د اکمال آیت
د اِکمال آیت؛ د مائده سوری د دریم آیت برخه ده، په کوم کې چې خدای د اسلام دین د بشپړیدو په اړه خبرې کوي. شیعه ګانو د اهلبیت(ع) د روایاتو پر بنسټ په دې باور دي چې دا آیت د غدیر په ورځ او د غدیر د پیښې په اړه څرګند شوی، او د دین او نعمت د بشپړیدو موخه د حضرت علي(ع) د ولایت او ځایناستې اعلانول د پیغمبر(ص) لپاره ده. په مقابل کې، اهلسنت د آیت نزول د عرفی په ورځ کې ګنی او باور لري چې د دین پدبشپړیدو موخه د اسلام ټول قواعد څرګندول دي.
د اهل سنت مفسرین وايي چې د آیت په پیل او پای کې یو شمیر شرعي حکمونو راغلي ده او ویې ویل چې د دین بشپړیدو د اسلام د شرعی احکامو تول بشپرول دی؛ مګر، په پام کې نیولو سره چې آیت د کافرانو د نا امیدۍ او نهیلی خبره کوي، شیعه ګان پدې باور دي چې یوازې د شرعي احکامو د اسلام کافران نه مایوسه کوي؛ ځکه چې د کافرانو بشپړه نهیلۍ هغه وخت پیښیږي کله چې خدای یو څوک نصب کړي څوک چې د رسول الله(ص) ځایناستی وی او د دین د چارو د لارښود او تدبیر لپاره دین ته دوام ورکوي.
مرتضی مطهری د «اکمال» او «اتمام» ترمنځ توپیر په اړه وویل چیرې چې یو څه دمخه نیمګړی و د بشپړیدو وروسته «اتمام» ویل کیږی؛ مګر په «اکمال» کې یو څه ممکن سم او کامل ښکاري، مګر ځکه چې دا تمه شوي کارونه نلري، دا کامل ندي. د اکمال په آیت کې، امام علي(ع) امام ته د نصبولو امر، د دین برخې او د هغې تمام کونکي برخه وه، او د دین د نورو برخو د کمال (بشپړتیا) لامل شو؛ ځکه چې د مذهب روح ولایت او امامت دی.
موقعیت
د اکمال آیت د مائده سوری د دریم آیت برخه ده.[۱] دا آیت د حضرت علي(ع) د امامت او خلافت د ثابتولو لپاره د شیعه ګانو له دلیلونو څخه دی.[۲] دا آیت د یوې ورځې په اړه خبرې کوي په کوم کې چې څلور مهم شیان پیښ شوي، کوم چې دي: د کافرانو نهیلي شول، د دین بشپړول، د الهی نعمت بشپړول او د انسانانو د وروستي او تلپاتې دین په توګه د اسلام دین مڼل.[۳] شیعه ګان د اهلبیت(ع) د حدیثونو پر بنسټ باور لري؛ په دې ورځ د حضرت علی(ع)د ولایت او د پیغمبر(ص) لپاره ځایناستي په توګه په اعلان کولو سره ترلاسه شو.[۴]
د آیت متن او ژباړه
- ...الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ دینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ اَلْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دینا...
- ژباره: نن ورځ، کافران ستاسو د دین [له زوال]څخه ماءیوسه(نهیلی) شوي؛ نو، له دوی څخه مه ویریږئ او زما[د مخالفت]څخه ویره ولرئ! نن ورځ ما تاسو ته زما ټول نعمتونه و ستاسو دین کامل کرم، او ما تاسو ته اسلام د لاره[په توګه]وټاکم.
