امام حسن عسکري علیه‌ السلام

د عسکریینو حرم

په امام حسن عسکري(ع) مشهور حسن بن علی بن محمد(ع) (۲۳۲-۲۶۰ق) د اثنا عشري (دولس امامي) شیعیانو یوولسم امام دی چې شپږ کاله یې امامت په غاړه درلود. هغه د امام هادي(ع) زوی او د امام مهدي(عج) پلار دی.

د هغه تر ټولو مشهور لقب عسکري دی چې په سامرا کې د هغوي جبري استوګنې ته اشاره لري. هغه په سامرا کې د عباسي حکومت تر څارنې لاندې او د خپلو فعالیتونو لپاره له پابندیو سره مخ و. امام عسکري(ع) د خپلو استازو له لارې او همداراز له شعییانو سره د لیکونو په وسیله اړیکي لرل. عثمان بن سعید د امام زمان(عج) لومړی خاص نایب(ځانګړی استازی) د هغه له خاصو استازو هم ګڼل کیده.

امام حسن عسکري(ع) د ۲۶۰ قمري کال د ربیع الاول په ۸ نېټه په اته ویشت کلنۍ کې په سامرا کې شهید او د خپل پلار د قبر تر څنګ خاورو ته وسپارل شو. د دغو دوو مدفن د عسکریینو حرم په نامه مشهور دی او په عراق کې د شیعیانو له زیارتونو ګڼل کیږي.

د قرآن تفسیر، اخلاق، فقې، اعتقادي چارو، دعاګانو او زیارتونو په موضوګانو کې له امام حسن عسکري(ع) ځینې حدیثونه راغلې دي.

ژوند لیک

• نسب:‌ د امام حسن عسکري(ع) نسب په اتو واسطو سره د شیعیانو لومړي امام علی بن ابیطالب(ع) ته رسیږي پلار یې امام هادي(ع) د دولس امامي شیعیانو لسم امام دی. د شیعي منابعو په سرچینه، مور یې وینځه وه او حُدیث یا «حدیثه» نومېده. په ځینو سرچینو کې یې نوم «سوسن»، «عسفان» او سلیل هم راغلی دی. امام حسن عسکري(ع) د جعفر په نوم یو ورور درلود چې په جعفر کذاب مشهور دی. هغه د امام عسکري(ع) له شهادته وروسته د امامت ادعا وکړه او د دې خبرې په انکار سره یې چې د امام حسن عسکري کوم زوی شوی دی د هغه حضرت د یوازیني وارث په توګه د هغه حضرت د میراث مدعي شو. سید محمد او حسین د هغه نور وروڼه وو.

اصلي مقاله: د امام حسن عسکري(ع) د کنیتونو او لقبونو لړلیک

• لقبونه: د هغه لقبونه یې هادي، نقي، زکي ، رفیق او صامت ذکر کړې دي. ځینې مورخانو ورته «خالص» لقب هم یاد کړی دی. ابن الرضا هم هغه لقب دی چې امام جواد(ع)، امام هادي(ع) او امام حسن عسکري(ع)پرې مشهور دي «عسکري» لقب هم د امام هادي(ع) او امام حسن عسکري(ع) تر مینځ مشترک دی ځکه چې دواړه په زوره په سامرا ښار کې استوګن کړی شوې وو.«عسکر» د سامرا یو غیر مشهور نوم و. همداراز د دوي او د امام حسن مجتبی(ع) تر مینځ د حسن د نوم د مشترکوالي په وجه یې هغه حضرت «حسن اخیر- دوهم حسن» هم بللی دی.

• کنیه:دهغه حضرت کنیت «ابو محمد» و. په ځینو سرچینو کې یې کنیتونه ابوالحسن، ابوالحجه، و ابوالقائم هم کارول شوې دي.

• زوکړه: اکثرو د هغه حضرت زوکړه په مدینې کې بللې ده. سره له دې په سامرا کې هم د هغوي د زوکړې خبره شوې ده. د امامیه زیاتره متقدمو سرچینو د هغه حضرت زوکړه د ۲۳۲ قمري کال په ربیع الثاني کې ګڼلې ده. له امام حسن عسکري(ع) په یو نقل شوي روایت کې همدا تاریخ ذکر شوی دی. ځینې نورو امامیه او اهل سنتو سرچینو د هغه حضرت زوکړه په ۲۳۱ قمري کې هم لیکلې ده. شیخ مفید په «مسار الشیعه» کې د امام زوکړه د ربیع الثاني لسمه یاده کړې ده. په شپږمه قمري پېړۍ کې دغه قول څنډې ته کړی شو او د هغه حضرت زوکړه د ربیع الثاني په اتمه مشهوره شوه. چې د امامیه په نزد مشهور قول همدغه دی.

