د افک پیښه

دا مقاله د افک د پیښې په اړه ده. په قرآن کریم کې د افک د کیسې په اړه د افک آیتونه وګورئ.

د اِفْک پیښه د اسلام په پیل کې د یوې ډلې کیسه ده چې د پیغمبر له میرمنو څخه په یوې یې د فحشا تور ولګول. څیړونکو دا پیښه د پیغمبر(ص) د حکومت پر ضد د منافقینو تر ټولو اساسي داخلي دسیسه بللې ده. ځکه چې هغوی غوښتل په دې کار سره د رسول الله(ص) شخصیت خراب کړي او د هغه د رهبرۍ پر وړتیا کې شک واچوي. خو خدای پاک د افک د آیتونو په نازلولو سره د دښمنانو دا دسیسه له منځه یوړه.

په منابعو کې د تورن کس په اړه دوه اصلي راپورونه شته: د اهل سنتو د سرچینو او همدارنګه د ځینو شیعه سرچینو له مخې، د افک آیتونه په عایشه باندې د منافقینو له تور لګولو وروسته نازل شول. د دغه رپوټ له مخې عائشه چې د بني مصطلق په غزا کې له رسول الله(ص) سره وه، د مسلمانانو له لښکر څخه پاتې شوه او د صفوان بن معطل په نامه د يوه کس په مرسته له لښکر سره يوځاى شوه. ځینې منافقانو لکه عبدالله بن اُبیّ او حَسّان بن ثابت عایشه او صفوان په نامشروع اړیکو تورن کړل. څه موده وروسته د افک آیتونه نازل شول او مسلمانان یې د افواهاتو په خپرولو وغندل.

عایشې باندې د تور لګولو خبر د سنیانو له نظره منلی شوی دی او شیعو په نزد هم مشهور دی او ځینو شیعه ګانو لکه شیخ مفید او شیخ طوسی هم د آیت د نازلیدو سبب همدا منلی دی؛ خو د شیعه څیړونکو یوه ډله په دې باور ده چې دغه راپور د اسنادو او متن له پلوه ډېرې ستونزې لري. لکه د عائشې په باب د پېغمبر(ص) شک د پېغمبر(ص) عصمت سره سمون نه لرل، د پېغمبر اکرم په يوه مهم کار کې له ماشوم څخه مشوره غوښتل او په نورو جګړو کې د پېغمبر اکرم د مېرمنو هغه سره ګډون نه کول. له همدې امله، په دې سره دلیل راوړل صحیح نه دي.

دوهم راپور په یوه شیعه سرچینې کی نقل شوی دی یعنی تفسیر قمی کې او په هغه کی د عایشه په ماریه قِبطیّه باندې تور لګول د آیت د نازلیدو سبب بلل شوی دی. د علي ابن ابراهیم قمي د روایت له مخې کله چې د پیغمبر(ص) زوی ابراهیم وفات شو نو عایشې په ماریه باندې تور ولګول چې ابراهیم د پیغمبر زوی نه دی بلکې د جَریح په نوم د یوه کس زوی دی. د عائشې د وینا پر اساس، پېغمبر اکرم(ص)، امام علي(ع) ته حکم وکړ چې جریح ووژني. کله چې امام علي(ع) له جریح سره مخامخ شو، نو پوه شو چې دا افواه دروغ ده او په دې وخت کې خداى پاک په پېغمبراکرم(ص) باندې د افک آيتونه نازل کړل. دا راپور هم له ستونزو سره مخ دی. لکه د قرآن له آيتونو سره سمون نه لرل، د پېغمبر اکرم(ص) بې له څېړلو د تورن کس د وژلو حکم کول، او په تورنوونکو باندې د قذف د حد نه جاري کیدل.

ځینو شیعه عالمانو لکه محمد حسین طباطبایی، سید محمد حسین فضل الله، مکارم شیرازي او جعفر سبحاني له دواړو خبرونو څخه یوه هم نه ده منلی ځکه چې دواړه نیوکې لري. طباطبایي یوازې د افک د آیتونو له مخې دا تایید کړې ده چې هغه کس چې تورن شوی و، هغه مشهور او د رسول الله(ص) د کورنۍ غړی و.