د نزول شاءن
د شیعه سرچینې د اکمال آیت شاءن نزول د غدیر پیښې او مسلمانانو ته د امیرالمومنین ولایت ګنی.[۵] شیعه ګان پدې باور دي چې د اسلام پیغمبر(ص) د خپل وروستي حج ترسره کولو وروسته، د بیرته راستنیدو په لاره کې، مسلمانانو د غدیر خم په نامه یوې سیمې راټول کړل او په خپل خطبه کې امام علي(ع) د مسلمانانو ولیِّ او د هغه ځای ناستی په توګه معرفي کړ. د خطبې نه وروسته، مسلمانانو د امام علي(ع) سره د بیعت ژمنه وکړه.[۶] بیا د اکمال آیت څرګند شو او د اسلام دین د اکمال (بشپړیدو) څخه خبر ورکړ.
علامه امینی په الغدیر کتاب کې او میر حامد حسین د عبقات الانوار په کتاب کې د اهلسنت سرچینو په لټه او څیرنې سره، د دوی ډیری ثبوت او شواهد په ګوته کړي چی دی آیت د امام علي(ع) او د غدیر پیښې په اړه څرگنده شوی دی.[۷]
د نزول وخت
مسلمانان موافق دي چې د اکمال آیت په حَجّة الوِداع کې راښکته شوی، مګر دوی د هغې د نزول په ورځ مختلف نظرونه ورکړي دي.[۸] د اهلبیت(ع) زیاتره روایاتو[۹] او د شیعه اجماع دا ده چې د اکمال آیت د غدیر په ورځ یا لږ وروسته څرګند شو.[۱۰] ځینې د اهلسنت پوهانو د غدیر په ورځ د دې آیت نزول هم ضعیف وباله،[۱۱] مګر علامه امیني، د اهلسنت د روایي سند اعتبار ارزولو سره، باور لري چې دوی د اهلسنت د رجالي معیارونو پربنسټ موثق دي.[۱۲]
د اهلسنت ځینې سرچینو په وینا؛ په شمول د ابن کثیر دوه تفسیري او تاریخي کتابونه، د دی آیت نزول د عرفه په ورځ کی و.[۱۳] د دې دوه نظرونو سره، سید جعفر مرتضی عاملی د شیعه مورخ په دې باور دي چې د اکمال آیت دوه ځله څرګند شوی: د عرفه په ورځ لومړی ځل چې پیغمبر(ص) د ځینی لاملونه د اعلامولو په اړه اندیښمن و. د دې لامله د تبلیغ آیت څرګند شو، او خدای(ج) پیغمبر(ص) ته تضمین ورکړ چې هیڅ ستونزه به نه رامینځته شي. بیا، د غدیر په ورځ، د اکمال آیت بیرته څرګند شو.[۱۴]
د دین بشپړول نه موخه
د «أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ»(ستاسو دین ستاسو لپاره بشپړ کړی دی)، عبارت په اړه تفسیری کتابونه، ډیری موضوعات راوړل شوي[۱۵] او شیعه او سني مفسرین پدې برخه کې مختلف نظرونه لري.[۱۶]
سني مفسرین وايي چې د آیت په پیل او پای کې، د شرعي احکام بیان شوي، د اسلام د ټولو شرعي احکامو بشپړول د دې آیت په وحي سره دي.[۱۷]
شیعه ګانو دا نظر ونه منله، د دې لامله چې په دغه آیت کې د کافرانو د نهیلۍ څخه خبره وکړي، او دوی باور لري چې یوازې د شرعي قانون نشي کولی دین وساتي او له اسلام څخه کافران ونهیلوي؛ ځکه چې د کافرانو بشپړه نا امیدي هغه وخت پیښیږي کله چې خدای یو څوک نصب کړي څوک چې کولۍ شي د پیغمبر ځایناستی کړي او دین ته تداوم ورکړی ترڅو د دین او لارښود په چارو کې مشری، ساتنه او مراقبت وکړي. د پایلې په توګه، د اکمال دین آیت (په ذیحجه ۱۸ تر ۱۱ ق کال) او د امام علي(ع) ولایت اعلان پورې اړه لري.[۱۸] همداسې، پدې آیت کې د ذکر شوي شرعي مقرراتو په اعلانولو سره، د اسلام احکام نه بشپړوي؛ ځکه چې له دې وروسته، نور آیتونه څرګنده شول چې د اسلام حکمونه یې څرګند کړل.[۱۹] شیعه ګان د اهلبیت د روایاتو پربنسټ، د دین او نعمتونو بشپړولو موخه د حضرت علي(ع) ولایت او ځایناستی ګني.[۲۰]
د اکمال او اتمام توپیر
