سهل بن زیاد آدمي
سَهْل بن زیاد آدمي (ژوندی په ۲۵۵ق کال)، په دریمه قمري پېړۍ کې شیعه محدث دی. هغه له امام جواد(ع) امام هادي(ع) او امام حسن عسکري(ع) روایتونه نقل کړې دي. د هغه نوم تر ۲۳۰۰ زیاتو حدیثونو په سند کې راغلی دی. سره له دې شیعه رجالیان د هغه د وثاقت په اړه د نظر اختلاف لري. ځینو کسانو لکه احمد بن علي نجاشي، ابن غضائري او سید ابوالقاسم خویي د غُلو په تور له قمه دهغه د شړل کېدو په استناد سره هغه تضعیف کړی دی. خو د وحید بهبهاني، محدث نوري او سید محمد مهدي بحرالعلوم په شان رجالیانو هغه توثیق کړی دی. د اجازې لرونکي شېخوالی، د روایتونو زیاتوالی، په هغه د کتب اربعه د لیکوالانو باور، په کتاب الرجال کې د هغه په وثاقت د شیخ طوسي تصریح او د هغه د روایتونو په اساس د فقیهانو فتوا ورکول د هغه د توثیق له دلیلونو ګڼل شوې دي.
علامه مجلسي او سید محمد مهدي بحرالعلوم په دې باور دي چې که د سهل وثاقت ونه هم منو، له دې امله چې هغه د اجازې له مشایخو و، د هغه روایتونه صحیح دي.
د سهل د رجالي شخصیت او روایتونو په اړه د هغه د وثاقت د اثبات په نظر سره ځینې اثار لیکل شوي دي. منجمله د محمد جعفر طبسي کتاب مسند سهل بن زیاد الآدمي چې په پینځو ټوکو کې یې د هغه په وسیله نقل شوي روایتونه د فقې د بابونو په ترتیب سره راغونډ کړې دي.
ژوند لیک
سهل بن زیاد آدمي په دریمه قمري پېړۍ کې د حدیثو له راویانو دی. هغه یوه موده په قم کې ژوند وکړ، احمد بن محمد بن عیسی اشعري هغه کذّاب (دروغجن) او غالي وګاڼه او له قمه یې وشړه. له دې امله په ری کې استوګن شو.[۱] همداراز سهل د ۲۵۵ ق کال د ربیع الثاني په نیمایي کې له امام حسن عسکري(ع) سره یوه مکاتبه لرلې ده.[۲] دا لیک د توحید په اړه دی او شیخ صدوق په کتاب توحید کې نقل کړی دی.[۳] د سهل کنیت ابو سعید و.[۴]
رجالي شخصیت
د شیعه رجال لیکونکي علي نمازي شاهردوي (وفات ۱۳۶۴ل) په وینا، د سهل بن زیاد د حدیثي شخصیت په اړه دوه نظریې موجودې دي:
- تضعیف: د نجاشي،[۵] ابن غضائري،[۶] شیخ طوسي په الفهرست کې،[۷] او آیتالله خویی[۸] په شان کسانو دا نظر دی. د دغه ډلې له دلایلو څخه سهل ته د احمد بن محمد عیسی اشعري له خوا هغه ته د غُلو او کذب نسبت او له قمه د هغه شړل دي.[۹] سره له دې نمازي شاهرودي ویلي چې د هغه په حدیثونو کې داسې څه چې د هغه په عقیدو کې د غلو یا یې د ضعف ښودنه وکړي نه دي موندلې او احتمال یې ورکړی چې هغه د غلو د نسبت سرچینه هغه روایتونه دي چې د اهل بیتو په مقام او منزل دلالت لري.[۱۰] همداراز سید محمد مهدي بحرالعلوم باوري دی چې که دغه نسبتونه صحیح وي، د نورو ضعیفو راویانو په شان به د هغه په غندنه کې هم د امامانو له خوا روایتونه راغلې وو.[۱۱]
