حیطان سبعه
حیطان سبعه يا د پيغمبر(ص) صدقات هغه اوه باغونه دي چې مُخَیْریق يا د مدينې نورو يهودیانو پېغمبر(ص) ته وركړل او پيغمبر(ص) هغه وقف كړل. د یو روایت له مخې پیغمبر(ص) دغه باغونه حضرت فاطمې(س) ته وقف کړل. د رسول الله(ص) له وفات وروسته فاطمې(س) له ابوبکر څخه وغوښتل چې د خیبر او فدک د دغو باغونو او کروندو مديريت هغې ته وسپاري چې د ابوبکر له مخالفت سره مخامخ شوه.
د ځینو روایتونو له مخې، د عمر بن خطاب د خلافت په وخت کې، امام علي(ع) له هغه څخه وغوښتل چې حیطان سبعه، فدک او خیبر هغه ته وسپاري؛ خو عمر یوازې د حیطان سبعه په سپارلو راضي شو. حضرت زهرا(س) په خپل وصیتونه د دغو باغونو اداره امام علی(ع)، امام حسن(ع) او امام حسین(ع) او بیا د هغې له ټولو مشر لمسي ته په هره زمانه کې وسپارله.
دا باغونه د عباسیانو تر زمانې پورې، د حضرت فاطمې د اولادونو په لاس کې وو. د دریمې قمري پیړۍ ځینو لیکوالانو د دې باغونو ستاینه کړې ده. د وخت په تیریدو سره، د دغو باغونو نومونه او ځایونه له ابهام سره مخ شوي دي.
پيژندګولي
حیطان سبعه هغه اوه باغونه وو چې پيغمبر(ص) ته ډالۍ شول.[۱] د دغه باغونو نومونه دا وو: اَعْواف، بُرْقَه، حُسْنی یا حَسنیٰ، دَلال، صافیَه، مَشْرَبَةُ اُمِ ابراهیم او مِیْثَب.[۲] په سرچینو کې د دې باغونو لپاره نور عنوانونه هم یاد شوي دي.[۳] دا باغونه د رسول الله(ص) «حَوائط» په نوم هم يادېدل،[۴] چې د مدينې په سيمه کې د کجورو تر ټولو غوره باغونه په کې وو.[۵] دا باغونه په هغه زمانه کې، زیاتر د مدينې په جنوب کې وو او مشربه ام ابراهیم د مدینې په ختیځ جنوب کې و.[۶] صافیه، برقه، دلال او میثب د یو بل ترڅنګ د عوالي[۷] یا عالیه په سیمه کې[۸] دا مروان بن حکم له ماڼې شاته وو.[۹] د نورو باغونو د موقعیت په اړه اختلاف شته.[۱۰] دا باغونه به غېر له مشربه ام ابراهیم نور ټول به هغه اوبو سره، چې د باران په وخت کې به د مهزور له وادۍ تېرېدې،[۱۱] خړوبیدل.[۱۲]
حیطان سبعه د اموي خلیفه عمر بن عبد العزیز(۹۹-۱۰۱ هـ ق) تر واکمنۍ پورې زرغون و او هغه او ملګرو به یې خرما خوړې.[۱۳] شافعي چې له څلورو سني فقهاوو څخه دی(وفات: ۲۰۴ هـ ق) دا اوه باغونه يې تر خپلې زمانې پورې آباد ګڼلي دي،[۱۴] عُمَر بن شَبَّه (وفات: ٢٦٣ هـ) چې د مدینې له لومړیو جغرافیه پوهانو څخه دی، د باغونو نومونه او موقعیتونه بیان کړي دي.[۱۵] ویل شوي دي چې د وخت په تیریدو او د مختلفو خلکو د څارنې له امله د دې باغونو نومونه او ځایونه مبهم شوي دي.[۱۶] او قمري کال د اتمې او نهمې پېړۍ ځینو لیکوالانو، د ځینې باغونو لکه میثب او حسنی ځایونه نامعلوم ګڼلي دي.[۱۷] ځینو دا هڅه کړې ده چې دا باغونه د خپلې زمانې مشهورو باغونو باندې تطبیق کړي.[۱۸] یا د پخوانیو لیکوالانو په نظرونو نیوکه وکړي.[۱۹] ایوب صبري پاشا، چې د قمري کال د 13 او 14 پیړیو پوهانو څخه دی، په دې باور دی چې اوه باغونه د هغه وخت پورې آباد وو، خو د ځینو نومونه د وخت په تیریدو سره بدل شوي دي.[۲۰]
د ام ابراهیم مشربه
