مسوده:ابن تیمیه حراني

ابن تیمیه حراني

بشپړ نوم	احمد بن عبدالحلیم بن عبدالسلام بن تِیمیّه حَرّاني حَنبَلي
د زیږیدنې نیټه	۶۶۱ق
د وفات نیټه	۷۲۸ق
د وفات ښار	دمشق
زده کوونکي	ابن‌قیم جوزي
لپاره پیژندل شوی	سلفي نظریه ورکوونکی، د شاذ فتواوو مالک

احمَد بن عَبدُالحَلیم چې په ابن‌تَیمیّهٔ حَرّاني(۶۶۱-۷۲۸ق) مشهور دی، یو حنبلي ‌مذهب عالم او د سلفي نظریه لرونکی دی چې ځانته خاصې او د مسلمانانو عالمانو برخلاف لیدتوګې يې وړاندې کړې او په ځلونو زنداني شو. د هغه ځینې نظریې او فتواګانې چې د شیعه او سني عالمانو مخالفت سره مخ شوې، دا دي: د قبرونو زیارت کول بدعت ګڼل، د الله تعالی د صفاتو ظاهري تفسیر او د ځینې مسلمانو ډلو (شیعیانو، صوفیانو او فلسفیانو) کافر ګڼل.

ابن تيميه په مختلفو موضوعاتو کي کتابونه ليکلي دي، چې په هغو کې د قرآنکريم تفسير، عقائد او فقه شامل دي. له هغو ځینې منهاج السنة النبوية في نقض کلام الشيعه او القدريه، د علامه حلي د منهاج الکرامه، کتاب په نقد کې لیکلی شوی. العقيده الحموية الکبری، د خدای او د هغه د صفتونو په اړه د پوښتنو په ځواب کې لیکلی شوی. او د ابن عربي د افکارو په خلاف یې النصوص علی الفصوص کتاب لیکلی. هغه د قرآن د آیتونو د هر ډول تأویل، تشبیه او تمثیل مخالف و، توسل یې د خدای په وړاندې د قسم خوړلو یا د پیغمبر په وسیله له هغه څخه د یو څه غوښتلو په معنی جایز نه ګڼه، او په دې دلیل سره چې د دین له ضروریاتو څخه د یو انکار کول یا د متواتر یا متفقه احکامو څخه د یو انکار کولو سره انسان کافر کیږي، نو ځینې ډلې به یې کافرې ګڼلی لکه د فیلسوفانو، جهمیه، بطنیه، اسماعیلیه، دولس امامي شیعه او قدریه. ابن تیمیه همدارنګ د قبرونو زیارت بدعت ګڼه او په یزید باندې لعنت ویل یې جائز نه ګڼل.

هغه اهل بیتو سره مینه واجب ګڼله او پر هغوی لعنت ویل یې ظلم ګڼه. هغه د صحابه عدالت له دیني مسلماتو ګڼه او د هغوي منکران یې کافر ګڼل. خو بیا هم، هغه په ځینې صحابه نیوکې کولې. ابن تیمیه شیعه په اسلامي نړۍ کې د ټولو شخړو سرچینه وبلله او د نصیریانو، اسماعیلیانو، قرامطیانو او دروزیانو سره یې جنګ واجب ګڼه.

ابن تیمیه د وهابیت د فکري بنسټ ایښودونکي په توګه پیژندل کیږي، او ویل کیږي چې د هغه نظریات د داعش او طالبانو په څیر د تکفیري ډلو په جوړولو اغیزه کړې ده. د ابن تیمیه د شخصیت په اړه بیلا بیل نظرونه شتون لري؛ ځینو سني عالمانو هغه شیخ الاسلام بللی دی، خو ډیرو مسلمانو عالمانو هغه د افراطیت او د اسلامي اجماع څخه د انحراف له سببه غندلی دی. د ابن تیمیه په مخالفت کې او د هغه په رد کې ډیر اثار لیکل شوي دي.

