استغفار
استغفار په لفظي ډول د «استغفرالله» په کلمه ویلو سره او په عملي ډول له الله تعالی د ګناهونو د بخښلو غوښتنه ده. په قرآن او احادیثو کې د بخښنې د هڅولو او حکم کولو ډېر مثالونه شته چې له دې جملې څخه د قرآن کریم ۳۰ آیتونه د پیغمبرانو د استغفار په اړه دي. د الهي عذابونو مخنیوی، د ګناهونو بخښنه او په رزق کې زیاتوالی د استغفار له اغیزو څخه بیان شوی دي.
استغفار کول تر ټولو غوره دعا او عبادت ګڼل کیږي او د ترسره کول یې مستحب دي، کله کله په ځینو مواردو کې، دا د محرم کس لپاره د کفارې په توګه واجب کیږي. د قرآن د لارښوونو له مخې د مشرکانو لپاره د پیغمبر(ص) استغفار روا نه دي.
امام علی(ع) له تېرو ګناهونو توبه، ګناهونو ته د بیا نه ورګرځېدلو پرېکړه، د خلکو د حقوقو پوره کول او د واجباتو پوره کول د استغفار له شرطونو ذکر کړي دي.
په هر وخت او هر ځای کې د استغفار سپارښتنه شوې ده. خو ډېر ټینګار ورباندې د سحر په وخت کې شوی دی. استغفار کله د شخصي ګناه او په ځان باندې د ظلم له امله، کله کله پر نورو باندې د تېري له امله او کله کله هم د اجتماعي ګناهونو له امله ترسره کېږي.
مفهوم پیژندنه
د استغفار کلمه له الله تعالی څخه د ګناهونو د بخښنې لپاره لفظي یا عملي[۱] غوښتنه ده او موخه یې د ګناه[۲] او د الهي عذاب له ناوړه اغیزو څخه د معافیت غوښتنه ده.[۳]
استغفار یا لفظی او ژبنی دی لکه «استغفر الله» ویل او یا عملی او فعلي دی لکه یو داسې عمل ترسره کول چې د انسان د مغفرت سبب وګرځی.[۴] د ژبني استغفار ذکر په ځینې بابونو لکه طهارت، صلاة، روژه، حج، تجارت، ظهار او کفارې په بابونو کې بحث شوی دی.[۵]
د زمخشري او فخر رازي په ګډون ځینو سني مفسرینو د د قرآن په ځينو آيتونو کې د استغفار کلمه، لکه د سوره هود په ٥٢ آيت کې (وَيا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ) د ایمان[۶] یا اسلام په مانا لکه د انفال سوره ۳۳ آیت (وَما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ)[۷] ګڼلې ده. طبرسي چې په پنځم هجري پېړۍ کې یو شیعه مفسر وو، د قرآن کریم په ځینو آیتونو کې د استغفار کلمه لکه (د آل عمران سوره ۱۷ آیت، الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنْفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ [دا دي: پرهیزګار بندګان] صبر کوونکي، رښتیني، اطاعت کوونکي، انفاق کوونکي او د سحر په وخت کې استغفار کوونکي) د ځينو احاديثو پر بنسټ يې دا د لمونځ کولو په معنا تعبير کړې او د استغفار له مصداقونو څخه يې يو عملی مصداق ګڼلى دى.[۸]
مقام
د استغفار مفهوم په قرآن کریم کې ۶۸ ځله ذکر شوی دی چې ۴۳ یې د استغفار مشتقات ذکر دي، ۱۷ یې د «إغفر»، درې یې د «یغفر»، دوه یې د «تغفر» په بڼه دي. او یو ځل د «مغفرة» په صیغې سره راغلی دی.[۹]