مشربه ام ابراهیم یا د ام ابراهیم مشربه یو له هغو اوو باغونو څخه دی چې پیغمبر(ص) ته ډالۍ شول.[۲۱] دا ځای د پیغمبر(ص) د میرمنې ماریه قبطیه له اوسیدو او په دې ځای کې د ابراهیم له زیږون وروسته په دې نامې مشهور شو.[۲۲] په دې باغ کې پيغمبر(ص) لمونځ ادا کړی دی.[۲۳] وروسته بیا په دې ځای کې جومات جوړ شو چې په همدې نوم مشهور شو.[۲۴] په یوه روایت کې په دې ځای کې د لمونځ کولو سپارښتنه شوې ده.[۲۵] نن سبا د دې باغ ځای د یو قبرستان په شکل پاتی دی.[۲۶] ویل کیږي چې د امام کاظم(ع) د مور حمیده بریریه او د امام رضا(ع) د مور نجمه قبرونه په دغه ځای کې دي.[۲۷]
د حیطان مخکینې مالک
ځینو لیکوالانو د اوو باغونو مالک مُخَیْریق یهودي ګڼلی دی.[۲۸] عمر بن عبد العزیز به دا دعوا کوله چې د مدینې د مهاجرینو او انصارو له مشرانو څخه یې دا خبره اورېدلې ده.[۲۹] ځینو ویلي دي چې دا مسئله د تاریخ لیکوالانو په منځ کې مشهوره ده.[۳۰] مخیریق له یهودي پوهانو[۳۱] او د بنو نضیر[۳۲] یا بنو قَیْنُقاع[۳۳] له قبیلې څخه و چې د احد په جګړه کې پیغمبر(ص) ته ورغی او د اسلام له اعلانه وروسته،[۳۴] شهید شو.[۳۵] او له شهادته وړاندې[۳۶] یا د مرګ په وخت،[۳۷] خپل مالونه پيغمبر(ص) ته په وصیت کې ورکړل.[۳۸] ځینو دا هم ویلي دي چې مخیریق له شهادته مخکې خپل مالونه رسول الله(ص) ته ورکړل.[۳۹]
- همدارنګ وګورئ: مخیریق
محمد بن عمر واقدي چې د قمري کال د دوهمې او درېيمې هجري پېړۍ يو مورخ دى، ياد شوي باغونه د بني نضير قبيلې د ملکيت يوه برخه ګڼه چې د بني نضير په غزوې کې ترلاسه شوي وو او پېغمبر(ص) د اُحد له جنګه په راستنیدو کې د مخیریق مالونه د مسلمانانو تر مینځ ویش کړل.[۴۰] ځینو د دې په مقابل کې ویلي دي چې پيغمبر(ص) د بني نضير مال د مهاجرينو او دوو غريبو انصارو ترمنځ وويشل.[۴۱] ځينې په دې باور دي چې د حیطان سبعه د په مالکیت کې اختلاف دی چې آیا دا د بنو نضیر یا بنو قریظه قبیلې مالونه وو.[۴۲]
ځینو مورخینو په اوو باغونو کې د هر پخوانی مالکان یو ځانګړی شخص یا قبیله ګڼلې ده.[۴۳] د مثال په توګه، اعواف باغ یې د بنی قریظه د خُنافه په نوم د یو یهودي مال ګڼلی دی.[۴۴] برقه او میثب يې هم د زبیر بن باطا چې د بنو قریضه له قبیلې و د مالونو یوه برخه ګڼلې ده.[۴۵] ځینو ویلي دي چې برقه د بني نضیر ملکیت و.[۴۶] دلال او حسنی یې هم د بني ثعلبه له شتمنيو څخه ګڼلي دي.[۴۷] ويل شوي دي چې دلال د بني نضير د يوې ښځې و چې سلمان فارسي هم د یو مریي په توګه د هغې په اختیار کې و او سلمان له هغې سره تړون وکړ چې د دې باغ د آبادولو په بدل کې یې خوشې کړي او پيغمبر(ص) په دې کار کې له سلمان سره مرسته وکړه.[۴۸] ځینو دغه باغ مثیب ګڼلی دی.[۴۹] او ځینې باوري دي چې برقه او میثب د سلمان په لاس آباد شوي دي.[۵۰]
د پيغمبر(ص) له خوا وقف کیدل
د تاریخ پوهانو په وینا، پیغمبر(ص) اوه باغونه وقف کړل.[۵۱] حیطان د پیغمبر(ص) د صدقاتو په عنوان سره هم یاد شوی دی.[۵۲] ځینو ویلي دي چې د پیغمبر(ص) دېرې صدقې[۵۳] او تر دې چې ټولو صدقې[۵۴] همدا د مخیریق اووه باغونه وو. د دې ملکیتونو وقف د هجرت څخه ۲۲ میاشتې وروسته[۵۵] یا په اووم کال[۵۶] ګڼلي دي.
