د کربلا پیښه

دا لیکنه د کربلا د پېښې په اړه ده. د دې د شنون د پوهیدو لپاره، د امام حسین(ع) پاڅون وګورئ.

د کربلا د جګړې نقاشي

د کربلا پیښه یا د عاشورا پیښه د امام حسین(ع) او په کربلا کې د هغه ملګري د کوفی لښکر سره جګړه ده. د کربلا پیښه په ۶۱ قمري کال کې د محرم میاشت په لسمه کې او د امام حسین(ع) د یزید سره د بیعت نه کولو وروسته پیښه شوه، چې د امام(ع) او د هغه ملګرو د شهادت او د هغه د اهل بیت د اسارت لامل شو.

د کربلا پیښه د اسلام په تاریخ کې ترټولو غمجنه پیښه ګنل کیږي؛ له همدې امله، شیعو د دی ورځې ترټولو لوی سوګواري مراسم ترسره کوي.

د کربلا پیښه په ۶۰ قمري کال کې د رجب په ۱۵ مه د معاویه له مړینی څخه وروسته او د هغه زوی یزید د واکمنۍ په پیل کې پیل شوه او مدینې ته د کربلا اسیرانو په بیرته راستنیدو سره پای ته ورسید. د مدینې واکمن هڅه وکړه چې د یزید لپاره له امام حسین(ع) څخه بیعت واخلي؛ له همدې امله، حسین بن علي د شپې له خوا مدینی ته پریښوده ترڅو له بیعت څخه ځان لیری کوی او مکې ته لاړ شي. د سفر په جریان کې، د امام حسین(ع) کورنۍ، یو شمیر بني هاشم او ځینې شیعو ورسره یوځای وو.

امام حسین(ع) شاوخوا څلور میاشتې په مکه کې پاتې شو. د دې موده په بهیر کې، هغه د کوفی خلکو لخوا د بلنې لیکونه ترلاسه کړل. د لیکونو د مینځپانګې د ډاډگیرني لپاره، امام، مسلم بن عقیل کوفي او سلیمان بن زرین بصري ته واستاوه. د یزید د عاملینو په لاس کې په مکی د امام حسین(ع) د وژنې احتمال سربیره، او همدارنګه د کوفیانو بلنه او د کوفی خلکو بلنه له سمولو کې د امام سفیر له تصویب وروسته، امام، د ذی‌الحجه په اتمه کې کوفی خوا ته لاړل.

کوفی ته له رسیدو دمخه امام، د کوفی خلکو د تړون مات کیدو خبر شو او د حر بن یزید ریاحي اردو سره په ټکر کې وروسته، هغه کربلا خواته لاړل، چیرې چې هغه د عمر بن سعد له اردو سره مخامخ شو کوم چې عبید الله بن زیاد هغه د امام وړاندې ته واستاوه. دوه لښکرو د محرم میاشت په لسمه کې جګړه وکړه چې د عاشورا ورځ په نوم پیژندل کیږي. وروسته له هغه چې امام حسین(ع) او د هغه ملګري شهید شول، د عمر بن سعد لشکرو د دوی په بدن کې آسونو وګرځول. همدارنګه د عاشورا په ماښام کې د یزید لښکرو د امام حسین(ع) پر خیمو باندی برید وکړ او هغوی یې اور واچاو او بیا یې د امام ژوندي پاتې شوي کسانو د اسیر په توګه ونیول. امام سجاد(ع) چې د ناروغۍ له امله په جګړه کې دخیل نه و او حضرت زینب(س) د نیول شویو کسانو په منځ کې و. د عمر بن سعد لښکرو د شهیدانو سرونه په نیزه(شګى)کی کښینول او له اسیرانو سره یې د عبید الله بن زیاد نږدی کوفی ته او له هغه ځایه یزید نږدی شام ته بوتلل.

د کربلا د شهیدانو جسدونه د بني اسد قام د خلکو لخوا د عمر سعد د لښکرو له وتلو وروسته د شپې په وخت کې خاوروته سپارل شو.

ځایگاه او ارزښت

د کربلا پیښه د لومړۍ پیړۍ له پیښې څخه ده، په کوم کې چې حسین بن علي(ع) د پیغمبر(ص) لمسۍ او د شیعه ګانو دریم امام، په کربلا کې د خپلو یو شمیر ملګرو سره، د یزید بن معاویه په امر شهید شو او دهغوی میرمنې او ماشومان یې د اسیر په توګه ونیول شو. دغه پیښه د اسلام په تاریخ کې ترټولو غمجن پیښه ګني [سرچینې ته اړتیا] او د امویانو پروړاندې د پاڅونونو اساس جوړونکي بولی. د ځینې څیړونکو په وینا، دغه پیښې د امویانو لخوا د اسلام دین او د پیغمبر(ص) سنت د تحریف مخه ونیوله. د معاصر لیکوال او اسلام پوه مطهری پدې باور دي چې د تاریخي پیښو په مینځ کې، لږې پیښې شتون لري چې د باور وړ نقلونو له مخې د کربلا پیښې په څیر بډایه دي. د هغه په وینا، په تاریخ کې هیڅ معتبر تاریخ شتون نلري - په لرې تاریخونو کې لکه دیارلس یا څوارلس پیړۍ دمخه- څومره چې د کربلا پیښې مستند او د اعتبار وړ تاریخ لری. ان داچی اسلامي تاریخ لیکونکي له لومړی او دوهم پیری کی قضیې د معتبر سندونو پر بنسټ نقل کړی او دا نقلونو یو بل سره سمون لري او نږدې دي. شیعه ګان هرکال د پیښې کلیزه لمانځي او عزادارۍ ترسره کوی. همداسې د هنر او لیکلو ډیری کارونو هم په دی پیښه په اړه کې جوړه شوي.

آیت الله خامنه اي:

«د عاشورا د پېښې يوه ځانګړنه دا ده چې له مدينې څخه د سفر په پيل کې د علم او بصيرت تخم کرل شوى و. که یو ملت بصیرت ونه لري، مختلف حقایقو د دوی کار سم نه کړي؛ د دوی ستونزې به حل نشي. اخلاص، وخت پیژندل، د مخ پر ودې تاریخي خوځښت د تخم کرل د عاشورا مهمې ځانګړتیاوې دي. کیسه یوازې د عاشورا په غرمه پای ته نه وه رسېدلې؛ په حقیقت کې د عاشورا له غرمې وروسته په تاریخ کې یوه جریان پیل شو چې لا هم پراخیږي او پراخیږي. له دې وروسته به هم همداسې وي ځکه چې امام حسین(ع) خپل ټول مالونه د حق د کلمې د لوړولو او د خلکو د ژغورنې لپاره میدان ته راووتل.»

د امام حسین ډډه کول د یزید سره له بیعت څخه

د معاویی په هڅه او د هغه له مړینې وروسته (د رجب میاشت ۱۵ په ۶۰ ق) کې، د یزید لپاره له خلکو څخه د بیعت ژمنه اخستلی شو؛ پداسې حال کې چې د امام حسن(ع) د سولې موافقې سره سم د معاویه سره، معاویه د ځای ناستي ټاکل، حق نه درلود. یزید و پټیله چې د څو مسلمانو مشرانو سره بیعت واخلی چې یزید سره د بیعت کولو لپاره د معاویه بلنه نه ده منلې وو. له همدې امله هغه د مدینې والی-ولید بن عطبه- ته یو لیک لیکلی او هغه ته یې د معاویه له مړینی خبر ورکړی، او ولید ته یې په بل لنډ لیک کې لیکلی: «د حسین بن علي او عبد الله بن عمر او عبدالرحمن بن ابي بکر او عبد الله بن زبیر سره د بیعت واخلئ او هرڅوک چې ونه مني د هغه سر و وهی او ماته ورکړئ.» له هغې وروسته، بل لیک د یزید څخه راغلي، په کوم کې چې هغه ټینګار کړی: ما ته د پلویانو او مخالفینو نومونه ولیکئ، او د حسین بن علي سریي هم ماته د لیک په ځواب کې سره راولیږئ»‌. ولید د مروان بن حکم سره مشوره وکړه او بیا یې عبدالله بن عمرو د امام حسین(ع)، ابن زبیر، عبد الله بن عمر او عبد الرحمن بن ابي بیکر په تعقیب کې ولیږه.

امام حسین(ع) د خپلو خپلوانو څخه په ګډون د دیرش خلکو سره د مدینې په دارالاماره کې لاړ شو. ولید امام حسین(ع) ته د معاویه له مړینی خبر ورکړ او بیا یې د یزید لیک هغه ته ولوست، په کوم کې چې له ولید څخه غوښتل شوی و چې له حسین بن علي څخه د بیعت ژمنه واخلئ. امام حسین(ع) ولید ته وویل: «آیا تاسو ومنئ چې زه په پټه د یزید سره بیعت کوم؟ زه فکر کوم ستاسو موخه دا دی چې د خلکو په شتون کې زما د بیعت ژمنه واخلی. ولید ځواب ورکړ؛ دا زما نظر هم‌ دي. امام(ع) هغه ته وویل: «نو ماته فرصت راکړئ چې سبا ورځ خپل نظر څرګنده کړم.» په راتلونکي ماښام کې د مدینه واکمن خپل لښکرو د حسین(ع) کور ته، د دوی ځواب ترلاسه کولو لپاره واستول. حسین(ع) هم په هغه شپه د مهلت غوښتنه وکړه، کوم چې د ولید رضایت سره و. د دې نیټې وروسته، امام(ع) پریکړه وکړه چې مدینی پریږدي.

