پیغمبران

دا مقاله د پیغمبرانو د شمیر، معجزو، مقام او شریعتونو په اړه ده. د نبوت او پیغمبرۍ مفهوم سره اړوند موضوعاتو لپاره د نبوت مدخل ته وګورئ.

پیغمبران یا انبیاء هغه خلک دي چې له هغوی لارې یې خدای انسان ته بلنه ورکوي. خدای د وحي له لارې د پیغمبرانو سره په تماس کې دی.

عصمت، دغیب په اړه پوهاوی، معجزه او د وحي ترلاسه کول د پیغمبرانو ځانګړتیاوې دي. په قرآن کې، د پیغمبرانو ځینې معجزې، لکه په ابراهیم(ع) باندې د اور سړه شول، د موسی د کین په یوه ډریگن کې بدل شول، د عیسی لخوا د مړو ژوندی کول او قرآن کریم ذکر شوي دي.

په قرآن کریم کې، د ځینو پیغمبرانو په غوره والي د نورو پیغمبرانو په پرتله ټینګار شوی دی. د نبوت سربیره، ځینې پیغمبرانو د رسالت پور او ځینې یې د امامت پور درلودلي و. د روایتونو له مخې د اولولعزم پیغمبرانو؛ نوح(ع)، ابراهیم(ع)، موسی(ع) عیسی(ع) او محمد(ص) د نورو پیغمبرانو څخه غوره دي، او د اسلام پیغمبر(ص) د دې ټولو څخه غوره دی. د پیغمبرانو په مینځ کې شیث(ع)، ادریس(ع)، موسی(ع)، داوود(ع)، عیسی(ع) او محمد(ص) د آسمانی کتاب خاوند دي. او اولوالعزم پیغمبرانو د شریعت لرونکي دی.

مشهور نظر دا دی چې د پیغمبرانو شمیره ۱۲۴ زره دی. قرآن د دوی څخه ۲۶ تنه نومونو یادونه کوي. حضرت آدم(ع) لومړی پیغمبر او محمد(ص) وروستۍ پیغمبر دی.

د شیعي عالمانو په خپل آثارو کې د پیغمبرانو تاریخ ته پام کړې او په دوی یې خپلواک کتابونه لیکلي دي. النّورُ المُبین فی قِصَص الاَنْبیاءِ وَ المُرْسَلینِ د سید نعمت الله جزایری لیکنه، قصص الانبیاء د راوندی لیکنه، تنزیه الانبیاء د سید مرتضی لیکنه او حیات القلوبِ د علامه مجلسی څخه له دوی له جملې څخه دي.

پیغمبر

اصلی مقاله: نبوت

پیغمبر یا نبی هغه څوک دی چې د انسان د مینځګړي پرته، د خدای لخوا خبر ورکوي او د خدای او مخلوقاتو تر مینځ واسطه(منځګړی) دی، او مخلوقاتو ته د خدای خواته بلنه کوي.

د وحي ترلاسه کول، غیب پوهاوی، عصمت او د دعاګاني مستجاب شول د پیغمبرانو له ځانګرتیاوی څخه دي. ډیری اسلامي متکلمان پدې باور دي چې پیغمبران د ژوند په ټولو مسئلو او مرحلو کې له ګناه او تیروتنې څخه معصوم دي؛ له همدې امله، هغه قضیې چې قرآن د پیغمبرانو له استغفار او د خدای بخښنه، په اړه خبرې کوي، لکه د حضرت موسی(ع) لخوا د مصري سړي وژنه، د حضرت یونس(ع) لخوا د رسالت خوشې کول او د حضرت آدم(ع) لخوا د منع شوي میوو خواړه د لومړی او غورنی د پریښودل(ترک اولې) په توګه تشریح شوي دی. په مقابل کې، ځینې د اسلامی متکلمان د پیغمبرانو عصمت، یوازې د نبوت په مسلو کې اړین ګني او د ژوند په جاری چارو کې دوی په سهو النبی باور لری.

