جهاد
جهاد د الله په لاره کې په خپل ځان او مال سره، له مشرکانو او سرکښو سره د اسلام د لوړاوي او د اسلام د شعایرو د قائمولو په موخه جنګ کول ته وايي. جهاد له فروع دین څخه دی او فقهاوو يې ځانته په ځانګړي باب کې احکام بيان کړي دي. زياتره مفسرين په دې اند دي چې په اسلام کې د جهاد حکم د لومړي ځل لپاره د رسول الله(ص) له مکې څخه مدينې ته له هجرت اووه مياشتې وروسته راغی.
د قرآن په ځينو آيتونو او احاديثو کې د الله په لاره کې د جهاد ډېر فضيلتونه بیان شوي دي. همدارنګه د مظلومانو او مستضعفانو ملاتړ، د ظلم او تیري مخنیوی، له شرک او بت پرستۍ سره مبارزه او د دین ټینګښت او ثبات د جهاد له آثارو او موخو څخه ګڼل شوي دي.
د فقهاوو له نظره جهاد په دوه ډوله دی: ابتدایي او دفاعي جهاد. ابتدايي جهاد له مشرکانو او کفارو سره اسلام او توحید ته د بلنې لپاره جګړه ده او په دې کې مسلمانان د جګړې پیلوونکي دي. له دفاعي جهاد څخه مراد د دښمنانو د یرغل په وړاندې د اسلامي خاورې د دفاع کول دي.
د جهاد له عقیدې، نن سبا(په 15مه هجري پيړۍ کې) د افراطي مسلمانو ډلو لکه القاعده او داعش لخوا ناوړه ګټه اخیستل کیږي. د دغو ډلو تاوتریخوالی د جهاد له اصلي موخو څخه د انحراف او د اسلام فوبیا د رامنځته کیدو لامل شوی دی چې په نتیجه کې یې د جهاد په عقیدې باندې بریدونه شورو شوي دي.
مفهوم او موقف
جهاد یوه فقهي اصطلاح ده، چې د اسلام د لوړاوي او د هغه د شعایرو د ټینګښت په موخه له مشرکانو او باغیانو سره په خپل ځان او مال سره جګړه کول دي.[۱] جهاد د اسلام له فروغ دین څخه دی.[۲] فقیهانو د «جهاد» په عنوان سره په ځانته باب کې د دې په هکله په تفصیل سره بحث ګړی دی.[۳] د جهاد ټکی او د دې مشتقات شاوخوا 35 ځله په قرآن کې راغلي دي.[۴] همدارنګ د جهاد په فضیلت او احکامو په هکله د روایتونو په کتابونو کې ډېر حدیثونه نقل شوي چې فقیهان د شرعي حکمونو د راوباسلو لپاره له هغې ګټه اخلي.[۵]
جهاد په دیني متونو کې له فقهي او ځانګړې معنی سربیره د زیار ایستلو (لغوي او عمومي معنی)[۶] کې هم کارول شوی دی.[۷] په ځینو احادیثو کې د ځینو اعمالو د اهمیت او سختۍ د څرګندولو په موخه هغو ته جهاد ویل شوي دي.[۸] د بېلګې په توګه په ځينو رواياتو کې د شیطان پر وړاندې او خپل نفس سره مقابلې کې زیار او هڅې ته، جهاد اكبر ویل شوي دي.[۹] همدارنګ ځینې کارونه لکه امربالمعروف او نهی عن المنکر، حج ادا کول، د ظالم سلطان پر وړاندې د عدالت خبره کول، په ټولنه کې د ښه دود د ژوندي کولو هڅه، د ښځې ښه خاونده پالنه او د سړي د کورنۍ لپاره د حلال روزي د پيدا کول، په ګرمۍ کې روژه نيول، دا ټول د جهاد په توګه معرفي شوي دي.[۱۰]
د آیت الله خامنه ای له نظره د جهاد د معنې پراختیا
د ايران د اسلامي جمهوريت د دويم مشر سيد علي خامنه اي په وينا جهاد يوازې د جګړې په ډګر پورې محدود نه دی او نور ډېر پراخ ډګرونه هم لري لکه د سياست، کلتور، تفکر، اقتصاد او تبليغ ډګرونه.[۱۱] د هغه په عقیده، هره هغه هڅه چې دښمن د برید مقابله ورسره کیږي جهاد دی. د بېلګې په توګه د ايران د توليدوونکو او اقتصادي فعالانو په منځ کې یې وويل چې په دې ډګر کې د توليد او هڅو مسئله د جهاد يوه بېلګه ده، ځکه چې د ايران دښمنان هڅه کوي چې دا ډګر کمزوری کړي.[۱۲]
د اسلام په دین کې د جهاد ارزښت
«جهاد د اسلام له منلو وروسته تر ټولو غوره کار او د دين د ثبات لامل دی. دا عزت او اقتدار راوړي او لوی اجر لري. جهاد سخت دی او اجرونه لري او په هغه کې له شهادت وروسته د جنت وعده ده.»