استغفار ته هڅول یا د دې کار امر کول د قرآن کریم په ډیرو آیتونو کې راغلي دي لکه؛ د بقره سوره ۱۹۹ آیت، د نساء سوره ۱۱۰ آیت او د هود سوره ۶۱ آیت[۱۰] او په ځینو مواردو کې قرآن هغه کسان غندلي چې استغفار نه کوي او بخښنه نه غواړي.[۱۱]
د قرآن د لارښوونو له مخې ملائکې د مؤمنانو لپاره[۱۲] او د ځمکې د خلکو لپاره استغفار کوي[۱۳] او د ګناهونو بخښنه غوښتل د متقیانو صفت دی[۱۴] همدارنګه له پیغمبرانو څخه د ګناهګارانو د بخښنې غوښتنه او له خدای څخه د بخښنې غوښتل یو له هغو موادو څخه دی چې له خدای پرته له بل چا څخه د بخښنې په غوښتلو کې د شرک شک ردوي. د قرآن کريم د اياتونو له مخې د اهل سنتو څېړونکو هم له پېغمبر اکرم څخه بخښنه غوښتل شرک نه دى ګڼلى.[۱۵] د یوسف سوره د ۹۷ آیت په وینا، د حضرت يعقوب عليه السلام اولادونو د خپل ورور يوسف عليه السلام له پېښو وروسته له خپل پلار څخه وغوښتل چې د دوي لپاره له خدايه بخښنه وغواړي او هغه هم ورسره ژمنه وكړه چې دا كار به كوي.[یادونه 1] او همدارنګه د نساء سوره په ۶۴ آیت کي راغلي دي: هغه ګناهکاران چې په خپل ځان یې ګناه کولو سره ظلم کړی و له خدایه بخښنه غواړي او پیغمبر(ص) هم د هغوي لپاره له خدایه بخښنه غواړي.[۱۶]
په یوه روایت کې راغلي دي چې زیاتې استغفار کولو د بندګانو نامه اعمال روښانه کوي.[۱۷] په بل روايت کې زرارة بن اعين له امام صادق(ع) څخه نقل کړي دي چې څوک ګناه کوي هغه ته له سهاره تر ماښامه پورې د استغفار لپاره وخت دی او په دې صورت کې به هغه ګناه نه ليکل کيږي.[۱۸]
د معصومانو استفغار
اصلی مقاله: د معصومانو استغفار
د قرآن کریم کابو ۳۰ آیتونه د پیغمبرانو د استغفار په هکله راغلي دي[۱۹] خو علامه طباطبايي د پیغمبرانو عصمت ته په اشارې سره د هغوي له خوا د ګناه ترسره کیدل د هغوي د رسالت او دندو خلاف عمل ګڼلی دی. او وايي چې کیدی شي انبیاء علیهم السلام د ځان لپاره ځینې مباح عملونه هم ګناه ګڼله او د دې لپاره یې بخښنه غوښتله.[۲۰] دا ټکی د «حسنات الابرار سیئات المقربین» جملې موضوع ده چې نه يوازې دا چې د ځينو خلکو روا عملونه د نورو لپاره ګناهونه دي، بلکې د ځينو خلکو نېک اعمال لکه (ابرار) هم د نورو لپاره ګناه ګڼل کېږي.[۲۱]
د قرانکریم په آپه آيتونو کې او همدارنګه د معصومو(ع) په ویناو کې د استغفار ځینې آثار نقل شوي؛ له هغو ځینې: له الهي عذاب څخه خونديتوب[۲۲]، د ګناهونو بخښل کیدل،[۲۳] د روزۍ او اولاد زياتیدل،[۲۴] او همدارنګ اوږد عمر.[۲۵]
«طُوبى لمَن وُجِدَ في صَحيفَةِ عَمَلِهِ يَومَ القِيامَةِ تَحتَ كُلِّ ذَنبٍ : أستَغفِرُ اللّه»
نیکمرغه دی هغه څوک چې د قیامت په ورځ د هغه په نامه اعمال کې له هرې ګناه وروسته د "استغفر الله" کلمه لیکلي وي.