شمیره او نومونه

د پیغمبرانو د شمیره په اړه مختلف روایتونه شتون لري. د یو مشهور بیان له مخې علامه طباطبایی دوه ویشت زره ټنه روایت کوي. د دې بیان له مخې، د پیغمبرانو څخه ۳۱۳ تنه رسولان دي، سپږ سوه څخه د بنی اسراییلو پیغمبران او څلور یې(هود(ع)، صالح(ع)، شعیب(ع) او محمد(ص)) عرب دی. په نورو روایاتوکې، د پیغمبرانو شمیر اته زرو، ۳۲۰زرو او ۱۴۴ زرو تنو ذکر شوی دی. د علامه مجلسي په وینا؛ دا احتمال شتون لري چې ۸ زرو کسانو، د لوی پیغمبرانو په اړه وي. حضرت آدم(ع) لومړی پیغمبر و او د حضرت محمد(ص) وروستی پیغمبر و.

قرآن له ځینی پیامبرانو څخه نوم اخیستلی ده؛ آدم(ع)، نوح(ع)، ادریس(ع)، هود(ع)، صالح(ع)، ابراهیم(ع)، لوط(ع)، اسماعیل(ع)، الیسع(ع)، ذوالكفل(ع)، الیاس(ع)، یونس(ع)، اسحاق(ع)، یعقوب(ع)، یوسف(ع)، شعیب(ع)، موسی(ع)، هارون(ع)، داوود(ع)، سلیمان(ع)، ایوب(ع)، زكریا(ع)، یحیی(ع)، عیسی(ع) او محمد(ص) له هغو نبیانو څخه دي چې نومونه یې په قرآن کې ذکر شوي دي. ځینې مفسرین پدې باور دي چې د اسماعیل بن حزقیل نوم [یادونه۱] هم په قرآن کې ذکر شوی دی.

ځینې پدې باور دي چې قرآن د ځینې پیغمبرانو صفتونو ته اشاره کوي؛ لکه ارمیا(ع) او شموئیل(ع)، مګر د دوی نومونه یې ندي ذکر کړي. په قرآن کې، د انبیاء په نوم یو سوری او یو شمیر سورو د یونس، هود، یوسف، ابراهیم، محمد او نوح په نوم نومول شوي دي.

په روایاتو کی له شیث، حزقیل، حبقوق،دانیال، جرجیس،عزیر،حنظله او ارمیا د پیامبر په توګه یادوني شوی دی. او د ځینی کسانو لکه؛ خضر، خالد بن سنان و ذی القرنین په نبوت کی اختلاف شتون لری. د علامه طبا طبایي په وینا؛ عزیر هم یو له هغه چا څخه دی چې نبوت یې روښانه نه دی.

د قرآن د آیتونو له مخې، ځینې پیغمبران په ورته وخت کی یوځای اولیږی لکه؛ موسی او هارون او ابراهیم د لوط سره په ورته وخت کی وو. د ځینې روایتونو څخه هم پوهیدل شي چې ځینی نبیانو یو بل سره او سیږی. د مثال په توګه سید بن طاووس په خپل کتاب لهوف کې د امام حسین(ع) روایت کړه؛ کله چې هغه غوښتل د کوفی خواته مکه پریږدي، د عبدالله بن عمر خطاب کی وویل: تاسو نه پوهیږئ چې بنی اسراییلو په سهار کې د فجر له راوخوت څخه تر لمر د راوخوت څخه تر منځ اویازرو د الهی پیغمبرانو شهید کړل، او بیا (د بدبختۍ احساس او کرکه لرل پرته) دوی د خپل پلورل او پیریدل پیل کړل؛ لکه څنګه چې دوی د کوم ناورین لامل نه شو!». په بل روایت کې په مجمع البیان له پیغمبر(ص) لخوا روایت شوی ده چې ابوعبیده بن جراح ته وویل: ابو عبیده! بنی اسرائیلو د ورځې په پیل کې ۴۳ پیغمبرانو وژنې له هغې وروسته ۱۲۲ تنو له بنی اسرائيليان د پیغمبرانو د وژونکو په وړاندې د امر به معروف او نهی عن المنکر په توګه راپورته شول او هغوی کې هم د هماغه ورځې په پای کې وژنه وکړل.