د جهاد د فضيلت په اړه د قرآن په آيتونو او احاديثو کې ډېر فضيلتونه راغلي دي.[۱۳] د توبه سوره په ۲۰ او ۲۱ آيتونو کې د هغو کسانو د خدای په نزد لوړ مقام ته اشاره شوی چې د جهاد په لار کې په خپل ځانونو او مالونو سره د الله په لاره کې جهاد کوي، او دا ډول خلک نیکمرغه ګڼل شوي او دوي ته د خدای د رحمت، د خدای د رضا او خوښۍ د مقام او د ابدي جنت زیری ورکړل شوی دی.[۱۴]
د نساء سوره په ۹۵ آيت کي الله د جهاد کوونکیو مسلمانانو مرتبه د نورو مسلمانانو په پرتله لوړه کړې ده.[۱۵] په نورو رواياتو کي جهاد د جنت له دروازو څخه یوه دروازه ياده شوې ده چي الله د خپلو خاصو اولياوو او بندګانو لپاره پرانيستې ده.[۱۶] په يوه روايت کې له فرضو وروسته تر ټولو غوره عمل بلل شوى دى په ځینو نورو کې دا د ایمان له قبلو وروته له ټولو نیک عمل ګڼل شوی دی.[۱۷] همدارنګ په ځینې روایتونو کې، د اسلام لوړه کلا[۱۸] او ځینو کې هم د دین له ارکانو څخه ګڼل شوی دی.[۱۹]
د شیعه فقيه محمد فاضل لنکراني په وينا، د خداى لپاره او د دين د ژوندي کولو په لاره کې د جهاد اهميت، او د جهاد اجر او ثواب داسې دى، چې د «دفع ضرر مُحتَمَل» (له احتمالي ضرر څخه د بچ کېدو) په قاعدې کې نه راځي.[۲۰]
د جهاد آثار او مقصد
د جهاد لپاره ځینې آثار او مقصدونه بیان شوي دي چې ځینې یې لاندې دي:
د جهاد لومړنۍ حکم
په دې اړه د مفسرینو تر منځ د نظر اختلاف دی چې د جهاد لومړی حکم په کوم آیت او کوم حالت کې وشو.[۲۷] ځینې مفسران لکه فخر رازي او طبرسي په دې نظر دي چې د جهاد د اذن (اجازې) آیت هغه لومړی حکم او اجازت دی چې د مکې د مشرکانو په وړاندې د مسلمانانو لپاره د جهاد حکم وشو.[۲۸] د دې مفسرانو په وینا، د مکې مشرکانو به مسلمانان ځورول او وهل. دوي له مات او ټپي سرونو سره رسول الله(ص) ته راتلل او شکایت یه یې کاوه او له پيغمبر څخه به يې د جهاد غوښتنه کوله. پيغمبر(ص) به هغوي ته د صبر بلنه ورکوله او ویل به یې چې لا د جهاد حکم نه دی راغلی تر دې چې هجرت پیل شو او مسلمانان له مکې څخه مدینې ته راغلل او اوه میاشتې تېرې شوې،[۲۹] نو د جهاد د اجازې آیت نازل شو او د جهاد لومړی حکم وشو.[۳۰]
ځينو ويلي دي چې د بقره سوره 190 آيت (وَ قَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ؛ او د الله په لاره کې له هغو کسانو سره وجنګېږئ چې له تاسو سره د جګړې او دښمنۍ لپاره راپورته کېږي) لومړی آيت دی چې د دښمنانو په وړاندې د جهاد حکم کوي. ځينو بيا د توبه سوره ١١١ آيت هغه لومړى آيت ګڼلى دى چې په هغې سره د جهاد حکم وشو.[۳۱] د مکارم شيرازي په وينا د جهاد آیت چې په کې د «اذان» کلمه راغلې ده، د جهاد د لومړي حکم سره ډېر سمون خوري.[۳۲]
ځينو مفسرانو د توبې سوره د ۱۱۱ آيت ته په اشارې سره ويلي دي چې په ټولو پخوانيو شريعتونو کې د جهاد حکم موجود و.[۳۳]
