بسم الله الرحمن الرحیم
بسم الله الرَّحمن الرَّحیم یا بَسمَلَه د قرآن یو آیت چې د توبې له سوره پرته د ټولو سورتونو په پیل کې راغلی دی. په احادیثو کې د دې آیت فضیلت بیان شوی دی. دا د قرآن کریم له خورا محترم او لوړو آیتونو څخه ګڼل شوې ده.
مسلمان پوهان بسم الله الرحمن الرحیم له مهمو اسلامي شعارونو څخه ګڼي او سپارښتنه کوي چې د خبرو یا کار په پیل کې دې وویل شي.
د فقهاوو د فتوا له مخې له اودس پرته د بسم الله په ليکلي بڼه لمس کول حرام دي. همدارنګه د ځناورو د ښکار او شرعي ذبح کولو پر مهال د بسم الله الرحمن الرحیم ویل واجب دي.
اماميه او ځينې سني علماء په دې اند دي چې بسم الله په هر سوره کې يو خپلواک آيت دی او د همدې سوره برخه ده. خو ځينې سنيان وايي چې يوازې په حمد سوره کې يو خپلواک آيت دى او دا يې يوه برخه ده او ځينې بيا په دې اند دي چې په حمد کې هم خپلواک آيت نه دی؛ بلکه د ټولو سورتونو په پیل کې (د سورت توبه پرته) د تبرک لپاره لوستل کیږي.
د ځينو مورخينو په اند دا آيت د حمد د سوره له نورو آيتونو سره په لومړي ځل د سلمان فارسي له خوا فارسي ته ژباړل شوى دى. بسم الله الرحمن الرحيم په فارسي کې بېلابېلې ژباړې لري، چې له هغې جملې څخه «د بخښونکي مهربان خدای په نوم» یې تر ټولو عامه ژباړه ده.
په اسلامي کلتور کې د بسم الله اهمیت
محمد جواد مَغنیّه په تفسیر الکاشف کې وايي: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیْمِ» له شهادتینو وروسته، د مسلمانانو شعار ګڼل کیږي اوهغوي په همدې ویلو سره خپله وینا او عمل پیلوي.[۱] د مرتضی مطهري په وینا هم بسم الله د اسلام له مهمو شعارونو څخه ده او د دې لپاره چې هېره نه شي د مسلمانانو لپاره ښه ده چې په ښکلي او نازکو تختو یې ولیکي او د خپلو کورونو پر دیوالونو یې ولګوي او د خپلو کارونو په پیل کې یې په لوړ غږ یې ولولي.[۲]
ویل کیږي چې د ایران د مسلمانانو په منځ کې یو له عامو شیانو څخه دا و چې د خدای په نوم د برکت او د کور خلک له آفتونو څخه د ساتنې لپاره دا کلمه په تیږو یا ټایلونو لیکل کیده او د کورونو په دروازو باندې به به نصب کیده.[۳] د ډېرو زیاتو کاریدو له امله «بسم الله» د کارونو په پیل کې دا جمله په فارسي ژبه او په مشهور کلتور کې کله ناکله د دې فعلونو«بفرمایید»، «بشتابید» او «شروع کنید» پر ځای کارول کیږي، وايي بسم الله کړه،[۴] همدارنګ د مونوګراف او کتابونو په سر کې هم «بسم الله الرَّحمن الرَّحیم» یا ترجمهٔ یا ورته تعبیرونه لیکل کیږي.[۵]
ویل کیږي چې رسول الله(ص) هم د خپل بعثت په پیل کې همدا کلمه د خپلو لیکونو او ورته چارو کې کاروله.[۶] تر دې چې د «وَ قَالَ ارْكَبُوا فِيهَا بِسْمِ اللَّهِ مَجْرَاهَا وَ مُرْسَاهَا» آیت[۷] نازل شو او هغه به «بسم الله» کاروله او د اسراء د ١١٠ آيت له نزول وروسته به يې د «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَن» ویل. خو بالاخره د دې آيت له نزول وروسته چې «إِنَّهُ مِنْ سُلَيْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ»،[۸] «بسم الله الرَّحمن الرَّحیم» په پوره توګه استعمال شوه.[۹] ځینې په دې باور دي چې «بسم الله الرَّحمن الرَّحیم» لومړۍ آیت دی چې د علق سوره له آیتونو سره یو ځای پر رسول الله(ص) نازل شوی دی.[۱۰]
بسم الله الرَّحمن الرَّحیم، د «بَسمَله»[۱۱] او «تَسمیه»[۱۲] په نومونو سره هم یادیږي.
