متروکې وهل
متروکې وهل یا دُره وهل د ځينو حدودو او تعزيراتو د اجرا لپاره يوه ډول سزا ده. په ځينو قرآني آيتونو او د شیعه امامانو څخه په نقل شویو احاديثو کې د متروکې وهلو حکم او له جرایمو سره د هغې مناسب مقدار بيان شوی دی. په ځينو مواردو کې امامانو پخپله دا سزا اجرا کړې ده؛ د بېلګې په توګه، امام علي(ع) د عمر بن خطاب د زوي عبيدالله لپاره د شراب څښلو په اړه د عمر حکم اجرا کړ او هغه یې په متروکو وواهه.
د هغو جرایمو نمونې چې د متروکو وهلو مستحق دي او د هغوی د حدي او تعزيري سزا اندازه په فقهي کتابونو کې راغلې ده؛ د مثال په توګه، د زنا حد د هغه چا لپاره چې مُحصِن نه وي، سل متروکې او د قذف او شراب څښلو لپاره اتیا متروکې دي. تعزير هغه سزا ده چې په شرع کې د هغې مقدار ټاکل شوی نه وي. د تعزيري متروکو مقدار د شرعي حاکم په تشخیص سره معلوميږي. د فقيهانو د مشهورې فتوا له مخې، تعزيري سزا بايد د حدي سزا له اندازې کمه وي.
د فقيهانو له نظره واجب ده چې د متروکې وهلو د حکم په اجرا کې، ګوزارونه يې پر بدن وويشل شي او پر يوه ټاکلي ځای متمرکزه نه شي. د دې حکم مجريان حق نه لري د مجرم پر خطرناکو برخو لکه سر، مخ او داسې نورو متروکه ووهي او دا حکم په سختې يخنۍ يا تودوخه کې نه اجرا کيږي.
مسلمان عالمان، د هغو کسانو په ځواب کې چې متروکې وهنه يوه ظالمانه او د بشري حقونو سره ناغږمله سزا بولي، وايي چې متروکې وهل د ټولنې د اصلاح او د جرم د تکرار د مخنيوي په موخه ترسره کيږي او د هغو کسانو د حقونو ساتنه کوي چې پرې تېری شوی دی.
مفهومپېژندنه او اهمیت
متروکه وهنه یا دُره وهل (په عربي: جَلْد) د مجرمانو د سزا او تنبيه يوه ډول دی او فقيهانو په فقه کې د حدودو په باب کې د دې په اړه بحث کړی دی.[۱] په قرآني آيتونو کې، د متروکو وهلو د استحقاق ځينې موارد او د هغې مقدار بيان شوی دی؛ د مثال په توګه، د زنا د حد مقدار په جَلد آيت او د قذف حد د نور سورې په ۴ آيت کې راغلی دی. د نساء سورې په ۲۵ آيت کې، د مُحصَنه زناکارې وینځې لپاره پنځوس متروکې سزا بيان شوې ده.[۲]
شيعه امامانو، د جرایمو لپاره د متروکې د حکم او د هغې د مقدار د ټاکلو تر څنګ،[۳] په ځينو مواردو کې پخپله دا اجرا کړی دی. د امام باقر(ع) له يوه حديث سره سم، عبيدالله بن عمر شراب وڅښل بيا د حد اجرا لپاره چمتو شو. د هغه پلار، عمر بن خطاب، پر هغه د حد اجرا حکم وکړ؛ خو چا د عمل جرئت نه درلود. په دې وخت کې، امام علي(ع) ودرېد او د دوه وستوې متروکې سره يې څلوېښت ګوزاره وواهه؛[۴] همدارنګه په نجاشي ملقب (شاعر) قيس بن عمرو بن مالک، د روژې په مياشت کې د شراب څښلو په جرم د امام علي(ع) حضور ته راوستل شو.امام علي اتیا متروکې وواهه او يوه شپه يې بندي کړ. بله ورځ يې د روژې د حرمت د ماتولو له امله، شل نور متروکې وواهه.[۵] فقيهانو په دې موضوع په خپلو کتابونو کې د متروکې او د هغې د حدي او تعزيري سزا مقدار بيان کړی دی.[۶]
