کعبه

د کعبې ودانۍ

کعبه، د مسلمانانو قبله او د هغوي په نزد په ځمکه تر ټولو سپېځلی ځای دی. مسلمان عالمان کعبه د ګډ عبادت لپاره لومړی ځای او د خدای په لور د انسانانو د مخه کولو لپاره یو علامت ګڼي.

دغه ودانۍ د مکې په ښار کې په مسجد الحرام کې پرته ده. مسلمانان باید د کعبې په لور لمونځ وکړي او حاجیان د حج په عملونو کې باید د کعبې چاپېره طواف وکړي. د کعبې په حدودو کې هیڅوک په یو انسان یا حیوان د تیري حق نه لري. امام علي(ع) په کعبې کې پېدا شوی دی.

د شیعه عالمانو د مشهور نظر مطابق، د روایتونو له مخې، کعبه د حضرت ابراهیم(ع) نه مخکې د آدم(ع) په زمانه کې او حتی د ځينو په وینا د آدم له خلقته مخکې جوړه شوې ده. البته ځینې کسان د دغه نظریې مخالف دي او د کعبې لومړی جوړښت د ابراهیم(ع) کار ګڼي.

د اسلام د پېغمبر(ص) له بعثته پینځه کاله پس کعبه د سیلاب د راتللو له امله ورانه شوه. قریشو هغه په بشپړه توګه بیا ورغوله او په لومړي ځل یې ورته چت او پرناله جوړه کړه. په ۶۴ او ۱۰۴۰ قمري کال کې کعبه بیا رغاول شوې ده. په اوسمهال کې هم کعبه مرمت شوې او چت او ستنې یې بیا رغول شوې دی.

د کعبې دننه، وړه شان کوټه ده چې بام ته د ختلو لپاره پکې یوه پوړۍ هم جوړه شوې ده. دغه کوټګۍ وړوکی شان ور لري چې باب التوبه بلل کیږي. کعبه څلور رکنونه لري. د حجرالاسود رکن یې په هغه کې د حَجَرالاسود د لګېدل کېدو، او له هغه ځایه د طواف د پېلیدو په وجه زیات شهرت لري.

اهمیت او مقام

امام علي(ع):

«خدای کعبه د اسلام لپاره نښه او د پناه غواړو لپاره د امن کور جوړ کړی دی.»

علي شریعتي:

«دا چې کعبه په یو ګرداب کې په یو خروشان او څپانده ګرداو کې چې تاویږي او د کعبې طواف کوي. په مینځ کې یوه ثابته نقطه او ګېر چاپېر ترې هر څر متحرک او پر هغه تاوېدونکي. ابدي ثابتوالی او ابدي حرکت! په مینځ کې لمر او چاپېره یې هر ستوری په خپل مدار کې، ګېر چاپېره له لمره تاویږي.»

مسلمانان کعبه د ځمکې په مخ تر ټولو سپېڅلی ځای د توحید لومړی کور او د توحید بېلګه ګڼي. قرآن هغه مبارک کور بللی او دلیل یې دا ګڼلی چې د هدایت، او له خدای سره د تقرب او پېوستون وسیله ده.

د روایتونو له مخې امام علی(ع) کعبه د اسلام لپاره یو بېرغ بللی دی. امام صادق(ع) کعبې ته کتل عبادت ګڼلي دي او ویلي یې دي چې تر څو چې کعبه پر ځای وي،دین به پایداره وي.

د وخت په تېرېدو سره کعبه د یو خدای منلو له معبده د بتکدې په بڼه واوښته. خو د اسلام پېغمبر د مکې له فتحې وروسته، د کعبې بوتان له مینځه یوړل.