• شهادت: امام عسکري(ع) د ۲۶۰ قمري کال د ربیع الاول په اتمه د معتمد عباسي د حکومت په پړاو کې په ۲۸ کلنۍ کې شهید شو. په ربیع الثاني او جمادي الاول میاشتو کې هم د هغوي د شهادت ځینې راپورونه راغلې دي. شیخ مفید په دې نظر دی چې هغه د ناروغۍ له امله له دنیا لاړ؛ [یادادشت۱] خو په اعلام الوری کې د فضل بن حسن طبرسي په وینا، ډېر شیعه عالمان په دې نظر دي چې امام عسکري(ع) (او همداراز یې پلار نیکه او ټول امامان) د مسمومیت او زهرو په وسیله شهیدان شوې دي.[یادداشت۲] د هغوي مستند له امام صادق(ع) منقول «و الله ما منّا الا مقتول شهيد» روایت دی د ځینو تاریخي راپورونو له مخې له معتمده دوه مخکې خلیفه ګانو هم د امام عسکري(ع) د قتل هڅه کړې وه. په یو روایت کې راغلې دي چې معتز عباسي خپل حاجب ته حکم ورکړ چې امام د کوفې په لاره کې ووژني خو د خلکو په خبرېدو سره، کامیاب نه شول. د یو بل راپور په اساس مهتدي عباسي هم اراده وکړه چې امام په زندان کې شهید کړي خو دهغه فیصله عملي نه شوه او د هغه د حکومت پړاو ختم شو امام عسکري(ع) په خپل کور کې په سامرا کې چې مخکې امام هادي(ع) هم هتله ښخ کړی شوی و، ښخ شوی دی. د معتمد عباسي د وزیر عبدالله بن خاقان په قول د امام عسکري(ع) له شهادته وروسته بازارونه بند شول، او بني هاشمو، مشرانو، سیاسي شخصیتونو او خلکو دهغوي په جنازه کې ګډون وکړ. دغه ورځ د ایران د اسلامي جمهوریت په رسمي کال هنداره کې د امام زمان(عج) د امامت د ورځې د پېل کېدو په مناسبت عامه رخصتي ده.

• مېرمن: د مشهور نقل مطابق امام عسکري(ع) واده ونه کړ او د هغه نسل یوازې د یوې وینځې له لارې دوام وموند چې د حضرت مهدي(ع) مور ده. سرچینو د امام مهدي د مور لپاره مختلف او ډېر نومونه ذکر کړې دي. په سرچینو کې راغلي چې امام حسن عسکري(ع) ډېر رومي، صقلايي او ترک خادمان او وینځې لرلې. او شاید د امام زمان د مور په نوم کې اختلاف، له یوې خوا د وینځو د شمېر د زیاتوالي او له بلې خوا د امام مهدي(عج) د زوکړې د پټ ساتلو په وجه وي.

• اولاد: د اکثره شیعه سرچینو په قول د امام حسن عسکري(ع) یوازینی اولاد، امام زمان(عج) دی چې نوم یې « م ح م د» دی له اهل سنتو عالمانو هم ځینو کسانو لکه ابن اثیر، شبلنجي او ابن صباغ مالکي د محمد نوم د امام عسکري د زوي نوم ګڼلی دی.

د هغه حضرت د اولاد په باره کې نور قولونه هم شته دي او د هغه یې درې زامن او درې لوڼه ‌ذکر کړې دي. خصیبي پر امام مهدي(عج) سربېره د دوو لوڼو فاطمې او دلاله یادونه هم کړې ده او ابن ابی الثلج پر هغه امام سربېره، د موسی په نوم د یو زوي او د فاطمه او عایشه (یا ام موسی) په نامه دوه لوڼه کې هم یادې کړې دي. خو د انسابو په ځینو کتابونو کې ذکر شوې نومونه، د امام حسن عسکري خویندې او وروڼه دي. چې شاید د هغه له بچیانو سره ګډوډ شوې دي. د دې په مقابل کې ځینې اهل سنتو سرچینو د امام عسکري لپاره د اولاد د لرلو انکار کړی دی. چې د دغه نظر په احتمال د دولسم امام د زوکړې د پټوالي او د هغه له زوکړې د هغوي د ناخبرۍ په وجه دی.

