ابومخنف
| د شیعه تاریخ لیکونکي | |
| بښپړ نوم | لوط بن یحیی بن سعید بن مِخنَف بن سُلیم غامدي ازدي |
|---|---|
| د زیږیدنې نیټه | د ۸۰ق شاوخوا |
| د وفات نیټه | ۱۵۷ ق |
| تالیفونه | مقتل الحسین(ع) • کتاب الردة • کتاب فتوح الشام • نو تالیفونه |
لوط بن یحیی بن سعید (وفات: ۱۵۷ق) چې د ابومخنف او ابومِخنَف ازدي په نوم هم مشهور دی، د مقتل الحسین کتاب لیکوال، د کوفې اوسېدونکی، شیعه، او د دوهمې هجري پېړۍ له محدثانو او مورخانو څخه و. شیعه محدثانو ابومخنف شیعه بللی او شیخ طوسي هغه د امام صادق(ع) له اصحابو شمېرلی دی.
ابومخنف په خپل کتاب کې د امام حسین(ع) د شهادت اړوند روایتونه راټول کړي وو؛ که څه هم دا کتاب نن ورځ له منځه تللی، خو د هغه یو شمېر روایتونه په نورو تاریخي او حدیثي سرچینو کې نقل شوي دي. ابومخنف نور تاریخي آثار هم لیکلي، لکه د سقیفې پېښه، د جمل جنګ او د صفین جنګ.
ژوند
لوط بن یحیی بن سعید بن مِخنَف بن سُلیم غامدي ازدي، چې په ابومخنف مشهور دی، له ازده قبیلې د کوفې اوسېدونکی و.[۱] مخنف بن سُلیم، د ابومخنف نیکه،[۲] د پیغمبر اکرم(ص)[۳] او امام علي(ع) له اصحابو[۴] څخه و، او امام علي هغه د همدان او اصفهان والی ټاکلی و.[۵] د ابومخنف پلار یحیی بن سعید، هم د امام علي(ع) له ملګرو څخه و.[۶]
ابومخنف په کوفه کې زده کړې وکړې او له امام صادق(ع)،[۷] جابر جعفي، مجالد بن سعید او صعقب بن زبیر څخه یې علم واخیست.[۸] محمد فؤاد سزګین د هغه د زېږېدو کال ۷۰ق ګڼلی دی.[۹] د وفات نېټه یې، یاقوت حموي ۱۵۷ق کال[۱۰] او شمسالدین ذهبي ۱۷۰ق کال یاد کړی دی.[۱۱]
سزګین، ابومخنف د اموي دورې له مورخانو ګڼلی،[۱۲] خو نجاشي هغه د امام صادق(ع) له اصحابو او د عباسي خلافت د دورې کس بللی دی.[۱۳]
د روایت اعتبار
ابومخنف په شیعه روایتي ټولنو کې د باور وړ ګڼل شوی او نوم یې د ستایلو شویو راویانو په منځ کې راغلی، خو اهل سنت هغه کمزوری بللی دی.
شیعه محدثان
د پنځمې هجري پېړۍ رجالي عالم نجاشي، ابومخنف، شیعه او د کوفې له محدثانو څخه بللی دی[۱۴] او شیخ طوسي هغه د امام صادق(ع) له اصحابو شمېرلی دی.[۱۵]
شیعه فقیه او متکلم علامه حلي (وفات: ۷۲۶ق) ابومخنف «ثقه» بللی،[۱۶] د اومې پېړۍ رجالي ابن داوود حلي هغه د ستایلو شویو او نه رد شوو کسانو له ډلې ګڼلی.[۱۷] شیعه فقیه او محدث علامه مجلسي (وفات: ۱۱۱۰ق) په کتاب الوجیزه کې هغه د مدح شویو کسانو په منځ کې شمېرلی[۱۸] او شیخ عباس قمي (وفات: ۱۳۵۹ق) ویلي چې سره له دې چې ابومخنف د تشیع له امله مشهور و، خو سني عالمانو لکه طبري او ابناثیر هم په هغه اعتماد کړی او روایتونه یې نقل کړې دي.[۱۹] شیعه فقیه او رجال پېژندونکي سید ابوالقاسم خوئي (وفات: ۱۳۷۱ل) هم هغه «ثقه» بللی دی.[۲۰]
سني محدثان
علي بن عمر دارقطني (وفات: ۳۸۵ق) د ابومخنف روایتونه ضعیف بللي دي[۲۱] او ابن عدي جرجاني (وفات: ۳۶۵ق) هغه افراطي شیعه ګڼلی او ویلي چې د ده د روایتونو نقل د سند د ضعف له امله روا نه دی.[۲۲]
تاریخلیکنه
ابومخنف د فتوحاتو مهمو عربي ورځو، خلفاوو او والیانو په اړه روایتونه راټول کړي دي.[۲۳] اهل سنت کتاب پېژاندي او فهرست لیکونکي ابنندیم (وفات: ۳۸۵ق) هغه د عراق د پېښو، فتوحات او تاریخ تر ټولو ښه پېژندونکی بللی دی.[۲۴]طبري په خپل تاریخ کې تر ۱۳۲ق پورې پېښو ډېر روایتونه له ابومخنف څخه نقل کړي دي.[۲۵]
ویل شوي چې ابومخنف د حجاز د مهمو تاریخي پېښو په اړه ځانګړي او جدا کتابونه لیکلي، لکه کتاب السقیفه،[۲۶] کتاب الرُّده،[۲۷] کتاب الجمل اوکتاب صفین.[۲۸]