د امام حسین له مدینې څخه وتل

امام حسین(ع) د یکشنبه شپه، دوه شپې د رجب له میاشتې څخه پاتې شوې او د بل روایت له مخی د شعبان میاشت په دریم تر ۶۰ قمري کال د خپل کورنۍ او ملګرو له ۸۴ خلکو سره، مدینې ښار د مکې خواته پریښوده. د ابن اعثم د روایت له مخې، امام(ع) د شپې توب‌ د پیغمبر(ص) او د خپلې مور او ورور قبر ته لاړ او دعا او وداع یې وکړه او په سهار کې بیرته کور ته راستون شو. په ځینو نورو سرچینو کې، امام حسین(ع)دوه پرله پسې شپې د رسول الله قبر نږدی سره بیتوته وکړه[۱۹] پدې سفر کې، د محمد بن حنفيه پرته د امام حسین(ع) ډیری خپلوان، په شمول؛ د هغه اولادونو، ورورینو، خویندو او وراره ونو په ګډون، هغه سره و د بني هاشم سربیره، د امام حسین(ع) له ملګرو څخه ۲۱ کسانو هم پدې سفر کې هغی سره و.

محمد بن حنفيه، د امام حسین(ع) ورور، د امام د سفر له خپریدو وروسته دوی ته د وداع لپاره راغلی. امام حسین(ع) د هغه لپاره د وصیت لیک په توګه لیکلي:

إنّی لَم اَخْرج أشِراً و لا بَطِراً و لا مُفْسِداً و لا ظالِماً وَ إنّما خَرجْتُ لِطلبِ الإصلاح فی اُمّةِ جَدّی اُریدُ أنْ آمُرَ بالمَعْروفِ و أنْهی عن المُنکَرِ و أسیرَ بِسیرةِ جدّی و سیرةِ أبی علی بن أبی طالب: زه له ناشکري او ډیر غوښتنې او فساد او ظلم څخه نه یم وتلی. بلکه، موږ د خپلو پلرونو د امت د اصلاح په لټه کې یو. زه غواړم چې د نیکۍ امر وکړم او له بدو څخه منع کړم او د خپل نیکه او پلار علي بن ابي طالب(ع) په طریقه عمل وکړم.

له مدینې څخه تر مکې او له مکې څخه تر کربلا پورې د امام حسین(ع) د کاروان د لارې نقشه

امام حسین(ع) مدینی د خپلو ملګرو سره پریښوده او د خپلو خپلوانو د هیلو خلاف، د مکې اصلي لاره غوره کړه. د مکې لار په مینځ کې، امام حسین(ع) د عبدالله بن مطیع سره مخامخ شو. هغه د امام له موخه څخه وپوښتل. امام وویل: «اوس زه د مکې خواته موخه لرم، کله چې هلته ورسیږم، زه به د خدای تعالی څخه د دې وروسته ښه غوښتنه وکړم». عبدالله امام(ع) ته د کوفی له خلکو لرې تیایې وراندوینه کړه او وغوښتل چې په مکه کې پاتې شي.

امام حسین(ع) د پنځو ورځو وروسته د شعبان په دریمه په ۶۰ قمری کال کې مکې ته ورسید او د مکې د خلکو او د بیت الله الحرام حاجیانو لخوا تود هرکلی وشو. د حسین(ع) لاره له مدینې څخه مکې ته دا منازلو دي: ذوالحلیفه، ملل، سیاله، عرق ظبیه، زوحاء، انایه، عرج، لحر جمل، سقیا، ابواء، گردنه هَرشا، رابغ، جحفه، قدید، خلیص، عسفان و مر الظهران.

مکې ته د امام حسین راتګ

امام حسین(ع) (د شعبان له دریم څخه تر ذی‌الحجه میاشت اتم پورې) د څلورو میاشتو لپاره په مکه کې پاتې شو. د مکې اوسیدونکي د حسین(ع) د شتون په اوریدو خوښ وو او سهار او ماښام د هغه نژدی ته سفر وکړ، او ویې ویل چې دا د عبدالله بن زبیر لپاره خورا ګران و؛ ځکه چې هغه تمه درلوده چې د مکې خلک به ورسره بیعت وکړي. هغه پوهیده چې تر هغه وخته پورې چې امام حسین(ع) په مکه کې و، هیڅوک به ورسره بیعت ونه کړي.

امام حسین(ع) ته د کوفیانو د بلنه لیکونه

اصلی مقاله: امام حسین(ع) ته د کوفیانو لیکونه

دا په مکه کې د حسین(ع) د راتګ څخه ډیر وخت نه و چې عراقي شیعو د معاویه مړینی خبر ترلاسه کړ او د امام حسین(ع) او ابن زبیر د یزید سره د بیعت نه کولو خبر یې تر لاسه کړ. له همدې امله، دوی د سلیمان بن صرد خزاعي په کور کې راټول شوي او امام ته یې یو لیک لیکلي او کوفی ته یې بلنه وکړې. د لیک له لیږلو دوه ورځې وروسته، کوفیانو نور ۱۵۰ لیکونه لیږلي(چې هر یو یې له یو څخه تر څلورو کسانو لاسلیک کړی و.) حسین(ع) خواته لیږدلی شو.

حسین(ع) لیکونو ته له ځواب ویلو ډډه وکړه تر هغه چې د لیکونو حجم خورا ډیر شي، بیا کوفیانو ته په یوه لیک کې لیکلي:

زه، زما ورور، زما د تره زوی، او له اهل بیت څخه یو باوري کس لیږم. ما هغه ته وویل چې ما ته ستاسو له حال، کار او باورونو څخه خبر راکړئ. که هغه ماته لیکلي وي چې ستاسو رایې ستاسو په لیکونو کې ورته دي، زه به تاسو ته راشم... امام یوازینی څوک دی چې د خدای په کتاب عمل کوي، عدالت پلی کوي، د حق دین ته باور ولري او ځان یې خدای ته وقف کوي.

د سلیمان بن صرد لخوا امام حسین(ع) ته لیک:

«د خدای څخه مننه چې د ستاسو جبار دښمن مات شو؛ هغه څوک چې د دې ملت پرباندې جګره وکړه؛ دهغوی مالونو غصب کړه او پرته له رضایت څخه حاکم وشوه؛ له هغې وروسته، هغه ترټولو ښه وژلیدې او ترټولو بد یې پریښود او د بډایه خلکو په مینځ کې د خدای مال را کړ؛ لیری شي د ثمود قام په څیر؛ مګر اوس موږ هیڅ امام نلرو، راځئ ښایی خدای به موږ ټول د حق په لاره کې ستاسو د مشرتابه تر سیوري لاندې متحد کړي...»

کوفې ته د مسلم بن عقیل لېږل

امام حسین(ع) د خپل تره زوی مسلم بن عقیل ته یو لیک ورکړ چې عراق ته لاړ شي او هلته وضعیت وڅیړي او دوی ته یې راپور ورکړي. مسلم کوفی ته له رسیدو وروسته د مختار بن ابي عبید ثقفي کور، او د ځینې روایاتو د مسلم بن عوسجه په کور کې میشته کړه. شیعه ګانو د مسلم استوګنځي ته لیده کاته وکړ، او هغه دوی ته د امام لیک ولوست. مسلم د امام حسین(ع) لپاره د بیعت اخیستلو پیل کړه. په کوفه کې ۱۲۰۰۰کسانو او یا ۱۸۰۰۰ کسانو او د ځینی روایتونه له مخې تر دیرش زره کسانو امام حسین(ع) سره د بیعت ژمنه وکړه. او مسلم امام ته یو لیک لیکلی چې د بیعت ژمنې زیاتیدو تاییدوي او امام ته یې کوفی ته بلنه وکړ.

یزید کله چې د مسلم بیعت اخیستلو خبرو او د نعمان بن بشیر دکوفی واکمن د نرمۍ چلند کولو د خلکو سره واورید، هغه عبید الله بین زیاد ته چې هغه مهال د بصری واکمن و د کوفی ښار د واکمنۍ لپاره وټاکه. ابن زیاد کوفی ته له ننوتلو وروسته بیعت کونکو ته ولټوه او قومي مشران یې ګواښ کړل. تاریخي روایاتو د خلکو د عبید الله د ملګرو د شایعو لامله او د مسلمانانو له شاوخوا څخه د دوی د چټک لیریدو او ویره په اړه وايي، تر هغه حده پورې چې هغه د شپې یوازې پاتې شوی و او د خوب کولو لپاره هیڅ ځای نه درلود. او په پای کې، د شخړې وروسته، د محمد بن اشعث خوندي لیک(امان نامه) سره، خپل وسلي ځمکه کیښود او تسلیم شو،؛ او به کوفه مانۍ کې راوړل شو، مګر ابن زیاد د ابن اشعث خوندی لیک یی بې ځای وباله او امر یې وکړ چې دوی د مسلم سر له بدن څخه جلا کړي.

