د خلق عظیم آیت
 | |
| د آیت ځانګړتیا | |
|---|---|
| د آیت نوم | د خلق عظیم آیت |
| په سورت کې موقعیت | قلم |
| د آیت شمېر | ۴ |
| جزء | ۲۹ |
| د منځپانګې معلومات | |
| د نزول ځای | مکه |
| موضوع | اخلاق |
| په اړه | پیغمبر(ص) |
| اړونده آیتونه | د آل عمران سوره ۱۵۹ آیت، د احزاب سوره ۲۱ آیت |
د خُلُق عظیم آیت د قلم سوره څلورم آیت دی چې د پیغمبر اکرم(ص) د لویو اخلاقو ستاینه کوي. مسلمان مفسرانو د انسان تر ټولو لوړو اخلاقو، یعنې صبر، حلم، سخاوت او زغم، د لوی اخلاق مصداقونه ګڼلي دي. امام علي(ع) د پیغمبر اکرم(ص) لوی اخلاق د ایمان په توګه تعبیر کړی، او امام محمد باقر(ع) دا د اسلام د لوی دین په توګه تعبیر کړی دی.
ویل شوي چې د پیغمبر(ص) خلق عظیم د هغه د روح عظمت ته اشاره ده. علامه طباطبایي او مرتضی مطهري دا آیت د پیغمبر(ص) ټولنیزو اخلاقو ته اشاره ګڼي.
مقام
د قلم سوره څلورم آیت د حضرت محمد(ص) په ستاینه کې دی، وايي: ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾ [قلم:۴] په حقیقت کې، ته د لویو او غوره اخلاقو خاوند یې.[۱] شیخ طوسي د دې آیت لاندې تشریح کې وايي چې هغه څوک چې خدای پاک یې د لویو اخلاقو سره ستاینه وکړي، نو له دې څخه پورته یې ستاینه نشي کیدی.[۲] د لبنان د شیعه مفسر مغنیه په وینا، خدای پاک له حضرت محمد(ص) پرته له خپلو پیغمبرانو څخه هیڅ یو په دې ځانګړتیا سره نه دی ستایلی،[۳] او په حقیقت کې، هغه په خپلو مخلوقاتو کې هیڅ یو په دې صفت سره نه دې ستایلی.[۴] مسلمان مفسرین د دې آیت په تفسیر کې په دین کې د اخلاقو په اهمیت او مقام باندې تفصیل سره بحث کوي.[۵]
شان نزول
د دې آیت په شان نزول کې ویل شوي دي چې پیغمبر(ص) د نجراني ټوکر څخه جوړ شوی جامی اغوستی وي او روان و، په لاره کې یو کس د هغې جامې کونج له شا څخه ونیو او په کلکه یې کش کړ، داسې چې جامې د پیغمبر(ص) په غاړه کې تاو شوې. هغه کس پیغمبر(ص) ته وویل: «ای محمده! له خزانې څخه زما معاش راکړه.» پیغمبر(ص) مخ وګرځاوه، عرب ته یې وکتل، او په شونډو یې موسکا وه، سمدلاسه یې امر وکړ چې د هغه معاش له خزانې څخه ورکړل شي. بیا دا آیت نازل شو.[۶]
د امام صادق(ع) د يو حديث له مخې،[۷] خدای پاک خپل پيغمبر ته روزنه ورکړه او د الهي اخلاقو له زده کړې وروسته يې هغه د خلق عظیم په توګه وستایه او د همدې خلق عظیم له امله وو چې هغه ته يې د دين او ملت چارې وسپارلې چې د خدای د بندګانو لارښوونه او روزنه وکړي.[۸]
خلق عظیم څه شی دی؟
«خُلُق» د «خلقت» له ریښې څخه راځي چې معنی یې هغه ځانګړتیاوې دي چې له انسان څخه جلا کیدونکې نه دي.[۹] د امام علی(ع) په یوه حدیث کې، خلق عظیم هماغه ایمان دی چې د صبر، یقین، عدالت او سخاوت په څلورو ستنو ولاړ دی.[۱۰]
طبرسي د پیغمبر(ص) له میرمنې عایشه څخه روایت کړی دی چې د حضرت محمد(ص) اخلاق د مومنون سوره لومړني لس آیتونه لري؛ او هغه څوک چې خدای پاک په خلق عظیم سره ستایلی دی نو له دې لوړه بله هیڅ ستاینه نشته.[۱۱] بله تفسیر یې دا دی چې خلق عظیم یو ځانګړی اخلاق دي او د پیغمبر(ص) په وجود کې یو غیر معمولي او نه بیان کیدونکی ځواک دی چې هغه ته د الهي پیغامونو ترلاسه کولو توان ورکوي.[۱۲]
د پیغمبر(ص) ټولنیز اخلاق