لومړني تاریخي روایتونه چې ابومخنف ثبت کړي، د پیغمبر(ص) د ناروغۍ اړوند دي.[۲۹] هغه د امام علي(ع) د ژوند او شهادت په اړه هم ډېر راپورونه راټول کړي[۳۰] او ابنابي الحدید په مقاتل الطالبین کې د امام علي(ع) د مقتل روایتونه چې ابوالفرج اصفهاني د ابومخنف له لارې راوړي، د امام علی د شهادت په اړه له تر ټولو باوري روایتونو ګڼلي دي.[۳۱]
آثار
ابومخنف د ډېرو مهمو تاریخي پېښو او موضوعاتو په اړه کتابونه لیکلي، چې ډېری یې د تشیع اړوند دي؛[۳۲] لکه د بي بي فاطمې(س) خطبه، د جمل جګړه، د صفین جګړه، قتل الحسن(ع)، د محمد بن ابي بکر پېښه، د امام حسین(ع) پاڅون، او د مختار پاڅون، چې په رجالي کتابونو کې په تفصیل سره یاد شوي دي.[۳۳]
د ابومخنف مقتل
ابومخنف د امام حسین(ع) د مقتل لیکوال و؛ دا د امام حسین(ع) په اړه له مشهورو او لرغونو آثارو څخه دی چې د دوهمې هجري پېړۍ د محدثانو په طرز لیکل شوی.[۳۴] دینوري په اخبار الطوال[۳۵] او شیخ مفید په الارشاد[۳۶] کې له دې پېروي کړې ده.
ویل شوي چې مقتل ابومخنف د هشام بن کلبي له لارې روایت شوی و، خو وروسته له منځه تللی او اوسنی مقتل چې ده ته منسوب دی، د هغه اصلي اثر نه دی.[۳۷] سره له دې، د ابومخنف د مقتل یو شمېر برخې په نورو آثارو کې پاتې دي؛ لکه د طبري تاریخ، انساب الاشراف، الفتوح، مروج الذهب، مقاتل الطالبیین، د شیخ مفید الارشاد، او د سبط ابن جوزي تذکرة الخواص.[۳۸]
فوټ نوټ
- ↑ ابنندیم، الفهرست، ۱۳۹۳ق، ص۱۰۵.
- ↑ ابنحجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۷۰.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۰۹.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۴۱۵ق، ص۸۱.
- ↑ ابونعیم اصفهانی، ذکر اخبار اصفهان، ۱۳۷۷ش، ص۱۸۹.
- ↑ ابنشهرآشوب، معالم العلماء، المطبعة الحیدریه، ص۹۳.
- ↑ ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۹۶۳م، ج۳، ص۴۲.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۲۰۰۶م، ج۷، ص۳۱۰.
- ↑ سزگین، تاریخ التراث العربیه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۷.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ۱۴۰۰ق، ج۷، ص۴۱.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۴۲۰.
- ↑ سزگین، تاریخ التراث العربی، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۷.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، نشر اسلامی، ص۳۲۰.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۳۲۰.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۴۱۵ق، ص۲۷۵.
- ↑ حلی، خلاصه الاقوال، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۹.
- ↑ ابنداوود حلی، الرجال، ۱۳۸۳ق، ص۲۸۲.
- ↑ مجلسی، الوجیزة فی الرجال، ۱۴۲۰ق، ص۱۴۵.
- ↑ قمی، الکنی والالقاب، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۱۵۵.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳، ج۱۵، ص۱۴۰.
- ↑ دارقطنی، کتاب الضعفاء والمتروکین، ۱۴۰۳، ص۳۳۳.
- ↑ ابنعدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۹۳.
- ↑ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ۱۹۶۸م، ج۱، ص۲۵۳.
- ↑ ابنندیم، الفهرست، ۱۳۹۳ق، ص۱۰۶.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۳۴۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹، ج۱، ص۵۸۵.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۶۱.