حکمونه
بخښنه غوښتل مستحب دي؛ خو ممکنه ده د ځینو دلایلو له مخې واجب یا حرام شي.
- مستحب استغفار: استغفار غوره دعا او عبادت ګڼل کېږي او په هر حالت کې مستحب ګڼل شوی دی. له هغو څخه:[۲۶] د لمانځه د دوو سجدو تر منځ،[۲۷] له تسبيحات اربعه وروسته،[۲۸] په قنوت کې، په ځانګړې توګه د وتر د لمانځه په قنوت کې،[۲۹] د سحر په وخت کې،[۳۰] او د روژې په مياشت کې.[۳۱]
- بخښنه غوښتل واجب دي: په ځینو مواردو کې استغفار واجب دی. لکه د هغه کس لپاره چې د احرام په حالت کې یو یا دوه ځله جګړه وکړي، نو کفاره کې ورباندې استغفار کول واجبیږي.[۳۲]
- حرام استغفار: د قرآن کریم له نظره د مؤمنانو لپاره روا نه ده چې د مشرکانو لپاره بخښنه وغواړي.[۳۳] د ابراهیم علیه السلام د خپل پلار (یا د مور له خوا نیکه یا تره) لپاره د بخښنې غوښتلو په اړه د مفسرینو تر منځ اختلاف دی. ځکه چې هغه له مشرکانو څخه و.[۳۴] خو د قرآن د آيتونو له مخې ابراهيم عليه السلام د خپل پلار سره د کړي وعدې مطابق د هغه لپاره استغفار وکړ، خو کله چې پوه شو چې ايمان يې نه دی راوړی، نو هغه يې د بیزارۍ اعلان وکړ او له دې وروسته یې ورله بیا بخښنه ونه غوښتله. قرآن کریم د توبې د سورت په ۱۱۴ آیت کې دا خبره کړې ده: وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ ۚ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَأَوَّاهٌ حَلِيمٌ «او د ابراهیم علیه السلام د خپل پلار لپاره بخښنه غوښتل د هغه وعدې له مخې وو چې هغه ورسره کړې وه. خو کله چې ورته څرګنده شوه چې هغه د خدای دښمن دی، نو له هغه یې بیزاري وکړه. په حقیقت کې ابراهیم دلسوز او زغم لرونکی و.
آداب
له معصومو امامانو څخه په روايتونو کې د استغفار کولو لپاره ځینې آداب ذکر شوي دي. له هغو څخه یو د امام علی(ع) د استغفار غوښتونکی سړي ته په خطاب کې، د حقیقي استغفار شپږ ځانګړنې بیان کړی، چې دا دي: په تیرو (ګناهونو باندې) پښیماني، ګناهونو ته د بیرته نه ورګرځیدو جدي پریکړه، د خلکو د حقوقو ادا کول، د هغه واجباتو ادا کول چې قضا کړي یې دي. او دا هڅه کول چې له حرامو کومه غوښه د ده په بدن جوړه شوې ده هغه ویلي کړي او بدن ته د اطاعت او بندګۍ کولو درد او خوند ورڅکول.[۳۵]
استغفار، که څه هم دا په یو ځانګړي وخت او ځای پورې محدود نه دی؛ خو په قران کریم کې د سحر په وخت کې د استغفار پر کولو ټینګار شوی دی.[۳۶] (وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ د ذاریات سوره، ۱۸ آیت)
د استغفار ډولونه
استغفار د ګناه د ماهیت او موضوع له مخې په درې ډوله ویشل شوی دی:
- د نفسي ګناهونو او د نفس د ظلم څخه بخښنه غوښتل (شخصي ګناهونه)
- د ګناهونو بخښنه غوښتل او د نورو خلکو د حقونو څخه استغفار(د یو بل په وړاندې د خلکو ګناهونه)
- د ټولنیزو ګناهونو (د مدیرانو، سیاستوالو او د ټولنې د مشرانو ګناهونه) د بخښنې غوښتل.[۳۷]
فوټ نوټ
- ↑ راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۱۴۱۶ق، ص۶۰۹.