• سامرا ته لېږدول: د امام حسن عسکري(ع) په وړوکوالي کې د هغه پلار امام هادي(ع) په زوره عراق ته وبلل شو او په سامرا کې، چې په هغه زمانه کې د عباسیانو پلازمېنه وه، تر څارنې لاندې ونیول شو. په دغه سفر کې امام عسکري(ع) هم له خپل پلار سره و، مسعودي د دغه سفر وخت ۲۳۶ قمري کال او نوبختي ۲۳۳ق بیان کړی دی. امام حسن عسکري خپل زیات عمر په سامرا کې تېر کړ او مشهوره ده چې هغه یوازینی امام دی چې حج ته نه دی تللی خو په عیون اخبار الرضا او کشف الغمه کې یو روایت نقل شوی چې راوي هغه په مکې کې له امام حسن عسکري(ع) اورېدلی دی.

امام حسن عسکري: زمونږ لپاره د خدای په کتاب کې یو حق ټاکل شوی او مونږ د خدای د رسول خپلوان یوو او خدای تعالی مونږ پاک کړې یوو، بې له دروغجنه هیڅ یو کس د دغه مقام ادعا نه کوي.

د امامت موده او دلائل

د امام عسکري(ع) د امامت موده شپږ کاله (له ۲۴۵تر ۲۶۹ ق) وه. د امام هادي(ع) له شهادته وروسته د امام حسن عسکري(ع) د امامت لپاره تر ټولو لوی دلیل د هغه د ځان ناستي والي په باره کې د امام هادي(ع) وصیت او حدیثونه دي. شیخ مفید په الارشاد کې تر لسو زیات روایتونه او لیکونه په دې اړه راوړي دي. اکثره شیعیانو او د امام هادي(ع) ملګرو هم د هغوي له شهادته وروسته امام حسن عسکري(ع) ته مراجعه وکړه. خو ګوته په شمېر کسانو د امام هادي(ع) بل زوی په جعفر کذاب مشهور جعفر بن علي امام وباله او ځینو د سید محمد په امامت چې د امام هادي په زمانه کې له دنیا تللی و، عقیده پیدا کړه. ځینو کسانو چې د جعفر کذاب د امامت په ادعا یې باور کاوه په امام عسکري(ع) یو لړ اعتراضونه کول. دوي چې اکثرو یې مناسب علمي مقام نه درلود کله کله ادعا کوله چې د امام علمي مقام یې سنجولی او هغه یې د علم په هغه پوره سویې چې د امامانو لپاره لازم وي نه دی موندلی کله به یې هم ادعا کوله چې د امام په لیکونو کې یې ګرایمري غلطۍ لیدلې دي. هغوي په ځینو موقعو په هغه جامه چې امام به اغوستله اعتراض کاوه. او کله به یې د امام په چارو کې په لاسوهنې سره د امام د وکیلانو د کړچار په وجه په امام نیوکه وکوله. همداراز کله به یې د امام استازی او اوامر نه منل. همدا لامل دی چې امام عسکري(ع) فرمایلي دي د دوی له پلرونو څخه هیڅ یو د هغه په ​​څیر له شیعه ګانو لخوا په دې اړه شکمن ندی شوي. امام د دغه شان کړنو دوام له هغو عواملو ګڼي چې ممکنه ده د خدای د نعمتونو د اخستل کېدو سبب شي. مدرسي طباطبایي باوري دی چې شاید همدغه ناشکرۍ او د نعمتونو کفران سبب شو چې اخر شیعه ټولنه د معصوم امام د شتون له نعمته بې برخې شوه.

سیاسي حالات

د امام عسکري(ع) د امامت دوره له درېو عباسي خلیفه ګانو سره هم مهاله وه معتز عباسي(۲۵۲-۲۵۵ق)، مهتدي (۲۵۵-۲۵۶ق) او معتمد (۲۵۶-۲۷۹ق).

