چې سید مرتضی په خپل کتاب مسائل الناصریات کې یې ورته ځوابونه ورکړي دي.
د ناصر کبیر د یاد نړیوال کنفرانس په ۱۳۹۲ کال کې د یمن، سوریې او لبنان د مسلمانو پوهانو د یوې ډلې په شتون سره په ایران کې جوړ شو.
ژوند لیک
حسن بن علي چې د ناصر کبیر او اطروش په نوم پیژندل کیږي، د دریو منځګړیتوبونو له لارې د امام سجاد(ع) زوی عمر الاشرف ته رسیږي.[۱] هغه د علم الهدی او شریف رضي د مور له خوا نیکه دی.[۲] په ځینو پخوانیو منابعو کې هغه د «طالبیانو له لویانو، د هغوي ستر عالم، د هغوی تکړه، زړور کس او د هغوی د شاعر» په توګه یاد شوی دی.[۳] حسن اطروش په ۲۳۰ هجري قمري کال کې په مدینه منوره کې زیږیدلی دی.[۴] هغه د کوفې او نورو ښارونو مشرانو څخه په حدیث نقلولو بوخت شو او له هغوي یې روایتونه نقل کړل او هغوي هم ورڅخه روایتونه نقل کړي دي.[۵]
ناصر کبیر څلور اولادونه درلودل. محمد چې په ماشومتوب کې مړ شو؛ علي چې شاعر و؛ احمد چې د امامي مذهبه و او صاحب الجیش لقب یې درلود؛ او جعفر. خو د تاریخي منابعو پر بنسټ، ناصر کبیر حسن بن قاسم ته چې د هغه د تره زوی او د امام حسن(ع) له اولادې څخه و، په خپلو بچو باندې ترجیه ورکوله.[۶] احمد چې صاحب الجیش لقب یې درلود د ناصر کبیر د سپایانو قوماندان و، هغه د پلار بې پامي د هغه د دیني عقایدو له امله ګڼله او د ناصر کبیر بل زوی یعنی علي، د زیدیانو عقیدو په نقد کې یوه قصیده ولیکله.[۷]
د مُحَلّی صنعاني (وفات 652 هـ) د وینا له مخې، کله چې د نيشابور يا جورجان په يوه پېښه کې ناصر په غوږ باندې ګوزار وخوړ نو غوږ يې خراب شو، له دې سببه په اطروش مشهور شو.[۸] «اطروش» د کوڼ[۹] یا کم اوریدنکي په معنا دی.[۱۰]
وفات او قبر
ناصر کبیر تر درې کاله او درې میاشتنۍ واکمنۍ وروسته د ۳۰۴ هـ ق کال په ۲۵ شعبان[۱۱] د آمل په ښار کې وفات شو.[۱۲] هغه په آمل کې د قاسم بن علي په کور کې خاورو ته وسپارل شو.[۱۳]
د هغه قبر تل د زیدیانو د توجه مرکز و او د هجري په اتمه پیړۍ کې ابن اسفندیار د هغه قبر د خلکو زیارتځای او د متقیانو د ناستی د ځای په توګه معرفي کړی دی.[۱۴] ناصر کبیر په امل ښار کې یو مدرسه جوړ کړ چې د ظهیر الدین مرعشي تر وخته پورې، چې د نهمې هجري پېړۍ یو تاریخپوه پاتې شوی دی، باقي پاتی و.[۱۵]
د ناصر کبیر مقبره د یو مدرسه او کتابتون سره یوځای د امل په ښار کې تر اوومې هجري پېړۍ پورې شتون درلود.[۱۶] یو ځل بیا په نهم هجري قمري کال کې د مازندران د واکمن سید علي مرعشي له خوا د هغه پر قبر یو ګنبد جوړ شو چې اوس هم شتون لري.[۱۷]
د ناصر کبير مقبره د يمن د زيدي شيعو د پام وړ ده او هغوى یې زیارت کوي.[۱۸] او د دې مقبرې په انګړ کې څلور يمني شهيدان هم ښخ شوي دي. دغه شهيدان د ۱۳۹۴ کال په وري مياشت کې د يمن په مرکز صنعا کې پر جومات د داعش د بريد په نتيجه کې ټپيان شول او د سختو ټپونو له امله د تهران روغتون ته له لېږدولو وروسته شهیدان شول.[۱۹] جسدونه په الوتکه کې یمن ته ولیږدول شول، خو الوتکې ته یې د کښیناستو اجازه ورنکړې شوه او د یمني چارواکو په اجازه او د ایران د ستر مذهبي مشر ایت الله خامنه اي په اجازه، په آمل د اطروش په هدیره کې خاورو ته وسپارل شول.[۲۰]