په شیعه او سني سرچینو کې ډیر نور راپورونه هم شته چې په ماریه قبطيه باندې د عایشې تور لګول تاییدوي؛ خو په یو کې هم د افک د آیتونو نازلیدو ته اشاره نه ده شوی. له شیعه علماوو څخه یوازې د وروستیو زمانو عالمانو لکه سید ابوالقاسم خویي او سید مرتضی عسکري د افک آیتونه د ماریه په کیسې پورې تړلی ګڼلي دي.

ویل شوي چې د افک د حدیث څېرنه د اسلام په تاریخ کې یو له خورا ستونزمنو موضوعاتو ده چې تفسیري، فقهي، کلامي او رجالي بحثونو سره تړلي شوي دي او سیاسي او مذهبي ګروهنو هغه لا پیچلي کړي دي. د افک د پیښې په اړه د سید جعفر مرتضی عاملی لخوا لیکل شوی کتاب حدیث الافک او د علی محمود رشوان لخوا لیکل شوی حدیث الافک من المنظور الاعلامی په څیر کتابونه لیکلې شوي دي.

په اسلامي تاریخ کې د افک د پیښې اهمیت

افک (یعنی درواغ او تور) د پیغمبر(ص) د زمانې یوې پیښې ته اشاره کوي چې په هغه کې د رسول الله(ص) یوې میرمنې باندې ناروا تور ولګید او خدای پاک بیا دغه د افک آیتونه نازل کړل. (د نور سوره له ۱۱تر 26 آيته) ویل کیږي چې توروونکیو کسانو دا غوښتل په دې کار سره د رسول الله(ص) شخصیت خراب کړي. خو خداى د دې آيتونو په نازلولو او د تووونکیو په غندنه سره حقیقت روښانه کړ او د دښمنانو دسيسې يې شنډ کړې ځينو څېړونکو د افک پېښه د پېغمبراکرم(ص) د حکومت پر خلاف د منافقينو تر ټولو بنسټيزه داخلي دسیسه بللې ده، ځکه چې هغوي غوښتل په دې طریقې سره د پیغمبر(ص) په ریښتیاولي او د هغه د رهبرۍ په وړتيا شک پیدا کړي. او د هغه د سياسي او ټولنيز انزوا لامل شي. د ځینو په وینا د افک د حدیث څیړنه د اسلام د تاریخ له ټولو مشکل بحث دی چې تفسیري، کلامي، فقهي او رجالي بحثونو سره ګډ شوی دی او دیني او سیاسي ګروهنو دا بحث نور هم پېچلی دی.

د افک آیتونه

اصلي مقاله: د افک آیتونه

د نور سوره له ۱۱ څخه تر ۲۶ آیتونو کې په یو مسلمان باندې د فحشا د تور کیسه بیان شوې ده او خدای د دې تور لګولو په وجه تور لګوونکي ملامته کړي دي. د المیزان تفسیر د لیکوال محمد حسین طباطبايي په وینا، د قرآن کریم له آیتونو دا ګټه اخیستل کیږي چې په کوم کس باندې تور لګیدلی و هغه مشهور او د رسول الله(ص) د کورنۍ غړی و او تور لګوونکي یوه ډله وه. په دې آیتونو کې الله تور لګوونکیو ته د لوی عذاب ګواښ کړی او ملامته کړي یې دي چې ولی مؤمنانو پرته له کوم دلیل او تحقیق څخه افواهونه منلي دي.

په دې آيتونو کې خداى پاک خلک په پاکو ښځو باندې له تور لګولو څخه په کلکه منع کړي دي او پاک لمنې ښځې له دغه ډول خيانتونو څخه بري ګڼلي دي.