د ځینې تاریخي راپورونه له مخې، مسلم چې د امام حسین(ع) په اړه اندیښنه درلوده، عمر بن سعد ته چې قریشي و، وصیت وکړ، لومړۍ سپارښتنه دا وه چې عمر، امام ته لیک واستوي او کوفی ته د راتلو منعه وکړی. د زباله په سیمه کې، د مسلم پیغام، چې هغه د خپل شهادت په وخت کې عمر بن سعد ته ویلي و، امام ته وسپارل شو.

د امام حسین(ع) حرکت له مکې څخه کوفې خوا ته

دوتنه:مسیر حرکت امام حسین

امام حسین(ع) د ذی الحجه په اتمه ورځ (هغه ورځ چې مسلم په کوفه ښار کې پاڅون وکړ) د ۸۲ خلکو سره چی دې شپیته کسانو د کوفی له شیعه ګانو څخه و) کوفی خواته مکه ښار پریښود.

د شیخ مفید په وینا؛ امام حسین(ع) د مکې څخه د وتلو لپاره، خپل حج نیمګړی پریښود او خپله نیت یې له حج څخه عمره مفرده ته راستون کړه او له احرام یې وتلی شو مګر ځینې یې په تاریخي او روایي شواهدو پربنسټ، ووایی چې امام حسین له پیل څخه د عمره ارادې کړې وی او د دی له اعمالو وروسته مکه پریښوده.

په مکه کې د امام حسین(ع) د پاتې کیدو په وروستۍ میاشت کې، چیرې چې کوفی ته د هغه د سفر امکان شتون درلود، ځینې، من جمله عبد الله بن عباس، د حضرت نږدی ته راغلل چې هغه کوفی ته د سفر مخه ونیسي؛ مګر دوی بریالي نه شول.

د امام حسین(ع) او د هغه ملګرو له مکې څخه د وتلو وروسته، د عمري بن سعید بن عاص، د مکی واکمن لښکرو د حسین(ع) ته لاره وتړله؛ مګر حضرت پام یې نه کړې او په خپل لاره کې یې دوام ورکړ.

کوفی ته د مکې لاره

له مکې څخه تر کوفې پورې د امام حسین د کاروان منزلونه په لاندې ډول دي:

1. د بنی‌عامر بستان،
2. تنعیم(دهغه کاروان لاس ته راوړل چې په یمن کې د یزید ګمارنه بحیر بن ریسان حمیری له صفایا– ټاکل شوي غنایم- شام ته ولیږل)،
3. صفاح (د امام ناسته فرزدق سره)،
4. ذات عِرق (د امام حسین(ع) ناسته بشر بن غالب او عون بن عبدالله بن جعفر سره)،
5. وادی عقیق،
6. غمره،
7. ام خرمان،
8. سلح،
9. افیعیه،
10. معدن فزان،
11. عمق،
12. سلیلیه،
13. مغیثه ماوان،
14. نقره،
15. حاجر (د قیس بن مسهر لیږدول کوفی ته)،
16. سمیراء،
17. توز،
18. اجفر (د عبدالله بن مطیع عدوی سره لیدنه او د هغه ورمونه حسین(ع) ته د راستنیدو لپاره)،
19. خزیمیه،
20. زرود (د زهیر بن قین یوځای کیدل حسین(ع) کاروان ته او د مسلم ماشومانو ته لیدنه او د مسلم او هانې له شهادت څخه خبریدل)،
21. ثعلبیه،
22. بطان،
23. شقوق،
24. زباله (د امام حسین خبریدل د قیس له شهادت څخه او د یوې ډلې سره یوځای کیدل د حضرت کاروان ته پشمول د نافع بن هلال)،
25. بطن عقبه (د حسین(ع) ناسته عمرو بن لوزان سره او حسین(ع) ته د هغه ورمونه د راستنیدو لپاره)،
26. عمیه،
27. واقصه،
28. شراف،
29. برکه ابومسک،
30. جبل ذی‌حسم (د حسین(ع) د حر بن یزید ریاحي لشکرو سره مخامخ شول)،
31. بیضه (د حسین(ع) پیژندلی وینا د خپل ملګری او د حر لپاره)،
32. مسیجد،
33. حمام،
34. مغیثه،
35. ام قرون،
36. عذیب‌الهجانات (د کوفی لاره له عذیب څخه قادسیه او حیره و، خو حسین(ع) لاره بدله کړه او کربلا ته راښکته شو)،
37. قصر بنی‌مقاتل(د حسین(ع) ناسته عبیدالله بن حر جعفي سره او د حسین(ع) بلنه نه منل د مرسته لپاره)،
38. قطقطانه،
39. کربلا -وادی طف- (د محرم دویم ورځ ۶۱ق کال کې د امام کربلا ته ننوتل).

په لاره کې، امام(ع) هڅه وکړه چې خلک ته جلب کړي یا دهغوی ذهنونه روښانه کړي؛ د مثال په توګه، د ذات عرق په مزل په کې، بشر بن غالب اسدي امام ته رسیدلی او د کوفی وضعیت ګډوډ او نامنظمه ګني. حضرت دهغه وینا تایید کړه. هغه کس د امام حسین(ع) د دی آیت په اړه «یوْمَ نَدْعُو کُلَّ أُنَاس بِإِمَامِهِم» وپوښتل. حضرت وویل: «امامان دوه ډله دي: هغه ډله[۵۷]چې خلکو هدایت ته لارښود کوی او هغه ډلې چی ضلالت ته غږ کوي، څوک چې د هدایت امام ته تعقیبوي جنت ته ځي، او څوک چې د ضلالت امام تعقیبوي دوزخ ته ننوځي. بشر بن غالب د امام سره مل نشو؛ مګر وروسته کتنه شو چې هغه د امام حسین(ع) د قبر باندې ژړل او د حضرت سره مرسته نه کولو په اړه یې خواشیني څرګنده وکړ.

د ثعلبیه په سیمه کې، د ابو هره ازدي په نوم یو کس امام(ع) ته ورسید او د سفر کولو د دلیل غوښتنه یې وکړه. حضرت وویل:

امویانو زما اموال واخیست، ما زغمل وکړ، ماته پیغور ورکړه، زه زغمل کوم. دوی غوښتل چې زما وینه توی کړي زه تښتیدلی یم. ای ابوهره یه! دا چې زه به د باغې فرقې لخوا به ووژل شم او دا چې خدای به د ذلت جامې په بشپړ ډول هغوی بدن ته واغوندي او د تورې پر باندی به واکمن شي؛ یو څوک چی د دوی سپکاوی کوي.

کوفی ته د قیس بن مسهر لیږل

راپور ورکړل شوی ده کله چې امام حسین(ع)په بطنُ الرُّمّه سیمې ته رسیدلی، نو کوفیانو ته یو لیک لیکلی چې دوی ته یې د کوفی په لور د خپل حرکت په اړه خبر ورکړی. امام دغه لیک قیس بن مسهر صیداوي ته وسپاره. کله چې هغه قادسیه ته ورسید، د عبید الله بن زیاد یوې ډلې ماءموران، د هغه دڅیړنو لپاره لاره بنده کړه. قیس په ناچارۍ ډول د امام لیک مات کړ ترڅو دښمنان د هغې مینځپانګې څخه خبر نه شي. کله چې دوی قیس ونیول او ابن زیاد ته یې راوست، ابن زیاد ورته وویل: «زه په خدای قسم کوم چې به هیڅکله تاسو نه پریږدم؛ پرته لدې چې تاسو د هغه خلکو نومونه ووایاست چې حسین هغوی ته لیک لیږدلی دی، اویا په منبر باندې حسین او دهغه پلار او ورور سپکاوی وکړه پدې حالت کې تاسو پریږدم، که نه نو، به یې وژنم!» قیس ومنله او منبر ته لاړ؛ مګر د حسین(ع) د سب پرځای، هغه وویل: «په حقیقت کې، حسین بن علي(ع) د خدای غوره خلق دی او تاسو ته راځي، هغه ته لبیک ووایاست او ورسره مرسته وکړئ.» ابن زیاد امر وکړ چې هغه د دارالاماره باندې ته ورسیږئ او ښکته کړئ.

کوفی ته د عبدالله بن یقطر لیږل

دا روایت شوی چې«امام حسین(ع) د مسلم د شهادت له خبریدو دمخه، د رضاعی ورور- شیدی ورور- عبدالله بن یقطر مسلم خواته لیږلی، کوم چې د حصین بن تمیم لخوا نیول شوی و او عبید الله بن زیاد ته وړل شو. عبید الله بن زیاد امر وکړ چې عبدالله بن یقطر د دارالاماره باندې ته یوسیدئ ترڅو کوفی خلکو په وړاندې، حسین او د هغه ګران پلار ته لعنت ووایي! کله چې د یقطر زوی د مانۍ باندې ته لاړ، نو خلکو ته یې وویل: «ای خلکو! زه د حسین(ع)- د ستاسو پیغمبر د لور زوی- استازی یم، هغه ته په ژرتیا سره مرسته وکرئ او د مرجانه زوی پر وړاندې ځوځښت وکرئ.». عبید الله، ځکه چې داسې لیدنه کړه، امر وکړ هغه د مانۍ له پورتنۍ برخې څخه ښکته وکړئ. هغه د مړینو په حالت کې و چې یو سړی راغیدي او هغه یې وواژه. د عبدالله بن یقطر د شهادت خبر، د مسلم او هاني د شهادت خبرونو سره، د زباله په مزل کې امام ته ورسید.