په طبرستان باندې حکومت او د اسلام تبلیغ
ناصر کبیر په طبرستان کې د حسن بن زید حسني(۲۵۰-۲۷۰ هـ ق) او محمد بن زید(۲۷۰-۲۸۷ هـ ق) چې لومړۍ او دویم علوي حاکمان وو، د واکمنۍ پر مهال له دوي سره مرسته کوله او د محمد بن زید له مړینې وروسته یې په ګیلان او دیلم کې څوارلس کاله د اسلام تبلیغ وکړ.[۲۱] ناصر په طبرستان کې په 301 هجري قمري کال کښې د علویانو درېم حکومت جوړ کړ[۲۲] هغه له طبرستان علاوه په دیلم او ګیلان کې هم په ځینو برخو حاکم شو.[۲۳] د هغه د واکمنۍ مرکز د امل ښار و.[۲۴] ناصر کبیر تر ۳۰۴ هجري قمري کال پورې تر څو چې په ۷۴ کلنۍ کې مړ شو، واکمن و.[۲۵] د هغه د حکومت وخت په څلورمه هجري پيړۍ کې د زیدیه فرقې د سوکالۍ دوران ګڼلی شي.[۲۶]
ابن اسفندیار په خپل کتاب "تاریخ طبرستان" کې د ناصر کبیر د ژوند په پای کې د حکومت د پرېښودو خبر ورکړی دی او ویلي یې دي چې د حکومت له پرېښودو وروسته ډېر خلک له هغه څخه د فقه او حدیث د زده کړې لپاره ورغلل.[۲۷] همدارنګ ابن اثیر د ناصر کبیر د مرګ په وخت کې د هغه عمر ۷۹ کاله ذکر کړی دی.[۲۸]
د ناصر کبیر په اړه ځینې کارونه لکه د علماو او ساینس پوهانو ملاتړ، د ساداتو طبرستان ته بلنه چې هلته ژوند وکړي، د قرآن کریم تدریس، د شاعرانو هڅونه، د جوماتونو جوړول، او همدارنګه د فقه، حدیث او تفسیر درسونه ورکول شامل دي.[۲۹] د تاریخي منابعو له مخې، ناصر کبیر په طبرستان کې د خلکو په اسلام راوړلو[۳۰] او شیعه کیدلو کې مهم رول لوبولی دی.[۳۱] پر همدې اساس دا دعوا شوې ده چې په یوه ورځ کې څوارلس زره کسان د هغه په لاس مسلمانان شول.[۳۲]
دا هم ویل شوي چې د ال بویه کورنۍ لومړی د ناصر په اردو کې د خدمت کولو څخه رهبري ته ورسیدل. په هرصورت، وروسته له دې چې دوی واک ته ورسیدل او خپل حکومت یې جوړ کړ، دوی د سیاسي مصلحت لپاره د عباسیانو ملاتړ وکړ او په ښکاره توګه یې د ناصریه دفاع ونه کړه.[۳۳]
مذهب؛ زیدي یا امامي
سید مرتضی چې د څلورمې هجري پېړۍ له سترو شیعه عالمانو څخه و،[۳۴] او د ناصر کبیر د لور له خوا لمسی و، که څه هم د خپل علم، تقوا او فقاهت په اړه یې خبرې کړي دي او د ایران په شمال کې د اسلام خپرېدل یې د هغه د کوششونو نتیجه ګڼلې ده خو د هغه د مذهب په هکله یې څه نه دي ویلي.[۳۵] بیا هم محمد واعظ زاده خراساني د مسائل الناصریات کتاب، چې سید مرتضی د ناصر کبیر په فقهي نظریو باندې حاشیه لیکلې ده، د دې ښوونه کوي چې د یو دولس امامي عالم او زیدي عالم تر منځ ډېر زیات تفاهم دی او په همدې اساس ناصر کبیر یو زیدی مذهب کس دی.[۳۶] نجاشي چې په پنځمه هجري قمري کال کې یو شیعه رجال شناس دی د امامت په اړه یې د هغه د عقیدې په اړه خبرې کړي او د امامت، فدک، خمس او شهادت په اړه کتابونه یې هغه ته منسوب کړي دي.[۳۷] لکه څنګه چې نجاشي ویلي، ناصر کبیر د امامانو د اولادونو شجرنامه تر امام زمانه(ع) پورې لیکلی.[۳۸]
