د انبياء سوره ۱۰۷ آيت
 | |
| د آیت ځانګړتیا | |
|---|---|
| په سورت کې موقعیت | انبیاء |
| د آیت شمېر | ۱۰۷ |
| جزء | ۱۷ |
| د منځپانګې معلومات | |
| د نزول ځای | مکه |
| موضوع | د اسلام پیغمبر(ص) د ټولو جهانونو لپاره رحمت دی. |
| اړونده آیتونه | د توبه سوره ۱۲۸ آیت او د آل عمران سوره ۱۵۹ آیت. |
د انبياء سوره ۱۰۷ آيت يا د رحمت للعالمين (د جهانونو لپاره رحمت) آيت حضرت محمد(ص) د ټولو جهانونو لپاره د رحمت په توګه معرفي کوي. په دې ځانګړتياو سره د یو پيغمبر لېږل، د خداى له لورې پر خپلو بندګانو باندې د هغه د ډېر زیات فضل ګڼل کېږي. ويل کېږي چې د دې آيت اطلاق ته په پام، په دې دنيا او آخرت کې د پيغمبر(ص) د رحمت ساحه په هر وخت کې ټولو انسانانو او حتی په ټولو عالمونو کې ټولو مخلوقاتو ته شاملیږي، چې په کې پرښتې هم شاملی دي؛ له همدې امله، کافران هم د مومنانو په څېر د پيغمبر(ص) له رحمت څخه ګټه پورته کوي. له همدې امله ويل کېږي چې د پيغمبر(ص) شتون، د دې دنيا د په ژوند کې د برکت سبب دی، او د دنیا د مصيبتونو لرې کوونکی او د استیصال د عذاب لری کوونکی دی چې په تېرو وختونو کې پر کافرو امتونو نازلیده، دا له هغه رحمتونو څخه دی چې د پيغمبر(ص) له خوا کافرانو ته رسي.
په اسلامي تفسیرونو کې، د پیغمبر(ص) د رحمت نورې بیلګې هم بیان شوي دي، له هغو ځینې په مخلوقاتو باندې د الله تعالی د فیض واسطه، اخلاق، سیرت، احکام، او د نجات ورکوونکي دین خپرول، د خدای اطاعت او الهي نعمتونو ترلاسه کولو لپاره د خلکو لارښوونه، د ښو غوښتنو راپارول او له شیطاني غوښتنو څخه د خلکو لرې کول، او له جګړې، وینې تویولو او یو بل سره د دښمنۍ څخه د خلکو خلاصول.
ویل شوي چې دا آیت د پیغمبر(ص) د رسالت د خاتمیت او د رسالت او د اسلام د دین د نړیوالتوب دلیل دی.
عمومي ټکي
د انبیاء سوره ۱۰۷ آیت یا د رحمة للعالمین[۱] آیت حضرت محمد(ص) ته خطاب کوي[۲] او هغه د ټولو جهانونو لپاره د رحمت په توګه معرفي کوي.[۳] په همدې اساس، حضرت محمد(ص) هم د ځان رحمت شونی ته اشاره کړې ده؛[۴] لکه څنګه چې د خپل یو صحابي د غوښتنې په ځواب کې چې له هغه څخه یې غوښتنه کړې وه چې پر مشرکینو لعنت ووایی، هغه وفرمایل چې زه د رحمت په توګه رالیږل شوی یم، نه د لعنت لپاره].[۵]
د پيغمبر(ص) د نړيوالو لپاره رحمت ګڼل کېږي، د هغه خلق عظیم له امله ګڼل شوي دي[۶] او د دې ځانګړتيا لرونکي پيغمبر رالېږل د خداى تعالی پر بندګانو باندې د هغه د اخري درجې فضل او مهرباني ګڼل کېږي.[۷]
د دې آیت په تفسیر کې ډېر روایتونه شته، چې ځینې یې په هغو تفسیري کتابونو کې روایت شوي دي چې روایي تفسیرونه دي.[۸] د الکافي کتاب په یوه روایت کې د پیغمبر(ص) رسالت د نړۍ لپاره د رحمت پیل ګڼل کیږي.[۹] د رحمت کلمه او د هغې نور مشتقات هم د حضرت محمد(ص) لپاره په نورو آیتونو لکه د آل عمران ۱۵۹ او د توبې ۱۲۸ کې کارول شوي دي.