د کعبې نومونه

«کعبه» د خدای د کور تر ټولو زیات استعمالېدونکی نوم دی او په دې نوم پېژندل کیږي او په قران کې هم استعمال شوی دی. قران کعبه د «بیت» په نامه ( په مختلفو ترکیبونو کې) یاده کړې چې تر ټولو مشهور یې « بیت الله» ( دخدای کور) دی. نور تعبیرونه یې دا دي: البیت، البیت الحرام، البیت العتیق، «البیت المعمور» و «البیت المحرم»

په ډېرو پخوا زمانو کې کعبه په نورو نومونو هم یادېده لکه قادِس، ناذِر او القریة القدیمة

د کعبې وجه تسمیه

دا چې کعبې ته یې دا نوم ورکړی د دې لپاره دوه سببونه ذکر شوې دي:

• د خدای کور د مربع په شکل ده او عرب دا نوم (کعبه) هغه کور ته چې څلور ګوټه لري استعمالوي.
• کعبه په لغت کې د لوړاوي په معنا راغلی دی. د کعبې ودانۍ له ځمکې د لوړاوي او اوچتوالي په وجه په دې نوم نومول شوې ده.

قبله او حج

اصلی مقالې: قبله او حج

د مسلمانانو لومړۍ قبله بیت المقدس و تر دې چې په مدینه کې یو آیت نازل شو او د کعبې په لور د قبلې د بدلولو امر پکې راغی او کعبه د مسلمانانو په قبلې بدله شوه. په هر مسلمان لازمه ده چې د لمونځ کولو په وخت د کعبې لورې ته مخ کړي.

د حج په عملونو کې باید د کعبې چاپېره طواف وکړی شي.

د کعبې معنویت

کعبه د خدای په لور د انسان د ټول موجودیت او ټولو انسانانو د لور ورکولو او مخ اړولو لپاره یو علامت او قبله ګڼل شوې ده. د کعبې ارزښت یې په دې ګڼلی چې د توحید په نوم جوړه شوې او یو« لوی مافوق بشر اعتقادي ارزښت لري او دا چې د یو فکر په نامه جوړه شوې ده: توحید، د یو انسان په لاس جوړه شوې او هغه هم د توحید بنسټ ګر دی»

اسلامي متفکر علامه اقبال هم د کعبې په اړه د توحید اصل ته اشاره لري:

ره مده در کعبه ای پیر حرم اقبال را هر زمان در آستین دارد خداوندی دگر

شیعه فقیه محمدحسین غروي اصفهاني هم داسې شعر ویلی دی:

گهی به کعبه جانان سفر توانی کرد که در منای وفا ترک سر توانی کرد

مشهور ختیځ پیژاندي هانري کربن ، په ځینو لیکنو کې د مسلمانانو له نظره د کعبې د معنوی حیثیت په راز لیکنه کړې او وايي چې د دې نړۍ جسمونه په بله نړۍ کې له عالي او لوړو صورتونو نقش او نشان اخستی دی. هغه د دې نړۍ واقعیتونه د یوې هندارې په شان ګڼلي چي د نور صورتونه منعکسوي. هغه حج او هغه مناسک چې د کعبې په معبد کې کیږي د زایر د نوري جسم صورت جوړوونکي دي چې د هغه د جسم په ملکوت کې اثر کوي.

د کعبې په اړه یې راوړي چې د کور څښتن خدای دی او خلک د کور اهل او خلک دي. له همدې امله حاجي چې له هر ځایه راغلی وي، لمونځ پوره کوي. ځکه چې مسافر نه دی. د شپږمې هجري قمري پیړۍ مسلمان عارف او شاعر سنایي، انسان د مادي تعلقاتو پرېښودو ته بلي او باوري دی چې تر هغه وخته چې انسان له ځان سره وي او ځان په نظر کې ساتي، په کعبې کې به نه وي.