د شیعی متفکر مرتضی مطهري د «اکمال» او «اتمام» تر مینځ د توپیر په اړه لیکي چې پدې آیت کې ویل شوي: اتمام چیرې چې ویل کیږي؛ یو جوړښت لا دمخه نیمګړی دی؛ د ودانۍ په څیر، مخکې لدې چې دا ټول ترسره شي، دا د «ناتمام» نومیږي. مګر اکمال هغه وخت دی کله چې یو څه ممکن ریښتیني او کامل وي، مګر دوی وايي چې دا کامل ندي ځکه چې دا روح نلري، او هغه کارونه چې تمه کیږي په دې مترتب نه دی. د اکمال په آیت کې، دا سپارښتنه(د امام علي امامت ته نصب کول) دي، پدې معنی چې دا د دین امر او د هغې برخې دی، د مذهب بشپړیدو لامل شوی. بیرته، که چیرې دا سپارښتنه نه و، نور ټول امرونه نیمګړي وي، نو دا د ټول سپارښتنه کمال شمیرل کیږی؛ ځکه چې د دین روح ولایت او امامت دی، او که انسان ولایت او امامت ونه لري، نو د هغه کړنې به د بې روحه پیکړه په څیر دی.[۲۱]
اړونده لیکنې
فوټ نوټ
- ↑ علامه حلی، نهج الحقّ و کشف الصدق، ۱۹۸۲م، ص۱۹۲.
- ↑ طیب، أطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۴، ص۴۲۲
- ↑ وګورئ: تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۳
- ↑ وګورئ: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۴و۲۶۵.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۷.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۶و۱۷۷.
- ↑ وګورئ: امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۸تا۴۵۶؛ حسینی میلانی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۲۶۱.
- ↑ جرجانی، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۳۲۵.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۹۲تا۲۸۹؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ۴۳۴تا۴۴۷.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۱۱۵.
- ↑ وګورئ: ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۸؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۹.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۲۹۴تا۲۹۸.
- ↑ وګورئ: ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۶؛ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۵۵.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۳۱،ص۳۱۰.
- ↑ مثال په توګه وګورئ: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۵و۲۴۶؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۳و۲۶۴.
- ↑ وګورئ: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۴و۲۶۵.
- ↑ وګورئ: طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۱۷۶.
- ↑ وګورئ: طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۱۷۴.
- ↑ وګورئ: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۴و۲۶۵.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۵، ص۱۸۸-۱۸۹
سرچينې
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایة، تحقیق علی نجیب عطوی و دیگران، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۸ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق سامی بن محمد سلامه، ریاض، دار طیبه للنشر والتوزیع، ۱۴۲۰ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، طهران، بینا، ۱۳۶۶ش.
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه البعثة، ۱۴۱۵ ق.
- جرجانی، حسین بن حسن، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- حسینی میلانی، علی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، قم، مرکز تحقیق و ترجمه و نشر آلاء، ۱۴۲۳ق.
- سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۵ش.
- عیاشی، محمد، کتاب التفسیر، قم، تحقیق مؤسسة البعثة، ۱۴۲۱ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحقّ و کشف الصدق، دار الکتاب بیروت، اللبنانی، چاپ اول، ۱۹۸۲م.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، طهران، دارالکتب الاسلامیة، ط الثالثة، ۱۳۸۸ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، موسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.