د جهاد ډولونه
د فقیهانو له نظره جهاد په دوه ډوله دی یو ابتدایي جهاد او بل دفاعي جهاد:[۳۴]
ابتدایي جهاد
- اصلي مقاله: ابتدایي جهاد
ابتدايي جهاد له مشرکانو او کفارو سره د اسلام او توحید د بلنې په معنا دی.[۳۵] په دې ډول جهاد کې مسلمانان د جنګ شورو کوونکي دي.[۳۶] د مسلمانانو فقهاوو د اجماع له مخې اسلام ته د بلنې جهاد چې د غیر ذمي او کافرانو او باغیانو په مقابله کې وي، په هر هغه کس باندې واجب دی چې بالغ، آزاد او سړی وي او کوم عذر نه لري لکه ناروغي یا بوډاتوب، کفایي واجب دی.[۳۷] د امامیه فقیهانو له نظره ابتدایي جهاد باید د معصوم علیه السلام په شتون کې او د هغه یا د هغه د خاص نایب په اجازت سره وي،[۳۸] خو ځینو د غیبت په زمانه کې هم ابتدايي جهاد مشروع او جایز ګڼلی دی.[۳۹]
د ابتدايي جهاد له نورو شرطونو څخه دا دي چې د جګړې د پيلولو او د کفارو اسلام ته د بللو او په هغوي باندې د حجت د بشپړولو توان ولري.[۴۰]
دفاعي جهاد
- اصلي مقاله: دفاعي جهاد
دفاعي جهاد د هغه دښمن په مقابل کې جنګ کول دي چې په اسلامي خاورې باندې یې يرغل کړی دی او د مسلمانانو په ناموس او مال باندې قبضه کول غواړي او د مسلمانانو د يوې ډلې د وژلو اراده لري.[۴۱] د فقیهانو د فتوا له مخې، دفاعي جهاد په سړو او ښځو، ځوانانو بوډاګانو، آزادو او مریانو باندې چې د جګړې توان ولري، کفایي واجب دی.[۴۲] دفاعي جهاد دا شرط نه لري چې د امام(ع) یا د هغه د خاص نایب په اجازت سره وي.[۴۳] د پیغمبر(ص) د زمانې ځینې جنګونه لکه د احزاب جنګ، د احد جنګ، د موته جنګ، د تبوک جنګ او د حنین جنګ دا ټول دفاعي جنګونه وو.[۴۴]
د قم د علمي حوزې استاذ محمد جواد فاضل لنکراني د جهاد یو بل ډول هم بیانوي چې د فقهاوو له ظاهري قوله یې راخیستی دی هغه جهاد ذبّي دی.[۴۵] هغه په دې باور دی چې ذبي جهاد یوازې د اسلام د ساتنې لپاره دی. نو دې ته په پام که د نړۍ په هره برخه کې د ظلم او استبداد له امله د اسلام د تباهۍ وېره وي، نو د اسلام له وجوده دفاع کول په ټولو مسلمانانو باندې عیني واجب دی.[۴۶]
د جهاد آداب او احکام
د قرآن او احادیثو له مخې فقهاوو د جهاد ځينې آداب ذکر کړي دي چې ځینې یې په لاندې ډول دي:
- د سوره بقرې د ۲۱۷ آيت او د سوره توبه د ۳۶ آيت په حواله فقهاوو په حرامو مياشتو (رجب، ذوالقعده، ذوالحجې او محرم)[۴۷] کې جهاد حرام ګڼلی دی.[۴۸] البته ځينې سني فقهاء په دې نظر دي چې په حرامو مياشتو کې د جهاد د حرمت حکم نسخ شوی دی. له همدې سببه جهاد په هر ځای او وخت کې روا ګڼي.[۴۹]
- مستحبه ده چې جهاد د لمر له زواله او د ماسپښین او مازدیګر له لمانځه وروسته پیل شي. همدارنګه بې د ضرورت له حالته د شپې برید کول مکروه دي.[۵۰]