په قرب الاسناد او الکافی کتابونو کښې یو روایت راغلی چې امام رضا(ع) د احمد بن ابي نصر بَزَنْطي د پوښتنې په ځواب کښې، حیطان سبعه د پیغمبر(ص) حضرت زهرا(س) ته له موقوفاتو څخه ګڼلي دي، چې پیغمبر(ص) د دې ځینې ګټه د خپلو میلمنو د ملمه پالنې او غیر متوقع پیښو لپاره خاص کړې وه.[۵۷] د امام صادق(ع) په بل روایت کې د رسول الله(ص) صدقات، بني هاشم او بني مطلب سره خاص وو.[۵۸]
ځینی منابع دا هم وایی چی پیغمبر(ص) فدک او عوالی حضرت زهرا(س) ته وبخښل.[۵۹] عوالي یوه پراخه سیمه ګڼل شوې ده چې په کې حیطان سبعه هم شامل دي.[۶۰]
له پیغمبره(ص) وروسته د حیطان برخلیک
د رسول الله(ص) له وفات وروسته حضرت فاطمې(س) له ابوبکر څخه وغوښتل چې فدک او اوه باغونه هغې ته وسپاري؛ خو ابوبکر مخالفت وکړ.[۶۱] دا مسله د فاطمې(س) د غصې سبب شوه.[۶۲] ابو بصیر له امام باقر(ع) څخه روایت کړی چې حضرت فاطمه(س) د اوو باغونو مدیریت امام علی(ع) او حسنینو(ع) ته او بیا په هره زمانه کې د هغې له نسل مشر لمسي ته وصیت کړی و. دې ته ورته روایت له امام صادق(ع) څخه هم راغلی دی.[۶۳]
د عمر بن خطاب د خلافت پر مهال امام علي(ع) او عباس بن عبدالمطلب، له خلیفه څخه د فدک او خیبر او حیطان سبعه غوښتنه وکړه، چې یوازې د خیطان ورکولو سره موافقه وکړه.[۶۴] وروسته بیا دا باغونه د حضرت فاطمې(ع) اولاد ته وسپارل شو.[۶۵] د یو بل روایت له مخې امام علي(ع) له عمر څخه وغوښتل چې د حیطان مدیریت ورته وسپاري؛ خو عباس هم په دغو باغونو او فدک باندې د خپل حق خبره وکړه او د شخړې په زیاتیدو سره، امام له خلیفه وغوښتل چې دغه باغونه له ځانه سره وساتي تر څو دښمنۍ زیاتې نه شي.[۶۶]] له امام رضا(ع) څخه د روایت له مخې کله چې امام علي(ع) شاهدي ورکړه چې دا باغونه حضرت زهرا(س) ته وقف شوي دي، نو له خپلې دعوې یې لاس واخست.[۶۷]
ويل شوي دي چې له امام علي(ع) نه وروسته د حيطان سبعه اداره له امام حسن(ع) او بيا امام حسين(ع) او بيا امام سجاد(ع) او له هغه وروسته د امام حسن(ع) له زوي حسن سره وه. تر دې چې بني عباسو د فاطمې له اولادونو څخه باغونه واخستل او پخپله يې د دې اداره کول شورو کړل.[۶۸]
فوټ نوټ
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۶.
