حیطان سبعه
دا مقاله د تدوین په حال کې ده!
حیطان سبعه يا د پيغمبر(ص) صدقات هغه اوه باغونه دي چې مُخَیْریق يا د مدينې نورو يهودیانو پېغمبر(ص) ته وركړل او پيغمبر(ص) هغه وقف كړل. د یو روایت له مخې پیغمبر(ص) دغه باغونه حضرت فاطمې(س) ته وقف کړل. د رسول الله(ص) له وفات وروسته فاطمې(ص) له ابوبکر (ص) څخه وغوښتل چې د خيبر او فدک د دغو باغونو او کروندو مديريت هغې ته وسپاري چې د ابوبکر له مخالفت سره مخامخ شوه.
د ځینو روایتونو له مخې، د عمر بن الخطاب د خلافت په وخت کې، امام علی(ع) له هغه څخه وغوښتل چې حیطان سبعه، فدک او خیبر هغه ته وسپاري؛ خو عمر یوازې د حیطان سبعه په سپارلو راضي شو. حضرت زهرا(س) د دغو باغونو اداره امام علی(ع)، امام حسن(ع) او امام حسین(ع) او بیا د هغې له ټولو مشر لمسي ته په هره زمانه کې وسپارله.
دا باغونه د عباسیانو تر زمانې پورې، د حضرت فاطمې د اولادونو په لاس کې وو. د دریمې قمري پیړۍ ځینو لیکوالانو د دې باغونو ستاینه کړې ده. د وخت په تیریدو سره، د دغو باغونو نومونه او ځایونه له ابهام سره مخ شوي دي.
پيژندګولي
حیطان سبعه هغه اوه باغونه وو چې پيغمبر(ص) ته ډالۍ شول.[1] د دغه باغونو نومونه دا وو: اَعْواف، بُرْقَه، حُسْنی یا حَسنیٰ، دَلال، صافیَه، مَشْرَبَةُ اُمِابراهیم او مِیْثَب.[۲] په سرچینو کې د دې باغونو لپاره نور عنوانونه هم یاد شوي دي.[3] دا باغونه د رسول الله(ص) «حَوائط» په نوم هم يادېدل،[4] چې د مدينې په سيمه کې د کجورو تر ټولو غوره باغونه په کې وو.[5] دا باغونه په هغه زمانه کې، زیاتر د مدينې په جنوب کې وو او مشربه ام ابراهیم د مدینې په ختیځ جنوب کې و.[۶] صافیه، برقه، دلال او میثب د یو بل ترڅنګ د عوالي[۷] یا عالیه په سیمه کې[۸] دا مروان بن حکم له ماڼې شاته وو.[۹] د نورو باغونو د موقعیت په اړه اختلاف شته.[۱۰] دا باغونه به غېر له مشربه ام ابراهیم نور ټول به هغه اوبو سره، چې د باران په وخت کې به د مهزور له وادۍ تېرېدې،[11] خړوبیدل.[12]
حیطان سبعه د اموي خلیفه عمر بن عبدالعزیز(۹۹-۱۰۱ هـ ق) تر واکمنۍ پورې زرغون و او هغه او ملګرو به یې خرما خوړې.[13] شافعي چې له څلورو سني فقهاوو څخه دی(وفات: ۲۰۴ هـ ق)دا اوه باغونه يې تر خپلې زمانې پورې آباد ګڼلي دي،[14] عُمَر بن شَبَّه (وفات: ٢٦٣ هـ) چې د مدینې له لومړیو جغرافیه پوهانو څخه دی، د باغونو نومونه او موقعیتونه بیان کړي دي.[۱۵] ویل شوي دي چې د وخت په تیریدو او د مختلفو خلکو د څارنې له امله د دې باغونو نومونه او ځایونه مبهم شوي دي.[16] او قمري کال د اتمې او نهمې پېړۍ ځینو لیکوالانو، د ځینې باغونو لکه میثب او حسنی ځایونه نامعلوم ګڼلي دي.[17] ځینو دا هڅه کړې ده چې دا باغونه د خپلې زمانې مشهورو باغونو باندې تطبیق کړي.[18]یا د پخوانیو لیکوالانو په نظرونو نیوکه وکړي.[19] ایوب صبري پاشا، چې د قمري کال د 13 او 14 پیړیو پوهانو څخه دی، په دې باور دی چې اوه باغونه د هغه وخت پورې آباد وو، ځو د ځینو نومونه د وخت په تیریدو سره بدل شوي دي.[۲۰]
مشربه امابراهیم
اصلي مقاله: مشربه ام ابراهیم