فضل بن حسن طبرسي، چې د مجمع البیان د تفسیر لیکوال دی، وویل چې د پیغمبر(ص) خلق عظیم، په حق باندې صبر، پراخه بخښنه، په چارو کې تدبر د عقل مطابق، او همدارنګه د مومنانو سره د مرستې لپاره هڅه کول او د حسد، حرص او نورو غندلو وړ ځانګړتیاوو پریښودل وو.[۱۳]
د علامه طباطبايي په وينا، دا آيت د پيغمبر(ص) اخلاق لوړ ګڼي، خو د آيت مقام ته په پام سره، دا د پيغمبر(ص) ټولنيزو اخلاقو ته اشاره کوي؛ هغه اخلاق چې د ټولنيز تعامل سره تړاو لري، لکه په حق کې ثابت قدمي، د خلکو د زيان رسولو په وړاندې صبر، بخښنه او د هغوی سره مرسته، سخاوت، زغم او عاجزي.[۱۴]مرتضی مطهري هم دا آیت د پیغمبر(ص) ټولنیزو اخلاقو ته اشاره ګڼي او په دې باور دی چې هغه اخلاق چې د روح له عظمت څخه راپورته کیږي، هغو ته خلق عظیم ویل کیږي؛ لکه استقامت، د سختیو زغم، صبر، حلم او بخښنه. خدای تعالی پیغمبر(ص) د کافرانو او مشرکینو په وړاندې د هغه د غبرګونونو له امله، په خلق عظیم سره ستایلی دی.[۱۵] شیعه مفسر ملا فتح الله کاشاني هم ورته معنی راوړې ده، او ویلې یې دي چې پیغمبر(ص) خپل قوم په داسې ډول زغملی چې بل چا یې د زغملو توان نه درلود.[۱۶]
فوټ نوټ
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۳۷۱.
- ↑ طوسی، التبيان، دار احیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۷۵.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۳۸۷.
- ↑ دیلمی، إرشاد القلوب، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۳۳.
- ↑ ایازی، تفسیرپژوهی ابوالفتوح رازی، ۱۳۸۴ش، ص۱۴۸.
- ↑ دیلمی، إرشاد القلوب، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۳۳.
- ↑ کلینی، الکافی، چاپ اسلامیه، ج۱، ص۲۶۶.
- ↑ منتظری، اسلام دین فطرت، ۱۳۸۵ش، ص۲۰۴.
- ↑ مکارم شیرازی، لغات در تفسیر نمونه، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۳.
- ↑ شعیری، جامع الأخبار، نجف، ج۱، ص۳۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۰۰.
- ↑ کریمپور قراملکی و اسکندرلو، «جستاری در معناشناسی و گستره «خلق عظیم» در قرآن کریم»، ص۲۷۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۰۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۶۹.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار. ۱۳۹۰ش، ج۲۷. ص۵۸۳.
- ↑ کاشانی، منهج الصادقین، تهران، ج۹، ص۳۶۹.
سرچينې
- ایازی، محمدعلی، تفسیرپژوهی ابوالفتوح رازی، قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، ۱۳۸۴ش.
- دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۷ش.
- شعیری، محمدبن محمد، جامع الأخبار، نجف، المطبعة الحیدریة، بیتا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- کاشانی، ملا فتحالله، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران، کتابفروشی اسلامیه، بیتا.
- کریمپور قراملکی، علی، و محمدجواد اسکندرلو، «جستاری در معناشناسی و گستره «خلق عظیم» در قرآن کریم»، دوفصلنامه تفسیر پژوهی، شماره ۱۲، سال هفتم، ۱۳۹۸ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران. دار الکتب الاسلامیه. ۱۴۰۷ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دار الکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، قم، امام علی بن ابی طالب علیهالسلام، ۱۳۸۷ش.
- منتظری، حسینعلی، اسلام دین فطرت، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۵ش.