د بصرې مشرانو ته د امام حسین لیک

اصلی مقاله: د بصرې مشرانو ته د امام حسین(ع) لیک

امام حسین(ع) یو لیک لیکلي او د یو خپلو موالې له لارې د سلیمان بن زرین په نوم یې د بصری پنځه قبیلو مشرانو لپاره(یعنی: عالیه، بکر بن وائل، تمیم، عبد القیس او اَزْد قبیلو) ته لیږلي. سلیمان د بصري هر مشرته؛ مالک بن مسمع بکری، احنف بن قیس، مُنذِر بن جارود، مسعود بن عمرو، قیس بن هَیثَم و عمرو بن عبید الله بن مَعمَر، د امام د لیک یوه نسخي ورکړه. د دې لیکونو مینځپانګه، چې په یو متن کې لیکل شوې وه، په لاندې ډول وه:

«...زه تاسو ته د خدای کتاب او د خدای د پیغمبر(ص) سنت ته بلنه کوم. په رښتیا چې سنت له منځه تللي دي او بدعتونه بیرته راستانه شوي. که تاسو ما ته غوږ شئ او زما امر تعقیب کړئ، زه به تاسو ته په سمه لار کې به لارښود وکړم.»

د بصره هر مشران، چې د حسین(ع) د لیک نسخي ترلاسه کړې و، دا پټ ساتلی، پرته له منذر بن جارود څخه، چې فکر کړه دا د عبید الله بن زیاد له نیرنگونو څخه دی. نو په هغه شپه چې بله ورځ، ابن زیاد د کوفی خواته د وتلو په حال کې و، هغه دا مسئله هغه ته راپور کړه. عبید الله د حسین(ع) استازی ونیولی او غاره یی و واهه.

کربلا ته لار بدل کړل

امام حسین(ع) د عذیب‌ الهجانات مزل ته له رسیدو وروسته اړ شو چې خپل لور کربلا خواته بدل کړي.

حر بن یزید ریاحي د اردو سره مخامخ شول

ابن زیاد کله چې د کوفی خواته د امام حسین(ع) له حرکت څخه خبر شو، حصین بن تمیم- د شرطه مشر- د څلور زره نظامي سره «قادسیه» ته ولیږدول ترڅو د قادسیه تر «خفّان» واټن او «قُطقُطانیه» تر «لَعلَع» واټن نظارت کړی او څوک چې پدې سیمو کې حرکت کوي خبر ورکړی. حر بن یزید ریاحي او د هغه تر قومندې لاندې زره سرتیري هم د حصین بن تمیم په مشرۍ د ۴۰۰ لښکرو قوي برخه وه چې دې سیمې ته د امام حسین(ع) د کاروان حرکت د مخه نیول لپاره لیږل شوي وو.

ابو مخنف د بني الاسد قبیلې دوه غړو ته روایت کړه چې د امام سره په سفر کې و: «ځکه چې د امام حسین(ع) کاروان د شراف له مزل څخه حرکت وکړ، د ورځې په مینځ کې، د دښمن اردو ته راورسېدل، نو حسین(ع) ذوحُسَم ته روان شو.»

د غرمې په وخت کې، حر بن یزید او د هغه سرتیري د امام حسین(ع) او د هغه ملګرو سره مخ شول. حسین(ع) خپلو ملګرو ته امر وکړ چې دحر سرتیري او آسونو ته اوبه ور کړي. د غرمې په وخت کې، امام خپل مؤذن -حَجّاج بن مسروق جعفي- ته امر وکړ چې اذان وکړي. کله چې د لمونځه مهال شو، امام حسین(ع) د الهي حمد او ستاینه وروسته وویل:

ای خلکو! دا د خدای او تاسو لپاره عذر دی. زه تاسو ته نه راغلی یم پرته لدې چې ستاسو لیکونه ماته راشي او ستاسو پیغام رسونکي ماته راغلل او له ما یې وغوښتل چې تاسو ته راشم او تاسو وویل چې موږ امام نه لرو، خدای دې تاسو ته زما له لارې لارښوونه وکړي، نو که تاسو په خپله عهد کې یاست، زه به ستاسو ښار ته راشم او که تاسو ما خوښه نه کړئ، زه به بیرته راشم.»

د حر او هغه سرتیري ټول چوپ پاتې شول او هیڅ یې ونه ویل. نو امام حسین موءذن ته امر وکړ چې د غرمې لمونځ اقامی ته و وایه. د جماعت لمونځ ترسره شو، حر او دهغه سرتیري هم امام ته اقتدا وکړ

امام حسین(ع) د ماسپښین له لمانځه وروسته، خلکو ته مخه کړه او د الهی حمد او ستایني وروسته، وویل:

«ای خلکو! که الهي تقوی پیشه وکړئ او هغو کسانو ته وپیژنئ چې دحق اهل دي، نو به د خدای خوښولو لامله کیږی. موږ اهل‌لبیت، هغه ادعا کونکیو چې د حق ادعا کوي او دوی سره تړاو نلري، او ستاسو سره د دوی چلند د عدالت پر بنسټ نه دی او دوی ستاسو په حق کې تیرې او ردی کوي، موږ د تاسو پر باندې په ولایت کې د هغوی په پرتله مستحق یو. که تاسو موږ ته داسې حق نه راکړئ او نه غواړئ زموږ اطاعت وکړئ، او ستاسو لیکونه ستاسو د وینا او ستاسو د رایو سره ورته ندي، زه به له دې ځایه بیرته راشم.»

حر بن یزید وویل: "زه نه پوهیږم له دی لیکونو چې تاسو وویل" موږ د دې لیکونو لیکوالانو څخه نه یو، موږ ماموریت لرو چې تاسو سره د عبید الله بن زیاد نږدی ته یوسو هرڅومره ژر چې موږ تاسو سره مخ شو.

حسین(ع) خپلو ملګرو ته وویل: «بیرته راشئ!» لکه څنګه چې دوی بیرته راستانه شوي، حر او د هغه ملګري منع شوي او وویل: زه باید تاسو ته د عبید الله بن زیاد نږدی ته یوسم. امام حسین(ع) وویل: «زه په خدای قسم کوم چې به تاسو تعقیب نه کړم.» هغه وویل: "زه له تاسو سره په جګړه کې ماءمور نه یم." مګر ماءمور یم چی له تاسو څخه جلا نه شم، ترڅو چې تاسو کوفی ته یوسم، نو که له راتلو څخه انکار وکړئ، داسې لاره واخلئ چې تاسو به کوفی یا مدینه ته ونه لیږي؛ نو زه کولی شم عبید الله ته یو لیک ولیکم؛ که تاسو وغواړئ، یزید ته یو لیک ولیکئ، کوم چې ممکن د عافیت او سولې لامل شي، او زما په نظر دا ستاسو سره د جګړې او مبارزې څخه غوره دی له دی چی زه په جګری اخته شم.»

امام حسین(ع) د کیڼ اړخ څخه «عذیب» او «قادسیه» خواته حرکت وکړ؛ پداسې حال کې چې د دوی واټن «عذیب» ته اته دیرش مایل وه، او حر هم، امام(ع) سره حرکت کاوه.

د عبید الله لیک رسوونکی رارسیدل

حسین(ع) د «بیضه» په منزل کې د سهار لمانځه وروسته، د خپلو ملګرو سره تر غرمې پورې حرکت وکړ ترڅو چې «نینوا» ځمکې ته رسیدلی د عبید الله بن زیاد لیک راوړلونکی حر ته یو لیک راوړل چې په هغه کې حر ته لیکلي شوی وي: «هغه مهال چې زما لیک تاسو ته رسیدلی او زما استازی تاسو ته راغلی، نو حسین ته په سختۍ سره واخلئ او هغه ته په ځمکه د ودریږل اجازی مه ورکوئ پرته لدې چې په دښته کې پرته له بیابانی او بی اوبه ځمکه. ما خپل استازی ته لارښوونه کړې چې له تاسو څخه جلا نه شي ترڅو د زموږ سپارښتنه خبرونه ما ته راوړي، والسلام.»

حر، د ابن زیاد لیک، امام(ع) ته و لوستل او امام حسین(ع) هغه ته وویل: راځئ چې په نینوا یا غاضریه کې ځمکه غوره وکړو. حر وویل: « دا امکان نلري، ځکه چې د لیک راوړلونکی، عبید الله ماته جاسوس جوره کړه». زهیر بن قین وویل: "زه په خدای قسم کوم چې له دې وروسته به زموږ لپاره چارو خورا ګران وي، یابن رسول الله، اوس زموږ لپاره دا آسانه ده چې د دې ډلې سره مبارزه وکړو [حر او د هغه لښکرو] د هغه چا سره مبارزه کول چې له دې ډلې شاته راځي، زه پخپل ځانه قسم خورم چې د دی خلک شاته هغو کسانو راځی چې موږ یې د دوی سره جګړه نه زغمي.» حسین(ع) وویل: « ای زهیره تاسو سم وایی؛ مګر موږ باید به د جګړې پیل کونکی نه شو.» بیا دوی کربلا ته رسیدو لپاره حرکت وکړ، حر او د هغه ملګري د امام حسین(ع) کاروان مخې ته ودریدل او په لاره کې یې د دوام مخه ونیوله.