- د شیعه فقهاوو د اجماع له مخې څوک چې په جنګ او د جګړې په ميدان کې ووژل شي شهيد دی او د شهيد حکم ورباندې نافذ دی.[۵۱]
- له دښمن سره په هر ډول وسلو او هر هغه طريقه چې د بري لامل کېږي، جګړه روا ده؛[۵۲] مګر د ونو پرې کول، اور اچول او د دښمن پر لور د اوبو پرېښودل بې د ضرورته له حالته، مکروه دي.[۵۳]
- د ښځو، ماشومانو، لېونيو او له جګړې څخه د ناتوانه کسانو لکه بوډاګانو، ړاندو او ګوډو شلو کسانو وژل حرام دي خو که د هغوی له افکارو څخه په جګړه کې ګټه اخستی شي نو بیا یې وژل جایز دي. لکه که کفار له هغوي څخه د ډال په توګه کار اخلي او یا پر دښمن بري کیدل د هغوی په وژلو پورې تړلی وي.[۵۴]
- په جګړه کې چل ول کول روا دی، خو که دښمن په امان کې وي نو بیا نه دی روا.[۵۵]
- په جګړه کې له کفارو څخه مرسته اخستل روا دي په دې شرط چې مصلحت وي او خيانت پکې نه وي.[۵۶]
- د قوماندان اطاعت په جنګیالیو واجب دی.[۵۷]
سرغړونه او له جګړې څخه تیښته
- اصلي مقاله: له جګړې څخه تیښته
له جګړې څخه تېښته حرامه ده او د ځينو فقهاوو او مفسرينو له نظره له لويو ګناهونو څخه شمېرل کېږي؛[۵۸] خو که د مسلمانانو شمېر د دښمن له نيمايي څخه کم نه وي په دې صورت کې د هغوى پر وړاندې مقاومت واجب نه دى.[۵۹]
له جهاد څخه سرغړونه هم حرامه ده.[۶۰] د قرآن په ځينو آيتونو كې داسې شيان لكه وېره،[۶۱] په دنيا پسې زړه تړل،[۶۲] ضعيف ایمان او نفاق،[۶۳] خیرن زړه لرل او ګناه[۶۴] د جهاد د سرغړونې د عواملو په توګه بیان شوي دي. په قرآن کريم کې د جهاد د سرغړونې ځينې پايلې يادې شوې دي، چې دا دي: هلاکت،[۶۵] د دنيا او آخرت عذابونه،[۶۶] د دنيا او آخرت له برکتونو محروميت،[۶۷] او په ټولنه کې د فتنې او فساد رامنځته کېدل.[۶۸]
د جهاد په هکله د شیعه مشهورو فقیهانو فتواګانې
- اصلي مقاله: د جهاد فتوا
د جهاد د فرضيت په اړه په بېلابېلو تاريخي دورو کې د شیعه فقهاوو او د تقلید د مراجعو له خوا ځينې مهمې فتواګانې ورکړی شوي دي چې په لاندې ډول دي:
- له ۱۲۴۱ څخه تر ۱۲۴۳ هجري قمري کلونو پورې په ایران باندې د روسیانو یرغل او د ځینې سیمو د نیواک په وخت کې یو شمېر شیعه علماو لکه جعفر کاشف الغطاء، سید علي طباطبايي، میرزای قمي، ملا احمد نراقي او سید محمد مجاهد، د ایران د مسلمانو خلکو په دفاع کې د قاجار حکومت د ملاتړ او د روسانو د یرغل په مقابل کې د جهاد فتوا ورکړه.[۶۹] دا فتواګانې سره د جهاد د احکامو کتابچې د عباس میرزا په حکم د فتح علي شاه زوی او ولیعهد و، او د میرزا عیسی قایم مقام فراهاني، په لاس، په یوه ټولګه کې د «احکام الجهاد و اسباب الرشاد» په نامه چاپ شوي دي.[۷۰]
- د محمد تقي شیرازي د جهاد فتوا یوه ډیره مؤثره فتوا وه چې په عراق کې د انګریزانو د واکمنۍ او نفوذ په خلاف د ۱۳۳۷ هجري قمري کال د ربیع الاول په شلمه صادره شوه.[۷۱] د فتوا متن دا رنګ دی: «په عراقیانو باندې د خپل حق غوښتل واجب دي، په خپلو غوښتنو کې باید د آرامښت او امنیت خیال وساتي او که انګرېزان یې غوښتنې ونه مني د هغوی لپاره دا روا ده چې له دفاعي ځواکه کار واخلي.»[۷۲]