ژوند لیک

احمد بن عبدالحلیم چې د ابن تیمیه په نوم پیژندل کیږي، یو حنبلي عالم و چې په ۶۶۱ هجري کال کې د حران په سیمه کې (چې د موصل او شام ترمنځ یو ځای دی) زیږیدلی و. کله چې هغه شپږ کلن و نو د مغولو د یرغل له سببه د هغه کورنۍ دمشق ته مهاجره شوه او هغه هلته د ۱۷ کلنۍ په عمر کې د اجتهاد سند ترلاسه کړ. ابن تیمیه د خپل وخت په ډېرو علمونو کې لکه فقه، اصول، حدیث، کلام، تفسیر، فلسفه او ریاضي زده کړې وکړې، او د نورو دینونو، په ځانګړې توګه د یهودیت په اړه یې هم ځینې معلومات درلودل.

ابن تیمیه د خپلې وینا د ځواک، له مخالفینو سره په مناظرو کې د تاوتریخوالي، د خپل وخت د عالمانو سره د مخالفت، د واکمنانو په وړاندې د بې پروایۍ، په سیاسي او ټولنیزو چارو او جګړو کې د خپل حضور، او د امر بالمعروف او نهی عن المنکر په برخه کې د خپلې سختۍ په سبب مشهور و.

په دمشق کې د حنبلي مکتب د شیخ په توګه د مقام له ترلاسه کولو وروسته، ابن تیمیه د «کتاب العقیده الحمویة الکبری» په څیر اثارو په تدوین سره د عالمانو او خلکو اعتراضونه راوپارول. مختلفو فرقو سره د هغه شخړې او مناظرې تر هغه وخته پورې جاري وې چې په ۷۰۵ هجري کال کې مصر ته وغوښتل شو او د عقیدتي انحرافاتو په تور زنداني شو. له خوشې کیدو وروسته، هغه په مصر کې پاتې شو او خپل نظریات یې خپاره کړل، چې له همدې امله څو ځله زنداني شو.

په ۷۱۳ هجري کال کې، هغه د ناصر پاچا سره، د مغولو یرغل سره د مابلې لپاره، شام ته روان و چې بیا ځلې دمشق ته راستون شو او خپل تبلیغ او تدریس یې پیل کړ. په دمشق کې د اوسیدو په وخت، هغه د نورو فرقو له فقهاوو سره د اختلافاتو له امله څو څو ځله زنداني شو، تر دې چې په ۷۲۸ هجري کال کې د دمشق په کلا زندان کې وفات شو.

استاذان، شاګردان او شالیدونه

په دمشق کې ابن تیمیه د مجد بن عساکر، ابن عبدالدائم، قاسم اربلي، شرف الدین احمد بن نعمة مقدسي او نورو سره زده کړې وکړې او له خپل استاد شرف الدین څخه یې د اجتهاد سند ترلاسه کړ.

ابن‌کثیر، د البدایة والنهایة کتاب لیکوال، ابوالحجاج مزي د تهذیب الکمال کتاب لیکوال، او ابن‌قیم جوزیه د هغه له شاګردانو وو.

ځینې پوهان په دې باور دي چې د ابن تیمیه شالید د هغه د انحرافي افکارو په جوړښت کې اغیزمن و؛ ځکه چې مختلفو پیښو او ټولنیزو او سیاسي ستونزو، لکه په صلیبي جګړو کې د مسلمانانو کمزوری کیدل، د مغولو یرغل، او د عباسی خلافت ړنګیدل چې د سنیانو لپاره د حکومت یوه نمونه وه، او د انحرافي جریانونو رامینځته کیدل، دې ټولو د ابن تیمیه د افکارو د ټکر او ظهور لپاره زمینه برابره کړه.

تألیفات

د «منهاج السنة النبوية» کتاب د ابن تیمیه له ډېرو جنجالي اثارو څخه دی.

ابن تیمیه د دیني علومو په مختلفو برخو کې ګڼ شمېر اثار لیکلي دي. ابن شاکر په خپل کتاب «فوات الوفیات» کې، د هغه کتابونه او رسالې د موضوع له مخې جلا جلا لیسټ کړي دي لکه تفسیر، کلام، فقه، اصول او فتواګانې. همدارنګ د هغه کتابونه د ابن قیم جوزیه په کتاب «أسماء مؤلفات شیخ الإسلام ابن تیمیة» کتاب کې د موضوع له مخې جلا جلا راغونډ شوي دي. د هغه ځینې مهم اثار دا دي:

• منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة والقدریه کتاب په ۷۰۵ هجري کال کې د علامه حلي لخوا د ليکل شوي کتاب منهاج الکرامة په نقد کې ليکل شوی دی او د دې په رد او نقد کې یا موافقت کې، ډېر کتابونه خپاره شوي دي. د سنيانو او حتی سلفيانو، اماميانو او زيدي شيعو عالمانو د منهاج السنة په مخالفت کې کتابونه ليکلي دي. ابن تيميه، د هغه څه پر اساس چې په دې کتاب کې يې لیکلي دي، په ناصبي شونې تورن شوی دی.
• «العقیده الحمویة الکبری» د خدای او د هغه د صفاتو په اړه د پوښتنو په ځواب کې ولیکلی شو، او د اسلامي مکتبونو د پوهانو ترمنځ یې ډېر مخالفتونه راپارول. هغه علم کلام سره مخالفت وکړ او باور یې درلود چې علم کلام هم د ارسطو د فلسفې په څیر، انحراف او زندقه ته لار هواروي. ابن تیمیه همدارنګ په دې کتاب کې د اشاعره په ډېرو عقایدو نیوکه کړې ده، او هغه یې کمزورې او سستې بللي دي.
• الحسبة في الإسلام: په دې کتاب کې د ابن تیمیه ځنې اقتصادي تفکرات دي.
• السیاسة الشرعیة لإصلاح الراعي والرعیة: د ولایت، امامت او حکومت په هکله په مصر کې لیکلی شوی.
• العقیده الواسطیة: دې کتاب، چې د عقیدې د اصولو په اړه مسایل پکې شامل وو، د پوهانو او عامو خلکو ترمنځ ډېر نظریاتي بحثونه راوپارول، او د ابن تیمیه د زنداني کیدو لامل شو.
• حاوی مسائل اصول اعتقادات، دې کتاب د عالمانو او خلکو تر مینځ ډېر نظري جنګونه راوپارول او د ابن تیمه د زنداني کیدو لامل شو.
• النصوص علی الفصوص: په فصوص الحکم کتاب کې د ابن عربي د افکارو په خلاف لیکل شوی.
• د ابن تیمه یو لوی کتاب، مجموعة الفتاوی ۳۷ ټوکه کتاب د هغه فتواګانو دی، خو بیا هم ویل شوي دي چې د هغه ټول آثار په کې نه دي راغونډ شوي، ځکه چې د هغه د کتابونو بشپړ لړلیک هیڅکله په صحیح طریقه نه دی راټول شوی.

تفکرات او نظریې

په ډېرو مواردو کې، ابن تیمیه د سنیانو د نظرونو او فتواوو پر خلاف نظرونه وړاندې کړي دي؛ چې ځینې یې په لاندې ډول دي:

کلامي او عقیدوي لیدتوګې

ابن تیمیه په دې باور دی چې حضرت محمد(ص) د دین ټول اصول مشخص کړي دي، خو متکلمان عقلي دلیلونو سره خلک د پیغمبر(ص) له تعلیماتو څخه لرې کړي دي. سره له دې چې هغه د کلام علم مخالف دی خو بیا یې هم ځینې کلامي مسایل د عقیدوي نظریاتو په توګه وړاندې کړي دي چې د اسلامي مکتبونو د ډیری عالمانو لخوا یې مخالفت وشو، له هغو ځنې دا دي:

• د خدای خبري صفاتو په ظاهري معنی باندې معنا کول: ابن تیمیه په خپل رساله «العقیدة الحمویة» کې، د اهل حدیث په پيروۍ کې، د الله تعالی خبري صفتونه لکه د خدای په عرش باندې کښيناستل، یا د خدای لاس او مخ درلودل د هغې په لغوي او ظاهري معنا ګڼلي او هر ډول تأویل، تعطیل، تبدیل، تشبیه یا تمثیل جائز نه ګڼي، او په مؤوِّله (هغه کسان چې د خدای د صفاتو په تأویل باور لري) باندې یې نیوکه کړې ده. هغه دا صفات مجهول ګڼي. ځینې څیړونکي په دې باور دي چې د ابن تیمیه د خدای د خبري صفاتو مجهول ګڼل د دې لپاره وو چې د تشبیه او تجسیم(د خدای لپاره بدن او جسم ګڼل) له تور څخه ځان خلاص کړي. د اسلامي مذهبونو عالمانو پورته ذکر شوي صفات تأویل او تفسیر کړي دي.