- ↑ کافی، کلینی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص ۵۱؛ ابنحجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۲۴۱، ۲۹۰-۲۹۱.
- ↑ مثال په توګه: بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۵۱۸؛ ابنسید الناس، عیون الاثر، ۱۹۹۳م، ج۱، ص۲۴۰؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۲.
- ↑ صالحی شامی، سبل الهدی، ۱۹۹۳م، ج۸، ص۴۰۷؛ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۹.
- ↑ کردعلی، خطط الشام، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۹۰.
- ↑ کعکی، معالم المدینة المنورة بین المعمارة و التاریخ، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۲۰.
- ↑ کعکی، معالم المدینة المنورة بین المعمارة و التاریخ، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۲۱.
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۶.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۳؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۰.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۴؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۰-۱۵۱؛ شُرّاب، المعالم الاثیرة فی السنة و السیره، ۱۴۱۱ق، ص۳۱، ۱۰۰.
- ↑ شُرّاب، المعالم الاثیرة فی السنة و السیره، ۱۴۱۱ق، ص۲۸۳.
- ↑ کعکی، معالم المدینة المنورة بین المعمارة و التاریخ، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۲۰؛ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۶.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۲۲۹.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۷.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۳-۱۷۴.
- ↑ مراغی شافعی، تحقیق النصرة بتلخیص معالم دار الهجره، ۱۴۳۰ق، ص۵۹۳.
- ↑ مراغی شافعی، تحقیق النصرة بتلخیص معالم دار الهجره، ۱۴۳۰ق، ص۵۹۲.
- ↑ مراغی شافعی، تحقیق النصرة بتلخیص معالم دار الهجره، ۱۴۳۰ق، ص۵۹۲؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۳-۱۵۴.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۴.
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۶-۸۰۷.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۴-۱۷۵؛ ورثیلانی، الرحلة الورثیلانیه، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۵۴۵.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۳؛ ورثیلانی، الرحلة الورثیلانیه، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۵۴۵.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۵.
- ↑ شُرّاب، المعالم الاثیرة فی السنة و السیره، ۱۴۱۱ق، ص۲۵۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۶۰.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۶ش، ص۲۶۳.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۶ش، ص۲۶۳.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۳؛ شُرّاب، المعالم الاثیرة فی السنة و السیره، ۱۴۱۱ق، ص۱۵۶.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۲۲۹.
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۷.
- ↑ ابنهشام، السیره النبویه، بیتا، ج۱، ص۵۱۸؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۲۵، ۵۱۸؛ ابنحجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۲۸۵، ۳۲۵، ۵۱۸؛ ابنسید الناس، عیون الاثر، ۱۹۹۳م، ج۱، ص۲۴۰؛ صالحی شامی، سبل الهدی، ۱۹۹۳م، ج۴، ص۲۱۲.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۲۸۵، ۳۲۵، ۵۱۸؛ ابنحجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶، ۴۷.
- ↑ ابنهشام، السیره النبویه، بیتا، ج۱، ص۵۱۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۲۶۶، ۲۸۵، ۵۱۸؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۶۵-۶۶، ج۱۴، ص۳۶۹.
- ↑ ابنهشام، السیره النبویه، بیتا، ج۱، ص۵۱۸، ج۲، ص۸۸؛ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۹؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۲، ص ۵۳۱.
- ↑ ابنهشام، السیره النبویه، بیتا، ج۱، ص۵۱۸، ج۲، ص۸۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۲۵؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۲، ص ۵۳۱.
- ↑ ابنحجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۷؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۱.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۸-۳۸۹.
- ↑ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۵.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۵.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۲۷-۲۸.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۴؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۱.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۲.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۵؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۱.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۴؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۱.