- توثیق: وحید بهبهاني،[۱۲] عبد الله مامقاني، محدث نوري،[۱۳] سید محمد مهدي بحرالعلوم[۱۴] او شیخ طوسي په رجال کتاب کې[۱۵] له هغو رجالیانو دي چې هغه یې توثیق کړی دی. د دغه ډلې دلایل د هغه د روایتونو کثرت، په کتاب الرجال کې یې په وثاقت د شیخ طوسي تصریح، پر هغه د کتب اربعه د لیکوالانو په تېره بیا د محمد بن یعقوب کلیني باور[۱۶] د اجازه ورکولو شیخ والی، او د هغه د روایتونو په اساس د فقیهانو فتوا ورکول دي.[۱۷] ایت الله خویي احتمال ورکړی چې د رجال طوسي په کتاب کې هغه ته د توثیق نسبت ورکول د نسخه لیکونکو لخوا ورزیات شوې وي یا دا چې د شیخ طوسي له خوا د قلم سهوه شوې ده.[۱۸]
پر روایتونو باور
د علامه بحر العلوم او علامه مجلسي له نظره که د سهل د وثاقت ونه منل شي هم د هغه روایتونه صحیح او د اعتماد وړ دي. ځکه چې هغه د اجازې له مشایخو ( هغه کسان چې په حدیث کې د روایي محفوظاتو د زیاتوالي او د حدیث په نقل او ضبط کې د ځیرتیا په وجه مرجعیت لري) څخه دی.[۱۹]
د روایت نقل
په معجم رجال الحدیث کې د ایت الله خویي له نظره د سهل نوم د ۲۳۰۴ روایتونو په اسنادو کې ذکر شوی دی.[۲۰] په «سهل بن زیاد در آیینه علم رجال»،کتاب کې د حسن مهدوي په وینا، په الکافي کې ۱۵۳۷، په تهذیب کې ۴۴۲، په استبصار کې ۱۳۹، په کامل الزیارات کې نه او په من لا یحضره الفقیه او د صدوق په امالي کې درې روایتونه له هغه نقل شوي دي.[۲۱] همداراز دوه کتابونه کتاب التوحید او النوادر د هغه له اثارو ګڼل شوې دي.[۲۲]
سهل بن زیاد له امام جواد(ع)، امام هادي(ع) او امام حسن عسکري(ع) روایتونه نقل کړې دي.[۲۳] د هغه روایتونه د عقیدو او فقهي موضوعاتو په برخه کې دي.[۲۴] د محمد جعفر طبسي په کتاب مسند سهل بن زیاد آلادمی من اصحاب الامام الجواد و الهادی و العسکری علیهمالسلام کې په پینځو ټوکو کې د سهل بن زیاد روایتونه د وسائل الشیعه په ترتیب سره راغونډ شوې دي. په دې کتاب کې روایتونه په پوره سند سره د مرآة العقول، بحار الانوار، الوافي و شرح اصول کافي له شرحې سره راغلې دي.[۲۵]
احمد بن فضل بن محمد هاشمي، محمد بن احمد بن یحیی، محمد بن حسن بن صَفّار، ابن قولَوَیه، علي بن ابراهیم، ابوالحسین اسدی او... له هغه روایتونه نقل کړې دي.[۲۶]
ځانګړنۍ لیکنه
د سهل بن زیاد د رجالي شخصیت او روایتونو په اړه ځینې کتابونه په فارسۍ او عربۍ لیکل شوې دي منجمله:
- «سهل بن زیاد در آیینه علم رجال» لیک د حسن مهدوی: دا کتاب د سهل د وثاقت د اثبات لپاره لیکل شوی دی.[۲۷] له سهله د راویانو او مشایخو معرفي، د هغه په اړه د رجالیانو د نظر جاج، او د سهل د روایتونو تحلیلي جاج د دغه کتاب د مهمو برخو عنوانونه دي.[۲۸] د مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) خپرنځي دغه کتاب خپور کړی دی.