حسن‌زاده آملي: «ای خدایه! د کعبې لورې ته د تن کول څّه فایده لري هغه چاته چې زړه یې د کعبې د خدای لور ته نه وي؟

د کعبې تاریخ

په ډېرو روایتونو کې راغلي چې کعبه له حضرت ابراهیم(ع) مخکې او د آدم(ع) په لاس جوړه شوې ده. حتی په ځینو روایتونو کې د کعبې جوړښت د حضرت آدم له پېدایښته هم مخکې ګڼل شوی دی. د شیعه عالمانو مشهور نظر دا دی چې کعبه له حضرت ابراهیم(ع) نه مخکې جوړه وه. پر دې اساس، وایي چې دا ودانۍ د نوح په توپان له کې مینځه لاړه. حضرت ابراهیم له خپل زوي اسماعیل سره، کعبه په هماغه بنیادونو چې موجود وو جوړه کړه.

د دغه نظریې په خلاف علامه طباطبایي د کعبې جوړول د حضرت ابراهیم(ع) کار ګڼلی دی. اوسمهاله شیعه مفسیر محمد جواد مغنیه هم له آدمه مخکې د کعبې د جوړېدو روایتونه خبر واحد ګڼلي او نه یې دي منلي.

«غزالي: خو طواف او سعي داسې ده لکه چې بیچارګان د ملوک در ته راشي او د پاچا په در تاویږي چې فرصت ومومي خپل حاجت وړاندي کړي او په سرایي کې ځي او راځي او داسې څوک لټوي چې شفاعت یې وکړي او هیله لري چې که ناڅاپه پرې د څښتن نظر ولویږي او د کرم نظر پرې وکړي.»

د کعبې بیا رغاونه

د اسلام د پېغمبر له بعثته پینځه کاله مخکې، په مکې کې یو سیلاب راغی او کعبه ورانه شوه. د ځینو نقلونو له مخې کعبې اور واخیست او له مینځه لاړه. کعبه تر هغې مخکې پورې، چت نه درلود له سیلاب او د کعبې له ورانېدو وروسته قریشو یې بیا رغاونې ته ملا وتړله او ورته یې چت او پرناله جوړه کړه. هغه دیوال چې ابراهیم(ع) د کعبې لپاره جوړ کړی و کابو څلور نیم میټره بلل شوی او ویل شوي چې د کعبې د دیوالونو لوړاوی، د قریشو په بیا رغاونه کې کابو نهو میټرو ته ورسید.

د عبدالله بن زبیر او حجاج بن یوسف ورانول او بیا رغول

په ۶۴ قمري کال کې زبیریان له بني امیه و سره ښکېل شول او په دې نښته کې کعبې ته سخت تاوان ورسید. عبدالله بن زبیر د ځینو اصحابو له مخالفت سره سره د کعبې پاتې دیوال له بنیاده ړنګ کړ او بیا یې جوړ کړ. هغه په بیا رغاونه کې د کعبې لوړاوی کابو دیارلسو میټرو ته ورساوه هغه د کعبې دروازه چې قریشو له ځمکې کابو دوه میټره لوړه جوړه کړې وه د ځمکې لپاسه جوړه کړه او د کعبې یې دوه چتونه جوړ کړل. ابن زبیر همداراز کعبې ته دوه ورونه جوړ کړل: یو د ننوتلو او بل د وتلو لپاره. د ابن زبیر له وژل کېدو ورسوته حجاج بن یوسف د ابن زبیر ډېر بدلونونه خپل لومړي حالت ته ستانه کړل.

په ۱۰۴۰ کې بیا رغاونه

په ۱۰۳۹ ق کال کې په مکې کې ډېر لوی سیلاب راغی اوبه مسجد الحرام ته ننوتې او د کعبې دیوالونه یې وران کړل. په نهایت کې پاتې دیوالونه راوغورځول شول او د خدای کور له سره اباد کړی شو. د دغه سیلاب او د ودانۍ د بیا جوړېدو راپور په هغه زمانه کې شیعه عالم ملا زین العابدین کاشاني چې په خپله یې په دغه بیا رغاونه کې کارګري کړې وه د «مُفَرِّحَةُ الأنام فی تأسیس بیت الله الحرام» په نامه وړې شان رسالې کې ورکړی دی.