- په ۲۰۱۴ کال کې وروسته له دې چې داعش د عراق ځینې لویدیځې او شمالي سیمې ونیولې او د نورو سیمو په لور یې پرمختګ کاوه، سید علي سیستاني د داعش د پرمختګ د مخنیوي لپاره د جهاد فتوا صادره کړه.[۷۳] د دې فتوا له مخې، د عراق هغه ښاروال چې د ترهګرو پر وړاندې د وسلو د وړلو او د جګړې توان درلود، پر هغوی باندې جهاد کفايي واجب و چې له خپل وطنه، ولسه او سپېڅلو ځایونو دفاع وکړي او له امنیتي ځواکونو سره یو ځای شي.[۷۴]
د جهاد په هکله افراطي نظریه
په څوارلسمه او پنځلسمه پېړۍ کې د جهاد مسله د ځینو مسلمانو سلفي ډلو لکه القاعده او داعش د تمرکز موضوع شوه.[۷۵] سلفی جهادي ډلې، جهاد د دین له ټولو فروعو او د اسلام له عملي اصولو لکه لمونځ، روژه او حج څخه مهم وګڼه او په دې ټولو یې وړاندې وګڼه او په دې باور وو چې هر هغه مسلمان چې جهاد نه کوي هغه د اسلام په اصولو نه دی پوه شوی.[۷۶]
ویل کیږي چې د دغو سخت دریځو ډلو څخه ځینې د سید قطب تر نفوذ لاندې دي،[۷۷] هغوي په دې باور دي چې ټولې ځمکې یا دارالاسلام دي او یا د جاهلي او دارالحرب ځمکې دي. دارالاسلام هغه ټاټوبی دی چې اسلام پکې حاکم وي او د خدای قانون پکې نافذ وي او حدود پکې جاري کیږي. او په کوم ځای کې هم چې له دې پرته بله کومه ټولنه وي، نو هغه د جنګ او جهالت ځمکه ده، په دې صورت کې پر مسلمانانو فرض دي چې په دغو کې یا جګړه وکړي یا ورسره په سوله کې راشي او د دې خاورې اوسېدونکو ته امان ورکړي او له هغوی څخه جزیه واخلي.[۷۸]
جهادي سلفیانو د جهاد له مفهوم څخه په انحراف او د کفر د مفکورې په خپرولو سره،[۷۹] په ځینو هیوادونو او په ځانګړې توګه په مسلمان میشتو سیمو کې، تاوتریخوالی او تروریستي اعمال ترسره کړل او نړۍ ته یې د اسلام بدرنګه څیره وړاندې کړه.[۸۰]
له بلې خوا، شیعه فقهاء په دې متفق دي چې د امام په غیاب کې جهاد د یرغلګرو په وړاندې د دفاع معنی لري، او دا د تاوتریخوالی په معنی نه دی، او هر ملت حق لري چې د دښمنانو په وړاندې د ځان دفاع وکړي.[۸۱] د نعمت الله صالحي نجف آبادي په اند، په اسلام کې د جهاد معنا دا نه ده چې د لومړنيو جګړو او د وسلو په زور په هغو خلکو باندې اسلام وتپل شي او تحمیل شي چې اسلام نه مني او مسلمانانو ته زيان نه رسوي.[۸۲] او د نساء سوره 90 آیت ته په پام، بې آزاره کافرانو سره ابتدايي جنګ حرام ګڼي.[۸۳] او په دې باور لري چې د اسلام په پيل کې د پېغمبراکرم(ص) جنګونه د دښمن له تېريو څخه د دفاع او د مظلومانو د ژغورنې په موخه وو.[۸۴]
فوټ نوټ
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳.