په قرآن کې پیغمبرانو

د پیغمبر نوم	په قرآن کې تکرار	په عهدین کې	نبی	رسول	اولوا العزم	امام	کتاب	قام	د ښخولو ځای	د شریعت خاوند
آدم	۱۷	Adam							په نجف کې د امیرالمومنین(ع) په حرم کې
ادریس	۲	Enoch	نبی						آسمان ته پورته کېدل
نوح	۴۳	Noah	نبی	رسول	اولوالعزم				په نجف کې د امیرالمومنین(ع) په حرم کې	هو
هود	۷ .	Eber	رسول				عاد		نجف/ وادی السلام
صالح	۹			رسول				ثمود	نجف /وادی السلام
ابراهیم	۶۹	Abraham	نبی	رسول	اولوالعزم	امام	صُحُف		الخلیل (فلسطین	هو
لوط	۲۷	Lot	نبی	رسول					فلسطین/الخلیل
اسماعیل	۱۱	Ishmael	نبی						مسجد الحرام/ حجر اسماعیل د خپل مور هاجر تر څنګ
عزیر	۱							بنی اسرائیل	فلسطین
اسحاق	۱۷	Isaac	نبی			امام			الخلیل (فلسطین)
یعقوب	۱۶	Jacob	نبی			امام			جامع الخلیل (فلسطین)
یوسف	۲۷	Joseph	نبی					بنی‌اسرائیل	جامع الخلیل (فلسطین)
ایوب	۴	Job	نبی						حوران
شعیب	۱۱	Jethro, Reuel, Hobab		رسول				مدین	بیت المقدس
موسی	۱۳۶	Moses	نبی	رسول	اولوالعزم		تورات	فرعونیان او بنی اسرائیل	د بیت المقدس شاوخوا	هو
هارون	۱۹	Aaron	نبی	رسول				فرعونیان او بنی اسرائیل	د طور سینا شاوخوا
ذوالکفل	۲	Ezekiel							د کوفې او حلې ترمنځ
داوود	۱۶	David	نبی				زبور		بیت المقدس
سلیمان	۱۷	Solomon	نبی						بیت المقدس
الیاس	۲	Elijah (Elias)	نبی	رسول					آسمان ته پورته کېدل
الیسع	۲	Elisha	نبی						دمشق
یونس	۴	Jonah	نبی	رسول					کوفه
زکریا	۷	Zechariah	نبی						بیت المقدس
یحیی	۵	John the Baptist	نبی						مسجد اموی، دمشق
عیسی	۲۵	Jesus	نبی	رسول	اولوالعزم	امام	انجیل	بنی اسرائیل	آسمان ته پورته کېدل	هو
محمد	۴		نبی	رسول	اولوالعزم	امام	قرآن	ټول خلک	مدینه	هو

درجې او رتبو

د (وَلَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَىٰ بَعْضٍ) آیت له مخې «ځینې پیغمبرانو ته پر نورو باندی فضیلت ورکړو»، د پیغمبرانو دریځ ورته ندی او ځینی د نورو په پرتله غوره دی. د رسول الله(ص)د دریځ په حدیث کې د نورو پیغمبرانو څخه غوره ګنل شوی دی. [یادونه۲] د یهودیانو په وینا، د بنی اسرائیلو پیغمبران د نورو پیغمبرانو څخه غوره دي او د دوی په مینځ کې حضرت موسی(ع) له نورو څخه غوره دی.