په تفسیر نمونه کې، د ناصر مکارم شیرازي (یو شیعه مرجع تقلید او مفسر) او د هغه د همکارانو په وینا، د اسلام د پیغمبر د رحمت پای به په ټوله نړۍ کې د صالحانو واکمني وي.[۱۰] په همدې لړ کې، محمد صادقي تهراني، یو شیعه فقیه او مفسر، په دې باور دی چې د ټولو نړۍ لپاره د پیغمبر د رحمت بشپړ تحقق یوازې د نړیوال حکومت او د جغرافیایي، ملي، نژادي او فرقوي توپیرونو له منځه وړلو په صورت کې ممکن دی.[۱۱] چې دا کار د پیغمبر(ص) او له هغه وروسته د امامانو په زمانه کې نه دی عملي شوی، او په راتلونکي کې به په واقعیت بدل شي؛[۱۲]
وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمينَ
موږ ته نه يې لېږلی مګر د عالمینو لپاره رحمت.
انبیاء سوره، ۱۰۷ آیت
د پیغمبر(ص) د رحمت للعالمین شونی ثمره او مصداقونه
مفسرینو د پیغمبر(ص) په دې دنیا او آخرت کې د ټولو عالمونو لپاره رحمت للعالمین ثمره ګڼلی دی[۱۳] او د هغه په لارښوونو او پلانونو باندې عمل کول یې د ټولو ناکامیو او بدبختیو لپاره د پای ټکی ګڼلی دی.[۱۴] ویل شوي چې هغه هغه آثار او رحمت چې د پیغمبر(ص) له خوا انسانانو ته رسیدلی هغه د نبوت څخه مخکې د انسانانو د ژوند سره نشي پرتله کیدی؛[۱۵] ځکه چې د هغه رسالت په هغه وخت کې و چې خلک په ناپوهۍ او ګمراهۍ کې وو، او اهل کتاب هم په خپل دین کې ګډوډ وو او د دوی په الهي کتاب کې توپیرونه وو. کله چې پیغمبر(ص) مبعوث شو نو دوي یې حق ته راوبلل و سمه لاره یې ورته وښودله.[۱۶]
مفسرینو د نړۍ لپاره د رسول الله(ص) د رحمت د مصداقونو په اړه مختلف نظرونه وړاندې کړي دي، چې ځینې یې په لاندې ډول دي:
- د داسې دین تبلیغ کول چې د ټولو[۱۷] د نجات او په دې نړۍ او آخرت کې د دوی د خوښۍ لامل شي.[۱۸]
- د پیغمبر(ص) اخلاق، سیرت، تعلیمات او اهداف.[۱۹]
- د پیغمبر(ص) شریعت او احکام چې د دې نړۍ او آخرت د خوښۍ لامل کیږي.[۲۰]
- خلکو ته د مطلق کمال[۲۱] او د انساني کمال ترلاسه کولو لارښوونه کول.[۲۲]
- خلکو ته د خدای اطاعت کولو او ثواب ترلاسه کولو لارښوونه کول.[۲۳]
- د الهي نعمتونو په لور د خلکو لارښوونه کول او له هغوي څخه ګټه پورته کول.[۲۴]
- د ښو غوښتنو راپارول او خلک د شیطاني غوښتنو څخه لرې کول.[۲۵]
- مخلوقاتو ته د خدای د فضل د رسیدو منځګړیتوب.[۲۶]
- په نړۍ کې د جګړې او وینې تویولو او له یو بل سره د دښمنۍ څخه د خلکو ژغورل.[۲۷]
د عالمینو معنی
په دې آیت کې د پیغمبر(ص) د رحمت مطلقیت شیعه او سني مفسرین دې ته اړ ایستلي چې د هغه د رحمت ساحه د ټولو انسانانو ته،[۲۸] په ټولو زمانو کې،[۲۹] له لومړي څخه تر اخرینو پورې[۳۰] او پرته له کوم استثنا څخه، په شمول د سپین او تور، نارینه او ښځینه، عرب او غیر عرب، غریب او بډایه[۳۱] او حتی د هغې ساحه ټولو مخلوقاتو[۳۲] ته په په ټولو عالمونو کې، جسمونو او روحونو ته شامله وګڼي.[۳۳]