شاید د امام حسن عسکري په ژوند کې لومړی ثبت شوی سیاسي دریځ هغه زمانې پورې اړوند وي چې امام کابو شل کلن و او پلار یې لا ژوندی و. دوي په عباسي دربار کې خپل یو نفوذ لرونکي عبدالله بن عبدالله بن طاهر ته په یو لیک کې چې د وخت د خلیفه مستعین له دښمنانو ګڼل کېده، خلیفه سرغړوونکی کس وباله او له خدایه یې د هغه د زوال غوښتنه وکړه.

د مستعین له وژل کېدو وروسته، معتز قدرت ته ورسید او د خپل حکومت په پېل کې یې له امام هادي(ع) او امام عسکري(ع) سره د بد چلند راپور نه دی راغلی. د امام هادي(ع) له شهادته وروسته هم شواهد ښیي چې له هغو محدودیتونو سره سره چې د امام عسکري(ع) په فعالیتونو لګېدلې وو، امام له نسبي ازادۍ برخمن و. د خپل امامت په لومړیو کې له شیعیانو سره د هغه حضرت ځینې ملاقاتونه دغه مساله تاییدوي. خو د یو کال له تېرېدو وروسته، خلیفه په امام بدګمانه شو او په ۲۵۵ ق کال کې یې هغه حضرت بندي کړ. امام د بل خلیفه (مهتدي) په یو کلن پړاو کې هم په بند کې و.

په ۲۵۶ کال کې د معتمد د خلافت په پېل سره چې له شیعي پاڅونونو سره هم مهاله و. امام له زندانه خوشی شو او د امامیه د مالي او ټولنیزو منظمولو کار یې پیل کړ. له دې امله د ۲۶۰ ق کال په صفرې کې هغه حضرت د معتمد په امر په بند کې واچول شو او خلیفه هره ورځ په امام پورې اړوند خبرونه تعقیبول. یو میاشت پس امام له زندانه خوشی شو خو تر څارنې لاندې واسط ښار ته نزدې د مامون د وزیر حسن بن سهل کور ته منتقل کړی شو.

یو لامل چې د امام حسن عسکري(ع) او د هغه د شیعیانو لپاره یې سیاسي حالات سختول د دولسم امام(عج) مشهورېدل و. شیخ مفید د امام حسن عسکري(ع) د امامت دوران له سختو پړاوونو ګڼلی دی. هغه باوري دی چې په امامیه مذهب کې د منتظَر امام راتګ مشهور شوی وی او خلیفه چې پوهېده شیعیان د هغه د راتلو په انتظار دي د امام حسن عسکري(ع) د زوي په لټه کې و او د هغه حضرت د موندلو ډېره هڅه یې کوله. له همدې امله وه چې امام عسکري(ع) د خپل زوي زوکړه پټه ساتلې وه. شیخ طوسي په دې باور دی چې امام عسکري(ع) دغه شرایطو ته په پام سره وه چې په خپل وصیت کې خپل موقوفات او صدقات خپلې مور حُدیث ته حواله کړل.

پاڅونونه او بلواګانې

د امام حسن عسکري(ع) په زمانه کې اعتراضیه خوځښتونه وشول چې ځینې د شیعیانو له لوري او ځینې یې د علویانو له نومه په ناوړه استفادې سره وو.

• د علي بن زید او عیسی بن جعفر پاڅون: دغه دوه چې علویان او د امام حسن مجتبی(ع) له نسله وو، په ۲۵۵ ق کال کې په کوفې کې پاڅون وکړ. معتز د سعید بن صالح په مشرۍ ځینې لښکر هغوی ته ولیږل او دغه پاڅون یې وځپه.

• د علي بن زید بن حسین پاڅون: هغه د امام حسین(ع) له لمسیانو و او د مهتدي عباسي په زمانه کې یې په کوفه کې پاڅون وکړ. شاه بن میکال له یو شمېر سپایانو سره د هغه مقابلې ته ورغی خو ماته یې وخوړه . کله چې معتمد عباسي واکمن شو، کیجور ترکي یې دهغه مقابلې ته ولیږه، علي بن زید څه موده له تېښتې او تعقیبه وروسته په ۲۵۷ قمري کال کې ووژل شو.