په شيعه فقه کې د متروکو وهلو اندازه او موارد یې
شيعه فقيهانو د حدودو او تعزيراتو په برخه کې د متروکې د سزا موارد او مقدار بيان کړی چې ځينې يې په لاندې ډول دي:
حدي متروکه
د جرایمو په حدي سزا کې د متروکې مقدار په لاندې ډول دی:
- سل متروکې د زناکار لپاره چې مُحصِن نه وي؛ يعنې حلالو جنسي اړيکو ته لاسرسی نه لري؛[۷]
- سل متروکې د مساحقه کوونکې لپاره؛[۸]
- سل متروکې د لواط کوونکي لپاره، که د لواط په عمل کې دخول نه وي شوی (که نه نو سزا یې اعدام ده).[۹]
- ځينو فقهاوو، لکه ابوالقاسم خويي، د غير محصن لواط کوونکي سزا هم سل متروکې بللې ده او يوازې که لواط کوونکی محصن وي، د اعدام حکم پرې اجرا کیږي؛[۱۰]
- سل متروکې د هغه مُحرِم لپاره چې د شهوت له امله يو تنکی ځوان ښکل کړي؛[۱۱]
- اتیا متروکې د قذف لپاره؛[۱۲]
- پنځه اويا متروکې د قيادت لپاره، يعنې د دوو کسانو ترمنځ د نامشروعو اړيکو لپاره منځګړيتوب او دلالي کول؛[۱۳]
- اتیا متروکې د شراب څښلو لپاره (د هر ډول الکولي مشروباتو څښل).[۱۴]
- د دې د اجرا وخت په هوش او حواس کې د شرابخور له راتللو وروسته دی.[۱۵]
تعزيري تازيانه
تعزير هغه سزا ده چې په شرع کې د هغې مقدار نه وي ټاکل شوی.[۱۶] د تعزيري متروکې یا دُرو مقصد په هغه شمېر د مجرم متروکې وهل دي چې شرعي حاکم يې صلاح وګڼي.[۱۷] د دې سزا د مشمولو جرایمو نمونې په روايتونو کې راغلي دي؛ د مثال په توګه، مېړه او ښځه چې د رمضان په ورځ اميزش وکړي، هر يو يې په پنځه ويشت متروکو تعزير کيږي.[۱۸] ويل شوي د فقهاوو د مشهورې فتوا له مخې، تعزيري سزا بايد د حدي سزا له مقداره کمه وي؛ د بېلګې په توګه، که د يوې ګناه حدي سزا سل متروکې وي، تعزير يې نهه نوي يا له هغې کم دی.[۱۹]
د متروکې د حکم د اجرا طريقه
شيعه فقيهانو د متروکې د حکم او حدودو د اقامې لپاره احکام او شرايط بيان کړي دي. د تقلید د مرجع مکارم شيرازي په وينا، د حد يا تعزير په اجرا کې د کارېدونکي متروکې جنس بايد اوبدل شوی، عادي او د پرېړوالي له پلوه منځنی وي او د متروکې وهلو لپاره له سيم، بریښنا تار او لرګي کار نه شي کيدای اخيستل؛[۲۰] همدارنګه د هغه په وينا، د واجب احتياط له مخې، د متروکې لپاره کس بايد ونه غورځول شي او متروکه وهونکی بايد خپل لاس دومره پورته نه کړي چې د هغه تخرګ ښکاره شي.[۲۱]
د فقهاوو په نظر واجبه ده چې د متروکې ګوزارونه پر بدن وويشل شي او پر يوه ټاکلې نقطه متمرکزه نه شي. د دې حکم مجريان حق نه لري چې پر خطرناکو برخو لکه سر، مخ، زړه، عورت او داسې نورو متروکه ووهي.[۲۲] د شلاق حکم په سخته یخنۍ يا تودوخه کې نه اجرا کيږي.[۲۳] کله چې ناروغ يا مستحاضه ښځه په جلد (متروکې) محکومه وي، د حد اجرا تر روغتيا او د وينې تر بندېدو پورې ځنډول کيږي.[۲۴]