ويل شوي دي چې پيغمبر(ص) په دې دنيا او آخرت کې د مومن لپاره رحمت دی.[۳۴] په بل عبارت، هغه به د ټولو هغو پيریانو او انسانانو لپاره رحمت وي چې د هغه د دين پيروي کوي[۳۵] په داسې ډول چې په دې دنيا کې به هدايت شي او د ايمان دروازې ته به ننوځي، او په آخرت کې به هم جنت ته لاړ شي.[۳۶]
د کافرانو لپاره د رحمت څرنګوالی
په دې اړه مختلف نظرونه بیان شوي دي چې پیغمبر(ص) د کافرانو لپاره څنګه رحمت دی او د دې ځینې مصداقونه بیان شوي دي، چې پکې مومنان او کافران شامل دي؛ په شمول د پیغمبر(ص) په خپله شتون او د هغه نبوت[۳۷]، د ژوند نعمت او د کافرانو هم له دنیا څخه ګټه اخستل[۳۸] او همدارنګه د ایمان، تلپاتې ثواب او د ګناه پریښودو په لور د هغوي لارښوونه؛[۳۹] که څه هم د غفلت[۴۰] او سستۍ[۴۱] له امله، دوي رحمت ونه مني[۴۲] او ځانونه له دې نعمت څخه محروم کړي[۴۳] او د دنیا او آخرت خوښۍ له لاسه ورکړي.[۴۴]
له همدې امله، که کافرانو د رسول الله(ص) رحمت ونه کاروي نو دا کار د رحمت په عموميت اغیزه نه کوي او د رسول الله(ص) رحمت شونی ته زیان نه رسوي؛[۴۵] لکه یو وږی سړی چې له خوړلو ډډه کوي،[۴۶] یا یو ضدی ناروغ چې یو ښه سمبال روغتون ته له تګه ډډه کوي.[۴۷]
مسلمان مفسرینو د کافرانو لپاره نورې ګټې هم ذکر کړې دي، له هغو ځینې د آفتونو او هلاکتونو لرې کیدل[۴۸] لکه خَسْف (په الهي عذاب سره ځمکې کې ننوتل) او هغه آفتونه چې له اسمان څخه پر دوی راپرېوځي، مسخ او قذف (له اسمان څخه د بلا راتلل)[۴۹] او همدارنګه د استیصال عذاب[۵۰] چې په تیرو وختونو کې به کافرانو قومونو ته دا عذاب راتله.[۵۱]
اخستونونه
مفسرینو د دې آیت مختلف تفسیرونه کړي دي، چې ځینې یې دا دي:
- په دې آیت کې د رسول الله(ص) پراخه او هر اړخیزه رحمت د رسول الله(ص) د ختم نبوت څرګندونه کوي او د هغه د رسالت په نړیوالتوب،[۵۲] او د اسلام د احکامو په نړیوالتوب[۵۳] او د هغوي په نسخ نه کیدو باندې دلیل دی؛[۵۴] ځکه چې د پیغمبر(ص) شتون به د نړۍ تر پایه پورې د ټولو راتلونکو انسانانو لپاره رحمت وي[۵۵] او د بل پیغمبر اړتیا به نه وي.[۵۶]
- د هغه رحمت فرښتو ته هم شامل دی؛[۵۷] لکه څنګه چې جبرائیل هم د پیغمبر(ص) له رحمت څخه د هغه د ګټې اخیستنې په اړه خبرې کړې دي؛[۵۸] که څه هم د اهل سنتو عالمانو ترمنځ په دې کې اختلاف دی چې ایا دا له جبرائیل پرته نورو فرښتو ته هم شامل دی که نه.[۵۹]
- د اهل جبر د عقیدې په باطلوالي هم دلالت کوي چې باور لري چې الهي نعمتونه کافرانو ته نه رسیږي.[۶۰]
- د پیغمبر رحمت د پیغمبر(ص) او نورو پیغمبرانو[۶۱] د رسالت ترمنځ د توپیر نښه ده او هغه له ټولو مخلوقاتو غوره دی؛[۶۲] ځکه چې د هغه او نورو پیغمبرانو لکه عیسی(ع) ترمنځ لوی توپیر شتون لري؛ ځکه چې په مریم سوره[۶۳] کې د عیسی(ع) رحمت یوازې هغو کسانو پورې محدود دی چې په هغه یې ایمان راوړی و، کوم چې له هغه وروسته د هغه د دین د منسوخ کیدو سره ختم شو؛ مګر د پیغمبر(ص) رحمت شونه په مطلق ډول راغلی دی او د هغه رحمت به هیڅکله له عالمینو پرې نه شي.[۶۴]