د افک د پیښې په هکله بیلا بیل راپورونه

د افک په پېښه کې د تورن شوي کس په اړه اختلاف دی. په ځینو شیعو روایتونو کې تورن شوی کس ماریه قبطیه وه؛ خو د اهل سنتو په روايتونو او په ځينې شيعه روايتونو کې هغه تورن شوی کسه عايشه ښودل شوې ده. د تفسير القمي د ليکوال علي بن ابراهيم قمي له کلامه داسې ګټه اخستل کیږي چې شیعه د ماریه قبطیه په اړه د افک د آیتونو په نزول کې اختلاف نه لري او یا لږ تر لږه د شیعو له نظره د ماریه په اړه د افک د ایتونو نزول ډیر مشهور دی؛ خو د ځینو څیړونکو په اند د شیعو له نظره د ماريه په اړه د افک د آيتونو نازلېدل نه يوازې دا چې مشهور نه دي، بلکې په لومړيو علماوو کې د عائشې په اړه د دغو آيتونو نزول ډېر مشهور و؛ لکه علامه حلي چې په اتمې پېړۍ کې له شيعه فقيهانو او متکلمینو و، د افک د آیتونو نزول په عایشې پورې اړوند ګڼلي او ویلي یې دي چې هغه د دې برعکس د بلې نظریې له شتون څخه ناخبره وه.

لومړۍ راپور: په عایشه باندې تور

محمد جواد مغنیه چې د څوارلسم هجري قمري کال یو شیعه مفسر دی، وايي: زیاتره مفسرین او مورخین په دې باور دي چې د افک آیتونه له هغه پیښې سره تړاو لري چې د بنی‌ مُصطَلِق له جنګ (د سپوږمیز کال په پینځم یا شپږمه) څخه د رسول الله(ص) د راستنیدو په وخت کښې رامنځته شوې وه. د عایشې د روایت له مخې، رسول الله(ص) به تل په جنګونو کې خپله یوه مېرمنه له ځان سره بوتله، د بني مصطلق په جګړه کې ورسره عایشه وه. له دې جګړې څخه د بېرته راستنېدو پر مهال چې قافله استراحت ته ودرېده، عائشه له لښکرګاه څخه د رفع حاجت لپاره له کاروان څخه جدا شوه. او له دې سببه چې خپل هار یې ورک کړی و نو څه وخت يې په لټون کې تېر کړل. لښکریان له دې نه وو خبر چې عایشه نیشته، نو روان شوو او په دې خیال چې په کجاوې کې عایشه شته د هغې کجاوه یې هم روانه کړه. وروسته له دې چې عایشه لښکرځای ته راغله، هغه ځای یې خالي ولید نو په هماغه ځای کې پاتې شوه، تر دې چې د صفوان بن معطَّل په نوم یو کس هغې ته ورغی او خپل اوښ یې هغې ته ورکړ او له ځانه سره یې لښکر ته راورسوله. عایشه چې له دې سفر څخه له راستنېدو وروسته ناروغه وه، د رسول الله(ص) په چلند کې په بدلون پوه شوه او له صفوان سره د هغه د اړیکو په اړه له اوازې هم خبر شوه. څه وخت پس د قرآن دغه آیتونه د تورن کوونکیو په غندنه کې نازل شوو.

له شيعه علماوو څخه هغه کسان چې د افک پېښه يې د عائشې په تور پورې تړلې ګڼلې ده، دا کسان دي: نصر بن مزاحم په وَقْعَةُ صِفّین کتاب کې، نعماني په خپل تفسير کې، شيخ مفيد په الجمل کتاب کې، شيخ طوسي په التِّبیان کې، طبرسي په اِعلام‌الوَری کې، قطب الدين راوندي په فقه القرآن کې او مقدّس اردبيلي په زبدة البیان. کې.

تور لګوونکي کوم کسان وو؟

د افک په آيتونو کې د خلکو يوه ډله د تور لګونکو په توګه ياده شوې ده او نومونه يې نه دي ياد شوي؛ خو ځينو سرچينو د ځینې منافقينو نومونه ياد کړي دي لکه عبدالله بن ابي، حسان بن ثابت او مِسْطَح بن اُثاثه چې د افک د پېښې له لویانو څخه وو.