• توسل: ابن تیمیه د توسل درې معنې بیانوي: ۱. که توسل په دې معنا وي چې د رسول الله(ص) اطاعت ورسره وشي، نو هغه یې د ایمان کمال ګڼي، ۲. توسل په دې معنا چې د پیغمبر(ص) په ژوند کې او د قیامت په ورځ د هغه دعا او شفاعت وي نو دا هم ممکن دی، ۳. توسل په دې معنا چې خدای پاک ته په یو څه قسم ورکړې یا د پیغمبر(ص) په وسیلې له خدایه یو څه وغواړې، نو ابن تیمیه د توسل دا دریم ډول جائز نه ګڼي او باور لري چې د صحابه په ژوند کې داسې هیڅ شی نه و.

• تکفیر: ابن تیمیه، چې په دې باور وو د دین د یو ضروري شی څخه انکار کولو سره یا د متواتر احکامو یا هغو احکامو څخه چې په اړه یې اجماع شتون لري، انکار کولو سره، کفر رامنځته کیږياو په دې باور سره یې ډیر اشخاص، ډلې او د مذهبونه کافر اعلان کړي دي او دوی یې له دین څخه بهر ګڼي. فیلسوفان، جهمیه، باطنیه، اسماعیلیان، دولس امامي شیعه او قدریه له هغو ډلو څخه دي چې ابن تیمیه یې د کفر اعلان کړی دی. هغه همدارنګه هر هغه څوک کافر اعلان کړی چې د خدای او د ځان ترمنځ یو څوک واسطه او منځګړي جوړ کړي او ویې بولي، هر هغه څوک چې د اسلام له ارکانو څخه یو پریږدي، لکه لمونځ، یا څوک چې د متواتر او اجماع مخالفت وکړي هغه د کافرانو په څیر دی، هر هغه څوک چې یهود او عیسویان کافران نه ګڼي، او هر هغه څوک چې له اولیاء کرامو څخه استغاثه او مرسته غواړي هغه هم کافر ګڼي.

• د قبرونو او یادګارونو زیارت: ابن تیمیه د ځينې احادیثو پر بنسټ د قبرونو، یادګارونو او مقدسو ځایونو زیارت کول او په دې ځایونو کې د ودانیو جوړول بدعت ګڼي. په منهاج السنه کې، هغه د امامانو(ع) په قبرونو د زیارتونو د جوړولو له امله په شیعو نیوکه کړې ده.

• په یزید باندې لعنت ویل: که څه هم ابن تیمیه د امام حسین(ع) په قاتلانو لعنت ویل جائز ګڼل، خو هغه د امام حسین(ع) په قتل کې د یزید ښکیلتیا ثابته نه ګڼله. همدارنګ، ابن تیمیه په یو ظالم او فاسق باندې لعنت ویل جائز ګڼي، مګر هغه د یزید فاسق او ظالم شونه ثابته نه ګڼي؛ له همدې امله، په هغه باندې لعنت ویل یې جائز نه ګڼه.

فقهي نظرونه

ابن تیمیه د حنبلي فقهي مکتب پیرو وو، خو له ټولو اسلامي مذهبونو څخه یې په خپلواک نظریات غوره کول. هغه په غیر معمولي او نادرو فتواوو په صادرولو کې مشهور و، دا د هغه ځانګړتیا وه چې د هغه وخت د عالمانو او فقهاوو ترمنځ یې ډیر اعتراضونه راوپارول او په څو مواردو کې یې د زنداني کیدو لامل شوو. د هغه ځینې غیر معمولي فتواوې په لاندې ډول دي:

1. د لمانځه په کسر ادا کولو کې، هغه د لنډ او اوږد سفر ترمنځ توپیر نه کاوه، او دا کار به یې د نساء سوره د ۴۳ آیت په اطلاق سره او د رسول الله(ص) د سنتو پر بنسټ ترسره کاوه.
2. د طلاق په اړه، د نورو سني عالمانو برعکس، هغه په دې باور و چې د ثلاث ټکي سره طلاق ورکول یوازې یو طلاق ګڼل کیږي او د طلاق قسم خوړل د طلاق سبب نه کیږي. هغه همدارنګ په طلاق کې تحلیل چې ورسره ښځه خپل لومړي میړه لپاره حلالیږي جایزه نه ګڼله، او دا یې یو شرعي چل ګڼه.