فضیلت
د هر کوچني یا لوی کار په پیل کې دا ووایه: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»
د بسم الله په فضیلت په شیعه او سني سرچينې او تفسیرونو کې ځینې روایتونه راغلي دي. قرطبي په خپل تفسیر کښې له امام علي(ع) څخه نقل کړي دي چې بسم الله د هر مرض علاج او د هر یو درمل مرسته کوونکی دی.[۱۳] د عیاشۍ په تفسیر کښې د امام رضا(ع) له قوله د یو روایت په اساس دغه آیت د قرآن تر ټولو زیات کرامت لرونکی او لوى آيت دی.[۱۴] همدارنګه په ځينو روايتونو كې راغلي دي چې د خدای د لویۍ بیانولو په غرض د بسم الله ښكلې ليكنه د غفران او بخښنی لامل ګرځي.[۱۵] او لوستل يې د دوزخ له اوره د خلاصون او ژغورنی سبب کیږي.[۱۶] په یو راویت کې داسې راغلي دي چې د ټولو آسماني کتابونو رازونو په قرآن کې جمع شوي دي او څه چې په قرآن کې دي په فاتحه سوره کې جمع شوي او هر څه چې په فاتحه سوره کې دي په بسم الله کې جمع شوي دي.[۱۷]
د کار شورو د خدای په نامه
كلُّ أمر ذي بالٍ لمْ يُذكَر فيه بسم الله فهو أبتر؛ هر یو ارزښمن کار چې بسم الله سره شورو نه شي هغه ناقص دی.
مفسرین وايي چې د کار په پیل کې «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیْمِ» ځکه ویل کیږي چې د خدای له نوم او یاد سره یوځای شي.[۱۸] په تفسیر المیزان کې د سید محمد حسین طباطبايي په وینا، الله تعالی قرآن کریم په خپل نوم سره پیل کړی دی، چې تر ټولو خوږ نوم دی، چې د هغه کلام د هغه نښې ولري همدارنګه یې په دې کار سره خپلو بندګانو ته دا وښودله چې خپل عمل او وینا د هغه له نوم سره پیل کړي، تر څو د هغوی چلند او وینا خدايي شي او په هغه کې د خدای نښه وي.[۱۹]
د بسم الله معنی
ځینې مفسرین په دې اند دي چې په «بسم» د «ابتدائیت» معنی لري. يعنې کله چې څوک «بسم الله» ووايي، نو مانا يې دا ده، چې خپل کار يې د خداى په نوم پيل کړى دى.[۲۰] بله ډله وايي، چې د (ب) توري کومه ځانګړې مانا نه لري. بلکي د بسم الله ويل يوازي د الله د نوم د يادولو او د وينا او عمل په پيل کي د برکت د ترغيب لپاره دي.[۲۱]
د مفسرینو بله ډله د باء توري معنا «استعانت» (مرسته غوښتل) ګڼي.[۲۲] په دې حالت کې «بسمالله» د «اَستعینُ بسم الله؛ د خدای په نوم مرسته غواړم» د.[۲۳] ځینې شیعه مفسران[۲۴] دا معنا د امامانو د روایتونو له مخې[۲۵] قبوله کړې ده.