د ايران د جزايي احکامو د اجرا قانون په ۱۳۹۸ل کال د قضاييه قوې د رئيس له خوا تصويب او ابلاغ شوی دی. د دې آييننامې په پنځم بحث کې، د متروکې د سزا د اجرا طريقه راغلې او د مجريانو دندې، له فقې سره سم، له۱۲۲ مادې تر ۱۳۴ رديف پورې ټاکل شوي دي.[۲۵]
د تازيانې په علني اجرا نیوکې
ځينو د متروکې وهلو په علني اجرا اعتراض کړی او دا يې د بدو اغېزو لرونکې بللې ده. دوی دا طريقه د ټولنې د وېرې او رواني آرامۍ د سلبولو يا د بدبينۍ د رامنځته کولو لامل بولي. په ځواب کې ويل شوي چې قرآن يوازې د زنا په اړه د علني متروکې وهلو امر کړی او نور موارد دقيق فقهي دليل نه لري. په دې مورد کې هم د شاهدانو د شمېر ټاکل شرعي حاکم ته سپارل شوی او د اجرا لپاره د درېو صادقو شاهدانو شتون کافي دی او د کوڅې او بازار د خلکو شتون اړين نه دی.[۲۶]
له بشري حقونو سره ناغږملي
ځينو متروکې وهل د اروپا له رايجو بشري حقونو سره ناسازگاره بللې او د ظالمانه سزا يوه نمونه يې شمېرلې ده. شیعه د تقلید مرجع، حسينعلي منتظري، دا ادعا رد کړې او ويلي يې دي چې متروکې وهل د ټولنې د اصلاح او د جرم د تکرار د مخنيوي تر څنګ، د هغو کسانو د حقونو ساتنه کوي چې پرې تېری او جنايت شوی دی.[۲۷] ځينو هم د بقرې سورې د ۱۲۰ آيت په استناد، د اسلام د قوانينو له اجرا څخه د اسلام د دښمنانو د نارضايتۍ يادونه کړې او د خدای او اسلامي ټولنې رضايت يې د دښمنانو د خوښې پر وړاندې لوړ او مقدم بللی دی.[۲۸]
له نورو سزاګانو سره یې بدلول
ځينې په دې باور دي چې د متروکې سزا د ټولنو د پرمختګ او نننيو شرايطو سره سمون نه لري. دوی وايي د اسلام په لومړیو کې متروکې وهلو رواج درلود او د مجرم کرامت يې نه خراباوه. هغه وخت، د متروکې وهلو لپاره مناسبې بدیل سزاګانې نه وې؛ په داسې حال کې چې نن دا فرصت شته دی. ډېرو هېوادونو د متروکې سزا له مینځه وړې يا يې بدله کړې ده. شيعه فقه هم بايد د زمانې د اقتضا سره سم، متروکې وهل چې تحقيري او د نه زغملو وړ اثر یې پېدا کړی، په مناسبې سزا بدل کړي؛[۲۹] په مقابل کې، د تقلید مرجعه ناصر مکارم شيرازي، د شرعي حاکم له خوا د حدي متروکې بدلول د ضرورت په تشخيص پورې تړلی بولي.[۳۰] هغه وايي البته تعزيري سزا په متروکې وهلو پورې محدوده نه ده او د شرعي حاکم په نظر کيدای شي د توبيخ ډولونه لکه مالي جرمانه، بند او حتی په رسنيو کې د مجرم معرفي کول شامل کړي.[۳۱] هغه، له متروکې پرته، د تعزير لپاره يوولس نمونې شمېرلې دي چې د ځينو مناصبو څخه محروميت او د کسبوکار موقت منع کول پکې شامل دي.[۳۲]
فوټ نوټ
- ↑ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۴۳ ـ ۶۴۴.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۳ش، ج۷، ص۳۱۳.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۲۱۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۲۱۶.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۳۱۵ ـ ۳۱۶.