- په ځمکه کې د صالحانو واکمني، چې د انبیاء سوره په ۱۰۵ آیت کې راغلې ده، د هغه فضل او رحمت نښه ده چې د رسالت تر سیوري لاندې ترلاسه کیږي.[۶۵]
- ټول قوانین او احکام، په شمول د جهاد، حدودو، قصاص، او نورو مجازاتونه او جزايي قوانین، به د بشري ټولنې لپاره رحمت وي.[۶۶]
ولې رسول الله(ص) جنګونه وکړل
فخر رازي، چې د شپږمې هجري پیړۍ یو سني فقیه او مفسر دی، د پیغمبر(ص) د جنګونو او د هغه د رحمت ترمنځ د تضاد په ځواب کې، په دې باور دی چې هغه یوازې د خپل وخت د مستکبرانو په وړاندې وجنګید؛ لکه څنګه چې د پخوانیو پیغمبرانو په وخت کې، هغه کسان چې د هغوي انکار به یې کاوه د الهي عذاب سره مخ شول او له منځه یوړل شول؛ خو پیغمبر(ص) د ښو اخلاقو په انتها کې و او هیڅکله یې د خپل قوم لپاره د عذاب غوښتنه ونه کړه. سربیره پردې، چې د پیغمبر رحمت د مومنانو لپاره خاص وي.[۶۷]
فوټ نوټ
- ↑ جوادی آملی، «عقیدة: هدف و نهج الأنبیاء»، ص۱۴.
- ↑ خطیب، التفسیر القرآنی للقرآن، بیروت، ج۹، ص۹۶۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۳۱؛ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۹، ص۲۵۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۰۷.
- ↑ مظفر نجفی، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۵۰؛ مغنیه، التفسیر المبین، قم، ص۴۳۲.
- ↑ حقی بروسوی، تفسیر روح البیان، بیروت، ج۵، ص۵۲۸.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۹، ص۲۵۶.
- ↑ قمی مشهدی، کنز الدقائق، ۱۳۶۸ش، ج۸، ص۴۸۵؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۳۴۲؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۵۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۴۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۲۶-۵۲۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۲۶-۵۲۷.
- ↑ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۱۹، ص۳۸۴.
- ↑ ثعلبی، الکشف والبیان، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۱۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۲۶-۵۲۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۳۱.
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۲، ص۱۹۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۲۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۳۱؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۷، ص۸۳.
- ↑ مغنیه، التفسیر المبین، قم، ص۴۳۲.
- ↑ مراغی، تفسیر المراغی، بیروت، ج۱۷، ص۷۸.
- ↑ ابنعربی، تفسیر ابن عربی، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۲.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۷، ص۳۹۱.
- ↑ ماوردی، النکت والعیون، بیروت، ج۳، ص۴۷۶.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۷، ص۳۹۰.