خو په رياض العلماء او حياض الفضلاء كتاب كې چې د صفوي دورې يو عالم افندي اصفهاني ليكلى دى، د ده په وينا ناصر كبير د اماميه له مشرانو څخه ګڼل شوی دی، كه څه هم زيديانو هغه له خپلو امامانو څخه ګڼلى دى؛ خو هغه د زیدیه مذهب له عقایدو بېزار او پاک دی.[۳۹] خو افندي اصفهاني ویلي دي چې ناصر کبیر د امامي شیعه مذهب په اړه کتابونه او نور کتابونه هم د زیدي مذهب پر بنسټ لري.[۴۰] په دې وروستيو کلونو کې د اماميه فقهې ځينو څېړونکو هم په بېلابېلو دلايلو سره ثابته کړې ده چې ناصر کبير زيدي وو او امامي نه شي کېدلی او د هغه په اولادونو کې علي د ناصر يوازنی مشر زوی و چې اماميه مذهب يې قبول کړ او حتی د خپل پلار د زیدی مذهب غندنه یې کړې ده.[۴۱]
خصوصیات
تاریخی او رجالی سرچیني، د هغه د عادلانه حکومت او همدارنگ د ناصر کبیر فقهي او نورو علمونو باندي پوهه بیان کړې ده.
عادل حکمران
ناصر اطروش یا ناصر کبیر یو عادل واکمن ګڼل شوی؛ د هغه معاصر مورخ، طبري د ناصر کبير د عدالت او ښه سلوک پخ سبب ستاينه کړې ده او ویلي یې دي چې د طبرستان خلکو هيڅکله د ناصر د حکومت په شان عادل حکومت نه دی لیدلی.[۴۲] لکه څه رنګ چې ابوریحان بیروني لیکلي دي، ناصر اطروش د ملکانو او د کلي د مشرانو د خلکو په مال او ناموس باندې مشري ختمه کړه او ټول خلک يې په يوه درجه کې واچول.[۴۳]
علمي مقام
د سید مرتضی د وینا پر اساس، د ناصر کبیر علمي رتبه، زهد او فقاهت ټولو ته څرګند و.[۴۴] هغه به عالمانو او فقیهانو سره د مناظره غونډې ترسره کولی او همدارنګ د حدیث د مطالعې لپاره به یې درسونه ترسره کول.[۴۵]
په زیدیه کې د ناصریه مکتب خاوند
د مادلونګ په وینا د ناصر ځینې نظریات د قاسمیه او هادویه مکتبونو له عقایدو سره توپیر درلود چې له هغه څخه مخکې د زیدیانو په منځ کې مشهور وو او د همدغو نظریو د اختلاف په پایله کې د زیدیانو په منځ کې یو نوی مکتب رامنځته شو. چې اطروش ته منسوب او د ناصریه په نوم پيژندل کیږي.[۴۶] که څه هم ناصر، قاسم بن ابراهیم رسي (په زیدیه و کې د قاسمیه مکتب څیښتن) خپل مرجع ګڼه؛ خو په ځينو مسايلو کې يې ورسره موافق نه و؛ په خاصه توګه په فقه کې، ناصر له قاسم رسي (وفات 246 هـ ق) او الهادي (وفات 298 هـ ق) په پرتله له امامیه و څخه ډیر متاثره و او له همدې امله یې د طلاق، میراث او د پښو د مسح کولو په اړه د امامیه نظریه منلې وه.[۴۷] ناصریه او قاسمیه چې دواړه په یوې جغرافیه کې شتون درلود، یو له بل سره په فرقه ایزو جګړو کې ښکیل وو، حتی د دواړو خواوو ځینو افراطیانو یې یو بل په کفر او الحاد تورناوه.[۴۸]