حدیثي لیدتوګې

د حدیث په اړه د ابن تیمیه نظر د عمومي طریقې پيروي چې روایت ته به یې لومړیتوب ورکاوه او په عقل باندې به یې وړاندی کاوه. هغه روایتونو ته ډیر اعتبار ورکاوه او یوازې محدثان به یې د نظر خاوندان ګڼل، پداسې حال کې چې د عقل ګروهونکو باندې به یې نیوکه کوله. د عقل او نقل ترمنځ به، ابن تیمیه عقل هغه وخت معتبر ګڼه چې متن سره مطابقت ولري؛ له همدې امله، به یې د حکماو او متکلمانو هغه خبرې رد کولی چې مذهبي متنونو سره په ټکر کې وې. د هغه په نظر، هغه عقل چې په روایت یې تکیه نه وي کړی هیڅ ارزښت یا اعتبار نلري.

سره له دې چې ابن تیمیه د احادیثو په اعتبار باندې ډیر ټینګار کاوه، خو کله ناکله چې یو روایت بې د خوښې خلاف و نو هغه به یې یا نیمګړی نقل کاوه یا به يې په کې لاسوهنه کوله.

تفسیري لیدتوګې

د قرآن کریم په تفسیر کې د ابن تیمیه طریقه د قرآن کریم د ظاهري معنې او د روایتونو پر اساس وه. هغه به د احادیثو له حوالې پرته تفسیر حرام ګڼه. ابن تیمیه خپله د تفسیر طریقه په خپل کتاب «مقدمة فی اصول التفسیر» کې وړاندې کړې ده. د هغه په وینا، پیغمبر(ص) ټول قرآن کریم د اصحابو لپاره تفسیر کړی دی او تابعینو دا تفسیرونه له اصحابو څخه نقل کړي او راټول کړي دي. د ابن تیمیه د طریقې له مخې، قرآن کریم لومړی د قرآن کریم په واسطه تفسیر کیږي، او په ورپسې مرحلې له نبوي سنت څخه ګټه واخیستی شي، او که نبوي روایت نه وي نو بیا د اصحابو له قولونو څخه باید ګټه واخستی شي، او په پای کې د تابعینو تفسیرونه ته باید رجوع وشي.

د فلسفیانو نقد

ابن تیمیه فیلسوفان په دریو ډلو ویشي:

• دهریان: هغه کسان چې باور لري چې عالم ازلي ګڼي او کوم پوهه جوړونکی نه لري.
• طبیعت پوهان: هغه کسان چې په طبیعي نړۍ یې ډیر تمرکز کړی او د معاد منکر دي.
• الهیات پوهان: لومړني فیلسوفان لکه افلاطون، ارسطو، فارابي، او ابن سینا، چې باور لري چې عالم قدیم دی.

ابن تیمیه همدارنګ فلسفیان د څو دلایلو له امله کافران ګڼلي دي:

• فیلسوفان ادعا کوي چې د خدای پیژندل ناممکن دي ځکه چې دوي د خدای له صفاتو او نومونو څخه انکار کوي یا یې تعطیل ګڼي.
• فیلسوفانو د لسو عقلونو د ابدي شونی په عقیدې سره په ربوبیت کې شرک کړی دی.
• د الهي تکالیفو په اسقاط باندې باور لري.
• د نبوت په تعطیل شونی باندې باور لري.
• د بدني معاد منکر دي.

سیاسي لیدتوګی

د ابن تیمیه سیاسي نظر له دغې نظراتو جوړ شوی دی: د اسلامي نړۍ د وروسته پاتی والی او کمزوري، د عباسي خلافت سقوط، چې د مغولو او صلیبیانو د یرغل له امله رامینځته شوی دی، چې هر یو یې د اسلامي ځمکې یوه برخه نیولې وه. ابن تیمیه د اسلامي نړۍ ستونزې د فرقه پالنې د شتون له سببه ګڼي او د مسلمانانو د وروسته پاتې والي څخه د خلاصون لاره د فرقه پالنې او جهاد پریښودل بلي. خو په عین حال کې د هغه په اند، جهاد د ټولو اسلامي عبادتونو او احکامو څخه غوره دی، په شمول د لمانځه، روژې او حج، او د مسلمان ریښتینی شخصیت په انفرادي ریاضت او تقوا کې نه، بلکې په جهاد کې څرګندیږي. د ابن تیمیه په اند، هغه کسان چې په جهاد کې برخه اخلي، حتی که هغوي شهیدان شي هم په میدان کې بریالي دي، او که مسلمانان په جهاد کې برخه وانخلي، نو هغوي به کافر شي.