- ↑ اسکندرانی، کشف الاسرار، ۲۰۱۰م، ج۲، ص۴۶.
- ↑ ابن عاشور، التحریر و التنویر، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۲۳؛ راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۱۴۱۶ق، ص۶۰۹.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۳۹.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ج۱، ص۴۳۹.
- ↑ زمخشری، الکشاف، دارالکتاب العربی، ج۲، ص۴۰۲.
- ↑ فخر الرازی، التفسیر الکبیر، دار احیاء التراث العربی، ج۱۵، ص۱۵۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۷۱۴.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۱۳۴.
- ↑ عبدالباقی، المعجم المفهرس، ۱۴۱۲ق، ص۵۰۰.
- ↑ اَفَلایتوبونَ اِلَی اللهِ ویستَغفِرونَهُ (سوره المائدة، آیه ۷۴).
- ↑ سوره غافر، آیه ۷.
- ↑ سوره شوری، آیه۵.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۱۵-۱۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲، ص۴۶۳.
- ↑ «درسهایی در مورد وهابیت آیتالله سبحانی»، مدرسه فقاهت.
- ↑ سوره نساء، آیه۶۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۰۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۳۷.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۱۴۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۳۶۷.
- ↑ اربلی، کشف الغمه فی معرفة الائمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۲۵۴.
- ↑ سوره انفال، آیه ۳۳؛ علی الموسوی، شرح نهج البلاغه، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۲۶۷؛ همدا وګورئ: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۱۵۴-۱۵۵.
- ↑ سوره نوح، آیه ۱۰.
- ↑ سوره نوح، آیه ۱۰-۱۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۴۳؛ فخر الرازی، التفسیر الکبیر، دار احیاء التراث العربی، ج۳۰، ص۱۳۷.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۱۸۰.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۸۳.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۵۸.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۹۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ق، ج۷، ص۳۳.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۳۰۴.
- ↑ محمودی، مناسک عمره مفرده، ۱۳۸۷ش، ص۶۹).
- ↑ سوره توبه، آیه ۱۱۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۱۳۲.
- ↑ نهج البلاغه، شرح عباس علی الموسوی، حکمت ۴۱۷، ص۵۰۸.
- ↑ وګورئ: سوره آل عمران، آیه ۱۷؛ سوره ذاریات، آیه ۱۸.
- ↑ دفترحفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ایhttps://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=20585
سرچينې
- ابن عاشور، محمد طاهر، التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسة التاریخ، ۱۴۲۰ق.
- اربلی، علی بن عیسی، تحقیق و تصحیح : سید هاشم رسولی محلاتی، تبریز، ناشر بنی هاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.
- اسکندرانی، محمد بن احمد، کشف الاسرار النورانیة القرآنیة، مصحح احمد فرید المزیدی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۱۰م.
- حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسایل الشریعه، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، ۱۴۰۹ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن،دمشق، دار القلم، ۱۴۱۶ق.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقایق غوامص التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل، بیروت، دارالکتاب العربی، [بی تا].
- علی الموسوی، عباس، شرح نهج البلاغه، بیروت، دار الرسول الأکرم، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۸م.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- عبدالباقی، محمد فؤاد، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۲ق.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۱م.
- فؤاد عبدالباقی، محمد، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، قاهره، دار الکتب المصریة، ۱۳۶۴ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، [بی تا].
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، مصحح علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، با اشراف و نظارت سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- محمودی، محمدرضا، مناسک عمره مفرده: مطابق با فتاوای حضرت آیت الله العظمی امام خمینی و مراجع معظم تقلید، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۰ش.
- نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام،بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ق.
- یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق.
- https://ganjoor.net/naraghi/taghdis/sh143، نراقی، ملا احمد، طاقدیس.