امام په کربلا کې

کربلا ته د امام حسین(ع) ننوتل

زیاتره سرچینې په خپل راپورونوکې د امام حسین(ع) او هغه ملګرو په ۶۱ ق کال د محرم میاشت تر دویمې ورځی څخه په کربلا کې د هغوی د رسیدو ورځې په توګه یادونې کړه. مګر د دریمې پیړۍ تاریخ لیکونکی دینوری، د رارسیدو ورځ په کربلا کې د امام ننوتل ورځې د محرم لومړۍ ورځ یادونه وکړه د مقتل الحسین په کتاب کې د مقرم راپور له مخې؛ کله چې حر حسین(ع) ته وویل: «همدلته ځمکه غوره کړه چیرې ده چې فرات نږدې دی» امام حسین(ع) وویل: «دلته څه نوم لری؟ » دوی وویل: کربلا. امام وویل: دلته د کرب(رنځ) او بلا ځای دی. زما پلار هغه وخت چې صفّین ته لاړ و له همدلته تېر شو او زه ورسره وم. هغه ولاړ شو او د دې نوم پوښتنه یې وکړه. هغه ته د دی نوم ویل شو، نو هغه وویل:«دلته، هغه ځای دی چیرې چې د دوی مرکبونو ښکته شي، او هغه ځای دی چې د دوی وینه تویږي» د موضوع په اره پوښتنه وکړه. هغه وویل:«د آل محمد(ص) څخه یو کاروان به دلته راشي.» بیا امام حسین(ع) وویل: «دلته زموږ د مرکبونو او خیمو موقعیت او زموږ د نارینه د وژنی ځای او هغه ځای دی چې زموږ وینه تویږي.» بیا هغه امر وکړ چې د دوی توښه هلته کښینئ

په کربلا کې له میشته کیدو وروسته، امام حسین(ع) خپل ماشومان، ورورینو او خپلوان راټول کړل او هغوی ته یې وکتل او ژړل یې وکر؛ بیا هغه وویل: «خدایه! په رښتیا چې موږ د پیغمبر(ص) عترت او کورنۍ یو چې [له ښار او زموږ هیواد څخه] لرې کړل او د نیکو له حرم[رسول الله(ص)] څخه په پریشانۍ سره بهرشو او بني امیه پر موږ باندې برید او ردی وکړ. خدایه، بیا زموږ حق له دوی څخه واخلئ او د ظالمانو پروړاندې زموږ سره مرسته وکړئ». نو هغه ملګرو ته مخه کره وویل:

اَلنَّاسُ عَبِیدُ الدُّنْیا وَالدِّینُ لَعْقٌ عَلَی أَلْسِنَتِهِمْ یحُوطُونَهُ مَا دَرَّتْ مَعَایشُهُمْ فَإِذَا مُحِّصُوا بِالْبَلَاءِ قَلَّ الدَّیانُونَ( ژباړه: خلکو د نړۍ بندگان دي او دین د دوی ژبې کی په ګرځول دي؛ د دین ملاتړ کول تر هغه وخته پورې دي چې د دوی ژوند په هوساینې کې وي، نو کله چې ناورین او ستونزو پیښ شي، دیني خلک به لږ شي.)

له هغې وروسته، امام(ع) د کربلا ځمکه و پیرول، چې په څلور مایلونو کې تر څلور مایله پراختیا درلود وه، هغه هلته له اوسیدونکو څخه شپیته زره درهم اخیستې او له دوی سره شرط کري چې خلکو ته دهغه قبر ته لارښود کړي او د دریو ورځو لپاره دهغه زائرانو میلمستیا وکړئ.

حر بن یزید ریاحي عبید الله بن زیاد ته یو لیک لیکلی و چې هغه ته یې په دې ځمکه کې د حسین(ع) د ځمکې گټل په اړه خبر ورکړی. د دې لیک په تعقیب کې عبید الله امام حسین(ع) ته یو لیک لیکلی:

«له هرڅه لومړی، حسین، زه په کربلا کې ستاسو د ځمکې گټل په اره خبر شوم؛ امیرمؤمنان -یزید بن معاویه- ما ته امر وکړ چې د یوې شیبې لپاره سترګې پټې نه کړم او نه غواړم چې زما معدې خواړه ډک شي تر هغه چې تاسو د لطیف او حکیم خدای سپارم او یا د خپل او یزید بن معاویه امر او اطاعت کې اړ کرم. والسلام» .

نقل شوی ده، حسین(ع) د دې لیک له لوستلو وروسته هغه یو خواته ته ولگیده او ویې ویل: «هغه قام چې د خپل رضایت له خالق رضایت څخه مخه گني به نه بریالي کیږی.» د ابن زیاد لیک راوړلونکی وویل: یا اباعبدالله تاسو د لیک ځواب نه ورکوئ؟ امام حسین(ع) هغه ته وویل: «د دی لیک ځواب د الهی دردونکي عذاب دی چې ډیر ژر به له هغه څخه په منځ اخلي.» د ابن زیاد پیک، راستون شو او د حضرت کلمه یې هغه ته وویل. عبید الله د لښکرو د تجهیز دپاره امر وکړ چې د حسین(ع) سره جګره وکړئ.

کربلاته د عمر بن سعد ننوتل

عمر بن سعد د محرم په دریمه ورځ کربلا ته ورسید او د کوفی څلور زره خلکو سره و. کربلا ته د عمر بن سعد د موخې په اړه: عبید الله بن زیاد عمر بن سعد د کوفیانو څلور زره کسانو مشر جوره کړی و او هغه ته یې امر وکړ چې د دیلمیانو سره په ری او دَستَبی کې جګړه وکړئ چې په دی سیمه کې واکمن و. عبید الله د ابن سعد په نوم د رای د حکومت فرمان کې هم لیکلی او د دی ښار، والي په توگه وټاکه. ابن سعد د کوفی بهر په یوه سیمه کې د حمام اعین په نوم د خپلو ملګرو سره اردو جوره کړ. هغه رې شار ته د تګ لپاره چمتووالی نیولی و، چې امام حسین(ع) کوفی ته حرکت وکر، عبید الله بن زیاد، عمر بن سعد ته امر وکړ چې د امام حسین(ع) سره جګړې ته لاړ شي او د پای ته رسیدو وروسته د ری په لور حرکت وکړي. ابن سعد د امام حسین(ع) سره جګړه نه خوښوي. له همدې امله له عبید الله څخه وغوښتل چې هغه له دې کار څخه معاف کړي؛ مګر ابن زیاد د ری د واکمنی په بیرته راستنیدو کې خپل معافیت مشروط کړ. کله چی عمر بن سعد د عبید الله بن زیاد ټینګار ولید، هغه کربلا تللو ته ومنله او د خپل لښکرو سره هلته لاړ، چیرې چې یوه ورځ مخکې امام حسین(ع) په کې راښکته شو.

د امام حسین(ع) او عمر بن سعد خبری اتری

اصلی مقاله: د امام حسین او عمر بن سعد خبرې اتري

عمر بن سعد په کربلاکې له میشته کیدو وروسته، غوښتل امام ته یو لیک واستوي ترڅو له هغه څخه پوښتنه وکړي چې ولې دې ځمکې ته راغلی او هغه څه چې غوښتل یې؟ هغه دا د عزره بن قیس احمسي او نورو مشرانو ته وړاندیز وکړ چې امام ته یې د بلنې لیک لیکلی و. مګر دوی له دې چارو ډډه وکړه. مګر کثیر بن عبدالله شعیبه ومنله او د امام حسین(ع) خیمی ته لاړ.ابوثمامه صائدي اجازه نه ورکوله چې کثیر د خپلې وسلې سره حسین(ع) نږدی ته لاړ شي، چې بی پایله یې هغه ابن سعد ته راستون شو.

د کثیر بن عبد الله له راستنیدو وروسته، عمر سعد له قرة بن قیس حنظلي څخه وغوښتل چې امام حسین(ع) نږدی ته لاړ شي او هغه یې ومنله. حسین(ع) قره ته د عمربن سعد پیغام په ځواب کې وویل: «ستاسو د ښار خلکو ماته یو لیک لیکلی چې دلته راشي. اوس، که دوی زه نه غواړي زه هم به بیرته راشم.» عمر بن سعد د دې ځواب سره خوښ شو. او ابن زیاد ته یو لیک لیکلی چې هغه ته یې د حسین(ع) د خبرو په اړه خبر ورکړی. د عمر سعد لیک په ځواب کې، عبید الله بن زیاد، د حسین(ع)د بیعت ژمنه د یزید سره و غوښتل.

د ابن زیاد هڅه کربلا ته د لښکرو لیږلو

کربلا ته د امام حسین(ع) له رارسیدو وروسته، عبید الله بن زیاد، خلکوته د کوفی جومات کې راټول کړل او د یزید ډالی یې وویشل -تر څلور زره دینارونو او دوه سوه زره درهم- د دوی د مشرانو په منځ کې و ویشل، او په جګړه کې یې د عمر بن سعد په مرسته او د امام حسین(ع) په وړاندې بلڼه وکړ.