اولو العزم

اصلی مقاله: اولو العزم د علامه طباطبایي په وینا؛ د عزم موخه په احقاف سوری تر ۳۵ آیت کې شریعت دی، د او لوالعزم موخه د شریعت خاوند پیغمبرانو دی. د هغه په وینا؛ پنځه پیغمبران (نوح(ع)، ابراهیم(ع)، موسی(ع)، عیسی(ع) او محمد(ص)) دشریعت خاوند اولوالعزم دی. ځینی نور پدې باور دي چې اولو العزم د شریعت لرونکو پیغمبرانو لپاره ځانګړی ندی. د روایت پر بنسټ، د اولولعزم پیغمبران د نورو پیغمبرانو څخه غوره دي.

د رسالت دریځ

د مشهورو وینا پر بنسټ «نبی» د «رسول» په پرتله یو عام مفهوم دی، هره رسول نبي دی مګر ټول پیغمبران رسول ندي. د یو حدیث پربنسټ، د پیغمبرانو څخه ۳۱۳ تنه رسولان وو. د رسول او نبي تر منځ ځینې توپیرونه په لاندې ډول دي:

• رسول په خوبه او بیداری کې وحی ترلاسه کوي، مګر نبی یوازې په خوب کي.
• په رسول باندې کي جبرئیل وحی ابلاغ کوي، مګر نبی ته، وحی د نورو فرښتو له لارې رامینځته شوی، یا د زړه الهام یا د یو رښتیا ویده له لاری کیږي.
• رسول د نبوت دریځو سربیره، د اتمام حجت رسالت هم پر غاره لري.
• رسول هغه څوک دی چې شریعت لري او پریکړې ایښې کوي، مګر نبی د بل شریعت ساتونکي دی. طبرسي دا وینا، جاحظ ته منسوب کړه. البته، ځینې مفسرین، لکه طبرسي نبي او رسول ته مترادف گني.

تشریعی او تبلیغي پیغمبران

د یو ویشلو پر بنسټ؛ پیغمبرانو په دوه ډلو تشریعی او تبلیغی ویشل شوي. د تبلیغی پیغمبرانو دنده؛ د شریعت اجرا کول، تفسیر، ترویج او تبلیغ دي چې د هغوی په وخت کی و، د نوح، ابراهیم، موسی او عیسی پر خلاف څوک چې پخپله شریعت لري او نوی دین راوړلی دی چی د دوی شمیر خورا لږ دی.

د امامت دریځ

د ابتلای ابراهیم آیت په وینا، ځینې پیغمبرانو د امامت دریځ هم درلود. په ځینو روایاتو کې د امامت دریح له نبوت څخه غوره ګنل شوي، ځکه چې دا دریځ ابراهیم(ع) ته د ژوند په پای کې او له نبوت وروسته ورکړل شوی. [یادونه۳] په انبیاء سورت کې، حضرت ابراهیم(ع) اسحاق(ع)، یعقوب(ع) او لوط(ع) امام معرفي شوی دی د امام صادق(ع) په یوه حدیث کې، د اولوالعزم ټول پیغمبران د امامت دریځ وړ ګنل شوي دي.

په فرښتو باندې غورتیا

د شیخ مفید په وینا؛ امامیه او داهل سنت په مینځ کې اهل حدیث، د پیغمبرانو دریځ له فرښتو څخه غوره ګني، مګر د اهل سنت معتزله زیاترو باور لري چې فرښتې له پیغمبرانو څخه غوره دي. په ځینو حدیثونو کې، د رسول الله(ص) دریځ او دولس امامان د فرښتو څخه لوړ ګنل شوی دی.

کتاب لرونکي پیغمبران

یو شمیر پیغمبرانو آسماني کتاب درلود؛ د قران د آیتونو له مخې، د داوود(ع) کتاب زبور، تورات د موسی(ع) کتاب[یادونه۴] د عیسی(ع) کتاب، انجیل او قرآن د محمد(ص) کتاب دی. قرآن د ابراهیم(ع) لپاره کتاب نوم نه دی اخیستی او د هغه لپاره یې «صحف» جمله کارولې. هم، د یو حدیث پربنست، خدای(ج) شیث(ع) ته ۵۰ صحیفه، ادریس(ع) ته ۳۰ صحیفه او ابراهیم(ع) ته ۲۰ صحیفه لیږلی دی.