په اوسمهال کې بیا رغاونه

په ۱۰۴۰ ق کال کې د کعبې له بیا رغاونې وروسته ، په هغې باندې یوازې تعمیرات او ترمیمات شوې دي. تر ټولو لوی ترمیم د کعبې د بهرنيو دیوالونو مرمت و چې په ۱۴۱۴ ق کې پېل شو او په ۱۴۱۵ ق کې پای ته ورسېد. د کعبې دننه د مرمت طرحه هم د ۱۴۱۷ ق کال په محرم کې ترسره شوه. په دغه طرحه کې، د کعبې دننه د مختلفو برخو پر ترمیم سربېره، د کعبې ستنې او چت په بشپړه توګه لرې او له سره جوړ کړی شول.

د کعبي د جوړیدو او بیا رغونې تاریخ	ستون	چت	د کعبې دروازه	د کعبې دېوال	د کعبې اندازه	د کعبې د دېوال لوړاوی
د حضرت ابراهیم ودانۍ	نه یې لره	نداشت	نه یې لره	جوړ شو	ـ	کابو څلور نیم میټره.
له بعثته پینځه کاله مخکې د قریشو بیا رغاونه	شپږ ستونې جوړې شوې	جوړ شو	څو پېړۍ مخکې جوړ شوی و په دې بیا رغاونه کې کابو دوه میټره له ځمکه لوړ کړی شو.	پوره بیا رغاونه یې وشوه	-	کابو نهه میټره
د عبدالله بن زبېر بیا رغاونه	شپږ ستنې په درې ستنو بدلې شوې	پوره بیا رغاونه یې وشوه او د کعبې لپاره دوه چت جوړو شو	د کعبې لپاره دوه ورونه جوړ شول او همداراز پر ځمکه ولګول شو.	پوره بیا رغاونه یې وشوه	لویه شوې او د حجر اسماعیل ځینې برخې هم په کعبې کې دننه راغلې.	کابو دیارلس نیم میټره
د حجاج بیا رغاونه	-	-	تېر حالت ته (له ځمکه کابو دوه میټره لوړ ) ستون شو او دوهم ور لرې کړی شو.	-	د ابن زبیر له حالته مخکي حالت ته راوستل شوه.	-
په ۱۰۴۰ قمري کال کې بیا رغاونه	-	پوره بیا رغاونه یې وشوه	-	پوره بیا رغاونه یې وشوه	-	-
د اوسمهالې زمانې بیا رغاونه	پوره بیا رغاونه یې وشوه	پوره بیا رغاونه یې وشوه	بدل شو	ترمیم	.	-

د کعبې بهرنۍ برخې

حجر الاسود

حجر الاسود د کعبې په دیوال لګېدلی سپڅلی کاڼی دی چې طواف له هغه پېل او په هغه ختمیږي.

د کعبې په اړه ځینې معلومات

مُستَجار و مُلتَزَم

مستجار د خدای د کور د لویدیځ دیوال یوه برخه ده چې د کعبې د شا په دیوال کې واقع ده. مستجار رکن یماني ته نزدې او د خدای کور د ور مخکې ته واقع دی د کعبې دیوال چې د امام علي(ع) د مور فاطمه بنت اسد لپاره پرانستل شو او هغه د حضرت علی(ع) د پېدا کولو لپاره کعبې ته ننوتله، مستجار ګڼل شوی دی.

ملتزم یې په یوه معنا،د حجر الاسود او د کعبې د دروازې په مینځ کې د دیوال یوه برخه ګڼلې ده او په بله معنا، هماغه د مستجار معنا ترې اخستل شوې ده.

د کعبې دروازه

د کعبې ور د کعبې په ختیځ دیوال کې جوړ دی او د شیعه په روایتونو کې هغه ته د رسیدلو په وخت د دعا لوستلو سپارښتنه شوې ده.

