غیر عمدي قتل
| ځینې عملي او فقهي احکام |
|---|
 |
غیر عمدي قتل یا خطایي قتل هغه قتل ته ویل کیږي چې په هغه کې قاتل نه د وژلو اراده لري او نه هم د داسې عمل کولو اراده لري چې د قتل لامل شي. هغه قتل چې د یو کوچني یا لیوني کس لخوا ترسره شي، هغه فقط خطايي قتل ګڼل کیږي. د خطايي قتل قصاص نشته؛ بلکه، قاتل باید د قرباني شوي کورنۍ ته دیه او کفاره ورکړي. قرآن کریم هم د نساء سوره په ۹۲ آیت کې هم دا مسله په ګوته کوي.
د فقهاوو په نظر، د خطايي قتل دیه د عمدي قتل برابر ده، خو دا د دریو کلونو په موده کې ورکول کیدی شي. همدارنګه، په ځینو شرایطو کې، د خطايي قتل دیه په عاقلې (د قاتل په پلرني خپلوانو) باندې راځي. سربیره پردې، په هغو قضیو کې چې قتل په حرامو میاشتو یا مکې په حرم کې ترسره شي، دیه یې زیاتیږي.
مفهوم پيژندنه
خطايي یا غیر عمد قتل د شیعه له فقهي مسلو څخه یوه مسله ده.[۱] او غیر ارادي قتل هغه قتل بلل کیږي چې په هغه کې قاتل نه د بل چا د وهلو اراده لري او نه یې د وژلو.[۲] غیر ارادي قتل د دوو نورو ډولونو سره مخالف دی، یعنې عمدي قتل او شبه عمدي قتل: که چیرې یو بالغ کس یو بل کس د وژلو په نیت یا په داسې طریقه ووهي چې معمولا وژونکی وي، نو دا عمدي قتل دی. او که چیرې یو کس د ادب یا ټوکې کولو په نیت ووهي، خو سړی مړ شي، نو دا شبه عمد قتل بلل کیږي.[۳]
د نساء سوره په ۹۲ آیت کې د غیر عمد قتل ته اشاره شوی او حکم یې بیان شوی دی.[۴] په فقهي او حقوقي سرچینو کې غیر عمد قتل ته «فقط خطایي قتل» هم ویل شوي دي.[۵]
د غیرعمدي قتل مصادیق
د امام صادق(ع) په یوه روایت کې، د خطايي قتل لپاره دا مثال وړاندې شوی دی چې یو کس د ښکار په نیت غشی ولي خو بل کس ورباندې لګي او مړ کیږي.[۶] دې ډول قتل ته پرته له شکه خطايي قتل هم ویل کیږي.[۷] که د یو کوچني یا لیوني کس په لاس قتل ترسره شي نو هغې ته هم خطايي قتل ویل کیږي.[۸] په ایران کې، د ترافیکي پیښو له امله رامینځته شوي قتلونه د غیر عمدي قتل مصداقونه ګڼل کیږي.[۹]
د خطايي قتل سزا
د فقهاوو له نظره، که یو څوک په غلطۍ سره بل څوک ووژني، نو نه به قصاص کیږي؛ بلکې هغه باید د دیې پیسې په دریو کلونو کې قسطي ورکړي.[۱۰] سربیره پردې، هغه باید د کفارې په توګه یو غلام آزاد کړي، او که غلام نه شي آزادلی، نو باید دوه میاشتې روژه ونیسي، او که هغه دا هم نشي کولی، نو هغه باید شپیته مسکینانو ته خواړه ورکړي.[۱۱] د شیعه فقیه حسین علي منتظري په وینا، د نساء سوره ۹۲ آیت او د معصومینو ځینې روایتونه ښیي چې خطايي وژنه سزا نه لري؛ بلکه، یوازې د زیان د جبرانولو او د ورته پیښو د مخنیوي لپاره دا دیه وضع شوی ده.[۱۲]
د خطایی قتل د دیې د ورکولو طریقه
د فقیهانو له نظره، که خطايي قتل د قاتل په اقرار یا د هغه د قسم څخه سرغړونه یا د قَسامه [یادونه۱] په طریقې سره ثابت شي، نو دیه ورکول یې په خپله ذمه دي؛[۱۳] خو که قتل د شرعي دلیل له لارې ثابت شي یا قاتل لیونی یا نابالغ وي، نو د مقتول دیه د عاقله (د پلار د خپلوانو) په غاړه ده.[۱۴]
د دیې تغلیظ
د دیې تَغلیظ د دیې د زیاتیدو په معنا ده.[۱۵] د فقیهانو د فتوا مطابق، که قتل په حرامو میاشتو کې یا د مکې په حرم کې ترسره شي نو د مقتول په دیې دریمه برخه ورزیاتیږي؛[۱۶] شیخ صدوق وايي چې قاتل باید دوه حرامې میاشتې روژه هم ونیسي.[۱۷] د دې په مقابله کې ځینې فقیهان لکه ناصر مکارم شیرازي په دې باور دي چې د دیې تغلیظ یوازې په عمدي قتل کې کیږي او خطايي او شبه عمد قتل کې دا نه راځي.[۱۸]
په فقط خطایی قتل کې د قاتل ارث وړل
همدارنګ وګورئ: میراث
د «فرهنګ فقہ» کتاب له مخې، ځینې فقها په دې باور دي چې په هغو مواردو کې چې قاتل د قرباني شوي کس وارث وي، نو خطايي قتل د عمدي قتل په څیر دی او قاتل له قرباني شوي څخه میراث نه اخلي.[۱۹] له بلې خوا، نور، لکه صاحب جواهر، په دې باور دي چې خطايي قتل هیڅ کله قاتل ته د میراث ورکولو مخه نه نیسي.[۲۰]
فوټ نوټ
- ↑ خاوری، واژهنامه تفصیلی فقه جزا، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۷؛ نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۴۲، ص ۱۸؛ خمینی، تحریرالوسیله (چاپ قدیم)، ۱۳۷۹ش، ص۹۳۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۴۲، ص ۱۸. خمینی، تحریرالوسیله (چاپ قدیم)، ۱۳۷۹ش، ص۹۳۷.