آثار او نظریات
په ځینو منابعو کې د ناصر کبیر تصنیفات له ۳۰۰ څخه زیات ګڼلي شوي دي.[۴۹] او ابن ندیم په خپل کتاب فهرست کې له لسو څخه د زیاتو فقهي اثارو له نومولو اخستلو وروسته د ځینو زیدیانو د ادعا مطابق ویلي چې د ده د اثارو شمېر ۱۰۰ دی.[۵۰] نجاشي هم د هغه د ځینو اثارو یادونه کړې ده.[۵۱]
د ناصر کبیر ځینې کتابونه دا دي:
- الاحتساب په اسلامي ځمکو کې د حسبیه چارو د پلي کولو په برخه کې له لومړنیو کارونو څخه یو کار دی.[۵۲] د هغه څه له مخې چې ناصر کبیر په دې کتاب کې ویلي، امام یا د هغه استازی باید په کوڅو او بازارونو کې د نارینه له ښځو سره د اختلاط مخه ونیسي.[۵۳] هغه همدارنګ د رسول الله(ص) په دلیل سره، د قبرونو زیارت کول، روا ګڼي، که څه هم د ښځو په مړو باندې ژړا کول او د مړي په جنازه پسې وتل روا نه ګڼي.[۵۴]
- البساط، د توحید، د خدای پېژندنې او د خپلو بندګانو په وړاندې د خدای د عدالت په اړه یو کلامي کتاب دی چې ناصر کبیر د خپلو شاګردانو لپاره لیکلی دی.[۵۵]
ناصر کبیر یو فقهي اثر هم درلود چې سید مرتضی د مسائل الناصریات په نوم په یوه خپلواک کتاب کې د ناصر کبیر د نظرونو په مقابل کې خپل فقهي نظریات وړاندې کړي دي.[۵۶]
کنفرانس او ټیله ټیټر
د ناصر عظیم د یاد نړیوال کنفرانس په ۱۳۹۲ کال کې په ایران کې د یمن، سوریې او لبنان د علماوو د یوې ډلې په حضور کې جوړ شو[۵۷] په دې هکله د «د ناصر کبیر د نړیوال کانفرنس د مقالاتو ټولګه» په نامه یو کتاب هم چاپ شو چې د ناصر کبیر په ژوند کې د هغه فقهي اثار او نظریات خپاره شول. په دې کتاب کې د زیدیه مذهب په اړه مقالې او همدارنګه د امامیه او زیدیه مشترک خصوصیات هم خپاره شوي دي.[۵۸]
په 1391 کال کې د مازندران په ټلویزیوني چینل کې د «ناصر الحق» په نوم یو ټلویزیون تېټرخپور شو، چې په ۱۳ قسطونو کې یې په طبرستان کې د علویانو پاڅون او د ناصر کبیر لخوا د حکومت د تاسیس فیلم وړاندې کړی دی.[۵۹]
اړونده څېړنې
فوټ نوټ
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۶۲-۶۳.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۶۲-۶۳.
- ↑ صابی، اخبار الدولة الدیلمیة، در: مادلونگ، اخبار الأئمة الزیدیة، ۱۹۸۷م، ص۲۳.
- ↑ بخاری، سر السلسلة العلویة، ۱۳۸۱ق، ص۵۳؛ ناطق بالحق، الافادة فی تاریخ الائمة السادة، ۱۳۸۷ش، ص۵۰.
- ↑ اطروش، البساط، ۱۴۱۸ق، ص۵۶، ۵۸، ۶۵، ۷۲، ۷۵؛ ابن ابی الرجال، مطلع البدور و مجمع البحور، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۷۷؛ شهاری، طبقات الزیدیة الکبری، ۱۴۲۱ق، قسم ۳، ج۲، ص۱۱۱۳.
- ↑ حکیمیان، علویان طبرستان، ۱۳۶۸ش، ص۹۷.
- ↑ حکیمیان، علویان طبرستان، ۱۳۶۸ش، ص۹۷.
- ↑ محلی، الحدائق الوردیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۵۵-۵۶.
- ↑ ازهری، تهذیب اللغة، ۲۰۰۱م، ج۱۱، ص۲۱۳ .