ځينې نور مفسرين وايي، له دې امله چې په قرآن کې تکرار نشته، نو په هر سوره کې «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْم» ځانګړې مانا لري چې د همدې سوره له محتوا سره تړاو لري.[۲۶] په تفسیر عیاشۍ کې له امام صادق(ع) څخه د بسم الله په تفسیر کې راغلي دي چې په «بسم الله» کې د باء معنی «بهاء الله: د خدای رڼا»، سین یې «سناء الله: د خدای لوړاوی» او میم یې د «مجدالله: د خدای عظمت» په معنی بیان کړی دی.[۲۷]
د بسمله فقهي احکام
د طهارت، لمانځه، نکاح، ښکار او ذبحه، خوراک او څښاک په بابونو کې فقهاوو د بسم الله احکام بیان کړي دي چې ځینې یې په لاندې ډول دي:
- د بسم الله لمس کول: د شیعه فقهاوو د مشهور نظر له مخې، له اودس پرته ليکلې بسم الله ته لاس وروړل حرام دي، ځکه چې دا د قرآن کريم آيت دی[۲۸] او د خدای نوم او صفتونه په کې کارول شوي دي.[۲۹] همدارنګه ويل شوي دي چې په ليکلي بسم الله باندې لاس وهل د جنب کس لپاره حرام دي.[۳۰]
- په لمانځه کې د بسم الله تلاوت: د شيعه فقهاوو د اجماع له مخې بسم الله له توبه سوره پرته د ټولو سورتونو يوه برخه ده او له همدې امله د لمانځه په سورتونو کې د بسم الله تلاوت واجب دی.[۳۱]
- شرعي ښکار او ذبح کول: د فقهاوو د فتوا له مخې د بسم الله ويل د شرعي ذبحې له شرطونو څخه دي.[۳۲] همدارنګ د ښکاري سپي د لیږلو په وخت کې یا د غشي د ښکار په لور د ویشتلو په وخت کې باید بسم الله وويل شي او که قصداً ونه ويل شي، نو کوم څیز چې ښکار شوی دی د هغې غوښه خوړل حلال نه دي.[۳۳]
د وضو کولو په وخت بسم الله ویل،[۳۴] د جماع په پيل کې[۳۵] او د خوراک او څښاک څخه مخکې[۳۶] د بسم الله ويل مستحب دي.
ایا بسم الله ځانته یو آیت دی؟
د لبنان د يوه مفسر رشید رضا (۱۲۸۲-۱۳۵۴ هـ.ق) له قوله، له دې سببه چې بسم الله د نمل سوره د ۳۰ آيت برخه ده، نو ټول مسلمانان په دې متفق دي؛[۳۷] خو دا چې د قرآن د ټولو سورتونو په سر کې هم مستقل آیت وګڼل شي په دې اړه اختلاف شته.[۳۸] آلوسي چې يو له سني مفسرينو څخه دی، د روح المعاني په تفسير کې لس قولونه ذکر کړي دي،[۳۹] چې ځينې يې په لاندې ډول دي:
- اماميه، ځينې اصحاب او تابعين، شافعي او د هغه زياتره پيروان او د اوو قرائت کوونکو تر مینځ عاصم او کسايي په دې اند دي، چې بسم الله يو خپلواک آيت دی او له توبه سوره پرته د ټولو سورتونو برخه ده.[۴۰] د دې ځینې شواهد دا دي:
- د اصحابو اجماع چې په لومړي مُصحَف، له توبه سوره پرته د ټولو سورتونو په سر کې بسم الله راغلې وه.[۴۱]
- په سني او شيعه منابعو کې له پېغمبراکرم(ص) او شيعه امامانو څخه داسې روايتونه شته چې بسم الله یې يو خپلواک آيت او د هر سوره يوه برخه ګڼلې ده.[۴۲]
- د رسول الله(ص) له ژونده راهیسې مسلمانانو سیرت دا و چې د توبې له سوره پرته د ټولو سورتونو په پیل کې به یې بسم الله ویله او که بسم الله د قرآن برخه نه وه، نو په رسول الله(ص) دا لازمه وه چې دا خبره روښانه کړي تر څو د مسلمانانو د ګمراهۍ سبب نه شي.[۴۳]