مفسرینو د دغې آیت پر باندې استناد: «تاسو سره هغه څه له دین څخه تشریع کړل چې نوح ته امر کړی و، او هغه څه چې موږ تاسو ته وحی کړي دي؛ او هغه څه چې موږ ابراهیم، موسی او عیسی ته سپارښتنه کړی.» حضرت نوح(ع)، ابراهیم(ع)، موسی(ع)، عیسی(ع) او محمد(ص) د شریعت لرونکي په توګه بولی شوي. په ځینو روایاتوکې، د دې پیغمبرانو د د اولوالعزم معرفي کولو لامل هم د دوی شریعت ګنل کیږي.

علامه طباطبایی ویلي دي چې د اولو العزم تول پیغمبران کتابونه او شریعت لري او د غیر الوالعزم پیغمبرانو کتاب لکه داوود(ع)، شیث(ع) او ادریس(ع) د اولو العزم پیغمبرانو ته د شریعت ځانگری شول سره هیڅ منافات شتون نه لري؛ ځکه چې د غیر الو العزم پیغمبرانو کتابونو شریعت او مقررات او احکامو ته شامل نه وو.

معجزې

معجزه له هغه لارو څخه دی چې په کې پیغمبران د نبوت غلط ادعا کونکي پیژني. معجزه یو خارق العاده‌کار دی چې د خدای لخوا او پیغمبر په توسط باندې ترسره شوی، او د نبوت او تحدی ادعا سره مل دی. قرآن د پیغمبرانو ځینې معجزې یادوي؛ د صالح ناقه، د ابراهیم(ع) باندې د اور سړه شول، د ابراهیم لخوا د څلورو چرګانو ژوندی شول، د موسی(ع) نهه معجزې؛ لکه د کین په ډریگن کې بدلول، دولس چشمې د بنی اسرائیلو اسباط لپاره جاری شول، د سمندر ویش شول او د بنی اسراییلو لپاره د نجات لاره پرانیزيدل، ید بیضا(سپین لاس) د عیسی(ع) معجزې لکه؛ د ناروغانو معالجې، د مړینې ژوندي کول، د خاوری بدلول په مرغۍ کې او د رسول الله(ص) معجزې؛ لکه قرآن کریم او شق القمر د پیغمبرانو ځینې مشهور معجزې دي چی په قرآن کې ذکر شوي. ابن جوزي د سرچینو په اړه خبرې وکړې چې زما د پیغمبر لپاره یې یوه زرو معجزې نقل کړیده.

په معجزو کې توپیرلرل، د خلکو په معلوماتو کې د توپیر له امله دی او په مختلف وختونو کې اړتیاو ته اړه لري. د خدای حکمت دغسې اقتضا لری چی د هر پیغمبر معجزه د هغه د لیدونکو اړتیاو سره سمون ولري. د مثال په توګه؛ د موسی(ع) په وخت کې، جادو او سحر عام و، خدای د موسی معجزه په کین کې واچوله ترڅو جادوګران ونه شي کولی دا ورته راوړي او ضعف به یې په نورو باندې حجت تمام شي او ورسی.

ارهاصات

د اصلی مقاله: ارهاص

هغه پیښو چې د پیغمبرانو له بعثت څخه مخکې پیښ شوي او خلکوته د دوی راتلونکي ادعا منلو لپاره چمتو کړی، د متکلمانو په اصطلاح کې د ارهاص په توګه پیژندل کیږي. د موسی(ع) ژغورلو د نیل څخه، د عیسی وینا په خاپور کې، د ساوه جهيل وچول، د کسرا طاق لړزېدل، د فارس اور ماتیدل او نورو پیښو له مینځه وړل چې د رسول الله(ص) د زوکړې په کال کې پیښ شوي دی د پیغمبرانو له ارهاصات څخه دی.