شاذَروان

شاذَروان د کعبې د دېوال په خواوشا کې وړه شان ډپه یا راوتلی ځای دی چې بې د حجر اسماعیل له برخې څخه د کعبې په نورو لورو کې موجود دی. مشهور شیعه فقیهان دغه راوتلی ځای د کعبې برخه ګڼي چې طواف کوونکی باید له هغه بهر طواف وکړی.

د سرو زر پرناله

د کعبې د شمالي دیوال لپاسه د سرو زرو یوه پرناله جوړه ده چې د چت اوبه پرې د حجر اسماعیل محوطې ته توییږي. د دغه پرنالې لاندې د دعا سپارښتنه شوې او ویل شوي چې دلته دعا قبلیږي.

د کعبې پرده

د کعبې پوشل (پرې پرده اچول) یو پخوانی او مهم دود دی او د جاهلیت په دوره کې یو مهم منصب او مقام د کعبې پرده داري وه. د کعبې پردې مختلف رنګونه لرلې دي؛ دغه پرده کله سپینه، کله د شین ټوکر او کله هم زیړ رنګه وه تر دې چې د «الناصر عباسي» په زمانه کې توره شوه او له هغه وروسته په همدغه رنګ باقي پاتې شوه د کعبې پرده زیاتره په مصر او شام کې تیارېده او ډېرو کمو مواردو کې په ځینو نورو سیمو منجمله ایران کې تیاره شوې ده. نن سبا دغه پرده په عربستان کې په یو کارځای کې جوړیږي.

د کعبې د ننه

کعبې په اوله کې چت نه درلود او له بعثته مخکې په پینځم کال کې په بیا رغاونه کې ورته قریشو چت جوړ کړ چې په دوو لیکو کې یې درې درې ستنې لرلې. د ابن زبیر له خوا د کعبې په بیا رغاونه کې شپږ ستنې په دریو بدلې شوې اونن سبا یوازې درې ستنې باقي دي.

په کعبې کې د ننه باب التوبه

په کعبې کې دننه وړه شان کوټه ده چې د کعبې چت ته د تګ لپاره پکې پوړۍ موجوده ده. دغه کوټګۍ وړوکی شان ور لري چې د توبې ور بلل کیږي. دغه ور له سرو زرو جوړ شوی دی.

له پخوا زمانو، قبایلو، طوایفو او پاچاهانو په کعبې کې دننه د لګولو لپاره ځینې ډالۍ لیږلې. همداراز په کعبې کې دننه یو کوهی و چې ډالۍ به یې په هغه کې کېښودلې. دغه کوهی د قریشو له خوا په بیا رغاونه کې ختم کړی شو.

د کعبې ارکان

ارکان د «رکن» جمع ده او معنا یې ده ستنه او ستون. له دې امله چې کعبې کې دننه څلور ګوټونو کې څلورو ستنو چت راټینګ کړی، د کعبې هرې یوې زاویې ته چې یوه ستنه لري « رکن» ویل کیږي. کعبه څلور رکنه لري:

• ختیځ رکن ( حجر الاسود): دغه رکن تقریبا ختیځ لوري او د زمزم څاه لور ته دی او حجر الاسود په دې کې دی. د هر طواف پېل د حجر الاسود له مخې او پای یې هم د همدې رکن مخې ته دی.
• شمالي یا عراقي رکن: د کعبې یوه زاویه ده چې تقریبا د عربستان شمال یعنې د عراق هیواد په لور واقع ده. او طواف کوونکی له هغه وروسته حجر اسماعیل ته رسیږي.
• غربي رکن یا رکن شامي: غربي رکن د کعبې یوه زاویه او ګټ دی چې د لویدځ لور ته واقع دی. او طواف کوونکی له حج اسماعیل وروسته هغه ته رسیږي.
• جنوب رکن یا رکن یماني: هغه رکن دی چې مستجار یې په څنګ کې واقع دی. دغه رکن د کعبې یو ګټ دی چې تقریبا د جنوب او د یمن هیواد په لور واقع دی او حجیان، په طواف کې، له هغه وروسته حجر الاسود ته رسیږي.