- ↑ ابومخنف، مقتل الامام حسین بن علی، دارالمحجه، ص۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۶۸.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۲، ص۲۰۶-۲۰۸؛ ابناعثم، الفتوح، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۲۸۶؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۶۸ق، ص۲۲-۲۸ و ۳۳-۴۵.
- ↑ ابنابیالحدید، شرح نهجالبلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۶، ص۱۱۳.
- ↑ ابنندیم، الفهرست، ۱۳۹۳ق، ص۱۰۵ و ۱۰۶؛ نجاشی، رجال النجاشی، نشر اسلامی، ص۳۲۰.
- ↑ ابنندیم، الفهرست، ۱۳۹۳ق، ص۱۰۵؛ نجاشی، رجال النجاشی، نشر اسلامی، ص۳۲۰؛ طوسی، الفهرست، منشورات شریف رضی، ص۱۵۵.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعة الکرام لفنون الاسلام، ۱۴۳۸ق، ص۲۳۶.
- ↑ ابنقتیبة الدینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۰-۲۸۰.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ۲۳۱.
- ↑ ابومخنف، مقتل الامام حسین بن علی، دارالمحجه، ص۳۰؛ قمی، الکنی والالقاب، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۱۵۵.
- ↑ جابری، أصول المقتل الحسيني، ۱۴۳۶ق، ص۲۱۷.
سرچينې
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، قاهره، ۱۳۶۸ق.
- ابومخنف، مقتل الحسین بن علی علیهالسلام، تحقیق کامل سلیمان الجبوری، بیروت، دارالمحجة البیضاء، بیتا.
- ابونعیم اصفهانی، حافظ، ذکر اخبار اصفهان، ترجمه نورالله کسایی، تهران، سروش، ۱۳۷۷ش.
- ابنابیالحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق/ ۱۹۵۹م.
- ابناعثم کوفی، احمد، الفتوح، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۶ق.
- ابنحجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۴ق.
- ابنداوود حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ق.
- ابنسعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق/ ۱۹۹۰م.
- ابنشهرآشوب، محمدبن علی، معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعه، بیروت، منشورات المطبعة الحیدریه، چاپ اول، بیتا.
- ابنعدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، تحقیق سهیل ذکار و یحیی مختاری عزاوی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابنقتیبة الدینوری، عبدالله بن مسلم، الاخبار الطوال، تحقیق جمالالدین شیال، قم، منشورات شریف رضی، ۱۳۷۳ش.
- ابنندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، تحقیق ابراهیم رمضان، تهران، ۱۳۹۳ق.
- بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، تحقیق عبدالحلیم النجار، مصر، دار المعارف، ۱۹۶۸م.
- بلاذری، احمد، انساب الاشراف، تحقیق محمد حمید الله، مصر، ۱۹۵۹م.
- جابری، عامر، أصول المقتل الحسيني: دراسة تسلط الضوء علی الأصول الكوفية للمقتل الحسيني، کربلا، العتبة الحسينية المقدسه، ۱۴۳۶ق/ ۲۰۱۵م.
- حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، تحقیق شیخ جواد قیومی، قم، نشر فقاهت، ۱۴۱۷ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، نشر الثقافة الاسلامیه، ۱۴۱۳ق.
- دارقطنی، مسعود بن نعمان، کتاب الضعفاء والمتروکین، تحقیق موفق بن عبدلله، مدینه، الجامعة الاسلامیه، ۱۴۰۳ق.
- ذهبی، شمسالدین، تاریخ الاسلام، تحقیق عبدالسلام تدمری، بیروت، دار الکتاب عربی، ۱۴۰۸ق.
- ذهبی، شمسالدین، سیر اعلام النبلاء، قاهره، دار الحدیث، ۲۰۰۶م.
- ذهبی، شمسالدین، میزان الاعتدال، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار المعرفة، ۱۹۶۳م.
- سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربیه، ترجمه محمد فهمی حجازی و عبدالله بن عبدالله حجازی، قم، کتابخانه عمومی آیتالله مرعشی، ۱۴۱۲ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- صدر، سید حسن، تأسیس الشیعة الکرام لفنون الاسلام، قم، تراث الشیعه، ۱۴۳۸ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری: تاریخ الامم والملوک، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، تحقیق محمدصادق آل بحرالعلوم، قم، منشورات شریف رضی، بیتا.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق.
- قمی، شیخ عباس، الکنی والالقاب، تحقیق محمدهادی امینی، تهران، مکتبة الصدر، ۱۳۷۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، الوجیزة فی الرجال، تحقیق محمدکاظم رحمان ستایش، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۲۰ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۴ش.
- یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۰ق.