- ↑ حازمی، الاماکن، بیتا، ص۳۱؛ اسکندری، الامکنة و المیاه و الجبال و الآثار، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۶۲؛ حسینی حنبلی، قلائد الاجیاد، ۱۴۳۰ق، ص۶۷.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۴.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۴؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۱.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۲.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۴؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۱.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۲۲۹؛ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۶؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۱.
- ↑ مراغی شافعی، تحقیق النصرة بتلخیص معالم دار الهجره، ۱۴۳۰ق، ص۵۹۳.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۵؛ کعکی، معالم المدینة المنورة بین المعمارة و التاریخ، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۲۰.
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۵.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۴، ص۴۲.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۵.
- ↑ حمیری، قرب الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۳-۳۶۴؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۷-۴۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۸.
- ↑ ابنشهر آشوب، مناقب آل ابیطالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۱۶۹؛ سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۳۷۵ش، ص۱۸۲؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۴۱.
- ↑ حسینی جلالی، فدک و العوالی او الحوائط السبعة فی الکتاب و السنة و التاریخ و الادب، ۱۴۲۶ق، ص۶۴.
- ↑ خطیب عمری، الروضه الفیحاء فی تواریخ النساء، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۰-۲۳۱؛ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۷-۸۰۸؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۵.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۵؛ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۹.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۵.
- ↑ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۷.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۴، ص۸۰۹.
- ↑ حمیری، قرب الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۳-۳۶۴؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۷-۴۸.
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۸.
سرچينې
- ابنحجر، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶.
- ابنسعد، محمد بن منیع، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۹۹۰م.
- ابنسید الناس، ابوالفتح محمد، عیون الاثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر، تعلیق ابراهیم محمد رمضان، بیروت، دارالقلم، ۱۹۹۳م.
- ابنشبه، عمر بن شبه نمیری، تاریخ المدینة المنوره، تحقیق فهیم محمد شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
- ابنشهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب(ع)، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابنعساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ابنهشام، عبدالملک بن هشام حمیری، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بیتا.
- اسکندری، نصر بن عبدالرحمن، الأمکنة و المیاه و الجبال و الآثار، ریاض، مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه، ۱۴۲۵ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۹۹۶م.
- بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، نشر مشعر، چاپ هشتم، ۱۳۸۶ش.
- حازمی، محمد بن موسی، الاماکن او ما اتفق لفظه و افترق مسماه من الامکنه، بینا، بیتا.
- حسکانی، عبیدالله بن عبیدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- حسینی جلالی، محمدباقر، فدک و العوالی او الحوائط السبعة فی الکتاب و السنة و التاریخ و الادب، مشهد، دبیرخانه کنگره میراث علمی و معنوی حضرت فاطمه زهرا(س)، ۱۴۲۶ق.
- حسینی حنبلی، عبد الرحمن بن ابراهیم، قلائد الاجیاد، تحقیق ولید عبدالله منیس، کویت، مرکز البحوث و الدراسات الکویتیه، ۱۴۳۰ق.
- حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، تحقیق مؤسسة آل البیت(ع)، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، ۱۴۱۳ق.
- خطیب عمری، یاسین، الروضة الفیحاء فی تواریخ النساء، تحقیق حسام ریاضعبدالحکیم، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیه، ۱۴۲۰ق.
- سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، تحقیق خالد عبدالغنیمحفوظ، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، کشف المحجة لثمرة المهجه، تحقیق محمد حسون، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
- شرّاب، محمد محمدحسن، المعالم الأثیرة فی السنة و السیره، بیروت-دمشق، دار القلم-دار الشامیه، ۱۴۱۱ق.
- صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۹۹۳م.
- صبری پاشا، ایوب، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، قاهره، دار الافاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ هشتم، ۱۹۶۷م.
- کردعلی، محمد، خطط الشام، بیروت، مکتبه النوری، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- کعکی، عبدالعزیز، معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۴۱۹ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مراغی شافعی، ابوبکر بن حسین، تحقیق النصرة بتلخیص معالم دار الهجره، تحقیق ابویعقوب نشات کمال، فیوم، دار الفلاح للبحث العلمی و تحقیق التراث، ۱۴۳۰ق.
- مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۹۹۹م.
- ورثیلانی، حسین بن محمد، الرحلة الورثیلانیه، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۹ق.
- یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.