• د احمد بن محمد بن عبدالله پاڅون: هغه د معتمد عباسي په زمانه کې په مصر کې د برقې او اسکندریې په مینځ کې پاڅون وکړ او له ډېرو پېروانو سره چې ملګري شوې یې وو د خلافت ادعا وکړه. د هغه سیمې د خلیفه ترک چاروال احمد بن طولون د هغه په لور لښکر ولیږه او ملګري یې ترې جدا او هغه یې وواژه.

• د صاحب زنج پاڅون: زنګیانو په صاحب زنج مشهور د علي بن محمد په مشرۍ په ۲۵۵ قمري کال کې د عباسي خلیفه په خلاف قیام وکړ. دغه پاڅون پینځلس کاله اوږد شو او ډېرې سیمې یې ونیوې. امام حسن عسکري(ع) صاحب زنج له اهل بیتو نه ګاڼه.

د امام او شیعیانو اړیکي

پر شیعیانو د عباسیانو فشارونو ته په پام سره شیعه ټولنه په تقیې کې وه. سره له دې امام حسن عسکري (ع) د شیعیانو د چارو د چلولو او د وجوهاتو د راغونډولو اقدام کاوه او مختلفو سیمو ته یې وکیلان لېږل.

له امام سره کتنه

له تاریخي راپورونو معلومیږي چې د امام عسکري(ع) د ژوند په ځینو برخو کې له امام سره د شیعیانو د نیغ په نېغه اړیکو په لاره کې ځینې خنډونه موجود وو.

امام عسکري (ع):«عبادت په ډېرو روژو او لمونځونو نه دی، بلکې عبادت د خدای په چاره کې په ډېر فکر کولو کې دی»

له دې امله کله چې امام دارالخلافې ته بوتلل کېده [یادداشت۳] شیعیان یې د حرکت په لاره کې حاضرېدل چې ورسره ملاقات وکړي. شیخ طوسي یو خبر نقل کړی چې د امام عسکري(ع) د تېرېدو په وخت د خلکو دغونډېدو او د هغه حضرت د درناوي په اړه دی. خو د حکومتي څارنو په وجه کله کله به امام شیعیان له ځان سره له دغه ډول رابطې هم منعې کول. علي بن جعفر حلبي نقلوي چې : یوه ورځ چې ټاکل شوې وه امام دارالخلافه ته لاړ شي مونږ یې د لیدلو په انتظار راغونډ شو؛ په دې حال کې هغه حضرت یو توقیع (لیکنه) په دې مضمون راولېږله:« څوک دې ماته سلام او ان اشاره دې هم زما لور ته نه کوي؛ ځکه چې په امان کې نه یئ»

د امام استازي

اصلي مقاله : د وکالت سازمان

امام عسکري(ع) له ځانه د مخکې امامانو په شان له شیعیانو سره د اړيکو لپاره له ځینو استازو کار اخیست. په امامي سرچینو کې عثمان بن سعید باب (له خلکو سره د امام رابط او استازی) پېژندل شوی دی. هغه د امام عسکري(ع) له شهادته وروسته په غیبت صغری کې د امام زمان(عج) لومړی خاص نایب و. همداراز د امام خاص خادم عقید چې امام هغه لوی کړی و شعیانو ته د هغه حضرت ډېر لیکونه رسول. د هغه حضرت خادم د ابوالادیان په عجیبه کنیت سره کس هم د امام د ځینولیکونو استول په غاړه لرلي دي.

لیکونه استول

له امام عسکري سره د شیعیانو د اړیکو یوه لاره مکاتبه او خط وکتابت و؛ د مثال په توګه علي بن حسین بن بابویه ته او د قم او آبه (آوه) خلکو ته د هغه حضرت لیک ته اشاره کولی شو. په کمال الدین کتاب کې راغلي چې دوي له شهادته لږ مخکې ډېر لیکونه په خپل لاس د مدینې لپاره ولیکل شیعیانو هم په مختلفو مسایلو او موضوګانو کې هغوي ته لیک لیکه او ځواب به یې اخیسته.