- ↑ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۰۲.
- ↑ ناطق بالحق، الافادة فی تاریخ الائمة السادة، ۱۳۸۷ش، ص۶۱؛ محلی، الحدائق الوردیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۷۸.
- ↑ صابی، اخبار الدولة الدیلمیة، در: مادلونگ، اخبار الأئمة الزیدیة، ۱۹۸۷م، ص۳۳؛ اصفهانی، تاریخ سنی ملوک الارض، ۱۳۴۰ق، ص۱۷۵؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، قاهره، ج۱، ص۳۲-.۳۳.
- ↑ دانشپژوه، «دو مشیخه زیدی»، ص۱۸۵.
- ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ۱۳۲۰ق، ج۱، ص۹۷.
- ↑ مرعشی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، ۱۳۴۵ش، ص۱۴۸.
- ↑ یوسفیفر، «نقش موقوفات در شکلدهی به فضاهای شهری»، ص۱۰۴.
- ↑ یوسفیفر، «نقش موقوفات در شکلدهی به فضاهای شهری»، ص۱۰۴.
- ↑ «سخنگوی انصارالله یمن به زیارت امامزاده ناصرالحق رفت»، خبرگزاری برنا.
- ↑ «گزارش تصویری/ تشییع پیکر ۴ شهید یمنی در آمل»، ابنا.
- ↑ «۵ ماه پس از خاکسپاری؛ وضعیت مزار چهار شهید یمنی در آمل + عکس»، مشرق.
- ↑ موسوینژاد، مجموعه مقالات همایش بینالمللی ناصر کبیر، ۱۳۹۲ش، ص۲۹.
- ↑ موسوینژاد، مجموعه مقالات همایش بینالمللی ناصر کبیر، ۱۳۹۲ش، ص۲۹.
- ↑ موسوینژاد، مجموعه مقالات همایش بینالمللی ناصر کبیر، ۱۳۹۲ش، ص۲۹.
- ↑ موسوینژاد، مجموعه مقالات همایش بینالمللی ناصر کبیر، ۱۳۹۲ش، ص۲۹.
- ↑ موسوینژاد، مجموعه مقالات همایش بینالمللی ناصر کبیر، ۱۳۹۲ش، ص۲۹.
- ↑ موسوینژاد، تراث الزیدیة، ۱۳۸۴، ص۶۷.
- ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ص۲۷۵، به نقل از: موسوینژاد، مجموعه مقالات همایش بینالمللی ناصر کبیر، ۱۳۹۲ش، ص۱۴۷.
- ↑ ابن اثیر، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ج۱۳، ص۱۵۲، به نقل از: موسوینژاد، مجموعه مقالات همایش بینالمللی ناصر کبیر، ۱۳۹۲ش، ص۱۴۷.
- ↑ موسوینژاد، مجموعه مقالات همایش بینالمللی ناصر کبیر، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۲-۱۶۳.
- ↑ صابی، اخبار الدولة الدیلمیة، در: مادلونگ، اخبار الأئمة الزیدیة، ۱۹۸۷م، ص۲۱.
- ↑ موسوینژاد، مجموعه مقالات همایش بینالمللی ناصر کبیر، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۵-۱۶۶.
- ↑ مادلونگ، اخبار ائمة الزیدیة، ص۲۱۳، به نقل از: موسوینژاد، مجموعه مقالات همایش بینالمللی ناصر کبیر، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۶.
- ↑ مادلونگ، فرقه های اسلامی، ۱۳۷۷، ص۱۴۴-۱۴۵.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۷.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۶۲-۶۴.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۳۸.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۱۸ق، ص ۵۷-۵۸.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۱۸ق، ص ۵۷-۵۸.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، مطبعة الخيام، ج۱، ص۲۷۷؛ ج۷، ص۲۷۷.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، مطبعه خیام، ج۱، ص۲۷۷.
- ↑ موسوی نژاد، علی؛ موسوی تنیانی، اکبر، «بررسی انتقادی دیدگاهها درباره مذهب ناصر کبیر و خاندان او»، صص۵۵-۸۶.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۱۰، ص۱۴۹.
- ↑ ابوریحان بیرونی، الآثار الباقية، ۱۴۲۸ق، ص۲۶۸.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۶۳.