- مالک بن انس، ابو حنیفه او د هغه پیروان، ابو عمر او یعقوب بن اسحاق د بصرې قراء او ځینې نور علماء بسم الله یو خپلواک آیت ګڼي چې یوازې د سورتونو د برکت او د دوي ترمنځ د وقفې لپاره راغلی دی.[۴۴] او د بل یو سوره برخه هم نه ده، بې له هغه څه څخه چې د نمل د سوره په 30 آیت کې ذکر شوي.[۴۵]
- احمد بن حنبل، حمزه چې يو له اوو قاریانو څخه دی او ځينې نور په دې اند دي چې بسم الله يوازې په حمد سوره کې يو خپلواک آيت دی او د دې سوره يوه برخه ګڼل کېږي.[۴۶]
د بسم الله الرحمن الرحیم فارسي ژباړه
ویل کیږي چې بسم الله په لومړي ځل د حمد سوره د نورو آیتونو سره په فارسي ژبه د مسلمانانو په غوښتنه د سلمان فارسي له خوا ژباړل شوې وه[۴۷] او دا آیت یې په دې ډول ژباړلی دی: «بهنام یزدان بخشاونده.»[۴۸] د دې آيت ځينې نورې ترجمې په فارسۍ ژبه په لاندې ډول دي:
- اسفرايني په پنځمه هجري پېړۍ کې يو سني مفسر وايي: «ما د خداى په نوم پيل وکړ، چې د خلکو د پيدا کولو توان لري، د خلکو لپاره روزي غواړي، د اطاعت کوونکو بخښنه غواړي.[۴۹]
- رشید الدین ابوالفضل میبدي چې په شپږمې هجري پيړۍ کې د قرآن کریم مفسر دی: «بهنام خداوندِ جهاندارِ دشمنپرور بهبخشایندگی و دوستبخشای به مهربانی.»[۵۰]
- ابو الفتوح رازي چې د هجرت په پنځمه پېړۍ کې يو شيعه مفسر وايي: «د خداى په نامه چې مهربان او ډېر بخښونکی دى»[۵۱]
- په نهم هجري پېرې کښې د شیعه مفسر ملا حسین واعظ کاشفي وايي: «به نام خدای سزای پرستش و بخشنده بر خلق به وجود و حیات بخشیدن و بخشاینده بر ایشان به بقا و زنده داشتن به قدرت و حکمت، از آفات محافظت نمودن.»[۵۲]
- د طبري د تفسير ژباړه، چې په فارسي ژبه د قرآن د تفسير تر ټولو پخوانۍ ژباړه ده: «بهنام خدای مهربان بخشاینده.»[۵۳]
- د قرآن په اوسنۍ ترجمه کې (یعنې په څوارلسمه او پنځلسمه قمري پیړۍ کې) د دې آیت مختلفې ژباړې شوې دي، او «د بخښونکی مهربان خدای په نامه» د دې آیت تر ټولو عام ژباړه ده.[۵۴]
په بسم الله کې د رحمان او رحیم تر مینځ فرق
رحمن او رحیم د خدای دوه صفتونه دي چې د اکثرو مفسرینو په وینا،[۵۵] د «رحمت» له کلمې څخه اخیستل شوي دي.[۵۶] ډېر مفسران[۵۷] دا وايي چې رحمان د خدای مخصوص صفت دی.[۵۸] او د عمومي رحمت معنی دی، چې د خدای له طرفه ټولو بندګانو، کافرانو او مؤمنانو ته رسیږي. او د "رحیم" صفت د هغه په دوامداره او تل پاتې رحمت دلالت کوي، چې یوازې د مؤمنانو د بندګانو لپاره ځانګړی شوی دی.[۵۹]
د ځينو مفسرينو په اند پر ټولو بندګانو د خداى د رحمت عمومي اړخ دا دى چې هغوى يې پيدا کړي او روزي ورکوي[۶۰] او پر مؤمنانو د خپل رحمت خاص اړخ دا دى چې دوي ته په دنيا توفیق ورکوي او په آخرت کې ورته جنت ورکوي او د هغوي ګناهونه بخښي.[۶۱]
عرفاني تفسیر