- ↑ محقق حلی، شرائع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۳۷.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۷۰۶؛ مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة، جماعة المدرسین، ج۱۳، ص۱۲۰؛ شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۷۸۷.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: محقق حلّی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۴۷؛ علامه حلّی، تحریر الاحکام الشرعیه، مؤسسه آل البیت(ع)، ج۲، ص۲۲۴.
- ↑ خویی، تکملة المنهاج، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۸-۳۹.
- ↑ خوئی، مبانی تکملة المنهاج، موسسه احیاء آثار الامام الخویی، ج۱،ص۲۹۸.
- ↑ علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۴۷؛ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۹، ص۱۸۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۴۹؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۳۱۶.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۹۳.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۹۳.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۴، ص۳۲۵.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۳۱۶.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۳۱۶.
- ↑ حق پناه، «فلسفه مجازات جلد در فقه و حقوق بشر»، ص۱۸۷.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ۴۸۷ ـ ۴۸۸.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ۴۸۸.
- ↑ علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۹، ص۱۷۵؛ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ص۴۸۸.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ۴۸۸.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۳۱۶.
- ↑ «آییننامه نحوه اجرای احکام حدود، سلب حیات، قطع عضو، قصاص نفس و عضو و جرح، دیات، شلاق، تبعید، نفی بلد، اقامت اجباری و منع از اقامت در محل یا محلهای معین»، سایت اختبار.
- ↑ «فلسفه مجازات علنی در اسلام»، سایت آیین رحمت.
- ↑ منتظری، مجازاتهای اسلامی و حقوق بشر، ۱۴۲۹ق، ص۸۲ ـ ۸۴.
- ↑ «فلسفه مجازات علنی در اسلام»، سایت آیین رحمت.
- ↑ «اسلام و شلاق»، سایت دینآنلاین.
- ↑ «شلاق»، سایت آیتالله مکارم شیرازی.
- ↑ «شلاق»، سایت آیتالله مکارم شیرازی.
- ↑ مکارم شیرازی، تعزیر و گستره آن، ۱۴۲۵ق، ص۸۶.
سرچينې
- «آییننامه نحوه اجرای احکام حدود، سلب حیات، قطع عضو، قصاص نفس و عضو و جرح، دیات، شلاق، تبعید، نفی بلد، اقامت اجباری و منع از اقامت در محل یا محلهای معین»، سایت اختبار، تاریخ انتشار: ۳۰ خرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر ۱۴۰۳ش.
- «اسلام و شلاق»، سایت دینآنلاین، تاریخ بازدید: ۳۰ مهر ۱۴۰۳ش.
- حقپناه، محمدعلی، «فلسفه مجازات جلد در فقه و حقوق بشر»، در مجله فقه و حقوق نوین، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۹ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، موسسة احیاء آثار الامام الخویی، ایران، بیتا.
- خویی، سید ابوالقاسم، تکملة المنهاج، قم، نشر مدینة العلم، چاپ بیست و هشتم، ۱۴۱۰ق.
- سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، کومش، ۱۳۷۳ش.
- «شلاق»، سایت آیتالله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- شهید ثانی، زینالدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، حاشیه و شرح کلانتر، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام إلی تنقیح شرایع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق: علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۰ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، ۱۴۱۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسه الإمام الصادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- «فلسفه مجازات علنی در اسلام»، سایت آیین رحمت، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحرام و الحلال، تحقیق: عبدالحسین محمد علی بقال، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، تحقیق مجتبی عراقی و دیگران، قم، جامعة المدرسین فی الحوزة العلمیة فی قم، بیتا.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، تحقیق: ابوالقاسم علیاننژادی، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تعزیر و گستره آن، تحقیق: ابوالقاسم علیاننژادی، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب(ع)، ۱۴۲۵ق.
- منتظری، حسینعلی، پاسخ به پرسشهایی پیرامون مجازاتهای اسلامی و حقوق بشر، قم، ارغوان دانش، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، تحقیق: ابراهیم سلطانینسب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.
- هاشمی رفسنجانی، علیاکبر و دیگران، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۳ش.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۴۲۶ق.