- ↑ ناطق بالحق، الافادة فی تاریخ الائمة السادة، ۱۳۸۷ش، ص۵۶.
- ↑ مادلونگ، فرقه های اسلامی، ۱۳۷۷، ص۱۴۳.
- ↑ مادلونگ، فرقه های اسلامی، ۱۳۷۷، ص۱۴۳.
- ↑ مادلونگ، فرقه های اسلامی، ۱۳۷۷، ص۱۴۴.
- ↑ اطروش، الإحتساب، ۱۴۲۳ق، مقدمه، ص۱۵؛ حسنی مؤیدی، التحف شرح الزلف، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۶؛ د هغه د اثارو د سرلیکونو په لړلیک پوهیدو لپاره، وګورئ: الوجیه، أعلام المؤلفین الزیدیة، ج۱، ص۳۳۳-۳۳۶.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، دار المعرفة، ص۲۷۳-۲۷۴.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۱۸ق، ص ۵۷-۵۸.
- ↑ جوکار، «عملکرد محتسب و بازتاب آن در برخی از متون ادب فارسی»، ص۲۷.
- ↑ فرمانیان، درسنامه تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۸۹ش، ص۱۰۵.
- ↑ فرمانیان، درسنامه تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۸۹ش، ص۱۰۵.
- ↑ شورمیج، «نقش و عملکرد ناصر کبیر در نشر اندیشه شیعی در طبرستان»، ص۵۸.
- ↑ وګورئ: سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۳۸-۳۹.
- ↑ همایش بزرگداشت ناصر کبیر، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ موسوینژاد، مجموعه مقالات همایش بینالمللی ناصر کبیر، ۱۳۹۲ش، ص۱۴.
- ↑ «تله تئاتر ناصرالحق»؛ «تئاتر تلویزیونی ناصر الحق بر روی آنتن شبکه تبرستان می رود».
سرچينې
- همایش بزرگداشت ناصر کبیر، مندرج در پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید ۱۸ بهمن ۱۴۰۰ش.
- «گزارش تصویری/ تشییع پیکر ۴ شهید یمنی در آمل»، ابنا، تاریخ درج مطلب: ۲ بهمن ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۳ بهمن ۱۴۰۰ش.
- «سخنگوی انصارالله یمن به زیارت امامزاده ناصرالحق رفت»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۳ بهمن ۱۴۰۰ش.
- «۵ ماه پس از خاکسپاری؛ وضعیت مزار چهار شهید یمنی در آمل + عکس»، مشرق، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۳ بهمن ۱۴۰۰ش.
- «تئاتر تلویزیونی ناصر الحق بر روی آنتن شبکه طبرستان میرود»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۲ دی ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۳۹۷ش.
- «تله تئاتر ناصرالحق»، سایت صداوسیمای مرکز مازندران، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۳۹۷ش.
- «همایش بینالمللی «ناصر کبیر» در محمودآباد»، سایت روزنامه اطلاعات، تاریخ درج مطلب: ۱ بهمن ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۳۹۷ش.
- ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۵-۱۳۸۷ق/۱۹۶۵-۱۹۶۷م.
- ابن ابی الرجال، احمد بن صالح، مطلع البدور و مجمع البحور فی تراجم رجال الزیدیة، تحقیق عبدالرقیب مطهر محمد حجر، صعده (یمن)، ۱۴۲۵ق/۲۰۰۴م.
- ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الكامل في التاريخ، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
- ابن اسفندیار، محمد بن حسن، تاریخ طبرستان، تحقیق عباس اقبال آشتیانی، تهران، ۱۳۲۰ش.
- ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، بیروت، دار المعرفة، بیتا.
- ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد، الآثار الباقیة من القرون الخالية، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، ۱۴۲۸ق/۲۰۰۸م.
- اصفهانی، حمزة بن حسن، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء علیهم الصلوة و السلام، برلین، ۱۳۴۰ق.
- اطروش، حسن بن علی، الاحتساب، تحقیق عبدالکریم احمد جدبان، صعده (یمن)، ۱۴۲۳ق/۲۰۰۲م.
- اطروش، حسن بن علی، البساط، تحقیق عبدالکریم احمد جدبان، صعده (یمن)، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م.