د غیبت د زمانې لپاره د خلکو تیارول

ځینې سرچینې چې د امام عسکري(ع) د زمانې تاریخي حقایق یې تحلیل کړي، باوري دي چې دوي د غیبت زمانې ته د شیعیانو د داخلېدو د تیاري لپاره یو لړ اقدامات وکړل: تر پردې شاته له خپلو اصحابو سره د امام عسکري(ع) خبرې کول او دا چې په امام پورې اړوند زیاتره فعالیتونه د وکیلانو په لاس کېدل له دغو اقداماتو ځنې دي. مدرسي طباطبایي په دې باور دی چې امام عسکري د علمي مسایلو د حل د څرنګوالي د ښودلو لپاره کله کله فقهي پوښتنې په پوره توګه نه بیانولې. او کله کله به یې کلي قاعده بیانوله چې فقیهان وکړی شي د هغو په مرسته ځواب ته ورسیږي. ځینې وختونه به امام فقهي مسایلو ته د ځواب لپاره د شیعه حدیثي کتابونو ته مراجعه وړاندیز کوله. په دغه شان اقداماتو سره شیعه ټولنې زده کول چې خپل فقهي او عقیدتي مسایل حاضر امام ته مراجعې ته له ضرورت پرته حل کړي.

د دیني معارفو بیانول

شیعي تعلیمات

په هغه زمانه کې د امام په ټاکلو پورې اړوندو پیچلتیاوو او ابهاماتو ته په پام سره د امام حسن عسکري په ویناوو او لیکونو کې دا تعلیمات وینو چې ځمکه له حجته باقي نه پاتې کیږي او دا چې که امامت غوڅ شي او اتصال یې خراب شي، د خدای تعالی په چارو کې اختلال راځي. او په ځمکه د خدای حجت یو نعمت دی چې خدای مومنانو ته ورکړی او هغوي ته یې په دغه هدایت سره عزت ورکړی دی.

یو بل تعلیم چې په هغه زمانه کې په شیعیانو موجودو فشارونو ته په پام سره د هغه حضرت په ویناوو کې ډېر لیدل کیږي، صبر ته بلنه او د هغه حضرت په فرَج باور او ورته انتظار دی. همداراز د هغه حضرت په حدیثونو کې د شیعه ټولنې دننه د اړیکو په برابرولو او له دیني وروڼو سره په ناسته پاسته خاص تاکید لیدل کیږي.

د قرآن تفسیر

اصلي مقاله: د امام حسن عسکري(ع) تفسیر

د قرآن تفسیر له هغو زمینو دی چې امام حسن عسکري(ع) ورته خاص پام کړی دی. یو تفسیر کتاب چې د امامیه د تفسیري میراث په تر ټولو زړو تفسیرونو کې ګڼل کیږي هغوي ته منسوب دی.

کلام او عقاید

امام حسن عسکری(ع) په داسې حالاتو کې امامت ته ورسید چې د امامیه په صفونو کې اعتقادي اختلافات پېدا شوې وو او ځینې اختلافات د هغوي د امامت په دوره کې پېدا شول. د مثال په توګه په دې کې یوه مساله« دخدای تعالی د جسمانیت نفي» وه چې له کلونو مخکې مطرح وه. د امام حسن عسکري(ع) په زمانه کې دغه اختلاف دومره زیات شو چې سهل بن زیاد آدمی امام ته یو لیک ولیکه او له دوي یې په دې اړه لارښوونه وغوښته. امام په ځواب کې د ذات په بحثونو کې له ډوبېدو هغوي منع کړل او بیا یې د قرآن ځینو آیتونو ته په اشارې سره وفرمایل:

خدای، یکتا او یوازینی دی؛ نه یې څوک زوولي او نه له چا زېږېدلی دی. نه ورپاره هم څنګ شته دی. پېدا کوونکی دی ، نه پېدا شوی. هر هغه جسم چې وغواړي پېدا کوي یې، په خپله جسم نه دی.. هغه ته ورته هیڅ شی نیشته او هغه اورېدونکی او لیدونکی دی.

فقه

د حدیثو په علم کې یو لقب چې امام حسن عسکري(ع) ته کارول شوی د «فقیه»لقب دی. دا ښیي چې امام د خپلو اصحابو له لوري په خاصه توګه په دغه صفت پېژندل کېده. د هغوي ځینې حدیثونه د فقې له برخې او د هغي په مختلفو بابونو پورې اړوندیږي. دې ته په پام سره چې د امامیه د فقهي مذهب تدوین له دې مخکې امام جعفر صادق(ع) کړی و او بیا یې د امام کاظم(ع) او امام رضا(ع) په زمانه کې د کمال پړاوونه وهلې وو. امام حسن عسکري(ع) زیاتره په هغو فروعو خبره کړې چې د هغوي په زمانه کې پېدا شوې وو او په یو سبب د هغوي په زمانه کې جنجالي وو لکه د رمضان د پېل مساله او د خمس بحث.