- ↑ مطهری، جهاد، ۱۳۹۰ش، ص۲۰.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۴۰.
- ↑ مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۱۹.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص۴.
- ↑ جوهری، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، ذیل واژه «جهد».
- ↑ صرامی، عدالتنژاد، «جهاد»، ص۴۳۳.
- ↑ صرامی، عدالتنژاد، «جهاد»، ص۴۳۳.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص۱۲۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۵۹ و ج۵، ص۹ و ۸۸؛ متقی هندی، کنز الاعمال، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۶۴-۶۵؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۶، ص۲۵۶.
- ↑ «جهاد»، سایت khamenei.ir.
- ↑ «بیانات آیتالله خامنهای در دیدار تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی»، سایت khamenei.ir.
- ↑ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۷۷.
- ↑ سوره توبه، آیات ۲۰-۲۱؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۶، ص۱۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۹، ص۲۰۵-۲۰۶.
- ↑ سوره نساء، آیه ۹۵.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۸۹؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۱۲۳.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص۷ و ۷۰.
- ↑ مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۴۲.
- ↑ مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۴۲.
- ↑ فاضل لنکرانی، ایضاح الکفایة، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۴۰۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۹.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فرهنگ موضوعی جهاد در آیینه آیات و روایات، ۱۳۸۷ش، ص۳۵.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۵، ص۹۴.
- ↑ رضوی، «جهاد»، ص۱۷۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۱۱۳.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۳، ص۲۲۸-۲۲۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۵۶.
- ↑ ابنشهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۱۶۱.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۳، ص۲۲۸-۲۲۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۵۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۱۴، ص۳۸۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۱۱۳-۱۱۴.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۶، ص۱۵۲.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح لمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۷۹؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۷-۸.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح لمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۷۹؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۷۹.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۴۶؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۸۱.
- ↑ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۴۴۷.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۶۴؛ منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۱۶-۱۱۹.
- ↑ عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۱۳۹.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۷۹.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۷؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۱۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۸.
- ↑ فاضل لنکرانی، جهاد ذبی، ۱۴۰۱ق، ص۵۲.
- ↑ فاضل لنکرانی، جهاد ذبی، ۱۴۰۱ق، ص۳۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۴۰۶.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان فی فقه القرآن، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۳۵۳-۳۵۴.
- ↑ جصاص، احکام القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۹۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳۳-۳۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج ۲۱، ص۸۱-۸۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۸۹.
- ↑ حلبی، اشارة السبق، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۳.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج ۲۱، ص۶۶-۶۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج ۲۱، ص۶۸ و ۷۳-۷۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج ۲۱، ص۷۸-۷۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج ۲۱، ص۱۹۳-۱۹۴.
- ↑ کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۳۷۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۵۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۹، ص۵۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج ۲۱، ص۶۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۹، ص۳۷.
- ↑ سوره نساء، آیه ۷۷؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۴.
- ↑ سوره توبه، آیه ۳۸؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۴.
- ↑ سوره توبه، آیه ۴۵؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۴.
- ↑ سوره احزاب، آیات ۱۲-۱۳؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۵.
- ↑ سوره توبه، آیه ۴۲؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۵.
- ↑ سوره توبه، آیه ۳۹ و آیه ۸۱-۸۲؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۶-۱۸۷.
- ↑ سوره مائده، آیه ۲۱؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۶.
- ↑ سوره انفال، آیات ۷۲-۷۳؛ سوره محمد، آیات ۲۰-۲۲.
- ↑ زرگرینژاد، «بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد (نخستین اثر در ادبیات تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران)»، ص۳۸۳.
- ↑ زرگرینژاد، «بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد (نخستین اثر در ادبیات تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران)»، ص۳۸۲-۳۸۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة و هو نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۶۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة و هو نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۶۳.
- ↑ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۰۷-۱۰۸.
- ↑ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۰۷-۱۰۸.
- ↑ بخشی شیخ احمد، «جهاد از ابنتیمیه تا بنلادن»، ص۱۷۰.
- ↑ علیبخشی، جریانشناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۹-۱۲۰.
- ↑ علیبخشی، جریانشناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۱-۱۲۲.