په عرفاني متنونو او تفسيرونو کې يې د بسم الله د حرفونو لپاره باطني معناوې او تعبيرونه بيان کړي دي[۶۲] ځينو ويلي دي چې خدای ټول مخلوقات د بسم الله د باء په وسيله پيدا کړي دي.[۶۳] ابن عربي د باء شکل او د هغې نکته او حرکت پر دریو عالمو تعبیر کړی دی؛ په دې بیان سره چې د باء شکل د عالم ملکوت دی، نقطه یې د عالم جبروت دی او حرکت یې د عالم شهادت دی.[۶۴] عبدالرزاق کاشاني هم په خپل تفسیر کې د با حرف په «بسم الله» کې د لومړی عقل یا لومړۍ صادر په معنې کړې ده.[۶۵]
په جواهر التفسیر کې د ملا حسین واعظ کاشفي له قوله، د الف توري د سپیڅلي ذات دلالت کوي او له دې سببه چې د الفبا لومړی توری دی، نو دا هغه ذات سره چې د شیانو لومړی دی مناسبت لري، او له دې سببه چې له نقطو خالي دی، له مطلق وجود سره تړاو لري، چې له هر ډول بندېزونو پاک دی، مناسب دی.[۶۶]
په ځینو عرفاني متنونو او تفسیرونو کې «رحمان» د بخښونکي په معنا او ټولو موجوداتو ته د هغوي د وړتیا مطابق د کمال او وجود ورزیاتوونکی[۶۷] او «رحیم» د انسانانو لپاره د ځانګړي معنوي کمالاتو د ورزیاتونکي په توګه بیان شوی دی.[۶۸]
په هنري آثارو کې د بسم الله کارول
بسم الله یو له هغو آیتونو څخه دی چې هنرمندانو خطاطانو له خوا ورته یې ډیر پام شوی دی او د تاریخ په اوږدو کې د خطاطۍ په مختلفو ډولونو سره لیکل شوې ده.[۶۹] په کاشي کارۍ کې هم بسم الله د ایران د معمارۍ د ښکلا د یوې برخې په توګه څرګنده شوې او مختلف اثار یې د کورونو په دروازو، د جوماتونو په محرابونو او په سپېڅلو ځایونو کې نصب شوي دي.[۷۰] همدارنګه د کنده کارۍ او قلم زنۍ په برخه کې د مسلمانو هنرمندانو له خوا د بسم الله بېلابېل اثار جوړ شوي دي.
په فارسي شعر او ادب کې کله کله د بند په یو بیت کې یې ځاى نيولى دى[۷۱] او کله کله هم د بسم الله د موضوع او محتوا په اړه شعرونه ليکل شوي او د خداى په نوم د شيانو د پيل امر په کې شوى دى.[۷۲]
بسم الله په فارسی ادبیاتو کې په ځینې اصطلاحاتو سره لکه «مرغ بِسْمِل» چې معنا یې سر پرې شوی چرګ او «مرغ نیمبسمل» یعنی نیم مړ مارغه او همدارنګه «بسملگاه» یعنی د قربانۍ ځای په معنا راغلی دی.[۷۳]
فوټ نوټ
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، دار الانوار، ج۱، ص۲۴.
- ↑ مطهری، پانزده گفتار، ۱۳۸۹ش، ص۱۶۲-۱۶۳.
- ↑ موسوی آملی، «سر در نوشتههای قرآن»، سایت پرتال علوم اسلامی.
- ↑ معینی، فرهنگ امثال و تعابیر قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۱۵۳-۱۵۵.
- ↑ «ترتیب پایان نامه نویسی»، سایت کلام سبز.
- ↑ قلقشندی، صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۴۸۰.
- ↑ سوره هود، آیه ۴۱.
- ↑ سوره نمل، آیه ۳۰.
- ↑ جصاص، احکام القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۷.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۸.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: هوشنگی، «بسمله»، ص۴۲۶.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۰۷.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۱.