عبید الله بن زیاد عمر بن حریث د کوفی چارو لپاره لاړ او خپل یی او د هغه ملګري له کوفی څخه راووتل او په نُخَیله کې یې ځای په ځای کړل او خلک یې دې ته اړ کړل چې نخیله ته لاړشي. او [ کوفيانو د امام حسین لېکرو یوځای شول د مخنیوی لپاره د کوفی پل په واک واخیست او هیچا ته یې اجازه ورنکړه چې دا تیر شي.]

د کربلا د پیښې پخوانی انځور

د عبید الله بن زیاد په فرمان کې، حصین بن تمیم او د هغه تر قوماندې لاندې څلور زره لښکرې له قادیسیه څخه نخیله ته غوښتل شوي. محمد بن اشعث بن قیس کندې، کثیر بن شهاب او قعقاع بن سوید، هم د ابن زیاد لخوا امر شوي و چې خلک د حسین(ع) سره د جګړې لپاره چمتو کړي. ابن زیاد هم سوید بن عبدالرحمن منقری د څو سپرو خلکو سره کوفی ته ولیږه او هغه ته یې امر وکړ چې په کوفه کې پلټنه وکړي او هرڅوک چې د امام حسین(ع) سره جنګ ته لاړ نه شي، دی ته راوړو. سوید د شامیانو څخه یو سړی ونیول چې کوفی ته راغلي و ترڅو خپل میراث ترلاسه کړي او ابن زیاد ته یې لیږلی و. ابن زیاد [د کوفی خلکو د داریږل لپاره] د هغه وژنې امر وکړ. هغه خلک چې لیدلي ډیر ودریږی او نخیله ته تللي.

لکه څنګه چې خلک په نخیله کې راټول شوي، عبید الله حُصَین بن نُمَیر، حَجّار بن اَبجَر، شَبَث بن رِبعی او شمر بن ذي الجوشن ته امر کړی چې د ابن سعد د مرستي لپاره هغه ته یوځای شئ. شمر لومړی څوک و چې دغه امر یې ترسره کړ او د حرکت لپاره تیار شو د شمر وروسته، زید(یزید) بن رَکاب کلْبي د دوه زرو خلکو سره، حُصَین بن نُمَیر سَکوني د څلور زره خلکو سره، مصاب مارې (مُضایر بن رهینه مازِنی) د دری زره خلکو سره حصین بن تمیم طاهوي د دوه زره سرتیرو سره او نصر بن حَربه (حَرَشه) د دوه زره کوفیانو سره حرکت وکړ او د عمر بن سعد لښکرو کې شامل شو. بیا ابن زیاد یو سړی شَبَث بن رِبعي خواته واستاوه او له هغه یې وغوښتل چې د عمر بن سعد په لور حرکت وکړي. شبث د عمر بن سعد سره د زرو سپرو سره هم یوځای شو. د شبث وروسته، حجّار بن اَبجَر د زرو سپرو سره او د هغه وروسته محمد بن اشعث بن قیس کندي د زرو سپرو سره او حارث بن یزید بن رویم هم د حجار بن ابجر پرله پسې کربلا ته راون شو. عبید الله بن زیاد هره سهار او غرمې، د کوفي سرتیرو یوه ډله د شل، دیرش، پنځوس څخه تر یو سل پورې کسانو په ډلو کې کربلاته واستاوه ترڅوچې د محرم په شپږم کې کربلا ته، د عمر سعد لښکرو کې د خلکو شمیر له شل زره ټنو څخه ډیر شو. عبید الله عمر بن سعد ته دهغوی مشر وکړ.

د حبیب بن مظاهر هڅه د ځواک راټولولو لپاره

د شعرانې په وینا، په کربلا کې د عمر بن سعد د ځواکونو له غونډې وروسته، حبیب بن مظاهر اسدي، د امام حسین(ع) د لږو ملګرو لیدو وروسته، د امام په اجازی سره په ناپیژندلې ډول د بني اسد قبیلې ته ورسید او له هغوی یې وغوښتل چې د امام حسین(ع) سره مرسته وکړئ. بني اسد، د حبیب بن مظاهر اسدي په ګډه، په شپي کې د امام حسین(ع) لښکرته روان و، چیرې چې د عمر بن سعد لښکرې، د فرات په څنګ کې ازرق بن حرب صیداوي تر قومندې لاندې، لاره بند کړ. دا کار په جگړه کې ترسره شو او بني اسد بیرته خپلو کورونو ته راستون شو او حبیب بن مظاهر، حسین(ع) ته راستون شو.

د امام حسین(ع) وروستۍ خبرې اتری د عمر بن سعد سره

اصلي مقاله: د امام حسین(ع) له عمر بن سعد سره خبرې اتری

د محرم د څلورمې او شپږمې شپې ترمنځ امام حسين(ع) له عمر سعد سره د دواړو لښکرو په منځ کې وليدل او يو له بل سره يې خبرې وکړې په دې خبرو کې د جګړې د پای ته رسولو لپاره وړاندیزونه شوي دي. په دې خبرو کې امام حسین له خپل ورور عباس او عمر سعد او زوی او غلام سره حاضر وو. د محمد بن جریر طبري په وینا د دوی د خبرو د محتوا په اړه دقیق معلومات نه وو او په دې اړه تاریخي روایتونه متضاد دي

ځينو له دې خبرو او د امام حسين(ع) د نورو ويناوو له تاريخي اقتباساتو څخه په نقل سره هر هغه خبر چې يزيد ته د تسليمېدو او يا هغه ته د تلو لپاره د امام د وړانديز څرګندونه كوي، دروغ بللي دي له بلې خوا ځينې څېړونکي په دې اند دي چې هغه ليک چې عمر سعد له دې خبرو وروسته يزيد بن معاويه ته ليکلی و، د دې خبرو محتوا او محتوا څرګندوي هغه له امام حسین(ع) سره له خبرو وروسته یې عبید الله بن زیاد ته په یوه لیک کې ولیکل: «... حسین بن علي(ع) له ما سره تړون وکړ چې له کوم ځای څخه چې راغلی دی بیرته به راګرځي او یا به د مسلمانانو یوې سیمې ته ځي او د نورو مسلمانانو په شان حقوق او دندې به لري. یا دې یزید ته ولاړ شي، چې د ده په اړه څه حکم صادر شي، او دا ستا د رضایت او د امت د خیر سبب دی». عبید الله خط ولوست، ویې ویل: دا لیک په حقیقت کې د هغه سړي دی چې د خپل امیر مشر او د خپل قوم مشفق دی! هغه د دې وړاندیز منلو ته تیار و چې شمر بن ذي الجوشن یې مخه ونیوله

د محرم اووم او د اوبو بندول

د محرم په اووم کې، عبید الله بن زیاد، له عمر بن سعد حخه په یوه لیک کې غوښتنه وکړه چې اوبه د امام حسین(ع) او د هغه ملګرو ته وتړل شي. کله چې خط عمر بن سعد ته ورسید، هغه عَمْرو بن حَجّاج زُبَیْدي ته امر وکړ چې د پنځه سوه سپرو سره د فرات شریعي ته لاړ شئ او د حسین(ع) او د هغه ملګرو اوبو ته د لاسرسي مخه ونیسي.

په ځینو سرچینو کې راپور شوې؛ کله چې اوبه بندې شوې او د تندې له شدت او زیاتولو وروسته، امام حسین(ع) خپل ورور عباس د دیرش سپرو او شل پیاده تلو سره د دیرش مشکو سره د اوبه پسی لیږدول.[سرچینې ته اړتیا] دوی د شپې پداسې حال کې چې نافع بن هلال بَجَلی د ډلې مخې ته بیرغ الوتنه کوله، او دوی فرات سیند ته ورسیدل. عمرو بن حجاج چې د فرات د ساتنې مسؤل و، د امام حسین(ع) اصحابو ته ولاړ و. د حسین(ع) د ملګرو یوې ډلې مشکونه ډک کړل، او بله ډله، پشمول د حضرت ابوالفضل(ع) او نافع بن هلال، د دښمنانو په برید څخه مبارزه او ساتنه یې وکړه دوی کولي شي خیمو ته اوبه راوړي. د حسین(ع) ملګرو خیمو ته اوبه راوړل.

د تاسوعا ورځ

اصلی مقاله: د تاسوعا ورځ

شمر بن ذي الجوشن، د محرم میاشت نهم ورځ ۶۱ ق کال په ماسپښین کې، د مازیگر له لمانځه وروسته، هغه عمر بن سعد ته ورسید او د ابن زیاد پیغام یې هغه ته وسپاره عمر بن سعد، شمر ته وویل: زه خپل به د دې لپاره مسؤل یم.

د یوې روایت له مخې، شمر او د بل روایت له مخې عبد الله بن ابی المحل د ام البنین وراره له ابن زیاد څخه د ام البنین ماشومانو لپاره امان لیک ترلاسه کړی و. عبدالله، خپل امان لیک د خپل غلام لخوا کربلا ته واستاوه او کربلا ته له ننوتلو وروسته، هغه د لیک متن د ام البنین ماشومانو ته ولوست؛ مګر دوی و نه منل. د بل روایت له مخې، شمر کربلا ته لیک راوړی او عباس(ع) ته یې او د هغه وریرونو ته ورسول مګر عباس(ع) او د هغه ورورونو ټول امان لیک رد کړل. د شیخ مفید په وینا؛ شمر وویل: زما د خور زوی، تاسو خوندي او په امان کې یاست. دوی ځواب ورکړ: خدای دې تاسو او د ستا امان لیک لعنت کړه، تاسو به موږ امان راکړی او د رسول الله(ص) زوی په امان ندی.