د عایشې لپاره فضیلت جوړل

سنیان د عایشه لپاره د افک د آیتونو نزول یو لوی فضیلت ګڼي. که څه هم دا خبره په مختلفو سني روایتونو کې ذکر شوې ده، د شیعه مورخ سید جعفر مرتضی عاملي په وینا، دا ټول روایتونه پخپله له عایشې روایت شوي دي. ځينې څېړونکي په دې اند دي چې عائشې د ځينو مسايلو په راپورته کولو سره دا پېښه شخصي پېښه ته راټيټه کړه او ځان ته يې ډېره پاملرنه وکړه او د ځان لپاره يې فضيلتونه جوړ کړل. او دا کار د دې لامل شو چې شيعه د دې کيسې پر صداقت شک وکړي. په دې اساس هغوي وويلي دي چې که څه هم دا آیتونه د عائشې په اړه نازل شوي وي، نو دا يوازې د هغې په پاک لمنۍ دلالت کوي او د هغې لپاره بل کوم فضيلت نه ثابتوي.

دویم راپور: په ماریه قبطیه باندې تور

د ماریه په هکله د افک د آیتونو د نزول خبره په لومړی ځل په تفسیر علی ابن ابراهیم قمی کتاب کې راغلې ده. د هغه روایت له مخې چې علی ابن ابراهیم قمی له امام باقر(ع) څخه روایت کړی دی، عایشه په ماریه قبطیه باندې تور لګولی دی چې هغې یو کس سره چې نامه یې جریح قِبطي وه نامشروعې اړيکې لرلې، د دې روايت له مخې کله چې رسول الله(ص) د خپل زوي ابراهيم په مړينه غمجن و نو د عائشې له دې خبرې سره مخ شو چې ويل یې: «د ابراهیم په مرګ مه خفه کیږه؛ ځکه چې هغه د جریح زوی و.» په همدې خاطر پیغمبر(ص) له امام علی(ع) څخه وغوښتل چې جریح ووژني. جریح چې د امام علی په نیت خبر شو نو د یوې ونې سر ته وتښتید. په دې وخت کې د هغه جامې لیرې شوې او علي(ع) پوه شو چې آلت تناسلي نه لري. په دې توګه له ماریا څخه د ناروا اړیکو تور لرې شو او د افق آیتونه نازل شول.

ویل شوي چې د شیعه علماوو په منځ کې یوازې د وروستیو وختونو پوهانو د افک آیت د ماریه په کیسه پورې تړلی ګڼلی دی. له دغو علماوو څخه مونږ د سید ابوالقاسم خويي سید جعفر مرتضی عاملي او سید مرتضی عسکري نامې اخستی شوو شیخ مفید چې د ماریه د دې کیسې په موضوع کې یې د «رِسالةٌ حَولَ خَبَرِ ماریة» یوه خپلواکه مقاله لیکلې ده، دا حدیث مسلم ګڼي او په دې باور دی چې ټول علماء دا روایت معتبر ګڼي؛ خو کوم حدیث چې هغه د ماریې په باره کې په هغې کې د افک د آیتونو نازلیدو ته اشاره نه ده شوی. لکه څنګه چې په ډیرو نورو منابعو کې د ماریه کیسه پرته له دې چې د افک د آیتونو نزول ته اشاره وکړي بیان شوی. له دې منابعو څخه د سید مرتضی کتاب امالي، الهدایة الکبری، دلایل الامامة او المناقب دي. سني علماوو د افک آیتونه لاندې د منافقینو په عایشې باندې د تور لګولو روایتونه بیان کړي دي. خو بیا هم په ماریه باندې د تور کیسه په سني سرچینو کې هم راغلې ده، چې ځینې یې دا دي: صحیح مسلم، الطبقات الکبری، انساب الاشراف، المستدرک علی الصحیحین او صفوةالصفوه.