مهمې پېښې

د امام علي(ع) زوکړه

اصلی مقاله: د کعبې مولود

امام علي(ع) په کعبې کې دننه زېږېدلی دی. ځینو اهل سنتو سرچینو هم دغه پېښه راپور کړې ده.

د پېغمبر (ص) په لاس د حجر الاسود لګېدل

هم دا وګورئ: حجر الاسود

له بعثته پینځه کاله مخکې په مکې کې سیلاب راغلی او کعبه ورانه شوه.له دې وروسته قریشو کعبه دوباره جوړه کړه. د بیا رغاونې په وخت هرې قبیلې غوښتل چې حجر الاسود په خپل لاس ولګوي. اختلاف زیات شو او اخر د حضرت محمد(ص) په وړاندیز کاڼی یې په یو ټوکر کې کېښود او هر یو لوری یې د قریشو مشرانو ته په لاس ورکړل شو او کله چې د کعبې دیوال ته ورسیدل پېغمبر کاڼي په خپل لاس واخیست او په مخصوص ځای کې یې ولګاوه.

نور موارد

اصلی مقالې: د فیل اصحاب، عام الفیل، ابرهه

د یمن پاچا ابرهه په ۵۷۱ عیسوي کال کې د کعبې د ورانولو په اراده په مکې برید وکړ. کله چې هلته ورسیدل خدای په معجزه له اسمانه مارغانو په هغوي واړه واړه کاڼي وورول او د ابرهه لښکر تباه شو.

له یزید سره له بیعته د عبدالله بن زبیر په انکار پسې، د حصین بن نمیر په کومانده یو لښکر له هغه سره د مبارزې لپاره مکې ته روان شو د ۶۴ ق کال په محرم کې مکې ته ورسید او د هماغه کال په ربیع الاول کې یې په منجنیقو سره د ابن زبیر په سپایانو برید وکړ چې په دغه حمله کې کعبې ته سخت تاوان ورسید.

د ۳۱۷ ق کال په ذی الحجې کې قِرمَطیانو په مکې برید وکړ. هغوي حجر الاسود له کعبې وکینده او له ځان سره یې یووړ. په ۳۳۹ ق کال کې یې د ډېرو پېسو په بدل کې هغه کعبې ته ستون کړ.

کعبه په فارسي ادبیاتو کې

عبید زاکاني:

کسی وصال تو ای کعبهٔ مراد نیافت که باطنش به خرابات و ظاهرش باتوست

سعدي:

عبدالقادر گیلانی رحمة الله علیه را دیدند در حرم کعبه روی بر حصبا نهاده همی گفت: ای خداوند ببخشای! وگر هر آینه مستوجب عقوبتم، در روز قیامتم نابینا برانگیز تا در روی نیکان شرمسار نشوم.

پروین اعتصامی:

کعبهٔ دل، مسکن شیطان مکن پاک کن این خانه که جای خداست[]

حافظ:

چون طهارت نَبُوَد کعبه و بتخانه یکی‌ست نَبُوَد خیر در آن خانه که عصمت نبود[]

عطار:

کعبهٔ جانان اگرت آرزوست در گذر از خود ره بسیار نیست[]

شاه نعمت‌الله ولی:

گر هوای کعبه داری از بیابان رو متاب رنج باید برد اگر گنج فراوان بایدت[]

حافظ:

در بیابان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم سرزنش‌ها گر کند خار مغیلان غم مخور[]

سعدی:

سعدی اگر طالبی راه رو و رنج بر کعبه دیدار دوست صبر بیابان اوست[] وصال کعبه میسر نمی‌شود سعدی مگر که راه بیابان پرخطر گیرند[]