د تاسوعا مازدیگر، عمر بن سعد ندا وکړ: ای د خدای لښکرو! به سپور شئ او ژیری وکړئ. نو لښکرو د امام خیمې ته ورغي. کله چې حسین(ع) د دښمن له ارادې خبر شو، نو خپل ورور عباس ته یې وویل: «که ممکن دی تاسو دوی قانع کړئ چې تر سباورځ پورې جګړه وځنډوي او نن شپه موږ ته مهلت راکړئ ترڅو خپل خدای دعا او لمونځ وکرو. خدای پوهیږي چې زه د قرآن لوستل او لمانځه ډیر خوښ لرم. عباس د دښمن لښکرو نږدی ته لاړ او په هغه شپه یې د مهلت غوښتنه وکړه. ابن سعد د یوې شپې مهلت سره موافقه وکړه. پدې ورځ، د امام حسین(ع) خیمې او اهل بیت او د هغه ملګري محاصره شوي.

د عاشورا شپې پیښې

اصلی مقاله: د عاشورا شپه (پېښې)

د امام حسین(ع) وینا د عاشورا په شپه کې د خپل اصحابو په اړه:

«أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي لَا أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لَا خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي وَ لَا أَهْلَ بَيْتٍ أَبَرَّ وَ لَا أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي فَجَزَاكُمُ اللَّهُ عَنِّي خَيْرا.» ژباړه: په رښتیا چې، زه د خپلو اصحابو په پرتله ښه او غوره اصحابو نپیژنم او د خپلې کورنۍ په پرتله ډیر خیر ښېګنې او مهربانه کورنۍ نه پیژنم؛ ستاسو خدای دما له خواته اجر راکړي.

د امام حسین(ع) اصحابو بیا ژمنه

امام حسین(ع) د عاشورا په شپه کې، خپل ملګري راټول کړل او د الله(ج) له حمد او ستاینه وروسته دوی ته خطاب وکړ: «زه فکر کوم دا وروستۍ ورځ ده چې موږ د دې خلکو له خوا مهلت لرو. خبر اوسئ چې ما تاسو ته اجازه درکړم (چی لاړ شئ). نو هرڅوک پوه شئ چې زما بیعت، ستاسو په غاړه کې نه ده. اوس چې د شپې تورتیا تاسو پوښلي، هغه ته سپور شئ او لاړ شئ». پدې وخت کې، لومړی د امام اهل بیت او بیا د امام اصحابو هر یو په حماسي ویناوو کې خپله وفادارۍ څرګنده کړه او د امام په دفاع کې یې د خپل ژوند قرباني باندې ټینګار وکړ. تاریخي سرچینو او لیکنو د دې څرګندونو ځینې ثبت کړي دی.

د حضرت زینب(س) اندیښنه

د امام حسین(ع) اصحابو د وفاداري څرګندولو وروسته هغه بیرته خیمی ته راستون شو او د زینب(س) خیمی ته ننوتل. نافع بن هلال بجلي د خیمې بهر ناست و چې واورید حضرت زینب(س) حسین(ع) ته مخه کړه وویل: آیا تاسو خپل ملګري آزمایدلی دي؟ زه اندیښمن یم چې دوی به زموږ ته شا کړي او د شخړې په مینځ کې دښمن ته تسلیم کړی.» حسین(ع) په ځواب کې وویل: «په خدای قسم کوم، ما هغوی آزموینه کړې یم او دغسې سړي مې موندلي یم چې خپلې ټټر یې ساتلي دي، په داسې ډول چې ماشوم دخپل مور سینې ته مینه لری دوی به مړیني ته ګوری.» کله چې نافع احساس وکړ چې د امام حسین(ع) اهل بیت د ملګرو د وفادارۍ او زغم په اړه اندیښنه درلوده، هغه حبیب بن مظاهر ته لاړ او له هغه سره یې مشوره وکړه، د نورو ملګرو سره یوځای، دوی پریکړه وکړه چې حسین(ع) او اهل بیت ته ډاډ ورکړي چې دوی به د وینې وروستي څاڅکي پورې له دوی نه دفاع او ساتنه وکړي.

حبیب بن مظاهر د حسین(ع) ملګرو ته د راټولولو لپاره غږ وکړ او بیا بني هاشم ته وویل: خپلو خیمو ته راستون شئ؛ نو ملګرو ته مخه کړه او هغه څه یې تکرار کړل چې د نافع څخه اوریدلي و. هرڅوک وویل: خدای ته چې موږ ته یې فرصت راکړ چې پدې حالت کې واوسو، که موږ د حسین(ع) انتظار نه درلوده؛ همدا اوس د دوی د برید لپاره ګړندي یو ترڅو خپل ژوند پاک کړو او خپلې سترګې روښانه کړو». حبیب د خپلو ملګرو سره، د بهرشوی تورې د اهل بیت خیمې نږدې ته لاړل او غږ وکرل: «ای د رسول الله(ص) حرم! دا ستاسو د ځوانانو او میرانو تورې دي چې تر هغه وخته پورې به غلاف ته نه ځي تر څو چې دوی ستاسو د بد لیدونکو غاړه ته وهلي شی. دا ستاسو د زامنو نیزو(شګى)دې، قسم کړی چې دوی یوازې د هغه چا په سینه کې واچوي چې د ستاسو رابللو نه منلي دي.»

د عاشورا د ورځې پیښې

اصلی مقاله: د عاشورا ورځ (پیښې)

امام حسین(ع) د سهار له لمانځه وروسته، هغه د خپلو ځواکون د(۳۲ تنه سپرلۍ او ۴۰ ټنه پلي) سمبال کړ. حسین(ع) د حجت بشپړولو لپاره، آس ته سپور شو او د ملګرو یوې ډلې سره د دښمن لښکر ته لاړ او دوی ته یې تبلیغ وکړ. د حسین(ع) له څرګندونو وروسته، زهیر بن قین د حسین(ع) د فضیلتونو په اړه خبرې کول او تبلیغ پیل کړل.

د عاشورا د سهار یوه پیښه د عمر بن سعد له لښکر څخه د حربن یزید ریاحي گوښه کیدو او د حسین(ع) په لښکر کې شاملول دی.

د جګړې په پیل کې، بریدونه په ډله ییز توګه یې ترسره شوي. د ځینې تاریخي روایاتو له مخې، د امام(ع) تر ۵۰ پورې ملګري په لومړي برید کې شهید شوي. له هغې وروسته، د امام ملګري په انفرادي یا دوه کسانو کې جګری ته لاړل. ملګرو هیچا ته اجازه نه ورکوله چې د دښمن اردو څخه حسین(ع) ته نږدې شي. د امام حسین(ع) د غیر هاشمي ملګرو د شهادت وروسته، د عاشورا په سهار او ماسپښین کې، د بني هاشم ملګري جګری ته راغلل. لومړی کس چې د حسین(ع) له بنی هاشمو ملګرو څخه د ننوتلو او شهادت لپاره د اجازې غوښتنه کوي علي اکبر و. د هغه وروسته، د امام بله کورنۍ له بل وروسته ډګرته لاړه او شهید شوه. ابو الفضل العباس(ع)، د لښکرو بیرغ لرونکي او د خیمو ساتونکي هم د فرات شریعی ساتونکو سره په جګړه کې شهید شو.

د بني هاشم د شهادت وروسته، امام حسین(ع) جګړې ته لاړ، مګر د کوفی لښکر څخه هیڅ څوک د یو څه وخت لپاره د امام په مقابلې ګام نه دی پورته کړی. د جګړې په مینځ کې، د حسین(ع) یوازیتوب او د هغه په سر او بدن باندې دروند ټپونه، هغه په ډیر میرانه توب کې تور وواهه

د امام حسین(ع) شهادت

د شمر بن ذي الجوشن تر امر لاندې پلي لښکر، حسین(ع) محاصره کړل؛ مګر دوی مخ کې نه راځه، او شمر دوی د برید لپاره وهڅول. شمر د غشې واچونکو ته امر وکړ چې د امام پرباندې غشې واچوی. د غشونو له ډیریدو څخه، د امام بدن د غشونو څخه ډک شوی و. د مقاتل عباراتو دغسې دی ...وَ أَمَرَ الرُّمَاةَ أَنْ يَرْمُوهُ فَرَشَقُوهُ بِالسِّهَامِ حَتَّى صَار كالقنفذ...شمر د ډزو امر وکړ د امام معزز بدن په شا کې د ژړا په څیر بدل شو. حسین(ع) شاته واخیست او دوی د هغه مخې ته ولاړ. ټپونه او ستړیا، حسین په جدي ډول کم زور کړی و. نو هغه یو څه آرامیدلو لپاره ودرېد. پدې وخت کې، یوه ډبره د هغه په تندې وویشتله او وینه یې له هغې څخه راوتلې. هرڅومره ژر چې امام غوښتل د کمیس په څنډه کې د خپل مخ وینه پاکه کړي،(د دسمال یا ټوکر سره) پدی مهال کی یوه درې څانګې او زهرجن غشې په هغه خواته اچول شوي او دهغه په زړه کې کیناست. مالک بن نُسَیر، په توره سره، د حسین(ع) سر ته وواهه چې د امام خپله ساتونکی خولۍ ټوټه شه. سید بن طاووس د غشې اچونکو له غشې اچول وروسته د ځمکې ته د امام غورځیدل لامله بولی، او پدې صحنه کې د شمر په امر د لوی شمیر سرتیرو برید، کوم چې د امام ضعف او ناتوانۍ تر دی کچه و چې(كان قد أعيى يَنوء و يَكبو) یعنی پورته او ښکته وه و كښته شو او بیرته راپورته شو چې دهغه لپاره ډیر سخت و.