- ↑ مشکینی، نوشتارهای فقهی، ۱۳۹۲ش، ص۲۴۳.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۲۴۴؛ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۶۴.
- ↑ قطبالدین راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۴۱۴؛ «ماده ۲۸۹ قانون مجازات اسلامی»، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی؛ احمدینژاد، «بزه قتل عمد در حقوق ایران و فقه امامیه»، ص۱۰۱ و ۱۰۲.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۱۰۵.
- ↑ خاوری، واژهنامه تفصیلی فقه جزا، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۷.
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله (چاپ قدیم)، ۱۳۷۹ش، ص۹۳۷.
- ↑ «قانون بیمه اجباری خسارات واردشده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه»، ماده ۱۵، سایت مرکز پژوهشهای مجلس.
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله (چاپ قدیم)، ۱۳۷۹ش، ص۹۳۹.
- ↑ فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ۱۴۲۵ق، ص۴۹۹؛ رساله توضیح المسائل آیتالله بروجری، بخش احکام دیه، مسئله ۲۸۱۰؛ رساله توضیح المسائل آیتالله بهجت، بخش احکام دیه، مسئله ۲۲۷۲؛ رساله توضیح المسائل آیتالله تبریزی، بخش احکام دیه، مسئله ۲۸۰۹.
- ↑ منتظری، پاسخ به پرسشهایی پیرامون مجازاتهای اسلامی...، ۱۳۸۷ش، ص۳۶-۳۸.
- ↑ خاوری، واژهنامه تفصیلی فقه جزا، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۷.
- ↑ مشکینی، نوشتارهای فقهی، ۱۳۹۲ش، ص۲۵۶؛ خمینی، تحریرالوسیله (چاپ قدیم)، ۱۳۷۹ش، ص۹۷۲.
- ↑ شعبانی، «عدم تغلیظ دیهی قتل خطایی در ماههای حرام»، ص۱۴۷.
- ↑ فقیهی، معرفة ابواب الفقه، ۱۳۸۳ش، ص۲۴۴؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۳۲۰.
- ↑ شیخ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۵۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، «حکم تغلیظ شدن دیه در قتل»، سایت دفتر آیتالله مکارم شیرازی.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۳۹، ص۳۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۳۹، ص ۳۶.
سرچينې
- ابنادریس، محمد بن منصور، السرائر، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۰ق.
- توجهی، عبدالعلی و امیر اعتمادی، «عاقله، ضامن جریره و بیمه جنایات خطای محض بهمثابه منابع جبران خسارت» پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۴۱، بهار و تابستان ۱۳۹۴ش.
- خاوری، یعقوب، واژهنامه تفصیلی فقه جزا، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۳۸۴ش.
- خمینی، سید روحالله، تحریر الوسیله (چاپ قدیم)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۹ش.
- داوودی، سعید، نقش فقهای شیعه در حل مسائل مستحدثه، قم، انتشارات امام علی بن ابیطالب(ع)، ۱۳۹۷ش.
- رساله توضیح المسائل آیتالله بروجردی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۲ش.
- رساله توضیح المسائل آیتالله بهجت، بیجا، بینا، ۱۳۸۶ش.
- رساله توضیح المسائل آیتالله تبریزی، قم، نشر سرور، بیتا.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۷ش.
- شعبانی، محمدحسین، «عدم تغلیظ دیهی قتل خطایی در ماههای حرام»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره پنجاه و سوم، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، المقنع، قم، پیام امام هادی(ع)، ۱۴۱۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، ۱۳۶۳ش/۱۴۰۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویه، ۱۳۸۷ق.
- فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم، امیر قلم، ۱۴۲۵ق.
- فقیهی، محسن، معرفة أبواب الفقه، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، ۱۳۸۳ش/ ۱۴۲۵ق.
- «قانون بیمه اجباری خسارات واردشده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه»، سایت مرکز پژوهشهای مجلس، تاریخ بازید: ۲۴ آذر ۱۴۰۳ش.
- «قانون مجازات اسلامی»، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۱ آذر ۱۴۰۳ش.
- «کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده)»، سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازید ۲۴ آذر ۱۴۰۳ش.
- مشکینی اردبیلی، علی، نوشتارهای فقهی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۹۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، «حکم تغلیظ شدن دیه در قتل»، سایت دفتر آیتالله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش.
- منتظری، حسینعلی، پاسخ به پرسشهایی پیرامون مجازاتهای اسلامی و حقوق بشر، قم، ایران، ارغوان دانش، ۱۳۸۷ش.
- منتظری، حسینعلی، پاسخ به پرسشهای دینی، قم، دفتر آیتالله العظمی منتظری، ۱۳۸۹ش.
- نجفی (صاحب جواهر)، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیتا.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهلبیت، ۱۳۸۲ش.