- ↑ سید قطب، معالم فی الطریق، ص۸ و ۶۶-۶۷؛ علیبخشی، جریانشناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۱-۱۲۲.
- ↑ ابوعمر، الجهاد و الاجتهاد، ۱۴۱۹ق، ص۲۵-۲۷.
- ↑ میراحمدی، ولدبیگی، «جریانهای سلفی؛ از انقیاد تا افراطگرایی»، ص۱۲۳-۱۲۹.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۱۱.
- ↑ صالحی نجفآبادی، جهاد در اسلام، ص۱۱.
- ↑ صالحی نجفآبادی، جهاد در اسلام، ص۱۲.
- ↑ صالحی نجفآبادی، جهاد در اسلام، ص۳۴-۳۵.
سرچينې
- قرآن کریم.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة و هو نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، دار المرتضی للنشر، ۱۴۰۴ق.
- ابوعمر، عمر، الجهاد و الاجتهاد، عمان، دار البیارق، ۱۴۱۹ق.
- ابنشهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق.
- بخشی شیخ احمد، مهدی، «جهاد از ابنتیمیه تا بنلادن»، فصلنامه علوم سیاسی، دوره ۹، شماره ۳۴، مرداد ۱۳۸۴ش.
- جصاص، ابوبکر احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، دار الكتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- جمعی از نویسندگان، فرهنگ موضوعی جهاد در آیینه آیات و روایات، قم، نشر زمزم هدایت، ۱۳۸۷ش.
- جوهری، ابونصر اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
- «بیانات در دیدار تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی»، سایت khamenei.ir، تاریخ درج مطلب: ۱۰ بهمن ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۹ تیر ۱۴۰۳ش.
- «جهاد»، سایت khamenei.ir، تاریخ بازدید: ۱ تیر ۱۴۰۳ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، تصحیح سید محمدرضا جلالی، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۶ق.
- حطاب، جواد کاظم، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، در مجلة حمورابی، سال هفتم، شماره ۲۹، زمستان ۲۰۱۹م.
- حلبی، علی بن حسن، اشارة السبق، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۴ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینة العلم، ۱۴۱۰ق.
- رضوی، سیدعباس، «جهاد»، در دایرة المعارف قرآن کریم، جلد ۱۰، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- زرگرینژاد، غلامحسین، «بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد (نخستین اثر در ادبیات تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران)»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دوره ۴۳، شماره ۱۵۵، سال ۱۳۷۹ش.
- سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام، قم، دار التفسیر، بیتا.
- سید قطب، معالم فی الطریق، بیروت، دار الشروق، ۱۳۹۹ق.
- شهید ثانی، زینالدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح لمعة الدمشقیة، حاشیه سیدمحمد کلانتر، قم، انتشارات داوری، ۱۴۱۰ق.
- شهید ثانی، زینالدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۳۶۵ش.
- صالحی نجفآبادی، نعمتالله، جهاد در اسلام، تهران، نشر نی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- صرامی، سیفالله و سعید عدالتنژاد، «جهاد»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۱۱، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۶ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۶۳ش.
- طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۴ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- علیبخشی، عبدالله، جریانشناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، تهران، انتشارات بین المللی الهدی، ۱۳۹۴ش.
- عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۷ش.
- فاضل لنکرانی، محمد، ایضاح الکفایة، قم، نشر نوح، چاپ پنجم، ۱۳۸۵ش.
- فاضل لنکرانی، محمدجواد، جهاد ذَبّی (جهد و دفاع از کیان اسلام)، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۴۰۱ق.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، منشورات المکتبة المرتضویّة للإحیاء الآثار الجعفریّة، ۱۳۸۴ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- کاشف الغطاء، شیخ جعفر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغرّاء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۲۲ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، کنز الاعمال، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۱ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، جنگ و جهاد در قرآن، قم، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۳ش.
- مطهری، مرتضی، جهاد، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش.
- مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ سی و دوم، ۱۳۷۴ش.
- منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، ۱۴۰۹ق.
- میراحمدی، علیاکبر و منصور ولدبیگی، «جریانهای سلفی؛ از انقیاد تا افراطگرایی»، جستارهای سیاسی معاصر، دوره ۵، شماره ۱۲، شهریور ۱۳۹۳ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.