مشربه ام ابراهیم یو له هغو اوو باغونو څخه دی چې پیغمبر(ص) ته ډالۍ شول.[21] دا ځای د پیغمبر(ص) د میرمنې ماریه قبطیه له اوسیدو او په دې ځای کې د ابراهیم له زیږون وروسته په دې نامې مشهور شو.[22] په دې باغ کې پيغمبر(ص) لمونځ ادا کړی دی.[۲۳] وروسته بیا په دې ځای کې جومات جوړ شو چې په همدې نوم مشهور شو.[24] په یوه روایت کې په دې ځای کې د لمونځ کولو سپارښتنه شوې ده.[۲۵] نن سبا د دې باغ ځای د یو قبرستان په شکل پاتی دی.[26] ویل کیږي چې د امام کاظم(ع) د مور حمیده بریریه او د امام رضا(ع) د مور نجمه قبرونه په دغه ځای کې دي.[27]
د حیطان مخکینې مالک
ځینو لیکوالانو د اوو باغونو مالک مُخَیْریق یهودي ګڼلی دی.[۲۸] عمر بن عبدالعزیز به دا دعوا کوله چې د مدینې د مهاجرینو او انصارو له مشرانو څخه یې دا خبره اورېدلې ده.[۲۹] ځینو ویلي دي چې دا مسئله د تاریخ لیکوالانو په منځ کې مشهوره ده.[30] مخیریق له یهودي پوهانو[31] او د بنو نضیر[32] یا بنو قَیْنُقاع[33] له قبیلې څخه و چې د احد په جګړه کې پیغمبر(ص) ته ورغی او د اسلام له اعلانه وروسته[34] شهید شو.[35] او له شهادته وړاندې[36] یا د مرګ په وخت،[37] خپل مالونه پيغمبر(ص) ته په وصیت کې ورکړل.[۳۸] ځینو دا هم ویلي دي چې مخیریق له شهادته مخکې خپل مالونه رسول الله(ص) ته ورکړل.[39]
همدارنګ وګورئ: مخیریق
محمد بن عمر واقدي چې د قمري کال د دوهمې او درېيمې هجري پېړۍ يو مورخ دى، ياد شوي باغونه د بني نضير قبيلې د ملکيت يوه برخه ګڼه چې د بني نضير په غزوې کې ترلاسه شوي وو او پېغمبر(ص) د اُحد له جنګه په راستنیدو کې د مخیریق مالونه د مسلمانانو تر مینځ ویش کړل.[40] ځینو د دې په مقابل کې ویلي دي چې پيغمبر(ص) د بني نضير مال د مهاجرينو او دوو غريبو انصارو ترمنځ وويشل.[41] ځينې په دې باور دي چې د حیطان سبعه د په مالکیت کې اختلاف دی چې آیا دا د بنو نضیر یا بنو قریظه قبیلې مالونه وو.[42]
ځینو مورخینو په اوو باغونو کې د هر پخوانی مالکان یو ځانګړی شخص یا قبیله ګڼلې ده.[43] د مثال په توګه، اعواف باغ یې د بنی قریظه د خُنافه په نوم د یو یهودي مال ګڼلی دی.[۴۵] برقه او میثب يې هم د زبیر بن باطا چې د بنو قرضه له قبیلې و د مالونو یوه برخه ګڼلې ده.[45] ځینو ویلي دي چې برقه د بني نضیر ملکیت و.[46] دلال او حسنی یې هم د بني ثعلبه له شتمنيو څخه ګڼلي دي.[۴۷] ويل شوي دي چې دلال د بني نضير د يوې ښځې و. چې سلمان فارسي هم د یو مریي په توګه د هغې په اختیار کې و او سلمان له هغې سره تړون وکړ چې د دې باغ د آبادولو په بدل کې یې خوشې کړي او پيغمبر(ص) په دې کار کې له سلمان سره مرسته وکړه.[48] ځینو دغه باغ مثیب ګڼلی دی.[49] او ځینې باوري دي چې برقه او میثب د سلمان په لاس آباد شوي دي.[50]
د پيغمبر(ص) له خوا وقف کیدل
د تاریخ پوهانو په وینا، پیغمبر(ص) اوه باغونه وقف کړل.[51] حیطان د پیغمبر(ص) د صدقاتو په عنوان سره هم یاد شوی دی.[52] ځینو ویلي دي چې د پیغمبر(ص) دېرې صدقې[53] او تر دې چې ټولو صدقې[54] همدا د مخیریق اووه باغونه وو. د دې ملکیتونو وقف د هجرت څخه 22 میاشتې وروسته[55] یا په اووم کال[56] ګڼلي دي.