نورې لیدتوګې

د ابن تیمیه ځینې نظرونه دا دي:

د اهلبیتو(ع) په هکله

ابن تیمیه د اهل بیتو سره مینه واجب ګڼي او امامت د هغوی لپاره ګڼي، او پر هغوي لعنت ویل او بد رد ویل د ظلم مصداقونه ګڼي. هغه امام علي(ع) له دریو خلیفه ګانو وروسته، تر ټولو مسلمانانو غوره معرفي کوي او باور لري چې له پیغمبر(ص) وروسته له اهل بیتو تر ټولو پوه او غوره علی ابن ابي طالب دی. هغه امام علي(ع) لپاره ډیرې ښې ځانګړتیاوې بیانوي، لکه عدالت، زهد او صداقت. هغه باور لري چې هغه شهید شوی او په جنت کې دی. خو بیا هم، هغه ځینې حدیثونه او راپورونه چې د اهل بیتو(ع) په فضیلت کې راغلي دي تحریف شوي او جعلي ګڼي. د دې پر بنسټ، ابن تیمیه په دې باور دی چې امام علي(ع) په ۱۷ مواردو کې د قرآن کریم د نص خلاف عمل کړی، او د هغه جنګونه د دین لپاره نه وو، بلکې د دنیا غوښتنې او د مشرتابه د غوښتنې له امله وو.

ابن تیمیه په دې باور دی چې که څه هم امام حسین(ع) په ناحقه شهید شو، خو د هغه پاڅون هیڅ دنیاوي او اخروي مصلحتونه نه درلودل. هغه د عاشورا پاڅون په اسلامي ټولنه کې د ډیرو شخړو لامل او د حضرت محمد(ص) د سیرت خلاف ګڼي. له بلې خوا، هغه یزید د امام حسین(ع) له شهادته بري ګڼي او په دې باور و چې د امام سر، یزید ته نه، بلکې ابن زیاد ته وړل شوی و.

د اصحابو عدالت

ابن تیمیه ځان د اصحاب سلف، تابعینو او لویو حدیث پوهانو پیرو ګڼي. د هغه په اند، سلف د وروستیو عالمانو او فقهاوو په پرتله په مذهبي متنونو ښه پوهېدل ځکه چې هغوي حضرت محمد(ص) ته تر ټولو زیات نږدې کسان وو، او قرآن او سنت د هغوي په ژبه نازل شوي وو نو هغوي ورباندې زیات پوهیدل. هغه اصحابو عدالت له دیني مسلماتو ګڼي، او هر څوک چې له دې څخه انکار کوي هغه کافر ګڼي. د ابن تیمیه د پرتلې له مخې، د صحابي کیدو معیار د پیغمبر(ص) سره کښیناستل پاڅیدل دي او په دې کې د لږ یا ډیر ترمنځ هیڅ توپیر نشته.

سره له دې چې ابن تیمیه د اصحابو په عدالت باور لري، خو کله کله یې په خلفای راشدین باندې نیوکې کړې دي. خو په خپل کتاب «العقیده الواسطیه» کې د امام علي(ع) په مخالفت کې د طلحه او زبیر د کړنو یادونه کوي او هغه کسان چې د خلفای راشده په خلافت اعتراض کوي هغه یې له خرو څخه بدتر ګڼلي دي. د ابن تیمیه په وینا، لومړي او دوهم خلیفه د پیغمبر(ص) له خبرو سرغړونه وکړه او د نص په مقابله کې یې اجتهاد وکړ، او دریم خلیفه د پیسو مینه وال و.

د شیعو په هکله

ابن تیمیه، شیعه په اسلامي نړۍ کې د ټولو شخړو سرچینه ګڼل او له هغوی سره جګړه یې د خوارجو او مغولو سره د جګړې په پرتله ډیره مهمه ګڼله. د دې عقیدې له امله، هغه په رضاکارانه توګه د مغولو سره د کِسرَوان په سیمه کې د دروزی شیعو سره د جګړې لپاره حاضر شو. هغه شیعه په دریو ډلو ویشي:

• غالیان: د ابن تیمیه په اند، د نصیریانو، اسماعیلیانو، قرمطیانو او دروزیانو په څیر ډلې کافرانې دي او دوي سره جګړه واجب ده.
• اثنا عشریه: ابن تیمیه، دولس امامي شیعه د قرآن د نیمګړتیا او د پیغمبر(ص) له وفات وروسته د صحابه د ارتداد په څیر عقیدو له امله کافر ګڼي.
• زیدیه: ابن تیمیه، زیدیه د سنیانو تر ټولو نږدې شیعه فرقه ګڼي.