د دواړه راپورونو د اعتراضونو څیړنه

په دغو دوو راپورونو کې په هر یوه کې ځینې ستونزې بیان شوې دي او ځینو مفسرینو لکه محمد حسین طباطبایي سید محمد حسین فضل الله، مکارم شیرازي او جعفر سبحاني د دغو ستونزو له امله دواړه رد کړي دي. د دواړو روايتونو د غلطو په نظر كې نيولو سره ويل كيږي چې احتمال شته چې دا آيت د يوه دريم شخص په اړه نازل شوى وي له بلې خوا ځينې محققين په دې اند دي چې احتمال شته چې دواړه واقعې سمې وي. په دې وضاحت سره چې د عائشې د قصې لپاره د افک آیتونه نازل شول خو د ماریه د کیسې لپاره هیڅ آیت نه وي نازل شوی.

د عایشې سره تړلي راپور په هکله اعتراضونه

شيعه د پېغمبرانو ټولې مېرمنې (حتى د نوح مېرمن او د لوط مېرمنې) له زنا څخه خوندي ګڼي خو د ځينو په اند هغه روايتونه چې وايي د افک د آيتونو نزول له عایشې سره تړاو لري. نو د عائشې په کيسه کې ډېرې ستونزې شته. سيد جعفر مرتضي دغه کيسه جعلي ګڼلی او د دې د جوړونکو موخه یې دا ګڼلی چې د عائشه لپاره فضیلت جوړ کړي په دې سربېره د ځينو روايتونو د سند ضعيف شونه او د حديثونو په خپلو کې متضاد شونه دي چې په ځینو راپورونو کې یو شمیر ستونزې په لاندې ډول بیان شوي:

• په داسې يوه مهمه مسئله کې له ماشوم سره د پېغمبراکرم مشوره: په دې روايتونو کې راغلي چې پېغمبر اکرم په دې اړه له علي بن ابي طالب او اسامه بن زيد سره مشوره وکړه نو اسامه د عائشې په دفاع کې خبرې وکړې او امام علي يې پر خلاف خبرې وکړې. دا په داسې حال کې ده چې د دې پېښې په وخت کې اسامه یو ماشوم و.
• په نورو جنګونو کې د رسول الله(ص) له مېرمنو سره نه کېدل: د عایشه په راپور کې له رسول الله(ص) سره به په جنګونو کې یوه مېرمنه ورسره وه، او دا د رسول الله(ص) روش او طریقه بیان شوې ده. په هرصورت، داسې کوم راپور نشته چې په نورو جنګونو کې د پیغمبر د میرمنو د شتون یادونه وکړي.
• د عائشې په اړه د پېغمبر شک: د سني راپورونو له مخې رسول الله(ص) د عائشې په اړه شک درلود. خو دا ډول مطلب د رسول الله(ص) له عصمت سره مطابقت نه لري.
• په تور لګوونکو باندې د حد قذف نه پلي کېدل: له قرآني آيتونو دا ظاهريږي چې له دې پېښې مخکې په اسلام کې د حد قذف قانون وضع شوى و. اوس که د عایشې کیسه ریښتیا وای نو ممکنه نه وه چې رسول الله(ص) به له تور لګوونکو څخه د هغوی د خبرو د علت پوښتنه نه کوله او په هغوي باندې به یې د قذف حد نه جاري کاوه البته د دریمې پيړۍ د تاریخ لیکونکي یعقوبي په راپور پیغمبر(ص) په تور لګوونکو باندې د قذف حد جاري کړ او هغوي ته یې سزا ورکړه.
• د صفوان بن معطل بې واده شونه: عائشې په دې راپور کې صفوان یو بې واده سړی معرفي کړی. په داسې حال کې چې د نورو روايتونو له مخې هغه ښځه درلوده او ښځې يې رسول الله (ص) ته د هغه شکايت کړی و.
• د يوې ډيرې مهمې پېښې راپور يوازې د يوه کس له خولې: د سيد جعفر مرتضي په وينا په دې برخه کې زياتره احاديث یوازې له عایشې نقل شوي دي او دا څنګه ممکنه ده چې يوې ډېرې مهمې پېښې روايت یوازې له یوه کس نقل شي او بل چا روایت نه وي کړی؟