- ↑ سیوطی، درالمنثور، دار الفکر، ج۱، ص۲۷.
- ↑ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۹۹.
- ↑ قندوزی، ینابیع المودة، ۱۴۲۲ق، ج۱، ۲۱۳.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۵۴؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۰۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۱۵-۱۷؛ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۹۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۱۵.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: ابنقتیبه، تفسیر غریب القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۳۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۵۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۱۷؛ حکیم، تفسیر سورة الحمد، ۱۴۲۰ق، ص۱۵۲-۱۵۳.
- ↑ خمینی، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۹۵.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۲-۱۳؛ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۹۳.
- ↑ عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۲-۱۳؛ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۹۳؛ حکیم، تفسیر سورة الحمد، ۱۴۲۰ق، ص۱۵۲.
- ↑ مثال په توګه وګوري: عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۲-۱۳؛ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۹۳.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۹۸۳م، ج۳، ص۴۱.
- ↑ قشیری، لطائف الاشارات، ۲۰۰۰م، ج۱، ص۴۴؛ خمینی، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۹۶.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۲.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة، ۱۳۹۱ق، ج۲، ص۲۷۲.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۵۲.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۰۹.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة، ۱۳۹۱ق، ج۶، ص۱۷۴-۱۷۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۱۱۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۳۰.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ج۱، ص۷۹.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۴۸۲؛ حکیم، مستمسک العروة، ۱۳۹۱ق، ج۱۴، ص۱۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۴۵۱.
- ↑ رشیدرضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۳.
- ↑ رشیدرضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۳.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۴۱.
- ↑ رشیدرضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۳؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۴۱.
- ↑ رشیدرضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۳.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: حاکم نیشابوری، المستدرک على الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۱، ۳۵۶-۳۵۷؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ۳۱۲-۳۱۳؛ بیهقی، السنن الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۷؛ بروجردی، جامع الاحادیث الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۱۲۸-۱۳۰.
- ↑ خویی، البیان، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، ص۴۴۷-۴۴۸.
- ↑ رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۴؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۴۱.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۷۲.
- ↑ رشیدرضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۴؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۴۱.
- ↑ سرخسی، المبسوط، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۳۷.
- ↑ شعیبی، معجم مصنفات القرآن، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۲.
- ↑ اسفراینی، تاج التراجم، ۱۳۷۵ش، ص۳۹.
- ↑ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲.
- ↑ رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۱۵، ص۱۸۲.
- ↑ کاشفی، جواهر التفسیر، ۱۳۷۹ش، ص۳۳۰.
- ↑ طبری، ترجمه تفسیر طبری، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۱۰.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: ساجدی، «معادل فارسی «بِسْم اللَّه الرَّحْمَن الرَّحیم» در ترجمههای قدیم و جدید قرآن»، ص۲۶-۳۰.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۰۴.
- ↑ ابنقتیبه، تفسیر غریب القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۱۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۱۸؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۰۴.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۰۵.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: شیخ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۹.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۱۸-۱۹؛ عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۵۴؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۶۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۵۴.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: قشیری، لطائف الاشارات، ۲۰۰۰م، ج۱، ص۴۴؛ ابنعربی، فتوحات المکیة، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۰۲؛ کاشانی، تفسیر ابنعربی (تأویلات عبدالرزاق)، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۷.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: قشیری، لطائف الاشارات، ۲۰۰۰م، ج۱، ص۴۴؛ ابنعربی، فتوحات المکیة، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۰۲.
- ↑ ابنعربی، فتوحات المکیة، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۰۲.
- ↑ کاشانی، تفسیر ابنعربی (تأویلات عبدالرزاق)، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۷.
- ↑ کاشفی، جواهر التفسیر، ۱۳۷۹ش، ص۳۳۴-۳۳۵.
- ↑ کاشانی، تفسیر ابنعربی (تأویلات عبدالرزاق)، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۷؛ قونوی، اعجاز البیان، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۳؛ سلطان علیشاه، بیان السعادة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۸.