- افندی اصفهانی، عبدالله بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- بخاری، سهل بن عبدالله، سرّ السلسلة العلویة، تحقیق محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۲م.
- جوکار، نجف، «عملکرد محتسب و بازتاب آن در برخی از متون ادب فارسی»، در مجله شناخت، ش۵۷، بهار ۱۳۸۷ش.
- حسنی مؤیدی، مجدالدین، التُّحَفُ شرح الزُّلَف، صنعا، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۷م.
- حکیمیان، ابوالفتح، علویان طبرستان، تهران، انتشارات الهام، ۱۳۶۸ش.
- دانشپژوه، محمدتقی، «دو مشیخه زیدی»، در نامه مینوی، زیرنظر حبیب یغمائی و ایرج افشار، تهران، جاویدان، ۱۳۵۰ش.
- سمعانى، عبدالكريم بن محمد، الأنساب، حيدرآباد، دائرة المعارف العثمانية، ۱۳۸۲ش.
- سید مرتضی، علی بن حسین، مسائل الناصریات، تحقیق مرکز البحوث والدراسات العلمیة، تهران، رابطة الثقافة والعلاقات الإسلامیة، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۷م.
- شورمیج، محمد، «نقش و عملکرد ناصر کبیر در نشر اندیشه شیعی در طبرستان»، در مجله تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، ش۲۶، بهار ۱۳۹۶ش.
- شهاری، ابراهیم بن قاسم، طبقات الزیدیة الکبری، قسم۳: بلوغ المراد الی معرفة الاسناد، تحقیق عبدالسلام وجیه، عمان، ۱۴۲۱ق/۲۰۰۱م.
- صابی، ابراهیم بن هلال، المنتزع من الجزء الاول من الکتاب المعروف بالتاجی فی اخبار الدولة الدیلمیة، در: اخبار ائمة الزیدیة فی طبرستان و دیلمان و جیلان، تحقیق و تعلیق: ویلفرد مادلونگ، بیروت، المعهد الالمانی للابحاث الشرقیة، ۱۹۸۷م.
- طبری، تاریخ الطبری: تاریخ الأمم والملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، بینا، بیتا.
- فرمانیان، مهدی، و سید علی موسوینژاد، زیدیه: تاریخ و عقاید، قم، نشر ادیان، ۱۳۸۹ش.
- مادلونگ، ویلفرد، فرقه های اسلامی، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران، اساطیر ،۱۳۷۷ش.
- مرعشی، ظهیرالدین بن نصیرالدین، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، تحقیق محمدحسین تسبیحی، تهران، ۱۳۴۵ش.
- موسوینژاد، سید علی، مجموعه مقالات همایش بینالمللی ناصر کبیر و رسالت علمای اسلام در جهان امروز با تکیه بر آموزههای نهج البلاغه و صحیفه سجادیه، تهران، مجمع جهانی اهل بیت، ۱۳۹۲ش.
- موسوی نژاد، علی؛ موسوی تنیانی، اکبر، «بررسی انتقادی دیدگاهها درباره مذهب ناصر کبیر و خاندان او»، نشریۀ تاریخ اسلام، تابستان ۱۳۹۴ش.
- موسوی نژاد، علی، تراث الزیدیة، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۴ش.
- مُحَلِّی، حُمید بن احمد، الحدائق الوردیة فی مناقب ائمة الزیدیة، تحقیق مرتضی بن زید المحطوری الحسنی، صنعا، مطبوعات مکتبة مرکز بدر، ۱۴۲۳ق/۲۰۰۲م.
- ناطق بالحق، یحیی بن حسین، الافادة فی تاریخ الائمة السادة، تحقیق محمدکاظم رحمتی، تهران، ۱۳۸۷ش.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۸ق.
- الوجیه، عبدالسلام بن عباس، أعلام المؤلفین الزیدیة، صنعاء، مؤسسة الإمام زید بن علی الثقافیة، ۱۴۳۹ق.
- یوسفیفر، شهرام، و معصومه یداللهپور، «نقش موقوفات در شکلدهی به فضاهای شهری»، در مجله وقف میراث جاویدان، ش۷۹ و ۸۰، پاییز و زمستان ۱۳۹۱ش.