- ↑ فضلالله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۵، ص۲۷۷.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۰۰.
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۲، ص۱۹۳.
- ↑ بیضاوی، أنوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۶۲؛ خطیب، التفسیر القرآنی للقرآن، بیروت، ج۹، ۹ص۶۳.
- ↑ بیضاوی، أنوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۶۲؛ خطیب، التفسیر القرآنی للقرآن، بیروت، ج۹، ۹ص۶۳.
- ↑ مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۳۰۳.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۷، ص۳۹۱.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۰۰.
- ↑ حقی بروسوی، تفسیر روح البیان، بیروت، ج۵، ص۵۲۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۰۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۰۷.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۷، ص۸۳.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۲۸۸.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۹، ص۲۵۶.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۷، ص۲۸۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۰۷.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۹۹.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۲۸۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۰۷.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۹، ص۲۵۶؛ مراغی، تفسیر المراغی، بیروت، ج۱۷، ص۷۸.
- ↑ مراغی، تفسیر المراغی، بیروت، ج۱۷، ص۷۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۲۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۰۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۲۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۰۷.
- ↑ ثعلبی، الکشف والبیان، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۱۴؛ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۱، ص۳۵۰؛ میبدی، کشف الأسرار، ۱۳۷۱ش، ج۶، ص۳۱۸.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۲۸۹.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۷، ص۸۳؛ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۲، ص۱۹۳؛ سبزواری نجفی، ارشاد الاذهان، ۱۴۱۹ق، ص۳۳۶.
- ↑ قرشی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۷ش، ج۶، ص۵۵۸؛ حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۱۱۳.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۵۰۵.
- ↑ حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۱۱۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۲۶-۵۲۷؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۵۰۵.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۵۰۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۲۶-۵۲۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۰۷؛ قمی مشهدی، کنز الدقائق، ۱۳۶۸ش، ج۸، ص۴۸۵؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۵۹؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۱۹، ص۳۸۵.
- ↑ د لا زیاته معلومات لپاره وګورئ: آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۹۹.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۷، ص۲۸۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۰۷؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۲۸۸.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۷، ص۳۹۱.
- ↑ حقی بروسوی، تفسیر روح البیان، بیروت، ج۵، ص۵۲۸.
- ↑ سوره مریم، آیه ۲۱.
- ↑ حقی بروسوی، تفسیر روح البیان، بیروت، ج۵، ص۵۲۸.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۵۰۵.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۵۰۵.
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۲، ص۱۹۳.
سرچينې
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- ابنسلیمان، مقاتل، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۳ق.
- ابنعربی، محمد بن علی، تفسیر ابن عربی، بیروت، دار الحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ش.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل وأسرار التأویل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف والبیان: تفسیر الثعلبی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- جوادی آملی، «عقیدة: هدف و نهج الأنبیاء»، نشریه بقیة الله، شماره ۱۰، محرم ۱۴۱۳.
- حسینی همدانی، سید محمد، انوار درخشان، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی لطفی، ۱۴۰۴ق.
- حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، بیتا.
- خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنی للقرآن، بیروت، دارالفکر، بیتا.
- سبزواری نجفی، محمد، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۱۹ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه عمومی آیتالله العظمی مرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیتا.
- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۵ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۲ق.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر: مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- فضلالله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، ۱۴۱۹ق.
- فیض کاشانی، محمد بن شاهمرتضی، تفسیر الصافی، تهران، مکتبة الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرشی، سید علیاکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۷ش.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق وبحر الغرائب، تحقیق حسین درگاهی، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- ماوردی، علی بن محمد، النکت والعیون: تفسیر الماوردی، بیروت، دار الکتب العلمیة، بیتا.
- مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، ۱۴۱۹ق.
- مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- مظفر نجفی، محمدحسن، دلائل الصدق لنهج الحق، قم، موسسة آلالبیت، ۱۴۲۲ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر المبین، قم، بنیاد بعثت، چاپ سوم، بیتا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار وعدة الابرار، تهران، امیرکبیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.