- دراسة فی شخصيةِ سهل بن زیاد و روایاتِه لیک د حیدر عبدالکریم مسجدی: دا کتاب په الکافي کې له سهله د نقل شویو روایتونوپه چورلیزتوب او په عربۍ ژبه لیکل شوی دی. د سهل د شخصیت، له هغه د راویانو او د سهل د مشایخو جاج د دغه کتاب له عناوینو څخه دي.[۲۹]
- سهل بن زیاد الآدمی بین الوثاقة و الضعف لیک د محمدجعفر طبسی دا کتاب مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) خپرنځي خپور کړی دی.[۳۰]
فوټ نوټ
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۸۵.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۸۵.
- ↑ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۱۰۱-۱۰۲.
- ↑ طوسی، رجال، ۱۳۷۳ش، ص۳۸۷.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۸۵.
- ↑ ابن غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۶۶-۶۷.
- ↑ طوسی، فهرست، ۱۴۲۰ق، ص۲۲۸.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۳۴۰.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۷۶؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۳۳۹.
- ↑ نمازی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۷۶-۱۷۷.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائدالرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۵.
- ↑ وګورئ: خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۳۳۹.
- ↑ وګورئ: نوری، خاتمه المستدرک، مؤسسه آلالبیت، ج۵، ص۲۳۰-۲۱۳.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائدالرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۳.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۸۷.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائدالرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۴.
- ↑ نمازی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۷۶-۱۷۷.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۳۴۰.
- ↑ بحرالعلوم، فوائد الرجالیه، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۵؛ علامه مجلسی، الوجیزة فی الرجال، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص۹۱.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۳۴۱-۳۴۲.
- ↑ مهدوی، سهل بن زیاد در آیینه علم رجال، ۱۳۹۱ش، ص۱۵۳.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۸۵.
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۸۳۷.
- ↑ وګورئ: مهدوی، سهل بن زیاد در آیینه علم رجال، ۱۳۹۱ش، ص۱۵۴-۱۷۷.
- ↑ طبسی، مسند سهل بن زیاد الآدمی، ۱۳۹۵ش، ص۶۰.
- ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، المشیخة ج۱۰، ص۵۴.
- ↑ وګورئ: مهدوی، سهل بن زیاد در آیینه علم رجال، ۱۳۹۱ش، ص۱۵۰.
- ↑ مهدوی، سهل بن زیاد در آیینه علم رجال، ۱۳۹۱ش، پیشگفتار، ص۱۳.
- ↑ «دراسة فی شخصیة سهل بن زیاد و روایاته»، پایگاه اطلاعرسانی حدیث شیعه.
- ↑ طبسی، «سهل بن زیاد الآدمی بین الوثاقة و الضعف»، مرکز فقهی ائمه اطهار.
سرچينې
- ابن غضائری، احمد بن حسین، الرجال، تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، قم، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۴۲۲ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر آثار شیعه، ۱۴۱۰ق/۱۳۶۹ش.
- «دراسة فی شخصیة سهل بن زیاد و روایاته»، پایگاه اطلاعرسانی حدیث شیعه، تاریخ بازدید: ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، التوحید، تصحیح هاشم حسینی، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۹۸ق.
- طبسی، محمدجعفر، مسند سهل بن زیاد الآدمی من اصحاب الامام الجواد و الهادی و العسکری علیهمالسلام، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۹۵ش.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تصحیح محمد آخوندی و حسن خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ش.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المقدسة، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
- طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الرسول، تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی، ۱۴۲۰ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، الوجیزة فی الرجال، تحقیق محمدکاظم رحمانستایش، تهران، وازرت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بیتا.
- مهدوی، حسن، سهل بن زیاد در آیینه رجال، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۹۱ش.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۶۵ش.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، ۱۴۱۴ق.
- نوری، میرزا حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آلالبیت لاحیاء التراث، بیتا.