د حدیث الافک کتاب د سید جعفر مرتضی عاملی لخوا

د ماریه په راپور کې اعتراضونه

د ماریه اړوند راپور باندې هم د عایشې د راپور په څېر نیوکې شوې دي او ځینو علماوو دا راپور ستونزو سره مخ ګڼلې دی. د سید محمد حسین فضل الله په وینا چې له شیعه مفسرینو دی، د دې راپور ستونزې د عایشې تر راپور زیاتې دي. چې په هغو کې لاندې اعتراضونو ته اشاره کولی شوو:

• پر هغو کسانو چې تور یې لګولی و د حد قذف نه جاري کیدل: په دې راپور کې چې د قذف حکم له دې پېښې مخکې بيان شوى و، پوښتنه دا پيدا کېږي چې پېغمبر(ص) ولې پر هغو کسانو چې پر ماریې باندې یې تور لګولی و د قذف حد جاري نه کړ.
• د رسول الله(ص) بې له دليله او تحقيقه د تورن د وژلو امر: دا څنګه ممکنه ده چې رسول الله(ص) د موضوع د حقيقت او دروغو له څېړلو پرته د تورن د قتل امر وكړي؟ پر دې سربېره د داسې ګناه سزا د انسان وژل نه دي.
• د قرآن له آيتونو سره تناقض: د افک په آيتونو کې ويل شوي چې تور لګوونکي يوه ډله وو؛ په داسې حال کې چې په دې راپور کې یوازې عایشه د تور لګوونکي په توګه معرفي شوې ده.

ځانګړی لیکلنی

شیعو او سنيانو د افک د پېښې په اړه بېلابېل کتابونه لیکلي دي چې له هغو ځینې لاندې دوه کتابونو هم دي:

• «حدیث‌الاِفک» د سید جعفر مرتضی عاملی کتاب دی: لیکوال د کتاب محتوا په څوارلس فصلونو کې ترتیب کړې ده او د عایشه او ماریه په اړه یې دوه واقعات راپور او تحلیل کړي دي، لیکوال د عایشې په هکله کیسه صحیح نه ده ګڼلی او د ماریې په هکله یې روایت صحیح ګڼلی دی او د هغې د ستونزو ځوابونه یې ورکړي دي. د دې كتاب دويمه ګڼه د المرکزُ الاِسلامی لِلدِّراساتِ بیروت په هڅو په ۱۴۳۹ هجري كال كې په ۴۰۳ مخونو كې چاپ شوې ده.
• حدیثُ الاِفک مِنِ المَنظورِ الاِعلامی چې د علي محمود رشوان له خوا لیکل شوی دی: د دې کتاب لیکوال چې له سني لیکوالو څخه دی، د عایشې پېښه په قطعي ډول منلې او د ماریه پېښه یې نه ده ذکر کړې. د دې كتاب محتويات په درې فصلونو كې ترتيب شوي دي د پېښې د وخت، ځاى او عمومي فضا بيان، د دې پېښې په وړاندې د بېلابېلو خلكو دريځ او په دې اړه د قرآني نکتو بیانول د دې کتاب له موضوعاتو څخه دي. د مکې جامعة امِّ‌القرای لخوا په ۱۴۱۵ هـ ق کال کې په ۱۶۲ مخونو کې چاپ شوی دی.

بهرنۍ لینک

• د افک په پیښه کې د پيغمبر(ص) لخوا د حد قذف د پلي کیدو په کیسه تاریخي څېرنه د قرآن کریم د راپورونو له مخې(نقد تاریخی داستان اجرای حد قذف توسط پیامبر(ص) در رویداد افک با توجه به گزارشات قرآن)
• د افک د آیت نزول له تاریخي روش سره څیرنه او مقایسه کول(نقد و بررسی تطبیقی شأن نزول آیه افک با رویکردی تاریخی)
• د افک آیتونه په اړه د ډنیس سپیلبرګ نظر څیرنه او بیاکتنه(تحلیل و بررسی دیدگاه دنیس اسپلبرگ در مورد آیات افک)
• د فریقینو په تفسیر کې د افک د آیتونو د نزول لاملونو به اړه د روایتونو د سندي او متني څیړنه(بررسی سندی و متنی روایات اسباب نزول آیات افکر در تفاسیر فریقین)