د زرعة بن شریک تمیمی په نوم یو سړی هم کۍ اوږه سخت وواهه. سنان بن انس نخعي هم د هغه په ستوني کې غشې سره و واهه. و روسته صالح بن وهب جعفي د نقلي له مخې(سنان بن انس)مخته راغی او د حسین(ع) په اړخ کې یې دومره سخت برید وکړ چې هغه د خپل ښۍ خوا سره ځمکې ته ښکته شو.

د عاشورا مازیګر نقاشي د محمود فرشچیان لخوا

شمربن ذي الجوشن د عمر سعد د ځواکونو یوې ډلې سره حسین(ع) نږدی ته راغلی، چی سنان بن انس او خولي بن یزید اصبحي هم دوی سره و. شمر دوی وهڅول چې د حسین(ع) کار پای ته ورسوي؛ مګر هیڅ څوک یې نه مني، هغه خولي ته امر وکړ چې د حسین(ع) سر جلا کړي. کله چې خولي قتلگاه ته ننوتل، د هغه لاسونه او بدن لرزیدل(تریدل) وکړ او هغه دا نشي کولی، شمر او د یو نقل له مخې سنان بن انس له خپل آس څخه ښکته شو او د حسین(ع) سر یې جلا کړ او خولي ته یې ورکړ.

په لمعات الحسین کې علامه طهراني په دی باور دی چې د هغه په مشهور شعر کې نیرتبریزي په کائنات کې د مختلف مخلوقاتو وضعیت(هر یو د هغه ظرفیت او وړتیا په کچه) د امام(ع) د شهادت مهال کی ښه مجسم وکره.

د نیر شعر ځینې برخونه د هغه په دیوان کې د (آتشکده نیّر) عنوان تر لاندی دا دی:

جان فدای تو! که از حالت جان‌بازی تو		در طف ماریه از یاد بشد، شور نشور
قدسیان سر به گریبان به حجاب ملکوت		حوریان دست به گیسوی پریشان ز قصور
گوش خضرا، همه پُر غلغله‌ی دیو و پری		سطح غبرا، همه پُر ولوله‌ی وحش و طیور
غرق دریای تحیّر ز لب خشک تو، نوح		دست حسرت به دل از صبر تو، ایّوب صبور
مرتضی با دل افروخته، «لا حَول» کنان		مصطفی با جگر سوخته، حیران و حصور
کوفیان، دست به تاراج حرم کرده دراز		آهوان حرم از واهمه، در شیون و شور
انبیا محو تماشا و ملائک، مبهوت		شمر، سرشار تمنّا و تو، سرگرم حضور

د امام(ع) د شهادت وروسته پیښې

وروسته له دی چی سنان بن انس د امام سر خولي ته ورکړ. د عمر سعد لښکرو هر هغه څه لوټ کړل چې حضرت یې اغوستی و. قیس بن اشعث او بحر بن کعب، (جامې)، اسود بن خالد اودي نعلین(بوټونه)، جميع بن خلق اودي(توره)، اخنس بن مرثد(دستار) بجدل بن سلیم (كړى) او عمر بن سعد د هغه امام(زغره) غلا کړ.

د امام د شهادت خبر راوړل

وروسته له هغه چې امام حسین(ع) له آس څخه ځمکې ته راښکته شو، ذوالجناح د امام نږدی ته راغی او د امام بې ځانه بدن ته وګرځېد او بوی یې وکړ او ښکيل یې کړ. بیا د خپل تندی د امام حسین(ع) د بدن په وینو سوره کړل، پداسې حال کې چې هغه په ځمکه کې خپلې پښې وهلې او غژیې وکړ خیمې لور ته لاړ. امام باقر(ع) په یو روایت کی بیانوي: کله چې هغه آس خیمو ته راستون شو، وویل: الظليمة، الظليمة، من اُمّة قتلتْ ابن بنت نبيّها؛ غژ اوریدونکی، غژ اوریدونکی‌، هغه ملت چې د رسول الله(ص) د لور زوی وژنې. کله چې ذوالجناح خیمې ته ورسیږی، نو خپل سر ځمکې ته راوباسې، کله چې اهل بیت د امام حسین(ع) ذولجناح ولیدل، دوی له خیمو څخه راووتل او د ذوالجناح شاوخوا راټول شول او دهغه لاسونه، مخونه او پښې یې غزولې. ام کلثوم خپل لاسونه په سر کې کېښود او ویې ویل: وامحمداه واجداه وانبیاه.. دا کیسه یو له هغه بیاناتو څخه دی چې د حسیني ماتم مجلسونو کې د مداحانو لخوا لوستل کیږي.

شعر:

به ناگه رفرف معراج آن شاه		كه با زين نگون شد سوي خرگاه
بر و بالش پر از خون ديده گريان		تن عاشق كشش آماج پيكان
به رويش صيحه زد دخت پيمبر		كه چون شد شهسوار روز محشر
كجا افكنديش چون است حالش		چه با او كرد خصم بد سگالش
مر آن آدم وش پيكر بهيمه		همي گفت الظليمه الظليمه

د خیمې د لوټ کول

د حسین(ع) د شهادت وروسته، د دښمن لښکر په خیمو باندې برید وکړ او هغه څه یې چې شتون درلود لوټ کړل. دوی پدې مسله کې یو بل ته مخه کړه. شمر خپل سرتیرو سره یوه ډله د امام سجاد(ع) وژنې په موخه راغې، چې زینب(س) مخه ونیوله. په بل روایت کې، د عمر بن سعد ځینې لښکرو[یادونې۱] مخالفت وکړ. عمر بن سعد امر وکړ چې تول میرمنو ته په یوه خیمې کې راټول شي او د دوی ځینې ساتنه وکړي.

د امام په بدن باندې د آسونو ګرځول

د عمر بن سعد په امر او د ابن زیاد د فرمان د ترسره کولو لپاره، د کوفه اردو څخه لس رضاکاران، د دوی د آسونو سره، د امام حسین(ع) بدن وهلي او د هغه د سینې او ټټر هډوکي یې مات کړي. دا لس کسان دغسې دي:

• اسحاق بن حویه
• اخنس بن مرثد
• حکیم بن طفیل
• عمرو بن صبیح
• رجاء بن منقذ عبدي
• سالم بن خیثمه جعفي
• واحظ بن ناعم
• صالح بن وهب جعفي
• هانپ بن شبث حضرمي
• اسید بن مالک

کوفی ته د شهیدانو سرونه لیږل

په ورته ورځ، عمر بن سعد د حسین(ع) سر د خولي بن یزید اصبحي او حمید بن مسلم ازدي سره عبید الله بن زید ته واستاوه. هغه د کربلا د شهیدانو ته هم امر وکړ چې دهغوی سرونو له بدن څخه جلا شي، او هغوی چی دوه اویا سرونو و د شمر بن ذي الجوشن او قیس بن اشعث، عمرو بن حجاج او عزره بن قیس سره کوفی ته لیږدول شو.

د امام د کورنۍ اسارت

اصلي مقاله: د کربلا اسیران

امام سجاد(ع)، چې ناروغ و، د حضرت زینب(س) او پاتې کسانو سره د اسیر په توګه ونیول شو، او کوفی ته د ابن زیاد او بیا شام د یزید مانۍ ته واستول شو.

د شهیدانو دفن کول

د عمر بن سعد په امر کې د کوفه لښکرانو جسدونه ښخ شوي؛ مګر د حسین(ع) بدن کې او د هغه ملګري په ځمکه باندی پاتې شول. د محرم یوولسم او یا دمحرم دیارلسم د کربلا د شهیدانو د دفن کولو وخت بولی. د ځینې روایاتو پر بنسټ، د عمر بن سعد او د هغه ملګرو له بیرته راستنیدو وروسته، د بني اسد قبیلي یوه ډله چې کربلا ته نږدې کور درلود، دوی د کربلا صحنې ته ننوتل او د امام حسین(ع) او د هغه ملګرو لپاره یې د شپې په وخت کې، کله چې دوی له دښمن څخه خوندي و لمونځ وکړه او خاوروته یی سپاړل. د ځینې روایاتو پربنسټ، د امام حسین(ع) جنازی، د امام سجاد(ع) په شتون کې خاوروته سپارل شو

اړونده څېړنې

• د امام حسین(ع) پاڅون
• د عاشورا ورځ (پیښې)
• د محرم میاشتې پیښې
• حسیني اربعین
• د عاشورا ورځ
• مقتل