د شیعو او یهودو ترمنځ مقایسه کې، ابن تیمیه د دوی ترمنځ څو ورته والي بیان کړي دي: لکه د قبلې څخه انحراف، د طلاق شوې ښځې یا د هغې د میړه له مړینې وروسته د عدت نه لرلو د عقیدې له سببه، او د دې باور له سببه چې خدای پنځوس لمونځونه واجب کړي دي، او «السام علیکم» ویل، او جبرائیل سره دښمني.(که څه هم دا ټولې خبرې غلطې دي)

په تکفیري سلفي ډلو باندې اثر

ابن تیمیه د سلفیه مشر او بنسټ ایښودونکی ګڼل کیږي او د هغه نظریات د بنسټپالو غورځنګونو او سلفي جهادي ځواکونو لپاره اساس ګڼل کیږي چې په اسلامي ټولنه کې نوی راڅرګند شوي دي؛ تر دې حده چې هغه د سني اسلامي افراطیت د روحاني پلار په توګه معرفي شوی دی.

وهابیت، اخوان المسلمین، او جهادي سلفیه، له هغو ډلو څخه دي چې (د نورو څلورو سني مذهبونو په خلاف) د سلفي فقهې پیروي کوي. همدارنګه، د ابن تیمیه د بنسټپالو افکارو تکثیر د طالبانو، القاعدې او داعش په څیر ډلو په بڼه څرګند شوی او د مسلمانانو د یوې لویې برخې د تکفیر په اعلانولو سره، دوي د تکفیري سلفیانو په نوم پیژندل شوي دي.

له فکري پلوه، افراطیت او سلفیزم د ابن تیمیه او د هغه د شاګردانو لکه محمد بن عبدالوهاب، ابو الاعلیٰ مودودي او سید قطب له تعلیماتو څخه ګټه پورته کړې ده او کله چې دوي واک ترلاسه کړی دی، نو دوي د ابن تیمیه په تعلیماتو تکیه کړی ترڅو مسلمانان ووژني او د اهل بیت(ع) او د رسول الله(ص) د اصحابو زیارتونه ویجاړ کړي.

ویل شوي چې مذهبي بنسټپالنه، د عصري نړۍ د بحرانونو په وړاندې، د ابن تیمیه په فتواوو او د مذهبي متنونو د ځانګړو تفسیرونو په کارولو سره، مسلمانان د افراطیت په لور هڅولي دي.

د نورو له نظره

ډېرو سني عالمانو او لیکوالانو د ابن تیمیه په اړه خبرې کړې دي او د هغه په اړه یې مختلف نظرونه وړاندې کړي دي، او د دوی په منځ کې، ځینو هغه ته د سنی څلورو مذهبونه د امامانو په پرتله لومړیتوب ورکړی دی، او ځینو یې هغه ته د شیخ الاسلام لقب ورکړی دی، چې د خپل وخت یوازینی عالم، علامه، فقیه، مفسر، د دیني علومو په برخه کې د خپل وخت تر ټولو پوه کس او تر ټولو لوی عالم، لقبونه یې ابن تیمیه ته ورکړي دي.[یادونه ۱] جلال الدین السیوطي هغه ته شیخ الاسلام، علامه، فقیه، مشهور مفسر، او د خپل وخت یو زاهد او بې ساری عالم بللی دی.

په مقابل کې، د څلورو لویو مذهبونو ډیرو سني فقهاوو او قاضیانو په څرګنده توګه ابن تیمیه د هغه د عقایدو، منحرفو فتواګانو او افکارو له امله په کفر، ګمراهۍ او بدعت تورن کړی دی؛ په شمول د ۱۸ سني قاضیانو چې حکم یې وکړ چې ابن تیمیه کافر دی ځکه چې هغه د پیغمبرانو تنقیص کړی دی. شوکاني(۱۱۷۳-۱۲۵۰ هجري)، یو سني سلفي عالم، نقل کړي چې محمد بخاري(وفات ۸۴۱ هجري)، یو حنفي عالم، د ابن تیمیه د تکفیر اعلانولو سربیره، په دې باور وو چې هر هغه څوک چې ابن تیمیه د اسلام شیخ ګڼي هغه هم کافر دی.