په قرب الاسناد او الکافی کتابونو کښې یو روایت راغلی چې امام رضا(ع) د احمد بن ابی نصر بَزَنْطی د پوښتنې په ځواب کښې، حیطان سبعه د پیغمبر(ص) حضرت زهرا(س) ته له موقوفاتو څخه ګڼلي دي. چې پیغمبر(ص) د دې ځینې ګټه د خپلو میلمنو د ملمه پالنې او غیر متوقع پیښو لپاره خاص کړې وه.[۵۷] د امام صادق(ع) په بل روایت کې د رسول الله(ص) صدقات، بني هاشم او بني مطلب سره خاص وو.[۵۸]
ځینی منابع دا هم وایی چی پیغمبر(ص) فدک او اولی حضرت زهرا(س) ته وبخښل.[59] عوالي یوه پراخه سیمه ګڼل شوې ده چې په کې حیطان سبعه هم شامل دي.[۶۰]
له پیغمبره(ص) وروسته د حیطان برخلیک
د رسول الله(ص) له وفات وروسته حضرت فاطمې(ص) له ابوبکر څخه وغوښتل چې فدک او اوه باغونه هغې ته وسپاري؛ خو ابوبکر مخالفت وکړ.[61] دا مسله د فاطمې(س) د غصې سبب شوه.[۶۲] ابو بصیر له امام باقر(ع) څخه روایت کړی چې حضرت فاطمه(س) د اوو باغونو مدیریت امام علی(ع) او حسنینو(ع) ته او بیا په هره زمانه کې د هغې له نسل مشر لمسي ته وصیت کړی و. دې ته ورته روایت له امام صادق(ع) څخه هم راغلی دی.[63]
د عمر بن خطاب د خلافت پر مهال امام علي(ع) او عباس بن عبدالمطلب، له خلیفه څخه د فدک او خیبر او حیطان سبعه غوښتنه وکړه، چې یوازې د خیطان ورکولو سره موافقه وکړه.[۶۴] وروسته بیا دا باغونه د حضرت فاطمې(ع) اولاد ته وسپارل شو.[۶۵] د یو بل روایت له مخې امام علي(ع) له عمر څخه وغوښتل چې د حیطان مدیریت ورته وسپاري؛ خو عباس هم په دغو باغونو او فدک باندې د خپل حق خبره وکړه او د شخړې په زیاتیدو سره، امام له خلیفه وغوښتل چې دغه باغونه له ځانه سره وساتي تر څو دښمنۍ زیاتې نه شي.[66] له امام رضا(ع) څخه د روایت له مخې کله چې امام علي(ع) شاهدي ورکړه چې دا باغونه حضرت زهرا(س) ته وقف شوي دي، نو له خپلې دعوې یې لاس واخست.[67]
ويل شوي دي چې له امام علي(ع) نه وروسته د حيطان سبعه اداره له امام حسن(ع) او بيا امام حسين(ع) او بيا امام سجاد(ع) او له هغه وروسته د امام حسن(ع) له زوي حسن سره وه. تر دې چې بني عباسو د فاطمې له اولادونو څخه باغونه واخستل او پخپله يې د دې اداره کول شورو کړل.[68]