کتاب پیژندنه

د اسلامی محدثانو، مفسرینو او متکلمانو د پیغمبرانو په اړه په خپل آثارو کې لیکلي دي. علامه مجلسي د بحار الانوار کتاب څلور ټوکونه د پیغمبرانو روایاتو ته ځانګړی کړي دي او نهه ټوک د رسول الله(ص) تاریخ ته ځانګړی کړی ده د پیغمبرانو په اړه په خپلواکه توګه لیکل شوي کتابونه هم شتون لري، چې ډیری یې د قصص الانبیا تر سرلیک لاندې خپاره شوي. پدې آثارو کی، د پیغمبرانو تاریخ او ځینې وختونه د اعتقادی مسئلو په اړه بحث شوی ده. پدې آثارو کې ځینې شامل دي:

• النّورُ المُبین فی قِصَص الاَنْبیاءِ وَالمُرْسَلین: دا کتاب د سید نعمت الله جزایري (۱۰۵۰- ۱۱۱۲ق.) لخوا لیکل شوی. پدې کتاب کې د پیغمبرانو ژوند شامل دی چې نومونه یې په شیعي سرچینوکې ذکر شوي دي. په سریزه کې، لیکوال د پیغمبرانو په شمیر، د هغوی مشترکاتو، د اولوالعزم پیغمبرانو، او همدارنګه د پیغمبر او امام تر منځ توپیرونو په اړه بحث کوي. دا کتاب په عربي ژبه لیکل شوی او د «داستان پیامبران یا قصه‏‌های قرآن از آدم تا خاتم» سرلیک لاندې فارسي ته ژباړل شوی دی.
• قصص الانبیا راوندی: دا کتاب د قطب الدین راوندي لخوا لیکل شوی دی. پدې کتاب کې، لیکوال په تقدم زمانی ترتیب کې د پیغمبرانو ژوند لیکونه راوړي.
• تنزیه الانبیاء والائمة: سیدمرتضی(۳۵۵- ۴۳۶ق.) هغه دا د پیغمبرانو د عصمت په ثبوت او په عربي ژبو کې لیکلی دی. پدې کتاب کې، لیکوال پیغمبران ته له هرې غلطۍ، صغیره او لوی ګناه څخه معصوم گڼلیدي دی.
• وقایع السنین والاعوام: دا کتاب د سید عبدالحسین خاتون آبادي لخوا(د مړی کال ۱۱۰۵ ق) لیکلی دی. کتاب درې برخې لري. لومړۍ برخه د پیغمبرانو تاریخ په اړه ده، پدې برخه کې لیکوال نومونه، هغه د یو شمیر پیغمبرانو اوږد عمر او ځینې حالاتو ته اشاره وکړه او د رسول الله(ص) د وخت پیښو په دوه نورو برخو کې یې خبرې وکړې. دغه کتاب په فارسي کې لیکل شوي.
• لطائف قصص الأنبياء علیهم‌السلام: د سهل بن عبدالله تستری(د مړی کال ۸۳۲ق) لیکلی دی. دا کتاب د پیغمبرانو ژوند په ګوته کولو لپاره آیتونه او روایاتو کاروي.
• حیات القلوب: دا کتاب د علامه مجلسي (دمړی کال ۱۱۱۰ ق) اثر دی او د پیغمبرانو او د دوی د ځای ناستي کیسه لري. پدې کتاب کې، مجلسي د عامه نبوت، د امام علي(ع) خلافت، د امام شتون او ضرورت، منسوبیدل او په عصمت کې هم پام کړې دی.

همدارنګه قصص الأنبياء المسمی عرائس المجالس د احمد بن محمد ثعلبي لیکنه، قصص الانبیاء د ابن کثیر او قصص الانبیاء د سني له عالمانو څخه ابو اسحاق نیشابوري لخوا، دې مسلې ته ځانګړی شوي دي.