ویل شوي چې د ابن تیمیه ځینو ځانګړتیاو د هغه په اړه د سني عالمانو منفي قضاوتونو کې مرسته کړې او د هغه د افکارو او شخصیت څخه یې ناخوښي راپارولې؛ ځينې ځانګړتیاوې لکه د هغه ګرم مزاجي، تاوتریخوالی، د خپلو لیدونکو سپکاوی، د بحث او مناظرې د آداب نه مراعاتول، او پخوانیو ته د غلطیو نسبت ورکول؛ دا هغه ځانکړتیاوې وې چې د څلورو مکتبونو د قاضیانو لخوا د هغه د زنداني کیدو او د فتوا له ورکولو څخه د هغه د منع کیدو لامل شو.

د ابن تیمیه په نقد کې کتابونه

ابن تیمیه د څلورو مکتبونو د ډیرو عالمانو او شیعه عالمانو لخوا د خپلو فتواګانو او د غیر معمولي نظرونو د صادرولو له امله ورباندې نیوکه شوی ده، او کتابونه یې د هغه په نقد کې لیکلي دي. د هغه د افکارو په نقد کې ځینې مهم کتابونه دا دي:

1. الدرة المضیة فی الرد علی ابن تیمیه، چې تقی ‌الدین علی بن عبدالکافی سبکی لیکلی، وفات کال ۷۵۶ق.
2. شفاء السقام فی زیارة خیر الانام، چې تقیي الدین علی بن عبد الکافي سبکی لیکلی، وفات کال ۷۵۶ق.
3. نقد الاجتماع والافتراق فی مسائل الایمان والطلاق، چې تقی ‌الدین علی بن عبدالکافی سبکی لیکلی، وفات کل ۷۵۶ق.
4. النظر المحقّق فی الحلف بالطلاق المعلّق، نوشته تقی‌الدین علی بن عبدالکافی سبکی، درگذشتهٔ ۷۵۶ق.
5. الاعتبار ببقاء الجنّه والنار، چې تقی ‌الدین علی بن عبدالکافی سبکی لیکلی، وفات کل ۷۵۶ق.
6. منهاج الشریعة فی الرد علی ابن تیمیه، د محمد مهدی کاظمی قزوینی کتاب.
7. رسالة فی الرد علی ابن تیمیه في مسأله الطلاق، د محمد بن علی مازنی دمشقی کتاب، وفات کال ۷۲۱ق.
8. رسالة فی الرد علی ابن تیمیة في مسأله الزیاره، د محمد بن علی مازنی.
9. التحفة المختارة فی الرد علی منکر الزیاره، عمر بن الیمن مالکی، وفات کال ۷۳۴ق.
10. الابحاث الجلیة في الرد علی ابن تیمیه، احمد بن عثمان ترکمانی حنفی، وفات کال ۷۴۴ق.
11. الرد علی ابن تیمیة في الاعتقادات، محمد بن احمد فرغانی دمشقی حنفی، وفات کال ۸۶۷ق.
12. الجوهر المنظم في زيارة القبر الشريف النبوي المكرم، ابن‌حجر هیثمی، وفات کال ۹۷۴ق.
13. نظرة فی کتاب منهاج السنة النبویة، علامه امیني لیکلی، او د الغدیر کتاب څخه اخستی شوی چې ځانته بیل چاپ شوی دی او د ابن تیمیه په کتاب منهاج السنه کې یې د هغه نظرونه رد کړي دي.

د هغه په باره کې سمینارونه او علمي غونډې

په ۱۴۰۸ هجري کال کې د هند د بنارس په سلفي پوهنتون کې د ابن تیمیه په ویاړ یوه غونډه جوړه شوه، چې پکې د ابن تیمیه په معرفي او ستاینه کې شاوخوا ۵۰ مقالې وړاندې شوې او د «بحوث الندوة العالمية عن شيخ الإسلام ابن تيمية وأعماله الخالدة» په نوم په یوه ټولګه کې خپرې شوې. د ابن تیمیه د مختلفو نظرونو د ردولو لپاره هم کنفرانسونه او اکاډمیک څوکۍ ترسره شوي دي.