حرم

اصلي مقاله: د عسکریینو حرم

امام عسکري(ع) له شهادته وروسته، د خپل پلار امام هادي(ع) په څنګ کې ښخ کړی شو. وروسته په دغه ځای کې یو زیارت جوړ شو چې په حرم عسکریین مشهور دی.

اصلي مقاله: د عسکریینو د حرم ویجاړتیا

د امامین عسکریین حرم په ۱۳۸۴ او ۱۳۸۶ کال کې د تکفیري ترهه ګرو له خوا ویجاړ کړی شو. د عسکریین د حرم ویجاړتیا دغه پېښو ته اشاره لري. د حرم بیا رغاونه په ۱۳۸۹ کال کې پېل او په ۱۳۹۴ کال کې پای ته ورسیده.

کتاب پیژندنه

د یوولسم امام په اړه په مختلفو ژبو لکه فارسۍ، عربۍ ، انګریزۍ ، اردو او اسپانیولۍ ژبه کې مختلف کتابونه لیکل او خپاره شوې دي. په ځينو سایټونو کې تر ۲۵۰ زیات کتابونه، مقالې او تیسیز په دې اړه راغونډ او فهرست شوې دي. ځینې کتابونه یې دا دي:

• د امام عصر(ع) د څیړنیزې موسسې د علمي ډلې کتاب موسوعة الامام العسکری(ع)، ویل شوې چې په دې شپږ ټوکیزه موسوعه کې له امام عسکري(ع) سره اړوند ټول مطالب راغونډ شوې دي او په کتاب کې د امام خبرې او هغه څه چې له نورو د امام په اړه نقل شوي راغلي دي. دغه کتاب د یوولسم امام په اړه تر ټولو جامع کتاب ګڼل شوی دی.

• مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء (کتاب) لیک د ذبیح الله محلاتی
• موسوعة کلمات الامام الحسن العسکری(ع)، د باقر العلوم څیړنځي د مولفانو د یوې ډلې کتاب دی چې په څلورو ټوکو کې یې د امام خبرې د عقایدو، احکامو، اخلاقو، دعاګانو او زیارتونو په اړه راغونډ کړې دي. دغه کتاب د جواد محدثي له خوا د «فرهنگ جامع سخنان امام حسن عسکری(ع)» په نامه په فارسۍ ژبه ژباړل شوی دی.
• شکوه سامرا، د امام هادی(ع) او امام عسکری(ع) په باره کې د مقالو ټولګه او د یو شمېر لیکوالانو لیکنه ده چې په ۱۳۹۰ کال کې د امام صادق پوهنتون(ع) له خوا چاپ شوې ده.

غوره ویناوې

• د مخ ښکلا، ظاهري او ښکاره ښکلا ده او د ښکلی فکر د باطن او پټه ښکلا ده.

• څوک چې پرهیزګاري یې د وجود خټه، سخاوت یې د طبعیت برخه او زغم یې ملګری وګرځي، هم به یې دوستان زیات شي هم ستاینې او تعفریفونه او له دښمنانو په دغه ستاینې سره انتقام اخلي.

• غوسه د هرې بدۍ او خرابۍ کنجي ده.

• د خدای په نزد تر ټولو لوړ کس هغه دی چې د خپلو وروڼو له حقوقو زیات خبر او د حقوقو د ادا کولو هڅه کوی. او څوک چې په دنیا کې د خپل ورور لپاره فروتني او خاکساري وکړي، د خدای په نزد له صدیقانو او د علي ابن ابیطالب(ع) له رښتینو شیعیانو ګڼل کیږی.

• کوم انسان چې دوه مخه او دوه ژبې ولري، بد بنده دی، په مخامخ د ورور تعریف کوي او پس شا یې غوښې خوري (غیبت کوي) که کوم نعمت ورکړی شي ورسره حسد کوي او که په ستونزه اخته شي ورسره خیانت کوي.

اړونده لیکنې

• امام هادی علیه‌السلام
• عیدالزهرا سنت که بدعت