- ↑ کاشانی، تفسیر ابنعربی (تأویلات عبدالرزاق)، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۷.
- ↑ مطیع، «تسمیه»، ص۳۲۶.
- ↑ مطیع، «تسمیه»، ص۳۲۶.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: نظامی، کلیات دیوان حکیم نظامی گنجهای، ۱۳۳۵ش، ص۹.
- ↑ مطیع، «تسمیه»، ص۳۲۶.
- ↑ معینی، فرهنگ امثال و تعابیر قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۱۵۹؛ مطیع، «تسمیه»، ص۳۲۶.
سرچينې
- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۷۶ش.
- ابنعربی، محمد بن علی، الفتوحات المکیة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیتا.
- ابنقتیبه، عبدالله بن مسلم، تفسیر غریب القرآن، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۴۱۱ق.
- اسفراینی، شهفور بن طاهر، تاج التراجم، تصحیح علیاکبر الهی خراسانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة البعثة، ۱۴۱۵ق.
- بروجردی، سیدحسن، جامع الاحادیث الشیعه، قم، انتشارات مهر، ۱۴۱۵ق.
- بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق.
- «ترتیب پایان نامه نویسی»، سایت کلام سبز، تاریخ درج مطلب: ۱۸ فروردین ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
- جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، المکتبة العصریة، ۱۴۲۰ق.
- حکیم، سید محمدباقر، تفسیر سورة الحمد، قم، مجمع الفکر الإسلامی، ۱۴۲۰ق.
- حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق.
- خمینی، سیدمصطفی، تفسیر القرآن الکریم، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۱۸ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، البیان، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، بیتا.
- رشیدرضا، محمد، تفسیر المنار، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۰م.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- ساجدی، اکبر، «معادل فارسی «بِسْم اللَّه الرَّحْمَن الرَّحیم» در ترجمههای قدیم و جدید قرآن»، حسنا، شماره ۳۴، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش.
- سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۴ق.
- سلطان علیشاه، سلطان محمد بن حیدر، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.
- سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، بیروت، دار الفکر، بیتا.
- شعیبی، علی شواخ اسحاق، معجم مصنفات القرآن، ریاض، دار الرفاعی، ۱۴۰۳ق.
- شهید ثانی، علی بن زین الدین، الروضة البهیة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیتا.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی التفسیر القرآن، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۶۳ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق،
- طبری، ابن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۲ق.
- طبری، محمد بن جریر، ترجمه تفسیر طبری، تهران، انتشارات توس، ۱۳۵۶ش.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان، تهران، انتشارات اسلام، ۱۳۷۸ش.
- عروسی حویزی، عبد علی بن جمعة، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۹۸۳م.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ۱۳۶۴ش.
- قشیری، عبدالکریم به هوازن، لطائف الاشارات، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۲۰۰۰م.
- قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، بیروت، دار الکتب العلمیة، بیتا.
- قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة، قم، دار الاسوة، ۱۴۲۲ق.
- قونوی، محمد بن اسحاق، اعجاز البیان فی تفسیر ام القرآن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، تفسیر ابنعربی (تأویلات عبدالرزاق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- کاشفی، حسین بن علی، جواهر التفسیر، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، ۱۳۷۹ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علیاکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- معینی، محسن، فرهنگ امثال و تعابیر قرآنی، تهران، نشر فرهنگ معاصر، چاپ سوم، ۱۳۹۴ش.
- مطهری، مرتضی، پانزده گفتار، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش.
- مطیع، مهدی، «تسمیه»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، بیروت، دار الانوار، بیتا.
- موسوی آملی، سیدمحسن، «سر در نوشتههای قرآن»، سایت پرتال علوم اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۷ دی ۱۴۰۲ش.
- میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۱ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.
- نظامی، ابومحمد الیاس بن یوسف، کلیات دیوان حکیم نظامی گنجهای، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۳۵ش.
- هوشنگی، لیلا، «بسمله»، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش.